Dżuma - Camus

Czas akcji i przebieg wydarzeń:

Akcja powieści A. Camusa, wydanej w 1947 r., toczy się w Oranie w 194... roku. Jest to wymowna data, wskazuje na lata 40., lecz nie ukonkretnia czasu, nadaje powieści wydźwięk uniwersalny.

Na miasto spada zaraza - pierwszym symbolem zagrożenia są wypełzające, chore, zdychające szczury.
Choroba rozwija się i pochłania coraz więcej ofiar.
Miasto zostaje zamknięte, ludzie nie mogą opuścić ogniska zarazy.
Pisarz śledzi postawy i czyny tych, którzy zostali.
Jest to skrupulatna analiza, która ma rozwikłać problem człowieka postawionego wobec spraw i wydarzeń ostatecznych, wobec zagrożenia.

Bohaterowie (różne postawy):

Dr Bernard Rieux – jest lekarzem z powołania, niesie pomoc bez względu na wynagrodzenie.
Prezentuje aktywną, bohaterską postawę, uosabia szlachetność i uczciwość. Dla Rieux dżuma to wróg i trzeba podjąć z nim walkę.
Wartości, w które wierzy doktor, to przyjaźń i miłość.

R. Rambert – dziennikarz z Paryża, który przeżył swoistą ewolucję.
Dżuma sprawiła, że nauczył się prawdziwych wartości. Rambert miał pecha – przyjechał do Oranu, by przeprowadzić badania nad życiem Arabów, pozostawił w Paryżu żonę. Początkowo pragnął uciec, myślał tylko o sobie. Lecz pozostał i przyjął także aktywną postawę walki z chorobą. Zwalczył zło tkwiące w sobie.

J. Tarrou – człowiek – tułacz, który zaznał w życiu wszystkiego. Dżuma także czyni zeń człowieka aktywnego, organizatora, "żołnierza" niosącego pomoc. Tarrou ginie - lecz życie jego w ostatniej chwili nabiera sensu i wartości.

Cottard – przestępca, który nie widział sensu życia i chciał się zabić. Dżuma przyniosła mu wyzwolenie – uniknął aresztowania. Zajął się przemytem, zarobił na zarazie.

Ojciec Pannelaux – przyjmuje postawę bierną. Głosi swoistą naukę, uważa, że dżuma jest karą, którą Bóg zesłał na ludzi grzesznych, że nie dosięgnie ona niewinnych. Sam umiera i nie przyjmuje pomocy.
Joseph Grand – typowy urzędnik o zmarnowanym życiu, który tworzy sobie ułudę – ideał w formie książki, którą pisze.
Emocjonuje go tylko jedno zadanie, nad którym pracuje – jest ucieczką od życia.

Jak widać, różne są postawy ludzi wobec zagrożenia. Los każdej postaci to przykład. Przesłanie jest zaś postulatem podjęcia walki ze złem, o poznanie go i niszczenie. Brak działań, bezmyślność, pogodzenie się z losem mogą tylko zło potęgować. Godność i siła człowieka zawieszonego we wszechświecie wobec zarazy, wojny, złych instynktów polega właśnie na podjęciu działań – jest to postawa najbliższa poglądom samego Camusa, tzw. heroizm cywilny.

Powieść – parabola:

"Dżuma" jest powieścią parabolą.
Oznacza to, że wydarzenia i świat w niej przedstawione są pretekstem do głębszych przemyśleń, do przekazania uniwersalnych prawd o ludzkiej egzystencji. I rzeczywiście. Losy bohaterów "Dżumy" są przykładami pewnych postaw; przenośne znaczenie tytułu, brak konkretyzacji czasowej sprawia, że powieść nabiera uniwersalnego wymiaru. Narracja w "Dżumie" jest wymienna - wydarzenia są przedstawione przez kilka głosów. Dzięki temu zabiegowi Camus osiąga pewien obiektywizm, ogląd spraw z różnych punktów widzenia.

Głównym narratorem jest doktor Rieux, lecz prócz niego "mówią" też dialogi, które przytacza, a także "zapiski" Jana Tarrou. Opisując dzieje zarażonego dżumą Oranu, opisał Camus człowieka – kruchość jego egzystencji i drogi ku obronie swojej ludzkiej godności. Camus był Egzystencjalistą ( patrz hasło: egzystencjalizm ),wyraźnie widać to w powieści – dlatego tematem jest człowiek postawiony wobec kosmosu. Nie wobec przyjaznego błękitu, lecz wobec czarnej otchłani kosmicznej.

Znaczenie tytułu:

Dżuma spadła na Oran, odizolowała mieszkańców miasta od innych ludzi i sprawdziła ich człowieczeństwo – była bowiem wielkim eksperymentem.

Jak rozumieć tytuł "Dżuma"?
Wyjaśnień jest kilka:

1. Dżuma jako choroba, która spadła na Oran. Jest to znaczenie realistyczne i organizuje całość wydarzeń w powieści. Lecz jako choroba dżuma oznacza także zarazę, żywioł, który w każdej chwili i nie wiadomo skąd może spaść na społeczność ludzką. To symbol zagrożenia człowieka przez siły, na które nie ma wpływu.
2. Dżuma jako wojna. Jest to znaczenie przenośne, a i wojna jest żywiołem nieco innym niż choroba - bo jej sprawcami są ludzie. Lecz jest równie groźna – i jest także "godziną próby", wyzwala w ludziach różne zachowania i postawy, wobec których człowiek musi zająć konkretne stanowisko.
3. Dżuma jako zło tkwiące w człowieku. Jest to zaraza, negatywny pierwiastek, który tkwi w każdej jednostce ludzkiej i z którym trzeba się zmagać. To zło ujawnia się często w chwilach zagrożenia, takich jak żywioł lub wojna. Poraża, niszczy i rodzi nowe zło - jest zatem tak samo zaraźliwą chorobą jak dżuma. "Każdy nosi w sobie dżumę, nikt bowiem, nikt na świecie nie jest od niej wolny."