Amenhotep IV - Echnaton

Amenhotep IV - Echnaton - faraon, władca starożytnego Egiptu z XVIII dynastii. Syn Amenhotepa III i królowej Teje. Źródła podają rozbieżne daty jego urodzenia, objęcia rządów i śmierci, m.in: ? - 1375-1358 p.n.e. lub 1379-1367-1350 p.n.e., lub 1351-1334 p.n.e. Jego główną żoną była Nefertiti, najprawdopodobniej hurycka księżniczka, jego inną żoną była Taduhepa. Do czasów śmierci Amenhotepa III ukazało się niewiele wzmianek na temat Amenhotepa IV, co stanowi jedną z zagadek tej postaci.

Przeprowadził reformę religijną, próbując na stałe wprowadzić monoteizm - wiarę w jednego tylko boga Atona. Nie do końca wiadomo, jak mu się to udało, lecz za swoich rządów, co prawda chwilowo, zreformował całą ideologię państwa (m.in. zabronił rzeźbienia w profilu, nakazując przedstawianie postaci w rzeczywistych wymiarach i proporcjach). Przeniósł stolicę z Teb do nowo wybudowanego miasta słońca Achetaton (Horyzont Atona), obecnego Tell el-Amarna. Faraon przyjął też nowe imię Echnaton (Blask Atona) zamiast dotychczasowego Amenhotep IV. W ostatnich latach Echnaton rządził wraz ze współregentem o imieniu Semenechkare. Faraon zaniedbał dyplomację i politykę zagraniczną kraju na rzecz rozwoju religii, co w schyłkowym okresie rządów przyczyniło się do sytuacji skłaniającej kraj ku kryzysowi. Po śmierci Echnatona reforma religijna upadła, nastąpił powrót do wiary w starych bogów, świątynie Atona zostały zniszczone, a ślady po Echnatonie starano się wymazać. Faraon został pochowany w Achetaton (dzisiejsze Tell el-Amarna), po nim rządy objął na krótko Semenchkare, a po nim Tutanchamon (pierwotnie Tutanchaton) - syn i zięć Echnatona, mąż i przyrodni brat jego córki Anchesenaton, później Anchesenamon.

Jedna z teorii tłumacząca specyficzny wygląd Amenhotepa IV, ukazany m.in. w rzeźbach, głosi, iż faraon chorował na zespół Marfana[1], dlatego miał charakterystycznie wydłużoną twarz, szerokie biodra oraz długie palce u nóg i u rąk. Teoria ta tłumaczyłaby również niewielką ilość wzmianek z czasów dzieciństwa faraona. Osoby z zespołem Marfana charakteryzuje m.in. słaba odporność immunologiczna, co wymaga czasem izolacji osób chorych, a w szczególności dzieci. Według innej teorii faraon był osobą androgyniczną[2].

Interesujący jest fakt, iż te niezwykłe cechy budowy ciała przyjęte zostały przez naród jako oznaka boskości i insygnia władzy do tego stopnia, że w sztuce końcowego okresu władania państwem słońca również rodzina faraona przedstawiana była z uwydatnieniem tych charakterystycznych cech - choć jak świadczą wcześniejsze dzieła (rzeźby i rysunki), nie przejawiali oni takich skłonności.

Kolejną ciekawostką jest sam fakt ukazywania faraona w otoczeniu "kochającej rodziny". Echnaton jak żaden inny faraon uwieczniany był w towarzystwie całej rodziny, co wcześniej, jak i później uważane było za niegodne osoby boskiej.

Istnieją przesłanki, które łączą postać Echnatona z judaizmem. Zarówno religia wprowadzona przez Echnatona, jak i wiara potomków Jakuba miały charakter monoteistyczny. Ważną wspólną cechą obu religii był także zakaz przedstawiania osoby boskiej. Także niektóre datowania czasu życia Mojżesza pokrywają się z czasami panowania tego faraona, prześladowanego pośmiertnie za wprowadzenie monoteizmu. Reforma religijna Echnatona została opisana w znanej powieści fińskiego pisarza Mika Waltari "Egipcjanin Sinuhe".
Echnaton umarł w 1334 roku p.n.e. prawdopodobnie podczas 16 roku swoich rządów. Swój wspaniały grób kazał sobie wykuć w skałach w pobliżu Achet-Aton. Podczas odkrycia, był on jednak pusty. Nie wiadomo, jak duży wpływ na rządy Echnatona miała jego żona Nefretete. Pewne jest ze Nefretete popierała swojego męża w polityce i ze posiadała potężne wpływy. Niektórzy naukowcy uważają wręcz ze Nefretete miała władzę równą faraonowi. Płaskorzeźby przedstawiające Nefretete w nakryciu głowy, jaki zwykli nosić tylko faraon, maja być jakoby tego dowodem. Nietypowe tez jest, że królewscy małżonkowie na niektórych płaskorzeźbach przedstawiani są tej samej wielkości. Ale czy jest to dowodem na to ze Nefretete była równa Echnatonowi, nie jest jasne, jako ze Echnaton w odróżnieniu od pozostałych władców, bardzo chętnie pozwalał przedstawiać się w otoczeniu swojej rodziny. Także śmierć Nefretete jest do dziś zagadka. Jej imię, z niewyjaśnionych powodów, od pewnego momentu przestaje się pojawiać w przekazach. Po śmierci Echnatona jego wrogowie, niszczyli jego posagi, i usuwali jego imię z zapisków i rzeźb.