Związek twórczości Jana Kochanowskiego z kulturą antyczną.
Twórcy renesansu czytali dzieła antyczne w oryginale, dzięki temu odrodziło się wiele antycznych gatunków literackich: pieśni, epigramaty- fraszki, tragedie, elegie… Ludzie żyjący w epoce odrodzenia przejęli punkt widzenia starożytnych filozofów: epikureizm, stoicyzm- stały się modnymi receptami na życie. Nie można jednak powiedzieć, że renesans był „kopią” klasycyzmu oraz zapomnieć o renesansowych twórcach, którzy tworzyli swoje dzieła oddając to, co myślą i czują, a nie to, co wymyślili ich poprzednicy setki lat wcześniej. Renesansowi twórcy byli olśnieni starożytną kulturą jako całością. Najświatlejsze umysły epoki zaczęły studiować historię starożytnych, ich dorobek filozoficzny. Jan Kochanowski w swojej twórczości sięgał do dzieł starożytnych filozofów, myślicieli w poszukiwaniu odpowiedzi na nurtujące go pytania, szukał duchowej pomocy, sposobu na życie, na zrozumienie siebie i świata. W epoce pełnej zmian ludzie mogli się czuć zagubieni, szukali więc oparcia w filozofii epoki harmonii i piękna (antyk). Stoicka lub epikurejska postawa wobec życia, do których często nawiązuje Jan Kochanowski miały być tym „sposobem na życie”.
Jan z Czarnolasu to najwybitniejszy polski poeta okresu renesansu, zupełnie wyjątkowy człowiek. W pełni zasługuje na miano twórcy polskiej poezji narodowej, ponieważ dokonał rzeczy wielkiej, stworzył praktycznie od podstaw poezję w języku polskim. Wzorem były dla niego dzieła poetów starożytnych, których był wybitnym znawcą i wielbicielem. Najlepszym dowodem na to jest napisany przez Kochanowskiego pierwsza polska tragedia pt. „Odprawa posłów greckich”. Chciał w tym utworze przekazać sytuację państwa polskiego, jego sytuację polityczną, wady ustroju i krytykę społeczeństwa. Stosował porównania, w których „pod płaszczykiem” realiów starożytnych kryją się znaczenia współczesne autorowi. Tragedia jest osadzona w czasie mitologicznej Troi (z Homera), obejmuje to przyjazd posłów greckich, którzy chcieli odebrać porwaną przez Parysa Helenę. Misja posłów kończy się klęską i staje się faktycznym początkiem wojny trojańskiej; autor zachowuje wiele zasad typowej antycznej tragedii: jedności: czasu (zaczyna się rano, a kończy wieczorem), miejsca (przed pałacem króla Priama), akcji (odprawa posłów); podział sztuki na epejsodiony i stasimony; klasyczna struktura akcji: prolog (monolog Antenora: sytuacja Troi przybywają posłowie greccy, Parys zbiera zwolenników, przekupuje); zawiązanie akcji (przybycie posłów); punkt kulminacyjny (rada trojańska podejmuje decyzją pozostawienia Heleny w Troi); katastrofa (przepowiednia Kasandry); ograniczenie liczby aktorów do trzech na scenie; podniosły styl dla ważnych rzeczy. Jednak Kochanowski nie trzyma się niewolniczo założeń greckich: nie ma tego samego momentu klęski - jest tylko jej zapowiedź; bohaterowie nie są tu w sytuacji bez wyjścia (Parys może oddać Helenę, posłowie greccy mogą zadecydować inaczej); nie ma fatum - ludzie sami decydują o swym losie; autor używa nazewnictwa rzymskiego; nie liczy się z epoką (używa nazw typowych dla Renesansu - szlachta, Bóg, Rzeczpospolita, sejm, itp. ogólnie realia tamtejszej Polski); humanizm: zmiany w klasycznej tragedii powstały pod wpływem szerokiej edukacji Kochanowskiego u innych wielkich humanistów europy (Włoch); krytyka głupoty (Erazm) i innych przywar ludzkich (dotyczących głównie Polaków) Idee: potrzeba zmian, gdyż w przeciwnym wypadku nastąpi katastrofa; propaguje wzorce (parenetyka), np. Antenora; interesy państwa są ważniejsze niż prywata; krytyka braku konsekwentności; wskazuje na boskie pochodzenie władzy, co zobowiązuje do przestrzegania pewnych zasad oraz wiąże się z odpowiedzialnością przed Bogiem.
Na treść zawartą we fraszkach i pieśniach wpłynęło znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dziełami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a także dogłębne poznanie filozofii starożytnej, której wskazaniami starał się kierować w życiu. Duży wpływ na Twórczość poety miało też spotkanie z Ronsardem we Francji.
W różnych utworach są różne punkty widzenia życia, zależy to od stanu ducha autora, np.: w Pieśniach zawarł różne momenty swojego życia. „Czego chcesz od nas Panie”- człowiek jak i wszystko jest dziełem Boga, to On panuje nad swoim stworzeniem i kieruje nim. Stwórca jest bliski człowiekowi, jest dobry, szczodrobliwy, łaskawy, hojny, nie skąpi dóbr stworzył piękny, przyjazny, harmonijny, dający radość człowiekowi świat człowiek może w nim pokładać nadzieje. Kochanowski składa ogólnie hołd Bogu. W innych pieśniach jest dużo cech horacjańskich (sama pieśń oparta na Horacym) epikureizm (używać życia, poznać jego rozkosze dążyć do szczęścia i carpe diem, bo wszystko przemija stoicyzm celem życia – szczęście, czyli życie zgodne z zasadami cnoty, zachowanie umiaru i spokoju, męstwo i cnota, dobra sława, to gwarantuje czyste sumienie, wewnętrzny spokój; największym szczęściem jest zachowanie harmonii ducha; rozterki pozbawiają szczęścia; na przeszkodzie szczęściu stoi fortuna (los) - nieprzewidywalne przeciwności losu, nieszczęścia; trzeba zachować dystans. Zło i tak przeminie, jak przemija zima (pora śmierci i zastoju) i następuje wiosna (odrodzenie życia) ważny stosunek do natury, ważny element - kontakt i życie w zgodzie z przyrodą. Mądry odrzuca dobra doczesne oferowane przez los: bogactwa i urzędy, chciwość- wrogiem; tu ważna idea złotego środka - tyle ile trzeba. Wartością najwyższą jest cnota i moralność; przejawem cnoty - patriotyzm; Pieśń świętojańska o Sobótce, „Wsi spokojna, wsi wesoła” tu pojawia się pochwała życia na wsi, blisko natury; przeciwstawienie życiu kupieckiemu i dworskiemu; pokazane przyjemności i pożytki z życia na wsi, dary jakie daje w obfitości natura; organizacja życia przez pory roku; pochwała życia rodzinnego, troskliwej matki, przekazywania wiedzy pokoleniom. Łączy w sobie chłopskie życie z przywilejami szlachty. Jest też koncepcja poety: poezja zapewni nieśmiertelność człowiekowi jako jednostce wyróżniającej się. Tu również przewijają się antyczni bogowie: Fortuna (Pieśń IX "Chcemy sobie być radzi?”), Pogoda (Pieśń XXIII), Mars (Pieśń V "O spustoszeniu Podola"). Ponadto pojawiają się także postacie antyczne, czego przykładami mogą być Ikar i muzy (Pieśń XXIV "Niezwykłym i nie lada piórem obdarzony") oraz miejsca znane z Mitologii - Styks (Pieśń XXIV). Prócz sięgania do starożytnego epikureizmu, sięga także Kochanowski do horacjańskiego motywu "Exegi monumentum" i "Non omnis moriar". Prócz sięgania do motywów i postaci antycznych, poeta nawiązuje do tej epoki niemalże bezpośrednio - poprzez swą próbę tłumaczenia Pieśni Horacego. W Pieśni II poeta nawiązuje do słynnych filozofów starożytnych, takich jak Platon, Sokrates czy Epikur. Tak jak oni, podejmuje on problem szczęścia.
We fraszkach oprócz nawiązań do haseł poeta sięga także do mitologicznych postaci. I tak w jego utworach przewijają się Orfeusz ("Na lipę"), Sybille i Proteus ("Do gór i lasów"), Eros ("O miłości") a także Muzy ("Ku Muzom"). Poeta sięga także do antycznej koncepcji losu ludzkiego, przedstawianego w postaci jednego z rzymskich bóstw, boginki Fortuny. W tych utworach dominuje zabawa z
umiarem, zaduma nad przemijaniem i potęgami, które kierują nad ludzkim życiem; to wszystko ze starożytności: epikureizm (używać życia, poznać jego rozkosze, dążyć do szczęścia i chwytać dzień- carpe diem, bo wszystko przemija), np.: utwór „Do gór i lasów”, w którym poeta stwierdza: „A ja z tymi trzymam kto, co w czas uchwyci”, stoicyzm (zachować umiar i spokój, męstwo i cnotę, dobrą sławę, największe szczęście tkwi w zachowaniu harmonii ducha). Szybko skonfrontował to z brutalną rzeczywistością- śmierć dwu córek, co objawia się w poświęconych temu stanowi „Trenach”- utwór poetycki wywodzący się z poezji żałobnej antycznej Grecji. Twórcami antycznych trenów byli Simonides i Pindar, w poezji rzymskiej: Owidiusz i Owidiusz. Odnaleźć tu możemy odwołanie do tych postaci oraz do: Heraklita, Homera. Także do postaci wywodzących się z mitologii, m.in.: Persefona i Charon. W „Trenach” odnajdujemy motyw wysp szczęśliwych, zaczerpniętych z tradycji antycznej.
Widzimy w twórczości Kochanowskiego poetycką realizację słów rzymskiego poety Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”, za Horacym powtarza: „Carpe diem” i wyraża fascynację światem, radość życia i podziw dla uroków natury. Takiego poetę można nazwać „ojcem poezji polskiej”. Obdarzony niezwykłym słuchem językowym i talentem poetyckim, stał się sprawcą największego przełomu literackiego w historii polskiego piśmiennictwa, a jego spuścizna literacka na długie wieki stała się niewyczerpanym źródłem inspiracji dla następców.