Choroby weneryczne - kiła
Choroby przenoszone drogą płciową, dawniej zwane chorobami wenerycznymi, ogólna nazwa chorób, które są przenoszone z partnera na partnera w czasie stosunku seksualnego.
Do najbardziej rozpowszechnionych należą: kiła, rzęsistkowica, rzeżączka, wrzód miękki, AIDS, zapalenie wątroby (typu B, C, D, E), kłykciny kończyste, wirusowe zapalenie cewki moczowej, wszawica łonowa, świerzb.
Nazwa "choroby weneryczne" pochodzi od imienia rzymskiej bogini miłości - Wenery. Wskazuje to na związek tych chorób z aktywnością seksualną. Jakkolwiek Wenera była boginią miłości, to choroby weneryczne kojarzą się z czymś wulgarnym i brudnym. Tego typu nastawienie utrudniało zwalczanie tych chorób, dlatego Światowa Organizacja Zdrowia zaleciła stosowanie innej nazwy - choroby przenoszone drogą płciową.
Epidemia AIDS i jej nagłaśnianie w środkach masowego przekazu sprawiły, że największą uwagę poświęca się AIDS - jakkolwiek inne choroby przenoszone drogą płciową są bardziej rozpowszechnione. Choroby te towarzyszą ludzkości od zarania dziejów. Informacje o nich można spotkać w najstarszych księgach sakralnych (np. opis rzeżączki znajduje się w księgach Mojżesza). Również najstarsze dzieła lekarskie zajmują się tymi chorobami, np. dzieło "ojca medycyny” - Hipokratesa.
Niektóre fakty dotyczące odkrywania przyczyn chorób przenoszonych drogą płciową: w 1493 - opis kiły, która pojawiła się w Europie po pierwszej wyprawie Kolumba; połowa XIX w. - odkrycie wrzodu miękkiego; w 1897 - odkrycie dwoinki rzeżączki przez A. Neissera; w 1905 - odkrycie krętka bladego, bakterii wywołującej kiłę; grudzień 1981 - rozpoznanie AIDS; w 1983 - odkrycie wirusa HIV, przyczyny AIDS.
Kiła jest chorobą bakteryjną przenoszoną drogą płciową wywoływaną przez krętki Treponema pallidum charakteryzującą się wieloletnim przebiegiem z występowaniem kolejnych stadiów klinicznych. Jest chorobą, w której uszkodzenie narządów i tkanek, do których dochodzi w późniejszym okresie są nieodwracalne.
Epidemiologia
Zakażenie przenosi się poprzez kontakt seksualny, także oralny lub analny, niekiedy przez pocałunek (kiła nabyta) lub z matki na płód (kiła wrodzona).
Najbardziej zaraźliwi są chorzy w pierwszym i drugim okresie kiły wczesnej, u których występują zmiany skórne. Osoby w okresie wczesnym kiły utajonej są potencjalnie zakaźni w okresie nawrotów śluzówkowo-skórnych, natomiast w okresie późnym kiła nie jest zakaźna podobni jak kiła trzeciorzędowa.
W kile nabytej krętek blady dostaje się do ustroju poprzez błony śluzowe lub skórę a następnie rozprzestrzenia się po całym organizmie. Towarzyszy temu powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. W zależności od okresu trwania choroby wyróżniamy:
Kiłę wczesną:
• W pierwszym okresie kiły powstaje niebolesne owrzodzenie, zwane zmianą pierwotną (wrzód twardy) zwykle w okolicy płciowej, w miejscu gdzie bakterie wnikają do organizmu. Etap ten rozpoczyna się od 10 do 90 dni (średnio 3 tygodnie) po kontakcie danej osoby z chorym na kiłę, trwa on około 4-8 tygodni.
• Drugi okres rozpoczyna się 6 do 8 tygodni po zakażeniu i polega na rozprzestrzenianiu się krętka kiły, który wywołuje zmiany skórne na całym ciele pod postacią wysypki, nadżerek na błonach śluzowych lub łysienia. Rozpoczyna się on 6 do 8 tygodni po zakażeniu i trwa około 1 roku.
Kiłę utajoną- bezobjawową
• W okresie wczesnym trwającym do 2 lat od zakażenia mogą wystąpić zmiany na skórze i śluzówkach o wysokiej zakaźności.
• W okresie późnym, który może trwać nawet do końca życia zmiany zakaźne występują bardzo rzadko i wydaje się, że pacjent jest zdrowy. Około jednej trzeciej pacjentów przechodzi do okresu kiły trzeciorzędowej.
Kiła późna lub trzeciorzędowa
W tym etapie krętek kiły może doprowadzić do uszkodzenia wielu różnych narządów, w tym mózgu oraz rdzenia kręgowego. Zwykle, jeśli się rozpoczyna, to dzieje się to około 10 lat po pierwotnym zakażeniu i może doprowadzić do śmierci.
Ciężarne kobiety chore z kiłą mogą przekazać krętki blade swoim dzieciom, co prowadzi do wystąpienia schorzenia zwanego "kiłą wrodzoną" noworodków. Kiłą wrodzona powoduje występowanie różnych schorzeń skórnych oraz schorzeń narządów wewnętrznych u noworodka, co może być przyczyną śmierci noworodka.
Objawy
Objawy kiły są różne w zależności od określonego etapu choroby:
• Kiła wczesna
Okres wczesny- Pojedynczy wrzód (zmiana pierwotna) pojawia się w miejscu, w którym krętki wniknęły do organizmu. Miejscem tym najczęściej organy płciowe, ale może to być równie dobrze jama ustna, odbyt, odbytnica, czy palce w zależności od tego, w jakim rodzaju zbliżenia seksualnego doszło do zakażenia. Zmiana pierwotna jest twarda oraz bezbolesna, wydziela z siebie płyn wypełniony krętkami. Czasem węzły chłonne bezboleśnie powiększają się w okolicy wrzodu. Ta zmiana znika samoistnie po 1-5 tygodniach, choć chory nadal pozostaje zakażony.
Okres późny- Objawy tego etapu kiły zwykle dotyczą skóry głównie na wnętrzach powierzchniach dłoni oraz na podeszwach stóp. Pojawiają się rzutami krostki, drobne czerwone kropki (podobne do wysypki z przegrzania), małe przebarwione, zarumienione plamy, czasem z wciągniętymi środkiem, drobne owrzodzenia wypełnione ropą. Grudki rozwijające się w miejscu połączenia skóry ze śluzówką najczęściej w wilgotnych miejscach mogą przerastać, spłaszczać się i przybierać barwę brudnoróżową lub szarą tzw. kłykciny płaskie lub lepieże, condylomata lata), białe plamy wewnątrz jamy ustnej. Zmiany te mogą utrzymywać się latami lub ustępować mimo braku leczenia jednak często mogą pojawiać się nowe zmiany. Zmiany mogą również dotyczyć oka, kości, stawów, nerek, wątroby i śledziony, często z towarzyszącą gorączką, żółtaczką, sztywnością karku, bólami głowy, pobolewaniami mięśni, bólami gardła, utratą apetytu oraz czuciem zmęczenia. Bez włączenia leczenia tego typu objawy trwają około roku.
• Kiła utajona
We wczesnym okresie tym etapie nie występują żadne objawy lub mogą występować zmiany na skórze lub śluzówkach o wysokiej zakaźności. Jednakże jedna trzecia chorych przechodzi do następnego, ostatniego etapu kiły trzeciorzędowej.
• Kiła późna
Na tym etapie objawy zakażenia wynikają z ciężkiego uszkodzenia różnych organów wewnętrznych, do których dochodzi w 3-10 lat po zakażeniu. Do nich mogą się zaliczać guzy, zwane "kilakami" rozwijające się w jamie ustnej, nosie, języku, kościach, skórze, wątrobie i innych narządach, objawy wynikające z uszkodzenia zastawek serca, czy zniszczenia ściany aorty, objawy związane z jakimkolwiek uszkodzenia stawów, objawy wynikające z uszkodzenia nerwów oraz mózgu, włączając w to paraliż, problemy z koordynacją, utrata czucia, ślepota, zmiany osobowości oraz impotencja. Obecnie w związku z efektywnymi sposobami leczenie objawów tych raczej nie spotyka się.
Rozpoznanie:
Lekarz jest w stanie rozpoznać kiłę, na podstawie wywiadu klinicznego, wykonując badanie mikroskopowe wydzieliny z podejrzanego wrzodu w celu znalezienia żywych prątków, wykonując testy serologiczne w celu wykrycia przeciwciał w surowicy przeciwko krętkom bladym. Dodatkowo lekarz może zlecić badanie płynu mózgowo-rdzeniowego lub badanie radiologiczne.
Leczenie
Leczeniem z wyboru osób z objawami wczesnymi kiły (w ciągu roku od zakażenia) jest podanie penicyliny. Również wszyscy partnerzy osoby zakażonej kiłą z ostatnich 3 miesięcy a w razie kiły wtórnej z 1 roku powinni być powiadomieni, że mogą być zakażeni a w razie potrzeby również leczeni. Dzieci z wrodzoną kiłą muszą być leczone penicyliną przez 10 dni.
Właściwe leczenie we wczesnych etapach kiły pozwala wyleczyć całkowicie to zakażenie. Chociaż kiła w późniejszych stadiach może być skutecznie leczona penicylina, szkody w narządach wyrządzone do tego czasu przez krętki nie mogą zostać cofnięte przez antybiotyk. Bez leczenia, około jedna trzecia chorych z utajoną kiłą przechodzi do etapu kiły trzeciorzędowej, w której do ciężkich uszkodzeń licznych narządów, a w końcu do śmierci.