Wykłady z historii powszechnej 1918-1939

WYKŁAD I (10.10.2002)

Plan wykładu:
Europa XX w.:
- słabnie jej pozycja jako centrum polit., gosp., kult itp.
- przemiany cywilizacyjne
- stosunki międzynarodowe + rola państw mniejszych
Europa 1916-17:
- konsekwencje przystąpienia USA do wojny
- przewrót październikowy (rewol. bolszewicka)
Europa 1918 – 1945:
- przemiany ekonom. – kult (1919 – 1939)
- II wojna
- geneza zimnej wojny




„I wojna światowa” – określenie to pojawiło się wtedy gdy wybuchła II wojna światowa (na pocz. I wojnę nazywano Wielką Wojną)
ź ces. niem. Wilhelm IV rzekł do żołnierzy wyruszających na wojnę: „wrócicie zanim liście opadną z drzew” – była to zapowiedź że wojna będzie błyskawiczna
1916:
- Niemcy po raz pierwszy użyli gazy bojowe (odtąd obie strony)
- Bitwa pod Verdun (zdobycie jej otworzyłoby drogę na Paryż; byłoby też psychologicznym zwycięstwem dla żołnierzy niem.); Verdun – Niemcy w ciągu 1 godz. (1400 dział) – wystrzelali więcej pocisków niż w ciągu całej wojny franc. – pruskiej 1870 / 71.
- Jesień 1916 – ofensywa franc. – straty
Metody działań wojennych:
- milit.
- blokada gosp.
- użycie gazów bojowych
- bombardowanie ludn. cywilnej (nowa metoda)
Niemcy – pocz. wojny 24 okręty podwodne; zatopili kilka statków ang. jako metodę blokady; później zrezygnowali z torpedowania statków handlowych, bo w 1915 zbombardowali statek „Luzitania” (w tym 114 amerykanów); po 1917 powrócili do bombardowań statków.
USA przystępują do wojny:
- próby mediacyjne na pocz. wojny
- kwestia bezpieczeństwa żeglugi morskiej
- bryt. chcieli przystąpienia USA (oczywiście po swej stronie)
- USA nie bardzo paliły się do przystąpienia do wojny ponieważ ciągnęły olbrzymie zyski z wojny (sprzedawały obu stronom sprzęt wojenny), z którego zyski wynosiły: w 1914 – 6 mln $ ó a w 1916 – już 476 mln $ !!!!!!!!!!
- Na wniosek Wilsona zmuszono kraje walczące do określenia celów wojny ó bo wojna trwała a żadna ze stron nie określała swych celów[tylko tyle że chce pokonania przeciwnika]
ź 30.01.1917 – alianci po raz I ujawnili swe cele:
1) żądali zwrotu zagrabionych teryt. i reparacji
2) po raz I zastosow. kryterium narodowe (ważne) przy kształtowaniu powojennej Europy
9.01.1917 r. Niemcy ogłosili wojnę totalną niszczyć wszystko co zniszczy przeciwnika – wszystkimi metodami)
9.01.1917 r. sztab niem. w Pszczynie pod dow. ces. opowiedział się za nieograniczona wojną podwodną (150 U-bootów)
Niemcy = ces., ale posiadały też parlament i konstytucję ó niewiadomo kto decyduje (próżnia w sensie decyzyjnym – tę próżnie polit. wypełnili wojskowi, byli gotowi opracować cele wojenne, przedst. je ces. i narzucić społ.) ó była to tzw. cicha dyktatura kół wojskowych (niewiadoma ale rzeczywista, zwł. admirał Krpitz).
Prowadzenie wojny totalnej oznaczało:
- zacieśnienie blokady wobec W. Brytanii, by ją złagodzić (osłabić?)
- skutkiem było wejście USA do wojny po str. aliantów
- wojna totalna – przyniosła rezultat tylko w okresie: od rozpoczęcia jej aż do przybycia sił ameryk., bo już po ich przybyciu szanse na zwycięstwo zmalały
- Niemcy – mały błąd bo podjęli decyzje i ogłosili ją, a przystąpili do działań dopiero w lutym
Przystąpienie USA do wojny:
- olbrzymi potencjał wojsk, gosp. i zwł. psychologiczny
- 3.02.1917 r. zerwanie stosunków z Niemcami
- TELEGRAM ZIMMERMANNA – 16.01.1917 r.:
ź przejaw postawy antyamerykańskiej
ź Zimmermann to m.s.z. Rzeszy
ź 16.01.1917 – telegram posła niem. w Meksyku nadany z Berlina (ze wzg. techn. z ambasady ameryk)
ź telegram był „iskrą” zapalającą Amerykanów do wojny (sami Niemcy spowodowali że amerykanie przystąpili do wojny)
TREŚĆ TELEGRAMU ZIMMERMANNA:
- 1 lutego zaczynamy wojnę podwodną
- starali się o neutralność USA, ale jeśli by to nie wypaliło to zaproponowali sojusz Meksykowi (obiecali mu że odzyska utracone teryt: Teksas, Nowy Meksyk, Arizonę)
- treść telegramu została przechwycona przez Brytyjczyków, rozszyfrowali, odczekali, przekazali Amerykanom dopiero 24.02.1917 (bo w tym czasie niem. ataki na ameryk. statki spowodowały że w Ameryce wzrosły nastroje antyniem – jeszcze bardziej antyniem) ó 15.03.1917 zatopiono amer. statek bez ostrzezenia;
- 6.04.1917 – USA wypowiedziały wojnę Niemcom
( w tym czasie niem. U-booty zatapiały więcej statków niż bryt. mogli wyprodukować)
P nastąpiła zmiana charakteru toczącej się wojny, wojna stała się wojną światową mocarstw; teraz USA zaczęły stawiać warunki!!!!!
Koalicje – pomimo że były koalicje za i przeciw to wew. koalicji były też rywalizacje
Kwestia krucjaty ideologicznej:
ź Wilson – wizja świata przeniesienie akcentów, by narody decydowały o swym losie
ź USA jako propagator idei, których wzmocnienie miało zburzyć podst. prowadzące d kolejnego konfliktu
ź Era dominacji Europy zbliżała się do końca
ź siła Nowego Świata stała się niezbędna by pokonać najb. agresywne państwo Starego Świata
ROSJA:
- sojusznik aliantów
- 1917 – rewol. lutowa
- 1917 przewrót bolszewicki (nie rewol. tylko przewrót, bo do rewol. potrzebne jest poparcie społ. i przywódcy ó a gdy bolszewicy przejmowali władze trudno było nazwać to szerokim poparciem społ.; wg SMAGI w październiku 1917 r. nie było ani rewol., ani socjalistycznej, ani wielkiej - 25/26.10.1917 trwało oblężenie wynik to 6 zabitych i 50 rannych ; Smaga „Narodziny, upadek imperium”)
- przechwycenie władzy bolszewików – w momencie chaosu i apatii społ.; przejście od rewol. burz do proletariackiej zasługa Lenina.
- Listopad 1914 – bolszewicy – 120, a już w list. 1915 2 tys. [a 23 tys. w kraju]
- Pokój z Niemcami to spr. gardłowa (bolszewicy najgłośniej o niej krzyczeli, więc wszystkich którzy myśleli tak samo uważali za swych zwolenników)
- Co zadecydowało o zwycięstwie przewrotu?
ź hasło pokoju
ź wprow. terroru [by umocnić, utrzymać zdobyta władzę]; 6 tyg. po przewrocie utw. CZEKĘ (Nadzwyczajna Komisja Do Walki Z Sabotażem i Kontrrewolucją)
przykład: wieś „Penze” położona 600 km na wsch. od Moskwy / w 1918 r. bunt chłopów bo była to zamożna wieś a Lenin kazał powiesić 100 najbogatszych chłopów w tej wsi by luzie się bali [przykład bez sensu, ładu i składu, ale miał dotyczyć stosunków panujących na wsi]
- bolszewicy wycofują się z wojny więc Niemcy przerzucają siły ze wsch. na zach.; traktat w Brześciu
- Lenin ogłosił dekret o pokoju natychmiast + zaapelował do klas rob W.B., Francji i Niemiec ze klasa rob. ma przejąć rolę w państwach, dekretu nie przekazał państwom zach. tylko wygłosił przez radio ó odpowiedzią na to było 14 punktów Wilsona ze stycznia 1918 r.
Czy 14 punktów Wilsona odpowiadało wszystkim na zachodzie?
Np. samostanowienie narodów, swoboda żeglugi i handlu – nie bardzo
30.10.1918 W.B. i Francja uznały program 14 punktów jako podst. do opracowania pokoju;
ź rywalizacja amer.-ros. zaczęła się na przełomie 1917/1918 r. i skończyła się z chwilą upadku muru berlińskiego i ZSRR (1989).
ź kilka dni po 14 p-tach podobny program ogłosił Lloyd George, ale było już po ptakach.
NIEMCY – do czego dążyli?:
- dominacja w Europie
- stworzenie Mitteleuropy
- wrzesień 1918 – Bułgaria rozejm; 30.10.1918 – Turcja, list. 1918 – A-W, ale nie godziły się A-W by podst. było 14 punktów Wilsona, dlatego wcześniej 16.10.1918 ogłosiły że przekształcają mon. w federację [ale było już za późno ó dążenia narodowe były zbyt duże].
- 11.11.1918 – Compiegne (zawieszenie broni)
Czym była wojna dla ówczesnych?:
= „Święto wiosny. Wielka wojna i narodziny nowego wieku” M. Eksteins.
= na wojnę patrzono jak na najw. próbę ducha (szczeg. niem.) – sprawdzian wielkości narodu, jego życia i witalności
= była życiodajną zasadą
= była ceną jaką trzeba zapłacić za kulturę
= była istotna częścią dumy narodowej i ducha nar.
= była spr. woli
= była obroną kultury i wyzwoleniem Europy (od niem. kult i niem. wolności)
= sierpień 1914 – wojna była ideą, nie toczyła się jeszcze o ziemię. Ekspansja w sensie egzystencjalnym a nie fizycznym
= dla Niemiec była duchową koniecznością
= ale: spotkania żołnierzy obu walczących stron w czasie świąt
= przeciążenie mocarstwowe = nadmiar bogactwa = ciężary imperialne

WYKŁAD II (17.10.2002)

po zakończeniu działań wojennych rozpoczęła się akcja dyplomatyczna w celu zachowania pokoju. Budowanie ładu było o tyle trudne że to co się działo w Rosji niepokoiło resztę. Celem było stworzenie podstaw pokoju; proces ten trwał b. długo i nie kończy się w Wersalu; proces ten trwał 5 lat od 1919 – 1923, gdy w sierpniu tego roku podpisano II traktat z Turcją już nie sułtańską. Można wyróżnić trzy nurty budowania pokoju:
- seria traktatów z krajami pokonanymi
- problem Rosji – normalizacja stosunków z nią i jej europejskimi sąsiadami
- rozstrzygnięcia wsch. M. Śródziemnego i Egejskiego; stosunków grecko – tureckich
TRAKTAT WERSALSKI
- 28,06,1919, w tym samym dniu podpisano traktat mniejszościowy z Polską, Rumunią i Czechosłowacją
- rozmowy rozpoczęto dopiero 2 miesiące po pokonaniu Niemiec, ponieważ czekano na udział USA w konferencji
- w chwili rozpoczęcia się konferencji tj. 18,01 nie posiadano planu działania, ustalono jedynie że decydującą rolę będą miały mocarstwa
- szefem konferencji został Clemencau zwany „Tygrysem wersalskim”
- Niemców nie zaproszono do stołu; rozmowy odbywały się drogą wymiany not = [nie dyskutuje się z przegranymi]
- - w momencie gdyby Niemcy odrzuciły traktat, reszta przygotowywała wojnę i blokadę
- W W. Brytanii cieszono się z końca wojny, jednak Brytyjczycy przeciwni byli służbie obowiązkowej
- odbierając kolonie Niemcom W. Brytania sądziła że najważniejsza kwestia jest rozstrzygnięta
- Wilson chciał aby narody wypowiedziały się o tym co sądzą; dla Francji najważniejsze problemy to: bezpieczeństwo i reparacje.
- Clemencau – siła materii; Wilson – idealista = dwie osoby o różnych wizjach świata
- pokój z Niemcami zawierał 200 stron druku obejmował: terytorium, wojsko i gospodarkę. Wolno im było mieć 100 tys. żołnierzy w armii niezawodowej.
- demilitaryzacja prawego brzegu Renu, Niemcy nie mogli wprowadzać tam żołnierzy
ź Moguncja 5 lat okupacji
ź Kolonia 10 lat okupacji
ź Koblencja 15 lat okupacji.
Sprawa reperacji wojennych:
- wszyscy chcieli ale nie wiedzieli ile
- Wersal nie zakończył problemu reparacji, paragraf 231 mówił jedynie że „Niemcy ponoszą winę za wybuch wojny i muszą zadośćuczynić krajom”
- uznano że trzeba utworzyć Komisję Reparacyjną która miała określić kwotę do spłacenia, uznano że nie da się określić straty ludzi, więc ograniczono się do materii
- Polacy domagali się reparacji, ale mocarstwa uznały, że Polacy walczyli po stronie wroga i nam nic nie dały.
- pierwszym zadaniem Komisji Reparacyjnej było określenie kosztów bezpośrednich, bo państwa różnie je oceniały.
- Ogółem pierwotna wycena to 720 miliardów marek w złocie, tej sumy Niemcy nie byłyby w stanie spłacić. Francuzi zgodzili się aby sumę tę zmniejszyć o 50%, inne kraje rozłożyły spłatę na 50 lat.
- 20 marca 1920 chciano wyznaczyć pierwszą ryczałtową kwotę 20 miliardów marek w złocie, sądzono, że do 1 maja 1921 komisja określi całkowitą sumę.
- Niemcy nie chciały spłacać i zapłacili tylko 8 miliardów
- W styczniu 1919 w Paryżu ustalono ilość spłat na 222 miliardy marek w złocie do spłaty przez 42 lata
- Na II Konferencji w Londynie w 1921 ostateczna kwota to 132 miliardy marek w złocie. Rocznie mieli płacić 3 miliardy; skończyli by w 1966 roku :)
- było to ogromne obciążenie dla Niemiec, odciągali spłatę, odbyły się aż 164 konferencje w tej sprawie.
- Niemcy do 1931 roku zapłaciły 23 miliardy i pieniądze te nie poszły na pokrycie strat, ale zostały przekazane USA jako spłatę długów. Europa nic nie zyskała z reparacji.
- Brytyjczyk Keynes w pracy pt: „O ekonomicznych skutkach traktatu wersalskiego” uważał, że tak duży ciężar nałożony na Niemcy czyni nierealnym możliwość spłacenie przez nich reparacji. uważał że Niemcom trzeba pomóc gospodarczo a dopiero potem ściągnąć reparacje. Koniec końcem Niemcy otrzymały więcej pomocy finansowej niż same spłaciły reparacji.

CHARAKTER USTROJU WĘGIER:

- 14 listopada 1918 abdykacja cesarza Karola I; 16 listopad a proklamowano republikę.
- istniało zagrożenie bolszewickie; 21 marca 1919 węgierscy bolszewicy proklamują Węgierską Republikę Rad na czele Bela Kun
- przyłączono Słowację. Wybuchła wojna i Bela został pokonany przez Horthy’ego; 1 marca 1920 rząd utworzył Horthy – został też regentem. Poparli go alianci. Podpisano deklarację odrzucającą kiedykolwiek kandydaturę Habsburgów do tronu
- w marcu 1921 na Węgrzech ponownie pojawia się cesarz Karol I i ponownie w październik u zostaje aresztowany i uwięziony na Haderze
- Francja w zamian za udziały w kolei węgierskiej i banku kredytowym gotowa była poprzeć roszczenia do Słowacji i Siedmiogrodu. Przeciwne temu były: SHS i Czechosłowacja; 14 sierpnia 1920 podpisały więc sojusz wojskowy, 19 sierpnia przyłącza się Rumunia. Benesz - minister spraw zagranicznych w Czechosłowacji użył określenia „ mała ententa”
- 1923 koniec procesu ustalania pokoju europejskiego

WNIOSKI:

- względnie solidne podstawy ładu międzynarodowego (system wersalski)
- koniec 100-letniej walki zasad legitymizmu z dążeniami narodowymi
- powołano komisję do spraw rozbrojenia
- słabość – stworzono bazę dla rewizjonizmu
- Francja nie uzyskała gwarancji własnego bezpieczeństwa
- zbyt wysokie reparacje
- nie rozstrzygnięty problem Rosji Radzieckiej
- zbyt długo rozstrzygano problem granic w Europie
- Daleki Wschód
- słaba rola Europy
- wzrasta pozycja Japonii
- o układzie sił decydują: Japonia, USA i W. Brytania
- konferencja waszyngtońska 1921-1922


WYKŁAD III (24.10.2002)

- konf. waszyngtońska – była poza Ligą Nar., poza systemem wersalskim
- USA nie ratyfikowały traktatu wersalskiego
Co mogło zabezpieczać ład wersalski?:
- Liga Nar. [ale była to czysta polityka]
- ożywienie koniunktury handlowej [warunek stabilizacji – rozwinięty handel międzynarodowy]
- zdecydowali się włączyć Rosję ó dogadać się z nią + włączenie jej w obieg europ. ( w styczniu 1922 r. na konferencji w Cannes propozycja do zwołania konferencji w kwietniu 1922 do Genui)
Konferencja w Genui – dwa oblicza:
- planowana przez zachód
- porozumienie między Rep. Weimarska a Rosją Radziecką niespodziewanie zniweczyć plany włączenia ZSRR
ROSJA:
- Lenin umiera w kwietniu 1924 r. (od 2 lat ciężko chory, w zasadzie już od zamachu w 1918 r.). za niego rządzi Stalin
- Rewizjonizm bolszewicki:
ź negował cały układ kapitalistyczny
ź bolszewicy negowali cały świat burżuazyjny
ź -- // -- -- // -- najb. tych sąsiadów z którymi graniczyli (Finlandię, kraje bałtyckie, Polskę – zwłaszcza Polskę ó przyczyny to m.in. Polska odmiana ustrojowa; sierpień 1920 – klęska Rosji, zmuszeni do rezygnacji z rozszerzania płomienia rewol. na cały świat; marzec 1921 traktat ryski – poniżający dla nich; itp.)


Jakie były początki zaangażowania się państw zach. w czasie przewrotu bolszewickiego?:
- marzec 1918 – Brześć – Rosja przestała być sojusznikiem Ententy
- Murmańsk – magazyny wojskowe; dopilnować by te magazyny nie dostały się w ręce „Białych Finów”
- 1917/1918 – wojna domowa w Finlandii (z inicjatywy lewicy finlandzkiej). Biali Finowie poprosili o pomoc wojska niemieckie słynnego gen. von der Goltza!!!. ó jedyny przypadek kiedy bolszewicy poprosili o pomoc bryt. by obronić port Petsamo na północy. Podst. wysłania wojsk nie była interwencja w Rosji! [na pocz.] bolszewicy byli ogromnie wyczerpani.
Luty 1921 – bunt marynarzy w Kronsztad, to oni opanowali pałac zimowy. Protestowali przeciwko wszystkiemu czego dokonał Lenin po dojściu do władzy.
Do Rosji widmo głodu będące zalążkiem katastrofy gosp.
Marzec 1921 – Lenin wprow. elementy kapitalistyczne by uratować sytuacje gosp. NEP (Nowa Ekonom. Polityka) – dzięki temu m.in. rozwój małych przedsiębiorstw
USA dostarczyły ¾ mln ton żywności
2 podst. sprzeczności: Rosja szukanie dróg porozumienia z resztą świata i drugie nie wiem co.
Komintern – powst. w marcu 1919 r.
Bolszewicy:
-znacjonalizowali obcą własność prywatną (nie mówiąc o rodzimej)
-Cziczerin – m.s.z. Rosji – bolszewicy spłacą długi Rosji Carskiej pod warunkiem otrzymania kapitału z zach. za straty poniesione przez Rosję podczas wojny
- 16.03.1921 podpisano układ handlowy ang.-ros. /
- kwiecień 1921 -- // -- -- // -- niem.-ros. / ó wyścig o rynek ros. – ten wyścig wygrali Niemcy bo Niemcy i Rosjanie byli w podobnej sytuacji, negowały traktat wersalski, były bliżej siebie, negacja istnienia Polski; trzeba było przestawić w tej sytuacji cały przemysł wojenny.
Jak patrzała Rosja?:
Lenin – że Niemcy naturalnie skłaniają się do sojuszu z ZSRR
Konferencja w Genui:
- w notatkach z Dobrzyckiego
- 10.04.1922 w Genui Rosjanie otrzymali pismo, na które odpowiedzieli 20.04.1922 [czyli już po Rapallo – 16.04.1922] zgodzili się zapłacić długi caratu w wys. 18 mld rubli w złocie pod warunkiem że alianci pokryją straty jakie spowodowali alianci interwencją w czasie wojny domowej w Rosji czyli 30 mld .
- delegacja radz. jechała do Genui przez Berlin, gdzie podpisała tajna konwencję wojsk [zob. Dobrzycki]
- 1920 – w Niemczech utw. biura werbunkowe (rekrutacja ochotników do Armii Czerwonej) – prow. je agenci bolszewiccy w Berlinie
oddziały werbunkowe: Królewiec (najsprawniej, oficerowie niem. i bolsz.), Tylża, Berlin, Elbląg
Traktat w Rydze – nie przerwał współpracy; wzajemna pomoc w zaopatrzeniu w baterię wojenną; armia niem. – 1 mln karabinów.
kwiecień 1922 – Rapallo –nie było wstępem do współpracy ros. – niem., tylko zakończeniem pewnego etapu
zawarto kolejną konwencje wojsk ble ble ble
zakłady Putiłowskie – najnowocześniejsze poprzez firmę Kruppa; firma Junkersa w 1922 przystosowała fabryki samochodowe w Rosji do prod. samolotów.
1922-23 – 3-krotnie wzrasta prod. samolotów; karabinów itp.; maj 1923 – przewożono czołgi z Niemiec do Rosji [jako towar przewożony podawano sprzęt rolniczy]: 2 tys. ton czołgów, 4 tys. samolotów, 7,5 tys. ton materiałów wybuchowych, 14 tys. ton chemikaliów.
1929 –W. Brytania uznała ZSRR [ bo tam po raz I-szy do władzy doszła Partia Pracy – lewica bryt.]
styczeń 1923 – okupacja Zagłębia Ruhry przez F. i W.B. niezgodne to było z przyjętymi warunkami;
1929 – wygasa plan Dawesa, stąd plan Younga [1929 rozkład rat, zmniejszenie sum reparacji]; w końcu okazało się że [przez te 2 plany Niemcy dostali więcej dotacji na ich spłacenie i w ogóle niż zdążyli zapłacić!!!.
1931 – MORATORIUM HOOVERA – o zawieszeniu spłaty długów
1932 – w LOZANNIE – koniec z reparacjami.

WYKŁAD IV – (7.11.2002)

PROTOKÓŁ GENEWSKI
- ostatnia szansa zapewnienia i zachowania bezpieczeństwa
- był integralną częścią Paktu Ligi Narodów (miał wprowadzać [poprawki
- każdy mógł być sygnatariuszem protokołu aby dążyć do pokoju
- arbitraż
- 12 marca 1925 postanowiono nie ratyfikować protokołu


WYKŁAD V (14.11.2002)

PRZEMIANY GOSP. 1918 – 1939:

- ekspansywny i dynamiczny char. gosp. doprowadził do szybkiego wyjścia z kryzysu
- ingerencja państwa w spr. gosp. np. wprow. ceł ochronnych
- gosp. po I wojnie św. była potrzebna dla utrzymania pokoju międzynarodowego. Po wojnie zaznacza się specjalizacja w poszczególnych działach gosp.
- samowystarczalność – autarkia – w gosp. przed I wojna św. i w trakcie wojny. Zamiast masła produkowano np. broń, gaz bojowy. Każda wojna zawiera w sobie elementy postępu gosp. ale przeniesienie tego postępu na warunki pokojowe jest b. kosztowne.
- W. Wilson mówił o zniesieniu barier handlowych – Europa nie była w stanie tego przyjąć. Następuje regionalizacja gosp. – regionalizacja handlu, aby pokonać skutki wojny i wyrównać poziom względem silnych państw.
- Europa środk. i pd. i państwa gr. + Oslo (1932) – kraje skandynawskie i Beneluksu = ta grupa państw wprow. ułatwienia celne.
- gosp. powojenna char. się chaosem – było to widoczne w krajach bałtyckich. Struktura gosp. Czechosłowacji miała cechę wzg. równowagi; w krajach takich jak Polska widoczny był chaos w gosp. wynikający z połączenia ziem zabranych i unifikacji – te obszary zostały połączone w nowy organizm tj. Polskę. Ziemie zaboru pruskiego były połączone z gosp. niem. w Austrii – brak problemu, ale w zaborze ros. cały eksport [tekstylny] szedł na wsch. aż do Władywostoku.
- Bałtyk stał się oknem na świat – budowa linii kolejowej i Gdyni stworzyło szansę dla Polski.
- wojna celna [1925] z Niemcami – Niemcy przestają przyjmować węgiel ze Śląska.
- w 1926 r. – wybuchł strajk generalny w górnictwie bryt. i Skandynawia zostaje pozbawiona surowca, ale dzięki funkcjonowaniu Gdyni Polska eksportowała węgiel do Skandynawii
straty w systemie monetarnym Europy:
- centrum finansowym był Londyn; w XIX w. i po wojnie też chciał nim być, ale gosp. bryt. po wojnie straciła swój dynamizm. W 1918 r. malejąca rola Anglii w handlu światowym staje się wyraźna, bryt. tracą rynki zbytu na rzecz konkurencji. Europa staje się dłużnikiem USA.
- powrót do parytetu złota. Jedyny środek spłaty wobec USA staje się złoto, duże nagromadzenie tego kruszcu i zmniejszenie ilości złota w bankach europ. spowodowało że istnienie systemów bankowych zostało zablokowane przez odpływ złota do ameryki.
- Straty materialne – 1920r – prod. przem. europ. była niższa o ¼ w porównaniu do r. 1913, a w Rosji aż o 80 % maleje produkcja. Straty materialne Europy po wojnie były równoważne ok. 8 lat prod. w porównaniu do r. 1914.
cztery okresy oddziaływania na gosp. europ. i światową:
- 1918 – 1925 to powracanie do normalności względnej czyli zmniejszanie skali chaosu.
- 1925 – 1929 czas względnej prosperity, wzg. poprawy
- 1929 – 1935 okres depresji i kryzysu
- 1935 – 1939 próby wychodzenia z kryzysu gosp.
- po 1925 r. najw. straty materialne zostały zaleczone; produkcja ulegała stabilizacji + pieniądz też; powrót do parytetu złota.
Inflacja w Polsce była b. duża:
1918 – 1 $ = 8 marek pol.
1924 – 1 $ = 9,25 mln marek pol.
ź gospodarkę uratował W. Grabski (II.1924) 1,8 mln marek pol. = 1 złoty pol. inflację opanowano.
1918 – 1825:
- uzdrowienie inflacji, która była char. dla tego okresu, wymagało sztywnej kontroli wydatków.
- 1924 r. – wprow. plan Dawesa; 18 mln marek – Niemcy otrzymują na uzdrowienie gosp.
- 1925 r. – produkcja żywności i wydobycie surowców 5 krajów przewyższyło wielkość z roku 1913: Szwecja, Holandia, Czechosł., Włochy i Norwegia.
- w globalnej prod. nastąpił wzrost o 26 %, handel wzrósł o 19 %
- 1925 r. – układy lokarneńskie
1925 – 1929:
- 1929 – pocz. kryzysu, ostatni rok handlu europ. , ale protekcjonizm jeszcze funkcjonował
- 1959 – powst. kompania węgla i stali – odbudowa handlu europ., powst. później europ. wspólnota gosp.
- przyczyny kryzysu:
ź załamanie handlu światowego, wzrost taryf i protekcjonizmu, odchodzenie od parytetu złota (wszystkie kraje gwałtownie tracą walutę ó nie wiadomo było ile wart jest funt bryt. i dolar)
zmiany w strukturze społ. 1918 – 1939/40:
- wzrost liczby ludn., był to wynik spadku śmiertelności wśród noworodków i wzrostu higieny; programy by posiadano dużo dzieci; zróżnicowanie przeciętnej długości życia mniejsze niż w roku 1940.
- straty biologiczne (II wojna światowa) – 13 mln, 20 mln rannych, +/- 24 mln ofiar śmiertelnych
- gwałtowny wzrost migracji ludn.; z Rosji wyemigrowało 2 mln osób
- zmniejszenie emigracji z Europy do Ameryki (1928 r. USA wprow. kwoty dla emigrantów; 150 tys. osób na 1 rok mogło przybywać legalnie do Ameryki)
- zwiększenie liczby emigrantów do Europy np. do Francji w 1931 r. – ok. 0,5 mln
- zwiększenie zatrudnienia – poprawa warunków bytu; wzrost liczby urodzeń moda na programy na zwiększenie urodzeń np. Włosi wprow. w l. 30-tych nagrody dla rodzin wielodzietnych; wprow. zasiłki dla rodzin wielodzietnych w Niemczech; w Rosji tylko odniesienie do partii ó przekonanie że tylko silna rodzina niweczy rewol. = obawiano się domu i rodziny, silna rodz to wróg ustroju – 1924 ogłoszenie Kominternu.
- w l. 20 – 30-tych w Rosji głód = miliony ludzi umarło z głodu; 1941 – zlikwidowanie aborcji, 1937 – działki przyzagrodowe produkowały ok. 21 % całej prod. krajowej
- w 1939 r. Europa prod. 75 % ogólnego zapotrzebowania na zboże i mięso
- gwałtowny rozwój transportu, sieć kolejowa, rozwój przemysłu samochodowego, zastosowanie silnika spalinowego – większe, budowa autostrad – Niemcy – autobau, wzrost ruchu morskiego – sterowce [lotnicze]
- prod. energii – podst. surowiec to węgiel
- ropa naftowa – Europa zużywa 15,5 % wydobycia światowego
- najw. rozwój przemysłu to ZSRR – tam prod. wzrosła 4-krotnie od czasu planu 5-cio letniego 1928 r.; ale płace zmalały o 39 %; duże znaczenie propagandy, poprzez radioodbiorniki, które były b. często sprzed., telewizja też zaczyna się pojawiać, 1926 r. – pierwszy pokaz TV w Anglii; 1936 r. – Londyn na odległość 10 km został posłany obraz
zmiany gosp. 1918 – 1939:
- Europa traci dominacyjną rolę
- USA przenosi zainteresowanie na Daleki Wsch.
- zmiany społ.
FILM – HITLER – FASZYZM - GENEZA

WYKŁAD VI (21.11.2002)

FASZYZM NIEMIECKI I WŁOSKI
APPEASEMENT

- wydawało się że Hitler uzdrowi kryzys gosp. i będzie człowiekiem, z którym będzie można się porozumieć
- 1933 r. – wycofanie się z Ligi Narodów
- III 1936 r. – zajęcie zdemilitaryzowanej Nadrenii przez Hitlera; euforia – Locarno wydawało się złudzeniem;
- X 1936 r. – porozumienie Berlin – Rzym – „Oś” – Mussolini na zjeździe w Mediolanie
- XI 1936 r. – Japonia zostaje włączona w orbitę państw Osi, zawarty zostaje pakt antykominternowski. Powstanie osi oznacza współpracę państw faszystowskich. Dochodzi do podziału Europy na dwa bloki polit.
- Rewizja międzynarodowych stosunków wraz z pojawieniem się Chamberlaina zostaje włączona do polityki tzw. polityka appeasementu. Polityka rozwiązywania sporów, by uniknąć konfliktów; celem jest ratowanie pokoju, jest to polityka łagodzenia, uspokajania.

geneza appeasementu:
- polit. łagodzenia – działalność rządu Chamberlaina
- pocz. tej polit. – jej korzeni można się doszukać już w trakcie konferencji wersalskiej kiedy Francja chciała max osłabienia Niemiec
- wg M. Gilbert’a – korzenie a. to przystąpienie W.B. w VIII. 1914 do wojny, aby uniknąć konfliktu światowego
- pocz. a. wg innych to XIX wiek
- istota bryt. polit. nie zmieniła się w sposób zasadniczy aż po rok 1939 (można mówić o stałych elementach, modelu a., który funkcjonowanie można dostrzec już po podpisaniu układu monachijskiego)
- polityka a. – Paul Kennedy ó definicja:
ź polit. rozwiązywania sporów międzynarodowych, a także wew. poprzez uznawanie i akceptację, sankcjonowanie żalów i krzywd drogą racjonalnej wymiany poglądów i kompromisów, by dzięki temu uniknąć sytuacji, w której doszłoby do wybuchu konfliktu zbrojnego, a którego konsekwencje byłyby jak zawsze trudne do przewidzenia. Jest to def. optymistyczna, obawa przed konfliktem.
- polit. a. – W. Brytania: to łagodzenie napięcia społ., obniżenie cenzusu majątkowego w dostępie do działań polit.
model a. – od połowy XIX wieku do 1939 r.; części składowe appeasementu:
a) moralność:
- dążenie do uczciwego i pokojowego rozstrzygania sporów z jednoczesnym potępieniem siły (Ryszard Cobden uważał że można łagodzić napięcia międzynarodowe i wew. i doprowadzić do zniesienia ceł zbożowych co uspokoiło sytuację wew., sprzeciwiał się wojnie krymskiej i udziałowi W.B. w tej wojnie a w 1857 r. utracił z tego powodu członkostwo w parlamencie
- arbiter międzynarodowy – miał zabezpieczać pokój i wyrzeczenie się wojny
b) aspiracje ekonomiczne:
- dobra sytuacja ekonom. w Anglii, za panowania królowej Wiktorii „fabryka świata” łączyła się z dążeniem do zapewnienia pokoju.
- W. B. uważała że podst. jest zapewnienie swobodnej wymiany handlowej
- „fabryka świata” stała się zakładnikiem rynku światowego, dlatego W.B. zależało na utrzymaniu pokoju światowego ó tj. koniunktury handlowej
- pokój jest podst. funkcjonowania prawidłowej gosp.
- słabnąca pozycja przemysłu ang. od l. 80-tych
- brak przyspieszenia zbrojeń powodował dylemat: jak postępować???
c) globalna pozycja W. Brytanii:
- Anglia miała interesy w każdej części świata, a to decydowało o globalnej pozycji W.B.
- pojawienie się ko0nkurentów dla globalnej pozycji W.B – l. 80-te
- stan przewyższenia teryt. W.B. – nadmiar bogactwa staje się coraz b. uciążliwy; wymuszało to na W.B. poszukiwanie kompromisu = dla ratowania pokoju, który zapewniał rozkwit handlu
d) sytuacja wew.:
- 1867 r. – B. Disraeli podwoił liczbę wyborców, wpływ na politykę rządu miała wpływ większa liczba wyborców, miało to swoje konsekwencje, należało uwzględnić to co działo się na poziomie przeciętnego wyborcy
- honor korony bryt. – należy unikać wszystkiego co prowadzi do konfliktu ó była to cecha ówczesnego społ.
- niechęć do zwiększania wydatków na zbrojenia, a rządzący zdawali sobie sprawę że jeżeli chcieli się utrzymać u władzy (konserwatyści, torysi i liberałowie) musieli zwracać uwagę na zdanie wyborców
- lewica, idealiści – krytycy polityki appeasementu, odwoływali się do tego co mówił Cobden, nie można dopuszczać do jakiejkolwiek wojny, należy dążyć do ideału, jeżeli formułuje się pewne zasady to należy je przestrzegać.
- prawica, realiści – znajdowali się po drugiej stronie; pokojowa idea świata jest utopijna, możliwości a nie prawo powinny mieć większy wpływ na rząd, uważali że o stanie stosunków międzynarodowych decyduje siła możliwości każdego z państw; rząd nie powinien unikać użycia sił zbrojnych dla obrony racji stanu, honoru państwa
- 1865 r. – 1914 r. - to okres ukształtowania tradycji appeasementu; 1865 – to data śmierci H. Palmerstona, który był aktywnie zaangażowany w wojny domowe w USA (popierał południe); polityka zewn. zaczyna zawierać w sobie inne pierwiastki.
- 1868 r. – 1881 r. – okres Gladstone’a, liberał, premier 1868 – 74; polityka appeasementu na zewn. i wew. kraju; ref. wew. + jednocześnie podkreślał że spr. konferencji w spr. Szlezwiku i Holsztynu na kontynencie wykazały że Anglia nie ma powodów do angażowania się na kontynencie; bierność G. wobec H. i Sz. Spowodowało że pojawili się przeciwnicy – pojawia się Disraeli wg niego było błędem że Anglia nie angażuje się w wew. spr. na kont., bo mogłaby w ten sposób decydować o wynikach. Disraeli i konserwatyści uważali, że Gladstone popełnił błąd w bierności wobec kont., bo spowodowało że w l. 60-tych Kanada uzyskała status dominium.
- 1881 r. – klęska bryt. na Majubie, był to cień który kładł się na ocenie polityki W.B., dlatego G. coraz b. krytykowano.
- do 1914 r. – w/w model utrwalił się i wzmocnił w polit. appeasementu; tradycja polit. appeasementu została w tym okresie ukształtowana.
- po 1919 r. – model wcześniejszy utrzymał się także po zak. wielkiej wojny, co dało wyraz w dążeniu do założenia Ligi Narodów, każdy miał równe prawa i prawo do pokoju; W. Brytania dążyła do zwołania konf. gosp. w Genui – dotyczyć miałaby odbudowy Europy po wojnie
- globalna pozycja W. Brytanii – imperium zaczyna chwiać się w posadach, od 1931 r. wprow. termin „wspólnota” zamiast „imperium”
- 1926 r. – memorandum F… – char. globalna pozycję W.B. „... mamy wszystko co chcemy, a może nawet więcej, naszym jedynym celem jest utrzymanie tego co posiadamy i życie w pokoju...” – był to dokument wew. (tajny0 mimo to krążył w wew. admin.
Jest to potwierdzenie funkcjonowania polit. a. w l. 20-tych ó sytuacja zmieniła się gdy do władzy doszedł Hitler i zaczął to wszystko burzyć. Gdy w 1936 r. państwa faszystowskie zaczynają wyraźną współpracę – zaczął się poważny dylemat w polit. bryt. (W.Bryt. decydowała o pokoju międzynar., jak więc zareagować na destruktywną polit. państw faszystowskich???)
- Chamberlain V. 1936 r. – premier ang., niezdecydowany jaka ma zając postawę wobec polit. państw osi, poszukiwanie porozumienia z Hitlerem na drodze dyplomacji, polityka aktywnego appeasementu Ch. uznał, że należy nie tylko uznawać zasadę a., ale też wprow. je w życie – poszukiwać kompromisu z przeciwnikiem.
- Chamberlain – przed 1937 r. min skarbu; “nie możemy naruszać gosp. bryt. przez przestawianie się na gosp. zbrojeń, bo to zrujnuje państwo”.
- A. Eden, W. Churchill – przeciwnicy polit. Chamberlaina, opozycja polit. Ch była nieliczna, ponieważ nie miała poparcia społ.; uważali że z Hitlerem można rozmawiać ale jedynie z pozycji siły (armia)
- polit. aktywnego a. – miała poparcie większości społ.
- 1938 r. – 1939 r. – pojawiają się pewne zmiany, prawica stała się b. jednoznaczna w krytyce appeasementu i rozpoczęła agitację wśród członków parlamentu, tylko jeden minister na znal protestu zrezygnował ze stanowiska po układach monachijskich;
lewica – kompromisowa, zaczyna cofać się poparcie dla polit. appeasementu
- w l. 30-tych – lewica i prawica zaczynają wspólnie krytykować polit. a. wobec dyktatorów;
- układ monachijski był sukcesem polit. aktywnego a., ale kosztem Czechosł., akt zajęcia Pragi i Czechosł. był źle odebrany, ale Churchill nie chciał go odbierać jako czegoś sprzecznego z polit. a.
- 3.IX.1939 r. – W.Bryt. wypowiedziała Niemcom wojnę, nie ze wzg. na Polskę i jej interes; „dziwna wojna” była konsekwencją appeasementu (Halifax) chciano wykorzystać posła szwedzkiego Prytza.
Polityka appeasementu ma swoje tradycje, nie pojawiała się gwałtownie, można mówić o jej pewnym modelu.

WYKŁAD VII (28.11.2002)

UKŁAD W MONACHIUM:

- Hitler był niezadowolony ze musiał usiąść do stołu rokowań i musiał podpisać układ monachijski
- Francuzi budowali Linię Maginota i uważali że są w bezpiecznej sytuacji, oprócz tego mieli papierowy układ pol. – franc.
- Sudety to było tzw. ostatnie żądanie Hitlera
- od czasu podpisania układu monachijskiego nazwę Czechosłowacja pisano oddzielnie: Czecho – Słowacja
- Sudety był to obszar suwerennego państwa czechosł.
- Neas – min opieki społ., był najbliższym współpracownikiem Benea; przekazał informacje że Praga jest gotowa przekazać część Sudetów, ale Hitler się na to nie zgodził, ponieważ chciał całość; Hitler zagarnął 20 tys. km²
- ZSRR deklarował pomoc Czechosłowacji, ale pod warunkiem że Francja udzieli jej również pomocy
- ZSRR, Francja i Czechosł. podpisały układ ale bez klauzul wojsk
- po podpisaniu układu monachijskiego Benes odleciał na emigrację (plan Benesa – aeroplan; gdy wcześniej mówiło się o planie ktoś miał uratować Czechosł., ale po podpisaniu dyktatu monachijskiego przez Benes odleciał na emigracje do Anglii, później do Francji)
- Beck – na bierność wobec Anschlussu nikt nie zaprotestował więc czemu mała Polska miałaby się wychylać?
- zajęcie Zaolzia i Śląska Cieszyńskiego; gdy w 1918 r. rozpadła się monarchia hab. Polska chciała zając jak najw. obszar Śląska Cieszyńskiego
- 1938 – próba odwrócenia stanu rzeczy; zajęcie Zaolzia przed Polskę było demonstracją że RP jest w stanie prowadzić własną polit. i podejmować własne decyzje czyli że jest mocarstwem
- polit. pol. była polit. równoległą do polit. niem.; bierność pol. wobec Anschlussu była przemyślana i spr. Zaolzia okazją do rewanżu wobec Czech.
- 1934 r. – pakt Piłsudski – Hitler; zachód był zaniepokojony, podejrzewano jakiś tajny układ poza formułą jawną
- zajęcie Zaolzia przez Polskę spotkało się z dezaprobatą Zachodu, uważano że Polska może zburzyć pokój
- w Londynie zaczęto rozważać co się stanie gdy Hitler uderzy na zach. lub zmusi Polskę do tego aby stała się państwem satelickim, zaczęto inaczej patrzeć na Becka i chciano aby ktoś go zastąpił, przeszkadzał w polit. appeasementu
„... tu wiele osób odetchnęłoby z ulgą gdyby mogły wypowiedzieć to co chcą” ó czyli wobec polityki sanacji i Becka; chciano się pozbyć płk Becka, ale nie było nikogo kto by go zastąpił
- Polska jest kluczem do zaistniałej sytuacji – zmiana w spojrzeniu na Polskę; wynikało to z powodu Hitlera i pol. uderzenia na Zaolzie
- rozważano co się stanie jeśli Polska zostanie zaatakowana przez Niemcy (Polska była jedynym krajem który był w stanie zmusić Niemcy do walki na dwa fronty)
- w Moskwie uznano układ monachijski za spisek państw kapitalistycznych
- 28.XI.1938 r. – ogłoszono komunikat pol. – radz. potwierdzający respektowanie paktu o nieagresji z 1932 r. i przedłużenie na 10 lat oraz wolę o zacieśnieniu współpracy gosp.
- X. 1938 r. – wg ZSRR: „... coście zrobili w Monachium?; nam nie pozostaje nic innego jak dokonać czwartego rozbioru Polski...”
- zerwanie układu monachijskiego było tym czego chciał ZSRR, dla Stalina było jasne że Zachód się kłóci a ZSRR może na tym skorzystać.