System polityczny Bułgarii

BUŁGARIA

10 XI 89- zdymisjonowanie T. Żiwkowa z funkcji sekretarza generalnego BKP
7 XII 89- powstaje opozycyjny Związek Sił Demokratycznych SDS
usunięcie z konstytucji zapisu o kierowniczej roli BKP
16 I 90-15 V 90- okrągły stół, 26 ugrupowań polit.

Nowelizacja konstytucji 3 IV 90
• Państwo demokratyczne, parlamentarne, prawne; Państwo służy narodowi; Suwerenność narodu, jedność i niepodzielność, pluralizm polit;
• Usunięcie akcentów ideologicznych
• Radę Państwa zastępuje przewodniczący (prezydent) republiki

3 IV 90- ustawa o partiach polit i wolności zrzeszania się
10 i 17 VI 90- demokr wybory do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego- konstytuanty
• Wygrała Bułgarska Partia Socjalistyczna

12 VII 91- nowa konstytucja- najszybciej ze wszystkich państw postkomunistycznych;
• Republikańska forma państwa; parlamentarny system rządów; zwierzchnictwo narodu; państwo prawa, charakter unitarny; samorząd lokalny; równość, wolność wyznania, rozdział religii od państwa;
• Nienaruszalność własności prywatnej; wolna konkurencja
• Czynne prawo wyborcze- 18 lat; z wyj. Ubezwłasnowolnionych i więźniów
• Pakiet praw socjalnych

WŁADZA USTAWODAWCZA

• System parlamentarno- gabinetowy
• Wyłączność ustawodawcza Zgromadzenia Narodowego+ kontrola parlamentarna
• Parlament jednoizbowy
• 240 przedstawicieli ludowych; podział mandatów metodą D’Hondta; wybory najpóźniej 2 miesiące po wygaśnięciu pełnomocnictw poprzedniego zgromadzenia
• immunitet, mandat wolny
• niepołączalność z innym stanowiskiem państwowym
• parlamentarzysta powołany na stanowisko ministra zawiesza mandat- wchodzi zastępca
• kadencja- 4 lata; bierne pr. Wyb- 21 lat; wyłącznie obyw bułgarskie
• brak możliwości samorozwiązania; możliwość przedłużenia kadencji w stanach wyjątkowych
• rozwiązanie parlamentu- decyzją prezydenta; po 3 nieudanych próbach powołania rządu;
• działa stale; samo decyduje o przerwach;
• I posiedzenie zwołuje prezydent najpóźniej miesiąc po wyborach
 Uchwala zmienia uzupełnia uchyla ustawy, uchwala budżet, podatki,
 ustala datę wyborów prezydenckich,
 decyduje o ogólnokrajowym referendum;
 wybiera i odwołuje premiera; na jego wniosek ministrów;
 wybiera kierownictwo Bułg. Banku Narodowego oraz Izbę Obrachunkową
 rozstrzyga o wypowiedzeniu wojny i zawarciu pokoju
 na wniosek prezydenta lub RM ogłasza stan wojenny lub wyjątkowy
 ustanawia ordery i odznaczenia
 wypowiada umowy międzynarodowe
• inicjatywa ustawodawcza- każdy poseł i RM (budżet- tylko rząd)
• kworum- 120; decyzje zwykła większością
• ustawy podpisuje przewodniczący ZN, prezydent ogłasza w dzienniku ustaw w ciągu 15 dni
• prezydent ma prawo weta- skierowanie do ponownego rozpatrzenia; przełamanie- większość bezwzględna; obowiązek podpisania w ciągu 7 dni;
ZN może zmieniać i uzupełniać wszystkie przepisy konstytucji z wyjątkiem zastrzeżonych dla Wielkiego ZN
• Inicjatywa w tym zakresie- ¼ posłów; prezydent
• Uchwalenie- ¾ wszystkich w 3 głosowaniach w różnych dniach; w przypadku uzyskania tylko 2/3- ponowne rozpatrzenie przez parlament-> głosowanie z koniecznością 2/3 wszystkich
• 7 dni na podpisanie i ogłoszenie przez przewodniczącego ZN
• brak możliwości weta prezydenckiego
 zastrzeżone dla WZN: nowa konstytucja; forma ustroju i rządów; nadrzędność umów m-nar; prawa obywatelskie; tryb nowelizacji konstytucji; zmiany terytorialne
WZN
• 400 członków
• o wyborach decyduje ZN większością 2/3
• uchwały większością 2/3
• po wyborze WZN wygasają pełnomocnictwa ZN
• po zrealizowaniu celów prezydent zarządza wybory do ZN

prerogatywy parlamentu w stosunku do rządu:
• wybór i dymisjonowanie premiera; na jego wniosek ministrów
• zapytania i interpelacje do RM
• wotum nieufności: 1/5 posłów wniosek-> głosowanie z większością bezwzględną -> ustąpienie rządu; jeśli wniosek zostanie odrzucony, nowy można zgłosić najwcześniej za 6 miesięcy
• wotum zaufania: wnioskuje rząd-> przyjęcie zwykłą większością; jeśli nie- premier zgłasza dymisję;
• funkcja kreacyjna: premier; rząd; kierownictwo Bułg Banku Nar; Izba Obrachunkowa, 1/3 składu Sądu Konstytucyjnego
• przewodniczący ZN + 4 zastępców
• Rada Przewodniczących- przewodniczący + zastępcy+ szefowie grup parlament; efektywność prac


PREZYDENT
• Głowa państwa; jedność narodu; przedstawiciel kraju
• Wybory bezpośrednie kadencja 5 lat datę wyborów wyznacza ZN; Ponad 50% frekwencji + większość bezwzględna- jeśli nie to II tura po 7 dniach; o prawomocności decyduje Sąd Konstytucyjny
• Vice wybierany analogicznie
• Niepołączalnośc ze stanowiskiem państwowym i kierownictwem partyjnym
• Obywatel Bułgarii od urodzenia, 40 lat, 5 lat zamieszkały w Bułgarii prawo wyboru do ZN
• Przedterminowe wygaśnięcie mandatu:
 Dymisja przed SK
 Trwałą niezdolność do sprawowania urzędu0 decyduje SK
 Wyrok SK stwierdzający zdradę stanu lub naruszenie konstytucji
 Śmierć
 Obowiązki przejmuje vice; nowe wybory do 2 m-cy
Kompetencje:
• Powierza premierowi misję tworzenia rządu
• Rozwiązuje parlament po 3 nieudanych próbach powołania rządu (chyba że zostało mu 3 m-ce do końca kadencji)
 Powołanie rządu prowizorycznego
 2 miesiące na nowe wybory
• mianuje 1/3 składu SK
• razem z rządem mianuje ambasadorów i naczelne dowództwo SZ, nadaje najwyższe stopnie wojskowe
• brak inicjatywy ustawodawczej i prawa do dekretów z mocą ustawy
• zarządza wybory do ZN i zwołuje I posiedzenie
• kieruje orędzia do narodu i ZN
• zawiera umowy m-nar w określonych przypadkach
• ogłasza ustawy
• nadaje ordery i odznaczenia obywatelstwo- może pozbawić
• prawo łaski
• nadaje nazwy miejscowościom
• zwierzchnik SZ; stoi na czele Rady Bezpieczeństwa Narodowego; powołuje dowództwo, ogłasza mobilizację razem z RM; ogłasza stan wojenny gdy ZN nie obraduje
• dekrety bez kontrasygnaty: rząd prowizoryczny; powierzenie premierowi misji tworzenia rządu; rozwiązanie ZN weto ustawodawcze; data wyborów i referendum; ogłaszanie ustaw
• reprezentuje państwo ale nie kieruje polityką
• prezydent nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej
• za zdradę stanu lub naruszenie konstytucji na wniosek ¼ posłów; uchwała 2/3 wszystkich-> postawienie w stan oskarżenia przed Sądem Konstytucyjnym;

RADA MINISTRÓW
• Kieruje i realizuje politykę wewn i zewn; zapewnia porządek publiczny i bezpieczeństwo; kieruje administracją i armią, wykonaniem budżetu, zawiera, zatwierdza i wypowiada umowy m-nar
• Premier, zastępcy, ministrowie- obywatele Bułgarii mający bierne prawo do ZN
• Odpowiedzialność parlamentarna wspólna i indywidualna
• Tworzenie rządu:
 Konsultacje prezydenta z grupami parlamentarnymi
 Powierzenie misji tworzenia rządu kandydatowi wskazanemu przez największy klub
 Kandydat ma 7 dni na przedstawienie RM
 Jeśli nie zdąży- kandydata wskazuje II co do wielkości klub; ewentualnie kolejny...
 Kandydat staje przez ZN- głosowanie większością bezwzględną obecnych
 Jeśli nie uda się w 3 próbach- rząd tymczasowy + rozwiązanie parlamentu

WŁADZA SĄDOWNICZA
• Najwyższy Sąd Kasacyjny- zwierzchni nadzór sądowy nad stosowaniem ustaw przez wszystkie sądy
• Najwyższy Sąd Administracyjny- stosowanie ustaw w orzecznictwie administracyjnym; spory między ustawami a aktami RM
 Przewodniczących NSK i NSA powołuje prezydent na wniosek NRS
• Sądy apelacyjne okręgowe rejonowe, wojskowe prokuratura
• Sędziowie i prokuratorzy są powoływani, awansowani, przenoszeni, zwalniani przez Najwyższą Radę Sądowniczą (25 członków- przez NSA NSK prok gen 11 członków wybieranych przez ZN 11 wybieranych przez organy władzy sądowniczej na 5 lat; 15 letni staż prawniczy); po 3 letnim stażu- nieusuwalni;
• Immunitet uchylany przez NRS
• Sąd Konstytucyjny
 12 sędziów powoływanych przez ZN, prezydenta, zgromadzenie ogólne sędziów NSK i NSA
 9 lat kadencja, nie ma reelekcji; skład odnawiany co 3 lata; niepołączalność, immunitet
 ustala powszechną wykładnię konstytucji; orzeka o konstytucyjności ustaw i umów m-nar; spory kompetencyjne; konstytucyjność partii; prawomocność wyborów; orzeka o odpowiedzialności prezydenta i vice; przyjmuje dymisję prezydenta i vice; orzeka o niezdolności prezydenta do sprawowania władzy; uchyla immunitet
 nie ma indywidualnej skargi; podejmuje działania na wniosek 1/5 posłów; prezydenta RM NSK NSA prok gen rad gminnych
 decyzje ostateczne i obligatoryjne; zapadają większością bezwzględną;

PRAWO WYBORCZE
• Czynne-18 lat
• Wybory do ZN: bierne 21, wybory proporcjonalne, 31 okręgów metoda d’hondta
• Prezydent- powszechne większościowe; kandydata zgłaszają kierownictwa partii i 15 000 obywateli; wybierany w parze z vice


Prezydenci

Od Do Imię i nazwisko prezydenta
3 kwietnia 1990 6 lipca 1990 Petyr Mładenow
6 lipca 1990 17 lipca 1990 Stanko Georgijew
17 lipca 1990 1 sierpnia 1990 Nikołaj Todorow
1 sierpnia 1990 22 stycznia 1997 Żeliu Żelew
22 stycznia 1997 22 stycznia 2002 Petyr Stojanow
22 stycznia 2002 Georgi Pyrwanow

Premierzy
Georgi Atanasow – 21 marca 1986 - 3 lutego 1990
Andrej Łukanow – 3 lutego - 7 grudnia 1990
Dimityr Popow – 7 grudnia 1990 - 8 listopada 1991
Filip Dimitrow – 8 listopada 1991 - 30 grudnia 1992
Ljuben Berow – 30 grudnia 1992 - 17 października 1994
Reneta Indżova – 17 października 1994 - 25 stycznia 1995
Żan Widenow – 25 stycznia 1995 - 13 lutego 1997
Stefan Sofijanski – 13 lutego - 21 maja 1997
Iwan Kostow – 21 maja 1997 - 24 lipca 2001
Symeon Sakskoburggotski – 24 lipca 2001 - 27 lipca 2005
Sergiej Staniszew - 27 lipca 2005 (odrzucony przez parlament)
Symeon Sakskoburggotski - 27 lipca 2005 - 17 sierpnia 2005 (pełniący obowiązki)
Sergiej Staniszew - 17 sierpnia 2005 - obecnie