Finanse publiczne

1. Finanse – są to zjawiska i procesy pienieżne, ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych, jest to zasób pieniądza służący prowadzeniu działalności gospodarczej, zarządzanie środkami pieniężnymi w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej lub inną działalnością, zasoby pieniężne pozostające do dyspozycji osoby, kraju, organizacji
2. Dynamiczne ujęcie finansów ogranicza się zjawiska finansowe do tych zjawisk pieniężnych, z którego wiąże się występowanie pieniądza w ruchu, przedmiotowe ujęcie finansów polegające na ograniczeniu zakresu finansów do sfery wymiany produktów i usług.
3. Przedmiot nauki finansów – opis ruchu pieniądza w szczególności jego tworzenie, kreacja w systemie bankowym, cyrkulacja, krążenie pieniądza między jednostkami gospodarującymi, osiadania pieniądza w postaci oszczędności gospodarstw domowych i rezerw pieniężnych przedsiębiorstw.
4. Pojęcia szersze od pojęcia finanse: a) gospodarka finansowa – obejmuje wszystkie formy działania związane z przygotowaniem wszelkiego rodzaju, z faktyczną realizacją operacji pieniężnych, z ewidencją i analiza przebiegu operacji pieniężnych. Polityka finansowa-to dokonywanie wyborów zarówno celów, które mają być osiągnięte w wyniku gospodarki rynkowej, jak też wyborów sposobów i metod osiągania tych celów.
5. definicje pieniądza: Pieniądz to udokumentowane przyrzeczenie wartości o ogólnej wartości, przy czym obszar jego ważności ograniczony jest kręgiem wspólnoty płatniczej, jest to wszystko, co jest powszechnie akceptowane jako środek regulowania zobowiązań, pieniądzem jest to, co spełnia funkcje przypisane tej kategorii ekonomicznej .Pieniądzem niezależnie od jego zewnętrznej formy i porządku gospodarczego jest powszechnie akceptowany prawnie gwarantowany środek płatniczy, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartość, którego wartość jest ściśle związana z produktem.
6. Funkcje pieniądza: Podstawowe funkcje pieniądza: - miernika wartości – za pośrednictwem pieniądza wyraża się w cenach wartości wszystkich towarów w jednoimiennych wartościach denominatora lub środkiem wyrażania wartości – środek cyrkulacji pieniądz przekształca bezpośrednią wymianę towaru za towar w akt kupna i akt sprzedaży. Pochodne funkcje pieniądza:- środek tezauryzacji – pieniądz służy gromadzeniu i przechowywaniu majątku, jest to pieniądz pasywny. – środek płatniczy – regulowanie zobowiązań dłużnyc
7. Cechy pieniądza:brak kosztów transformacji, brak dochodu z wartości przechowywanej w formie pieniężnej, stała wielkość nominalnej wartości przechowywanej w pieniądzu.
8. Teorie metalistyczne – inaczej towarowe, kruszcowe, które wywodzą istotę pieniądza z jego wewnętrznej wartości
9. Teoria nominalistyczna - wywodzi z jego wartości abstrakcyjnej. Teoria konwencyjna wywodzi istotę pieniądza z faktu zawarcia przez wszystkich członków przedsiębiorstwa niepisanej umowy uznającego określony środek za pieniądz
10. Potrzeba wymiany dóbr była przyczyną pojawienia się pieniądza. W dziejach ludzkości posługiwano się różnymi formami pieniądza: od pieniądza towarowego, poprzez metale szlachetne, monety, by w końcu korzystać z papieru jako środka umożliwiającego zapłatę za dobra i usługi.
11. Gospodarka, w której występuje bezpośrednia wymiana dóbr i usług za dobra i usługi nazywa się gospodarką barterową. Pieniądzem towarowym były różnorodne dobra: suszone ryby, herbata, sól, muszelki, bursztyn, sztuki bydła, niewolnicy, ziarna kakao, jedwab. Aby pieniądz mógł stać się pieniądzem towarowym, musiał posiadać pewną realną wartość. Z czasem istotnego znaczenia nabierały takie cech jak podzielność i trwałość. W związku z tym coraz powszechniej jako pieniądz zaczęto używać metali szlachetnych.
12. Pieniądz metalowy występował w postaci brył lub kawałków kruszcu (złota, srebra) lub stopów (elektronu, mosiądzu)
13. Metale trwale, dobrze przechowują wartość, są podzielne, są łatwe do przenoszenia, są powszechnie akceptowane w różnych kulturach,, pieniądz monetarny w postaci krążka metalowego opatrzonego wybitymi elementami plastycznymi przetrwał do naszych czasów. System wielometalowy (sou, ecv, unidor), system dwumetalowy-urzędowa relacja wartości wymiennej monet, 14gr srebra =1gr złota
14. Kwit depozytowy – mogą być bezpiecznie przenoszone, są środkiem realizowania płatności.
15. System wymienialności pieniądza papierowego na złoto: system pełnej wymienialności, system sztabowy-złotowy, system dewizowo-złoty
16. Reglamentacja emisji skarbowego pieniądza papierowego: pełne pokrycie emisji banknotów, limit emisji banknotów ustalany przez państwo, emisja banknotów w proporcji do zasobów
17. Pieniądz bezgotówkowy – forma zapisu na r-ch bank. , wkłady na żądanie i terminowe w banku komercyjnym oraz banku centralnym.
18. Klasyfikacja współczesnych form pieniądza: forma gotówkowa-(bilety banku centralnego, bilon metalowy), forma bezgotówkowa (depozyty na rachunkach banku centralnego, depozyty na r-kach innych banków, płatne na każde żądanie, rozporządzalne czekiem, nierozporządzalne czekiem, krótkoterminowe, długoterminowe)
19. Bilety banku centralnego – skarbowy pieniądz papierowy emitowany przez bank centralny
20. Bilon metalowy – są to drobne znaki pieniężne bite metali pospolitych, przeznaczone do obsługi drobnego obrotu płatniczego.
21. Depozyty na rachunkach banku centralnego – rezerwy obowiązkowe
22. Depozyty na rachunkach banków komercyjnych-rachunki lokat bieżących, rachunki lokat terminowych
23. Agregaty pieniężne –M0-pieniądz banku centralnego, baza monetarna, pieniądz o najwyższej sile, bilety banku centralnego, bilon depozyty na rachunku BC, M1 pieniądz o ścisłym znaczeniu, pieniądz gotówkowy w obiegu +depozyty na każde żądanie rozporządzalne czekiem, M2 –pieniądz potencjalny M1+depozyty płatne na każde żądanie nierozporządzalne czekiem+depozyty krótkoterminowe., M3 – najszerzej pojęte zasoby pieniężne – M2+depozyty długoterminowe, M4(L) – najmniej stosowany w Polsce, zasoby płynności gospodarki,M3+ wybrane aktywa finansowe na rynkach wtórnych. Funkcje agregatu : agregat służy ewidencji, ma charakter analityczny, jest też sposobem określenia celów polityki pieniężnej.
24. Struktura systemu bankowego – dwupoziomowa struktura systemu oznacza, że na pierwszym poziomie znajduje się NBP, natomiast drugi poziom tworzą banki operacyjne, czyli wszystkie banki poza bankiem centralnym.
25. Funkcje systemu bankowego - stworzenie mechanizmów gromadzenia środków pieniężnych oraz ich inwestowania, zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, zapewnienie rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem, stworzenie warunków do transformacji środków inwestycyjnych,
26. Funkcje banku centralnego –funkcja banku emisyjnego(bank kreujący pieniądz będący ostatecznym środkiem zapłaty) , -funkcja banku banków (reguluje obieg emitowanego przez siebie pieniądza, reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki komercyjne, reguluje płynność całego sektora bankowego, kształtuje możliwości kredytowe banków operacyjnych) , - funkcje banku gospodarki narodowej (dba o stabilność waluty narodowej, ma zapewnić stały wzrost gospodarki narodowej, wzrost dochodu narodowego, spadek bezrobocia, reguluje cały obieg pieniężny wewnątrz kraju, czuwa nad utrzymaniem równowagi bilansu płatniczego, prowadzi rachunki rządowe, wykonuje operacje finansowe na zlecenie organów rządowych, udziela państwu kredytów
27. Bilans banku centralnego – aktywa: kredyty dla sektora publicznego, kredyty dla gospodarki prywatnej, kredyty dla banków(4,5%), pasywa: pieniądz gotówkowy (1/3), depozyty banków(6%), depozyty sektora publicznego(3%), papiery wartościowe (17%)
28. Funkcje banków komercyjnych – funkcje kredytowa, pieniężna , lokacyjna, funkcje pośredników finansowych, funkcja transakcyjna banków, funkcja transformacji kwot, terminów,
29. Kryterium specjalizacji banków – specjalizacja w dziedzinie określonych operacji bankowych (np. kredytowanie budownictwa mieszkaniowego, udzielanie kredytu hipotecznego), specjalizacja w zakresie współpracy z określoną grupą klientów (współpraca z rolnikami, finansowanie drobnej wytwórczości), kryterium kredytów długo-i krótkoterminowych, kryterium funkcjonalne-finansujące eksploatację, kryterium terytorialne.
30. mnożnik kreacji pieniądza - zmiana wielkości podaży pieniądza wynikająca ze zmiany bazy monetarnej o jednostkę
31. Mnożnik bazy monetarnej – relacja ilości pieniądza transakcyjnego do ilości pieniądza BC.mb=M1/MO
32. mb =GL+Dż
mb = GL+Dż Gl+Dż
mb= GL+Gbk+Dbk-Kbk Gl+Ro+Rn+Rp

Mb = G+1
G+r +rtxt+n-p

33. Wskaźnik gotówkowy :g=G/Dż– wskaźnik utrzymywania gotówki, zamiast depozytów, jeśli stopa procentowa rośnie to skłonność to utrzymywania rezerw depozytowych rośnie, jeśli wysokość opłat bankowych rośnie tym mniejsza jest skłonność to dokonywania operacji bankowych.
34. Wskaźnik depozytów terminowych t=Dt/Dż – współczynnik skłonności do tezauryzacji pieniądza wkładowego przez społeczeństwo, skłonności do utrzymywania depozytów terminowych zamiast depozytów na żądanie.
35. wskaźnik rezerw nadobowiązkowych – n= Rn/Dż – utrzymywanych przez banki rozliczeniowe w banku centralnym, im wyższy wskaźnik rezerw tym mniejsza część może być przeznaczona na kredyty
36. wskaźnik rezerw pożyczonych : p=Rp/Dż – od banku centralnego przez banki rozliczeniowe, im większy wskaźnik tym większe możliwości kredytowe.
37. podmioty i czynniki kształtujące podaż pieniądza: Bank centralny – r2rt-polityka rezerw obowiązkowych-depozyty w banku centralnym –bm, bank centralny – działalność emisyjna-gotówka, bank centralny – polityka stóp redyskontowych, operacje otwartego rynku-banki komercyjne-zaufanie do banków- społeczeństwo-produkty bankowe , oprocentowanie
38. Ustrojowa polityka pieniężna kształtuje w sposób systematyczny i długofalowy ramowe warunki realizacji procesowej polityki pieniężnej, pozycja banku centralnego do państwa. Najważniejszym podmiotem jest parlament oraz rząd w zakresie wydawanych ustaw, cele – cel główny – stabilizacja wartości pieniądza krajowego, cel końcowy – wystarczające finansowanie realnego wzrostu gospodarczego, cel długofalowy – ustalenie tempa ekspansji pieniądza, instrumenty – ustawy, w tym zasadnicza , rozporządzenia
39. procesowa polityka pieniężna – ma za zadanie określić kombinacje celów i środków związanych ze sterowaniem zjawiskami i procesami w ramach gospodarki pieniężnej, w związku z tym BC w ramach zakreślonych podejmuje działania operacyjne mające wywołanie pożądanych zachowań banków oraz podmiotów niebankowych. Podmiotami są parlament, rząd, w pewnych sytuacjach instytucje międzynarodowe, cel – neutralizacja impulsów zakłócających gospodarkę pieniężną, instrumenty –instrumenty kontroli ogólnej, kontroli selektywnej, oddziaływanie przez perwazję.
40. instrumenty kontroli ogólnej – polityka rezerw obowiązkowych, polityka stóp procentowych bc, polityka otwartego rynku.
41. instrumenty kontroli selektywnej – polityka kontygnentów kredytów, kontrola stóp procentowych, polityka selektywnych wskaźników rezerw obowiązkowych.
42. oddziaływanie przez perswazję – bank centralny przekazuje sugestie odnośnie pożądanego kierunku polityki kredytowej banków operacyjnych, może czasem sięgać po środki przymusu.
43. cechy polityki rezerw obowiązkowych - stopa rezerw obowiązkowych, wyrażająca minimalną relację wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych do wartości depozytów. Jej podwyższenie przez bank centralny zmniejsza możliwości udzielania kredytów przez banki komercyjne, a zatem ogranicza podaż pieniądza, obniżenie tej stopy powiększa podaż pieniądza. powinna mieć charakter stabilny, wpływa na płynność sektora bankowego, wywołuje efekt ilościowy nie ma natomiast wpływu na poziom stóp procentowych, jest podawana z góry.
44. cechy polityki stóp procentowych: stopa procentowa kredytu refinansowego, tj. kredytu zaciąganego przez banki komercyjne w banku centralnym. Jej podwyższenie powoduje wzrost stóp procentowych kredytów w bankach komercyjnych, ograniczenie wartości udzielanych przez nie kredytów i zmniejszenie podaży pieniądza. Obniżenie stopy kredytu refinansowego powoduje skutki odwrotne., stopa kredytu lombardowego, stopa redyskonta i dyskonta weksli, minimalna stopa zwrotu z operacji otwartego rynku. cechy: mechanizm transmisji polityki pieniężnej, inicjatorem są banki komercyjne, stopy bc stanowią maksymalny poziom nie przekraczający stopy rynkowej, polityka stóp procentowych jest podobna do oddziaływania przez perwazję.

45. operacje otwartego rynku –kupowanie i sprzedawanie przez bank centralny własnych papierów wartościowych (bonów skarbowych), kupowanie i sprzedawanie przez bank centralny papierów wartościowych wyemitowanych przez Skarb Państwa (bonów skarbowych).Polityka pieniężna może mieć charakter ekspansywny (łagodny) - państwo, wykorzystując wymienione instrumenty, zwiększa podaż pieniądza w celu pobudzenia popytu globalnego, wzrostu dochodu narodowego i zatrudnienia(powstaje tu jednak realna groźba inflacji), albo restrykcyjny (twardy) - państwo ogranicza podaż pieniądza, dążąc do zmniejszenia nadmiernego popytu i związanego z tym wzrostu cen (ten typ polityki pieniężnej wykorzystywany jest w walce z inflacją)
46. Polityka fiskalna – to wykorzystanie instrumentów gromadzenia oraz wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych do osiągania celów i społecznych ekonomicznych .
47. podejście negatywne – zapewnienie efektywności całej gospodarki przy niesprawności rynkowego mechanizmu alokacji zasobów.
48. podejście pozytywne – funkcja alokacyjna – dostarczenie dóbr, których nie dostarcza system, funkcja redystrybucyjna –konieczność zapewnienia równości i sprawiedliwości przy nadmiernej dysproporcji zasobów, funkcja stabilizacyjna – konieczność utrzymania stabilnego wzrostu przy pełnym zatrudnieniu.
49. cele i instrumenty: racjonalność aksjologiczna(finalna) – kryteria doboru celów konstruktywnych w ramach poszczególnych funkcji finansów publicznych, racjonalność instrumentalna (operacyjna) , racjonalność aksjologiczna (operacyjna) – kryteria doboru dochodowych i wydatkowych instrumentów osiągania celów.
50. funkcja alokacyjna- alokacja w ramach fp oznacza kierowanie zasobów pieniężnych do dostarczanych dóbr oraz ich rozdział między różne dobra publiczne. Decyzje co do podziału między sektor publiczny i sektor prywatny, decyzje co do podziału ograniczonych zasobów pieniężnych między różne kategorie dóbr publicznych, decyzje co do podziału korzyści wynikających z konsumpcji.
51. Optimum Pareto, optymalny podział zasobów pieniężnych powinien być zgodny z zasadą zrównania marginalnych użyteczności konsumpcyjnych poszczególnych dóbr konsumpcyjnych, warunek Pareto jest spełniony, jeśli w wyniku zmiany struktury wydatków wzrost użyteczności dla jednej grupy nie spowoduje zmniejszenia dla innych grup.
52. Prawo Wagnera – wydatki publiczne, systematycznie wzrastają , chodzi o wzrost realny, a nie nominalny będący wynikiem inflacji. Ekstensywny–wzrost wydatków w wyniku pojawienia nowych zadań, intensywny – zwiększenia wydatków na już realizowane zadania i funkcje publiczne.
53. przyczyny wzrostu wydatków publicznych – socjologiczne, historyczne – narastające wydatki publiczne z obsługi długu publicznego, ekonomiczno-społeczne (rozwój infrastruktury, zadań publicznych, redystrybucja), polityczne (implementacja zasad dobrobytu, rozwój parlamentaryzmu, wprowadzenie progresywności podatków,pojawienie się podatków konsumpcyjnych)
54. Redystrybucja – wtórny podział, w warunkach gospodarki rynkowej jest doprowadzenie do zmian proporcji ukształtowanej w stanie pierwotnym, podział pierwotny jest wynikiem procesów dążących do ustalenia równowagi czynników wytwórczych. Redystrybucja dokonywana przez system ubezpieczeń społecznych ma miejsce na rynku pieniężnym i kapitałowym.
55. redystrybucja bezpośrednia – system podatkowy, transfery, obsługa długu publicznego; redystrybucja pośrednia –dostarczanie bezpłatne lub za częściową odpłatnością dóbr publicznych oraz społecznych
56. podejście pozytywne – ocena skutków faktycznie stosowanych, normatywne – wskazanie zasad o charakterze moralnym, które powinny być podstawą konstrukcji systemu podatkowego.
57. instrumenty realizacji redystrybucyjnej funkcji finansów publicznych – podatki bezpośrednie: podatek od dochodów osobistych , pośrednie – podatki konsumpcyjne, system transferów socjalnych, obsługa długu publicznego.
58. techniki pomiaru skuteczności funkcji realizacji redystrybucji – Krzywa Lorenza – na osi X odkłada się skumulowany odsetek ludności, uporządkowanej wg rosnącego dochodu na jedną osobę w gospodarce domowym, na osi Y –skumulowany odsetek dochodów osiąganych przez tę ludność. Współczynnik Giniego – im mniejszy tym mniejsze dysproporcje
59. skale podatkowe: - skale progresywne – wraz ze wzrostem dochodu – stawka podatku rośnie, skale regresywne – wraz ze wzrostem dochodu –stawka podatku maleje, proporcjonalne – nie zmienia się. Skala globalna –skala, w której kolejne stawki podatku odnoszą się do całej podstawy opodatkowania, skala ciągła – kolejne stawki podatku odnoszą się do kolejnych części dochodu przekraczających kolejne progi podatkowe.

60. minimum wolne od podatku – minimum jawne integralne – zwolnienie z opodatkowania wszystkich podatników, których dochód nie przekracza minimum socjalnego, minimum jawne redukcyjne – obniżenie dochodu o minimum socjalne, minimum ukryte – obniżenie wysokości płaconego podatku o kwotę równą minimum socjalne x najniższa stawka podatku.
61. czynniki określające stopień progresywności – czynniki techniczne związane z prawną konstrukcją skali podatkowej , rozpiętość progresji, najwyższa /najniższa stawka (im większa rozpiętość , tym wyższy stopień progresywności), rozpiętość progów podatkowych ,dochody wg którego naliczamy podatek wg najwyższej stawki/wg najniższej (im większa rozpiętość tym mniejszy stopień progresywności), liczba przedziałów między marginalnymi progami (im więcej przedziałów, tym większy stopień progresywności), wysokość minimum wolnego od podatku ( im wyższe minimum tym wyższy stopień progresywności);czynniki ekonomiczne-związane z sytuacją poszczególnych podatników: rozkład dochodów (im więcej podobne tym mniejszy stopień progresywności) , rozkład dochodów w stosunku do przedziałów podatników (im większa koncentracja podatników w jednym przedziale tym mniejszy stopień progresywności), nominalne zmiany w poziomie-taksflagcji, zimnej progresji, stopień wykorzystania ulg i zwolnień (im wyższy tym niższy stopień progr.)
62. zasada korzyści (ekwiwalencji) – postuluje, aby każdy członek społeczeństwa został obciążony podatkami proporcjonalnie do korzyści, które odnosi z działalności.
63. zasada zdolności płatniczej : postulat aby podstawą obciążenia była indywidualna zdolność do ponoszenia ciężarów fiskalnych, elastyczność dochodowa popyt na dobra publiczne
64. sposób incydencji podatku – przerzucalność , to relacja podatku przerzuconego na konsumenta kupującego w cenie do podatku ponoszonego przez producenta, co przejawia się przez zmniejszenie jednostkowej marży na sprzedaży.
65. klasyfikacja transferów: transfery zastępujące trwale utracony dochód (emerytura, renta) , transfery zastępujące częściowo utracony dochód (zasiłek chorobowy, bezrobotnych), transfery uzupełniające dochód
66. efekt redystrybucji zależy od realnej stopy procentowej, jeśli jest ona niższa od inflacji obsługa długu publicznego wywołuje progresywny charakter, jak gdyby osoby o wyższych dochodach zapłaciły wyższy podatek, realna stopa>inflacja – obsługa długu publicznego przyjmuje regresywny charakter - osoby o wyższych dochodach zapłaciły niższy podatek.
67. efekt wypychania obsługi długu publicznego – oznacza iż władza publiczna planując na rynku finansowym duże emisje skarbowych papierów wartościowych wywołuje najczęściej wzrost realnych stóp procentowych, tym samym ograniczając możliwości pozyskania kapitału przez podmioty gospodarcze.