Powstanie państwa polskiego. Monarchia wczesnofeudalna w Polsce (X - XII w.)

Plemiona polskie, należące do Słowian zachodnich w VI - VII w. n. e. zajęły tereny pomiędzy Odrą a Wisłą: Dziadoszanie na Śląsku wokół Głogowa, Trzebowianie pod Legnicą, nad rzeką Bóbr - Bobrzanie, Ślężanie wokół Wrocławia, nad Odrą i Trzebnicą, Nad górną Odrą - Opolanie, Gołęszyce nad Olzą w okolicach Cieszyna, wokół jeziora Gopło na Kujawach - Goplanie, w Wielkopolsce - Polanie, nad środkową Wisłą Mazowszanie, pomiędzy Odrą, dolną Wisłą a Bałtykiem na północy oraz Notecią na południu - Pomorzanie, nad górną Wisłą, w okolicach Krakowa i Wiślicy - Wiślanie, nad Sanem i Wieprzem - Lędzianie.
Najsilniejsze państwo plemienne stworzyli Polanie, skupieni wokół grodów w Gnieźnie, Poznaniu, Ostrowie Lednickim i Lądzie. W połowie IX w. Piastowie odsunęli dynastię Popielidów i rozpoczęli podbój sąsiednich ziem: Kujaw, ziemi sieradzkiej, łęczyckiej, Mazowsza i ziemi sandomierskiej. Mieszko - czwarty z Piastów (po Siemowicie, Lestku i Siemomyśle), urodzony ok. 930 r., aby uniezależnić się od Niemiec zawarł sojusz z Czechami i przyjął w 966 r. chrzest z rąk ich duchownych. Pierwsze polskie biskupstwo powstało w Poznaniu. W następnych latach Mieszko podjął próbę opanowania ujścia Odry (r. 972), Śląska (r. 990) oraz Małopolski (r. 992), zamykając w ten sposób proces jednoczenia plemion polskich. Następca Mieszka I - Bolesław Chrobry, widząc, że ziemie pomiędzy Łabą a Odrą stały się terenem ekspansji niemieckiej - swoje zainteresowania skierował na ziemie Prusów leżące w sąsiedztwie Mazowsza i Pomorza Gdańskiego. Zaczął od wysłania tam misjonarzy z biskupem praskim Wojciechem, który nie uszanowawszy miejscowych obyczajów, poniósł śmierć męczeńską w 997 r. .
W r. 1000, w zamian za poparcie cesarskich planów utworzenia uniwersalnej monarchii, składającej się z Germanii, Italii, Galii i Słowiańszczyzny, Otton III zgodził się na utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie i powiększenie liczby polskich biskupstw. Po śmierci przyjaznego Ottona, Bolesław Chrobry przez 14 lat toczył wojny z jego następcą Henrykiem II. Na mocy pokoju w Budziszynie Polska uzyskała Morawy, Milsko i Łużyce. W ostatnim roku życia (1025), korzystając z bezkrólewia w Niemczech - Bolesław koronował się. Jego następca - syn Mieszko II, na skutek spisku braci, wspomaganych przez cesarza niemieckiego i księcia ruskiego stracił koronę i musiał opuścić kraj. Około r. 1034, po śmierci Mieszka II doszło do buntu ludowego przeciwko możnym i duchowieństwu, a w r. 1039 książę czeski Brzetysław najechał Polskę; szczególnie ucierpiał wówczas Poznań a zwłaszcza Gniezno, skąd Czesi zabrali relikwie św. Wojciecha. Ponownego zjednoczenia kraju dokonał jego syn Kazimierz Odnowiciel, który odbudował grody i kościoły oraz wprowadził obowiązek służby wojskowej dla tych, którzy posiadali ziemię na tzw. prawie rycerskim. Korzystając z konfliktu pomiędzy cesarzem a papieżem w walce o inwestyturę, syn Kazimierza - Bolesław Śmiały w r. 1076 odnowił monarchię w Polsce. Ekspansywna polityka zagraniczna króla wywołała konflikt z możnymi, którego ofiarą padł biskup krakowski - Stanisław. Bolesław został wygnany z kraju, a władzę objął jego brat - Władysław Herman, uzależniony od cesarza i możnych, pod naciskiem których podzielił kraj pomiędzy synów - Zbigniewa i Bolesława Krzywoustego. Osiągnąwszy pełnoletniość Bolesław wypędził brata i zajął jego dzielnicę. Pod pretekstem obrony praw Zbigniewa Polskę najechał cesarz Henryk V; został jednak zmuszony do odwrotu po klęsce pod Głogowem, Bytomiem i Wrocławiem. W latach 1116 - 1122 Krzywousty podporządkował Polsce Pomorze Gdańskie i Pomorze Zachodnie. W 1138 r. dokonał podziału państwa na dzielnice, ustanawiając zasadę senioratu, czyli zwierzchniej władzy najstarszego z Piastów nad książętami dzielnicowymi. Pierwszym seniorem został Władysław II, który oprócz dziedzicznego Śląska otrzymał dzielnicę senioralną (ziemia krakowska, część Wielkopolski z Gnieznem, część Kujaw, ziemi sieradzkiej oraz zwierzchnictwo nad Pomorzem), młodsi bracia otrzymali: Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze i część Kujaw, Mieszko III Stary - Wielkopolskę.
Na początku XII w. Polskę zamieszkiwało około 1,5 mln ludzi. Największe miasta: Gniezno, Kraków, Wrocław, Wolin liczyły przeciętnie 4-5 tysięcy. Państwem kierował książę przy pomocy możnych, którzy też sprawowali najwyższe urzędy: wojewody, komornika, kanclerza, cześnika i stolnika. Podstawową jednostką terytorialno - administracyjną były grody, zarządzane przez kasztelana; zbierano tam daniny i podatki należne księciu, w oparciu o grody organizowano obronę państwa.