Nauczyciel wychowawca

ROZDZIAŁ I
CHARAKTERYSTYKA PRACY NAUCZYCIELA WYCHOWAWCY
„Szkoła jest instytucją powołaną przez państwo i z natury realizuje politykę tego państwa, a nauczyciel wychowawca jest mimo wszystko obarczony odpowiedzialnością za wychowanie i rozwój powierzonych mu jednostek. Ma w nich rozbudzić i ukształtować i ukształtować odpowiednie potrzeby i zamiłowania, a także nauczyć z nich korzystać”
Jest małą społecznością, w której każdy jej członek pełni poszczególne funkcje i zadania oraz znajduje się na różnych poziomach przynależności. Powoduje to, że nauczyciele, uczniowie i rodzice posiadają inne statusy. Obok funkcji edukacyjnej, pełni również funkcję wychowawczą. Jest miejscem, w którym dziecko pod opieką dorosłych uczy się żyć wśród osób ( innych uczniów) mających takie same prawa i obowiązki.
Uważa się, że szkoła obok rodziny jest głównym czynnikiem kształtowania osobowości dziecka. Jednak mimo wielu zmian, nadal nastawiona jest przede wszystkim na pracę z uczniem przeciętnym, nie wykazującym odchyleń od normy. Dlatego tak wiele dzieci natrafia na drodze swej socjalizacji na przeszkodę, jaką są niepowodzenia szkolne. Przyczyniają się one do wielu konfliktów, buntu ucznia, agresji, poczucia krzywdy, problemach w nauce.
W takich okolicznościach niezbędny jest dobry i wartościowy nauczyciel – wychowawca, który swoją pracą i postawą pomoże swoim uczniom przezwyciężać napotkane przez nich trudności i niepowodzenia.
W środowisku szkolnym to nauczyciel odgrywa główną rolę , kierujący rozwojem umysłowym i społecznym uczniów oraz realizujący związane z tym cele wychowania.

1.cechy osobowości i autorytet nauczyciela – wychowawcy
Zawód nauczyciela należy do jednych z najstarszych zawodów świata. Zadanie nauczyciela na przestrzeni dziejów nie uległa zmianie. Zmieniała się jednak funkcja i rola nauczyciela.
W wielu publikacjach pedagogicznych, psychologicznych czy socjologicznych został poruszony temat nauczyciela jako wychowawcy. Jednak nie wszyscy autorzy tychże publikacji podają jedną definicję nauczyciela.
W „Encyklopedii Pedagogicznej” znależć można podobną definicję nauczyciela do tej, którą podają B. Milerski, B. Śliwierski oraz W. Okoń. Wg.tych autorów : „…nauczyciel to osoba, która jest wykwalifikowana do nauczania i wychowywania dzieci, młodzieży i dorosłych. Nauczyciel kształci, wychowuje, rozwija znajdujących się pod jego opieką uczniów (…). Efekt jego pracy zależy między innymi od uczniów, programu edukacji (tj. kształcenia i wychowania) oraz od jej zewnętrznych warunków, lecz przede wszystkim od samego nauczyciela” .
A. Siemiak Talikowska, H. Kwiatkowska oraz Z. Żukowska podając definicję nauczyciela kładą szczególny nacisk na jego cechy osobowości, miłość do dzieci, mądrość, dobrość. Według nich zawód nauczyciela wymaga poświęceń ale przynosi też olbrzymią satysfakcję, bez względu na różne, często niesprzyjające okoliczności. Nauczyciel:”... ktoś, kto poradzi człowieka do pełni rozwoju, kto przewodzi wśród zawiłości ścieżek życiowych i nieustannych wyborów, kto umie mądrze doradzić lub odradzić, kto troszczy się o to, aby inni ludzie, aby każdy człowiek nie stawał się biernym tworzywem dziejów i wielkich mocy politycznych, lecz był samodzielnym podmiotem, sprawcą własnego losu i współtwórcą pomyślności społeczeństwa.”
Z kolei według G.J. Koźmińskiego i D.K. Kitowskiej: „… współczesny nauczyciel to przede wszystkim wychowawca, nastawiony w swej pracy pedagogicznej na wszechstronne i indywidualne rozwijanie swych wychowanków, poprzez stałe i aktywne poznawanie ich jako osób, indywidualności, w złożonych i dynamicznych procesach społecznych. Nauczyciel taki to osoba, realnie otwarta na drugiego człowieka, szczególnie wyczulona na indywidualny wymiar osoby ludzkiej w swej zdolności przewiadywania i kreatywności, a równocześnie świadoma wagi swego działania i prawdziwie odpowiedzialna za jego sprawstwo”
Niewątpliwie każdy z nas może dużo opowiedzieć o swoich nauczycielach, wychowawcach. Jednych wspominamy z ogromnym sentymentem, na samą myśl o nich na naszych twarzach gości uśmiech. O innych natomiast i to po wielu latach myślimy z obojętnością, złością czy buntem. W swej pamięci mamy na pewno nauczycieli bardzo wymagających, konkretnych, konsekwentnych w swych działaniach. Ale i takich, którzy robili dużo zamieszania, mieli ogromne oczekiwania wobec uczniów nic w zamian nie dając. Sądzę, że większość pedagogów rozpoczynających pracę w szkole ma obraz nauczyciela jakim chcieliby być. Jednak w praktyce nie zawsze to się udaje, ponieważ zdobywane doświadczenia powodują, że nauczyciele stają się kimś innym. Zatem jaki powinien być nauczyciel – wychowawca? Czy aby był dobrym nauczycielem wystarczy, że posiada tylko umiejętności pedagogiczne? Czy cechy osobowości mają wpływ na to jakim pedagogiem jest nauczyciel? Na te pytania postaram się odpowiedzieć w dalszej części pracy.
Osobowość jest to pojęcie, które można używać w różnych znaczeniach. „Najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości. Powstanie tych stałych mechanizmów zachowania się jednostki jest efektem rozwoju, w którym szczególnie ważną rolę odgrywają pierwsze lata życia. Nabyte wówczas przez dziecko wzory zachowania wywierają trudny do przezwyciężenia wpływ na całe jego życie”
Na kształtowanie osobowości dziecka niewątpliwie ogromny wpływ mają osoby z jego najbliższego otoczenia: rodzice, nauczyciele, wychowawcy. To od nich w ogromnej mierze zależy na jakiego człowieka wyrośnie dziecko. Wiadomym jest, że nauczyciel obok rodziców odgrywa dużą rolę w wychowywaniu swoich podopiecznych. Dlatego tak ważne jest aby ów nauczyciel był wzorem godnym do naśladowania. Powinien tak organizować swoją pracę aby być zawsze blisko ucznia, jego sukcesów, porażek i problemów.
W pracy „ Osobowość nauczyciela” Z. Mysłakowski, S. Szuman, M. Kreutz, S. Baley przedstawiają swoje koncepcje na temat osobowości nauczyciela. Głównym ich celem było: „…poszukiwanie ideału osobowościowego nauczyciela drogą indukcyjną lub dedukcyjną w nim samym, bez konfrontowania go z terenem jego działalności, a więc z wychowankami i środowiskiem społecznym” .
S. Szuman wyróżnia dwa typy osobowości. Pierwszy to:”…bogactwo jego osobowości, drugi to sposób rozdawania, czyli umiejętność oddziaływania na innych.” Z. Mysłakowski uważa, że bardzo ważny w osobowości nauczyciela jest talent pedagogiczny. Z takim talentem jednak trzeba się urodzić. Z. Mysłakowski podkreśla: „…wysoki stopień zależności sposobu i efektywności oddziaływania nauczyciela na ucznia od zespołu cech osobistych określanych ogólnie mianem kontaktowości” .
M. Kreutz natomiast uważa, że w osobowości nauczyciela powinny występować trzy elementy. Są to : miłość dla ludzi, skłonności do społecznego oddziaływania oraz zdolności sugestywnej.
Podobnie myśli J.Bargowicz. według niego osobowość nauczyciela - wychowawcy winna cechować się miłością pedagogiczną, która ma na celu dobro dzieci realizowane: "…przez służbę, diakonię, wobec tych których się wychowuje” .
S. Baley uważa, że pedagog jest dobrym nauczycielm gdy posiada tzw. zdatność wychowawczą. Jest to zespół: „…wszystkich cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie drugich” .
M.Łobocki twierdzi,: „…że nie poszczególne cechy osobowości nauczyciela decydują o jego osiągnięciach w nauczaniu i wychowaniu, lecz pewne ich układy łącznie z konkretną działalnością pedagogiczną. pod tym względem każdy nauczyciel jest pewną indywidualnością” . Natomiast M. Śnieżyński uważa , że: „…stan nauczycielski należy do tych nielicznych zawodów, w których wykonywanie zaangażowana jest cała osobowość. Nauczyciel oddziałuje na uczniów swoim postępowaniem, całym swoim życiem zawodowym, społecznym i osobistym” .
powyższe rozważania posiadają jedną wspólną cechę. Otóż osobowość nauczyciela odgrywa olbrzymią rolę w jego pracy. Ma wpływ na to czy jest on dobrym, spełnionym pedagogiem, autorytetem dla swoich uczniów, czy tylko nauczycielem, który wykonuje swój zawód bo w życiu „coś trzeba robić”.
Nauczyciel – wychowawca powinien być wzorem osobowym godnym do na śladowania przez uczniów. Powinien wzbudzać szacunek, zaufanie. Przekazywać swoim podopiecznym mądrość życiową, wiedzę. Być prawdomównym, sprawiedliwym. Musi rzetelnie wykonywać swoje obowiązki. Powinien również być doradcą, a w niektórych sytuacjach również powiernikiem.
Przedstawione wyżej cechy dobrego nauczyciela – wychowawcy, współczesna pedagogika nazywa autorytetem nauczyciela.
Czym zatem jest autorytet nauczyciela według pedagogów i pedeutologów?
W refleksji edukacyjnej przyjęło się rozumienie autorytetu jako wzoru czy swoistych przedmiotów i kompetencji wychowawców, zwiększających ich możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości i formowania określonych umiejętności. Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem właściwego przebiegu procesu edukacji” .
A. Smołalski uważa, że:”… autorytet nauczyciela nie jest czymś abstrakcyjnym lub autonomicznym, lecz wynika z całościowego i realnego usytuowania nauczycielstwa w społeczeństwie i państwie zwłaszcza pod względem materialnym i kulturalnym” .
J. Pieter opisuje go jako: „ zespół wielu różnorodnych właściwości nauczyciela, dzięki którym uczeń bez wyraźnych zakazów i bez strachu przed karą ulega wychowawczemu wpływowi nauczyciela, a w szczególności chętnie stara się stosować do jego wymagań. Istotne znaczenie ma źródło autorytetu oraz sposób pojawienia się go w życiu młodej osoby” .
Z kolei W. Okoń uważa, że: „…autorytet ogniskuje w sobie to wszystko, co jest konsekwencją wykształcenia nauczyciela, jego osobistych walorów, oraz jego działalności w szkole i w środowisku” .
L.Kołakowski jest zdania, że: „…istnieją przynajmniej dwie instytucje, które zbudowane są na zasadzie autorytetu i bez niego nie dają się wyobrazić: rodzina i szkoła. Można powiedzieć, że w obu działanie autorytetu redukuje się stopniowo do wieku dzieci (…) prawdą pozostaje, że zarówno moralne, jak i intelektualne wychowanie musi zaczynać się od autorytetu i przez czas długi na nim się opierać” .
Należy podkreślić, że nauczyciel – wychowawca musi robić wszystko aby taki autorytet zbudować. Jednak nie może on się zniechęcać, ponieważ autorytetu nie wypracowuje się szybko. Potrzeba na to czasu, cierpliwości oraz przestrzegania mądrości i rad pedagogów.
Autorytet nauczyciela nie zawsze jest taki sam. Może on pod wpływem wielu czynników zaniknąć, osłabnąć ale również wzmocnić się. Nauczyciel powinien być dla swoich uczniów autorytetem intelektualnym, czyli takim który posiada dużą wiedzę w obrębie swojej specjalności zawodowej. powinien stać się również autorytetem moralnym, czyli powinien być uczciwy, prawdomówny, uśmiechnięty, pogodny, życzliwy, odpowiedzialny, zdyscyplinowany, umiejętność w nawiązywaniu kontaktów, wzbudzający zaufanie, sprawiedliwy, skromny. W pedagogice zdecydowanie ważniejszy jest autorytet moralny, Ponieważ wychowawcy i nauczyciele, którzy są dla uczniów takim autorytetem , odgrywają olbrzymią rolę w prawidłowym rozwoju swoich podopiecznych.
Budowanie autorytetu przez nauczyciela wychowawcę powinno przejawiać się również poprzez zajęcia pozaszkolne i pozalekcyjne. Czyli wycieczki klasowe, dyskoteki, imprezy sportowe, wspólne działanie na rzecz potrzebujących czy wspieranie celów charytatywnych. Podczas takich zajęć nauczyciel oraz uczniowie często są bardziej „wyluzowani” i prawdziwi. Poznają się z zupełnie innych, stron.
W pedagogice wyróżnić można również inne podziały autorytetu. Zalicza się do nich:
1. autorytet wyzwalający – polega na tym, że nauczyciel – wychowawca mobilizuje swoich podopiecznych do jakiegoś działania, jest konsekwentny w podejmowanych czynnościach, w uczniach wyzwala chęć zdobywania zamierzonych celów i osiągania sukcesów
2. autorytet ujarzmiający – jest przeciwny do pierwszego. Polega na tym, że nauczyciel – wychowawca swoimi działaniami wyzwala w uczniach niechęć, a nawet strach przed nim, powoduje, że uczniowie stają się obojętni wobec wszelkich sukcesów.
3. autorytet wewnętrzny – uczniowie podporządkowują się nauczycielowi, dobrowolnie. Wynika to z szacunku i sympatii jaką go darzą. Podopieczni do wychowawcy są nastawieni bardzo życzliwie, chcą z nim współpracować
4. autorytet zewnętrzny – jest odwrotnością wewnętrznego. Uczniowie podporządkowują się nauczycielowi ze strachu i obowiązku .
Nauczyciel aby być dobrym przewodnikiem, powinien budować swój autorytet w oparciu o moralny, wyzwalający i wewnętrzny.
`Ważne jest aby nauczyciel nigdy nie próbował budować autorytetu na przymusie, zniechęceniu, wrogości do uczniów. Taka postawa powoduje, że uczniowie stają się zbuntowani i źle nastawieni do nauczyciela. a On sam nigdy nie będzie autorytetem dla uczniów, rodziców czy współpracowników. Taka osoba natomiast nigdy nie powinna zostać nauczycielem.

2. Rola i zadania wychowawcy klasowego
Szkoła, jest miejscem w którym uczeń zdobywa wiedzę oraz różne doświadczenia życiowe. Jednak przede wszystkim zaraz po domu rodzinnym jest środowiskiem wychowawczym, które ma obowiązek zapewnić swoim uczniom odpowiednią opiekę i wychowanie.
Rola wychowawcy – nauczyciela ulega nieustannym przeobrażeniom. Wynika to ze zmian, które dokonują się w systemie oświaty. „ Wychowawca, który nie wytłacza a wyzwala, nie ciągnie a wznosi, nie ugniata a kształtuje, nie żąda a zapytuje, przeżyje wraz z dzieckiem wiele pięknych chwil” .
Jaki powinien być dzisiejszy nauczyciel – wychowawca? „...mądry, krytyczny, wrażliwy i kompetentny pedagog lecz już nie tylko jako pewny drogi przewodnik, a bardziej jako tłumacz różnych możliwości do wyboru na indywidualnej, osobniczej, niepowtarzalnej drodze do pełni rozwoju podmiotowej tożsamości, do pełnomocnego radzenia sobie w zmaganiach ze światem i losem życia” .
Wychowawca powinien być przewodnikiem: „…ku wyjściu z siebie do zadań i do innych ludzi, do ich i własnej wartościowości, po to, by zrozumieć świat, odnaleźć miłość i solidarność, umieć kierować sobą” .
J. Gordon uważa, że głównym zadaniem nauczyciela wychowawcy jest: „… troska o poprawne stosunki interpersonalne między uczniami” .
Zdania wychowawcy klas ujęte są w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 roku. Dotyczy ono podstawy programowej wychowania przedszkolnego, kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół oraz kształcenia w licach profilowanych, dotyczy również statutu szkoły. W skład zadań wychowawcy wchodzi:
-„ planowanie, koordynowanie oraz integrowanie działalności wychowawczej w odniesieniu do pracy szkoły
- diagnozowanie
- organizowanie środowiska wychowawczego
- terapia
- działania administracyjne” .
Wychowawca jest opiekunem danej klasy, za którą jest odpowiedzialny. Musi otaczać indywidualną opieką każdego podopiecznego. Podstawą dobrze zorganizowanego procesu opieki jest bardzo dobra znajomość każdego ucznia, jego potrzeb, zainteresowań, możliwości, uzdolnień. Powinien pomagać uczniom rozwijać ich zainteresowania poprzez wycieczki, spotkania z ciekawymi osobistościami, różne zajęcia pozalekcyjne, rozwijanie aktywności uczniów na terenie szkoły i poza nim. Jego działania muszą być zgodne z celami wychowawczymi danej szkoły.
Do zadań wychowawcy należy zapoznanie na początku roku szkolnego uczniów i ich rodziców z regulaminem szkoły, z obowiązującymi w niej zasadami oceniania oraz promowania do następnych klas. Musi troszczyć się o właściwy stosunek uczniów do nauki, stwarzać takie warunki, które będą wspomagały uczenie się dzieci i młodzieży. Powinien sprawować stałą kontrolę nad wynikami uczniów w nauce, poprzez ścisłą współpracę z nauczycielami uczącymi w jego klasie oraz pedagogiem szkolnym. Do obowiązków wychowawcy należy organizowanie indywidualnej opieki nad uczniami szczególnie uzdolnionymi i tymi, którzy mają problemy w nauce, sprawiają trudności wychowawcze itp. Powinien starać się poznać środowisko rodzinne każdego ucznia, poznać sytuację materialną i życiową rodziny w której się wychowuje, a w razie konieczności pomagać mu poprzez udzielanie rad i wskazówek w trudnych sytuacjach życiowych. Wychowawca ma obowiązek zadbać o to aby uczniowie regularnie uczęszczali na wszystkie obowiązkowe zajęcia lekcyjne. Równocześnie powinien dowiedzieć się o przyczynach opuszczania przez niektóre dzieci lekcji oraz zorganizować pomoc w nauce dla uczniów, którzy opuszczali dane zajęcia i mają problemy w nadrobieniu zaległości. Wychowawca powinien interesować się sposobami spędzania czasu wolnego przez uczniów oraz pomóc im go organizować. Musi wywierać wpływ na zachowanie się uczniów na terenie szkoły i poza nim. Powinien pomagać rozwiązywać konflikty między uczniami. Ma wpływ na nagradzanie lub stosowanie kar wobec uczniów określonych w Statucie Szkoły. Musi reagować na sytuacje patologiczne, na łamanie prawa przez uczniów oraz przejawy demoralizacji. Problemy indywidualne lub klasowe powinien rozwiązywać m.in poprzez uczenie radzenia sobie uczniów w trudnych sytuacjach, organizowanie pogadanek na godzinach wychowawczych. W razie konieczności kieruje ucznia do poradni psychologiczno – pedagogicznej oraz występuje o pomoc socjalną dla wychowanka. Gromadzenie danych o wychowanku ( ankieta, wywiad, rozmowę z nauczycielami, rodzicami, uczniem) umożliwia wykrycie przyczyn jego aktualnego zachowania i zorganizowania procesu wychowawczego i opieki. Wystawia swoim uczniom ocenę z zachowania .
Wychowawca zobowiązany jest do utrzymywania stałego kontaktu z rodzicami. Powinien współpracować z higienistką w celu zainteresowania się stanem zdrowia wychowanków, higieną osobistą uczniów oraz przestrzeganie zasad bhp. W dzisiejszych czasach, w dobie Internetu, notebook-ów, streszczeń uczniowie praktycznie nie interesują się czytaniem książek. Dlatego warto zachęcać ich do korzystania z biblioteki poprzez współpracę z bibliotekarzem. Wychowawca odpowiedzialny jest za stan sali lekcyjnej wraz z jej wyposażeniem .
Bardzo ważne jest aby wychowawca utrzymywał stały kontakt z każdym swoim wychowankiem, wspierał i doradzał im w ważnych momentach ich życia, a także służył różnego rodzaju radami. Musi posiadać umiejętność analizowania zachowań uczniów, oraz obserwacji ich rozwoju. Do obowiązków wychowawcy należy również kierowanie uczniów w razie konieczności na zajęcia indywidualne .
Wychowawca musi prowadzić następującą dokumentację:
- prowadzić dziennik lekcyjny
- arkusz ocen
- wypisywanie świadectw
- sporządzanie zestawień statystycznych
- prowadzenie dokumentacji zgodnych z zarządzeniami władz szkolnych.
Do zadań wychowawcy należy również wzbogacenie jego warsztatu pracy poprzez: korzystanie z literatury tematycznej, dokształcanie, poznawanie nowoczesnych metod i technik pracy indywidualnej i zbiorowej .
Wychowawca ma okazję lepiej poznać swoich podopiecznych podczas godzin wychowawczych, zwanych godzinami do dyspozycji wychowawcy. Ważne jest aby wcześniej się do nich przygotował. Podczas tych spotkań cała klasa powinna brać w nim aktywny udział. Dlatego można przygotować zadania dla poszczególnych uczniów. Mogą to być dyskusje na konkretny temat z wymianą poglądów na dany temat, z omówieniem doświadczeń i przeżyć osobistych uczniów. Nauczyciel może również zaproponować pracę w małych grupach czy burzę mózgów, która jest bardzo ważna przy rozwiązywaniu problemów. Ciekawymi aktywizującymi metodami są również gry i zabawy integrujące, rysunki, czy opisy i opowiadania. Dzięki temu wychowawca i uczniowie lepiej się poznają, z czasem mogą sobie zaufać. Będą bardziej otwarci na siebie, na sukcesy czy problemy swoje i kolegów .
„ Tworzy się (…) w zespole zjawisko wspólnoty, w której każdy ma swoje konkretne zadania, wizje, oczekiwania. W której każdy ma czytelne i ważne miejsce” .
Bardzo ważna podczas pracy wychowawcy klasowego jest odpowiednia jej organizacja
Według J.Koźminskiego i D. Kitowskiej: „…praca wychowawcy klasowego powinna być dość szczegółowo zaplanowana. Tworzenie programu wychowawczego klasy należy poprzedzić badaniem oczekiwań wychowanków i ich rodziców” . To od wychowawcy w dużej mierze zależy czy stworzy zgrany zespół klasowy, w którym każdy jej członek będzie czuł się bezpiecznie oraz zostanie zaakceptowany przez rówieśników i nauczycieli. Zgrana klasa bardzo ułatwia pracę dydaktyczną i wychowawczą nauczyciela. „Wychowawca (…) pełni więc rolę towarzysza rozwoju dziecka, pomagając mu w pokonywaniu bieżących trudności” .
Według N.S. Bennetta zadania nauczyciela wychowawcy: „… to nie tylko pewne charakterystyczne społeczne zachowania nauczyciela w trakcie lekcji, ale również jego decyzje związane z preferencjami dotyczącymi takich zagadnień jak: kierowanie klasą szkolną i jej organizacja, kontrolowanie klasy, planowanie pracy, strategie kształcenia, sposoby i techniki motywowania uczniów do nauki, kontrola i ocena wyników uczenia się” .


3. Współpraca wychowawcy klasowego z rodzicami

Według W. Okonia współpraca oznacza: „…współdziałanie ze sobą jednostek lub grup ludzi wykonujących swoje cząstkowe zadania, aby osiągnąć jakiś wspólny cel; opiera się na wzajemnym zaufaniu i lojalności oraz na podporządkowaniu się celowi, należycie uświadomionemu sobie przez wszystkie jednostki lub grupy” .
To rodzice są źródłem informacji o swoich dzieciach. Wiedzą jakie są ich zainteresowania, znają ich mocne i słabe strony. Dzięki rodzicom, wychowawca ma szansę spojrzeć na ucznia z szerszej perspektywy, lepiej zrozumieć jego szkolne funkcjonowanie oraz bardziej go poznać. Natomiast rodzicom, wiedza na temat szkolnego funkcjonowania dziecka pozwala lepiej poznać jego rzeczywiste możliwości i dzięki temu mieć adekwatne oczekiwania wobec dziecka i skuteczniej pomagać mu wtedy, gdy ma trudności.
Współpraca między wychowawcą a rodzicami jest bardzo ważna ze względu na dobro dziecka. „ Zarówno nauczyciele jak i rodzice odczuwają w większym lub mniejszym stopniu potrzebę nawiązywania wzajemnych kontaktów, podejmowania współpracy dla dobra dzieci i młodzieży” .
Dla M. Łobockiego: „… współdziałanie wychowawcy klasy i rodziców rozumiane jest na ogół jako wykonywanie przez nich wspólnych działań, służących dobru i pomyślności poszczególnych uczniów i ogółu klasy. (…) niemniej jednak istotnym przejawem współdziałania wychowawcy klasy i rodziców jest w szczególności wykonywanie wspólnych zadań w imię uzgodnionych uprzednio celów i zgodnie z zasadami takiego współdziałania”
Pedagog ten uważa również, że: „Zarówno nauczyciele jak i rodzice odczuwają w większym lub mniejszym stopniu potrzebę nawiązywania wzajemnych kontaktów, podejmowania współpracy dla dobra dzieci i młodzieży” .
Współdziałanie wychowawcy z rodzicami dotyczy wszystkich uczniów: bardzo zdolnych, przeciętnych, mających problemy w nauce, problemy w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, sprawiających kłopoty wychowawcze i tych którzy nie sprawiają żadnych trudności wychowawczych. W takiej współpracy bardzo ważne jest wzajemne zaufanie, które pomaga we wspólnych działaniach na rzecz dziecka. Dzięki niemu rodzice mogą w pełni zaangażować się we współdziałanie z opiekunami ich dzieci, mogą bez skrępowania dostarczać wielu informacji o uczniu, nierzadko bardzo intymnych związanych np. z funkcjonowaniem ucznia w domu czy o sytuacji rodzinnej ucznia. Zaufanie pomaga również w wyrażaniu opinii i poglądów na temat pracy wychowawcy na rzecz klasy czy konkretnego ucznia. Bardzo ważne jest aby wychowawcy i rodzice byli partnerami i sprzymierzeńcami.
Cele współpracy według M. Łobockiego są identyczne dla wychowawców i rodziców. Zaś najważniejszym jest: „ usprawnianie pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą, a więc zapewnienie im wielostronnego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego. Wszystkie pozostałe cele współdziałania nauczycieli wychowawców i rodziców są niejako uszczegółowieniem wspomnianego celu nadrzędnego” .
Do pozostałych celów M. Łobocki zalicza:
1. wychowawca klasy oraz rodzice mają możliwość lepszego poznania dziecka.
2. wychowawca i rodzice mają możliwość lepszego, wzajemnego się poznania.
3. rodzice mają okazję wzbogacić życie klasy
4. nauczyciele mają okazję lepiej poznać i zrozumieć stosunki panujące w domu ucznia
5. wychowawca może podpowiedzieć rodzicom jakie formy oddziaływań wychowawczych można zastosować w celu pomocy dzieciom w nauce czy zachowaniu zgodnie z przyjętymi normami .
Jednak aby móc zrealizować wyżej wymienione cele, wychowawcy i nauczyciele muszą przestrzegać pewnych zasad. M. Łobocki przedstawia je w następujący sposób
1. zasada pozytywnej motywacji – mówi o tym, że współpraca musi przebiegać w sposób dobrowolny. Wychowawca i rodzice mogą zgłaszać pomysły dotyczące przebiegu wzajemnego współdziałania. Mogą przedstawiać również uwagi, spostrzeżenia dotyczące wykonywania wspólnych działań.
2. zasada partnerstwa – mówi o tym, że wychowawcy i rodzic powinni mieć podobne prawa i obowiązki podczas współpracy. W podejmowaniu decyzji obie strony muszą mieć taki sam udział, włącznie z ponoszeniem za nie pełnej odpowiedzialności.
3. zasada wielostronnego przepływu informacji – kładzie nacisk na wielostronny przepływ informacji między wychowawcą a rodzicami. Pozwala to m.in. na konfrontowanie wiadomości o tym co dzieje się z uczniami w szkole i w domu.
4. zasada jedności oddziaływań – mówi o realizacji zgodnych celów, metod i form wychowania przez szkołę i rodzinę
5. zasada aktywnej i systematycznej współpracy – mówi o konieczności czynnego działania rodziców i wychowawcy klasy .
Idąc dalej za M. Łobockim bardzo ważne przy takiej współpracy jest odpowiednie przygotowanie się nauczyciela wychowawcy do spotkania z rodzicami. Musi no zawierać np.
„ - główny cel spotkania wraz z krótkim jego uzasadnieniem;
-datę i godzinę spotkania;
-miejsce spotkania;
-przypuszczalny czas jego trwania;
-prośbę o potwierdzenie udziału w spotkaniu lub o niemożności uczestniczenia w nim;
-nazwisko nauczyciela organizującego spotkanie” .
Datę spotkania wychowawca powinien ustalić z wcześniejszym wyprzedzeniem, tak aby wszyscy rodzice mogli wziąć w nim udział. Powinien również sporządzić plan spotkania, określając w nim najważniejsze cele. Warto poprosić uczniów o pomoc w przygotowaniu takiego planu, spytać się czy chcieliby aby wychowawca na spotkaniu z rodzicami poruszył jakiś konkretny problem. Sam przebieg spotkania zależy od tematu jaki będzie na nim poruszany.
Spotkania z rodzicami mogą mieć charakter zbiorowy lub indywidualny.
Do spotkań zbiorowych zalicza się:
1. Spotkania robocze, zwane wywiadówkami lub zebraniami - odbywają się kilka razy w ciągu roku szkolnego i dotyczą osiągnięć edukacyjnych i wychowawczych uczniów danej klasy. Omawiane są na nich również sprawy organizacyjne klasy, np. planowanie wycieczek, wyjazdów do kina czy teatru, imprez klasowych itp.
2.Spotkania towarzyskie – są bardzo ważnym elementem współpracy wychowawców z rodzicami i uzupełnieniem spotkań roboczych. Najczęściej przebiegają w miłej atmosferze przy kawie lub herbacie. Do spotkań towarzyskich zaliczają się:
- spotkania okolicznościowe – najczęściej odbywają się poza szkołą, w domu jednego z rodziców czy nauczyciela. Organizować je mogą zarówno rodzice jak i wychowawca klasy. Omawiane są na nich sprawy interesujące obie strony lub tylko jedną z nich.
- spotkania z okazji uroczystości i imprez klasowych – są zaplanowane w konkretnym celu, np. z okazji Dnia Matki, Dnia Babci, wigilii klasowej. Uczniowie mogą na nich wystawiać przedstawienia. Takie imprezy są bardzo ważne ponieważ integrują uczniów, rodziców i wychowawcę klasy
3. Spotkania z ekspertem – odbywają się z udziałem zaproszonej osoby np. policjanta – dzielnicowego, pedagoga szkolnego, dyrektora szkoły. Najczęściej dotyczą problemów wychowawczych lub profilaktyki oraz pedagogizacji rodziców .
W skład spotkań indywidualnych wchodzą:
1. Konsultacje pedagogiczne – polegają na udzieleniu wzajemnej pomocy przy rozwiązywaniu różnych trudnościach wychowawczych i edukacyjnych ucznia. Ważne aby nauczyciel uważnie i cierpliwie wysłuchał rodziców oraz unikał pouczeń pod ich adresem.
2. Wizyty domowe – głównym celem jest zapoznanie się przez wychowawcę z warunkami domowymi w jakich wychowuje się uczeń.
3. Kontakty korespondencyjne – polegają na pisemnym porozumiewaniu się nauczyciela i rodziców. mogą być w formie dzienniczków ucznia oraz listów. wychowawca informuje w nich o problemach bądź postępach w nauce ich dziecka
4. Rozmowy telefoniczne – pojawiają się najczęściej podczas nagłych, nieprzewidzianych sytuacji .
5. Dzienniczki wirtualne – jest to najnowocześniejsza forma kontaktu między nauczycielem a rodzicami, którzy za pośrednictwem Internetu mogą na bieżąco sprawdzać wyniki w nauce dziecka, zapowiadane klasówki, sprawdziany, zabrania rodziców, zachowania się dziecka w szkole, itp.
Różne formy współpracy wychowawców i nauczycieli dają większe możliwości w osiąganiu przez nich najważniejszego celu, jakim jest dziecko i jego dobro. Jeśli obie strony będą przestrzegały wyżej wymienionych zasad i pracowały według określonych form, to ich współdziałanie będzie owocne i będzie przynosiło ogromne korzyści dziecku.

4. Współpraca wychowawcy klasowego z pedagogiem szkolnym i nauczycielami

Nauczyciel – wychowawca najlepiej zna swoją klasę. To on ma możliwość codziennego lub prawie codziennego kontaktu ze swoimi podopiecznymi. Ma okazje obserwować uczniów w klasie, pomiędzy rówieśnikami, w różnych sytuacjach. Niektóre problemy i przeciwności, które dosięgają uczniów powodują, że nauczyciele nie są w stanie sami pomóc uczniom. Dlatego bardzo ważna jest dobra współpraca wychowawcy z pedagogiem szkolnym w zakresie zagadnień profilaktycznych, wychowawczych i edukacyjnych. Jej celem jest rozpoznawanie indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowanie przyczyn niepowodzeń szkolnych i trudności wychowawczych .
W trakcie współdziałania niezbędne jest wzajemne zaufanie. Wychowawca nie może odkładać momentu poproszenia o pomoc, w sprawie ucznia u którego widzi, że dzieje się coś złego, lub dostaje informacje takie informacje od nauczycieli, rówieśników, czy rodziców. Im szybciej rozpocznie współdziałać z pedagogiem, tym szybciej uda się pomóc danemu uczniowi. Wychowawca nigdy nie powinien myśleć, że zgłoszenie do pedagoga problemu danego ucznia jest przyczyną braku kompetencji i niewiedzy z jego strony. Ważnym aspektem są konsultacje wychowawców z pedagogiem szkolnym dotyczących uczniów problemowych.
Ich celem jest:
- pomoc uczniowi w przezwyciężaniu życiowych trudności
- pomoc w znalezieniu sposobu radzenia sobie z uczniem mającym różne problemy
- wskazanie przez pedagoga różnych kierunków diagnozy
Pracując z wychowawcą, pedagog: „… pośrednio oddziałuje przecież na uczniów, wprowadzając zmianę w jednym podsystemie, wpływa pośrednio również na pozostałe. Udowodniono, że taki systemowy sposób pracy przynosi zdecydowanie lepsze rezultaty –jest bardziej efektywny we wprowadzaniu zmian, ponieważ wpływa (…) na większą liczbę osób zaangażowanych w życie szkoły (…)” .
Wychowawca zobowiązany jest we współpracy z pedagogiem szkolnym przeprowadzić podstawowe rozeznanie sytuacji rodzinnej uczniów i mieć podstawowe rozeznanie specyficznych trudności i potrzeb uczniów.

„Stosunek między pedagogiem szkolnym a nauczycielem czy wychowawcą powinien przeobrażać się, od modelu zrobienia czegoś z dzieckiem do modelu pomocy dorosłym, którzy mają problem z dzieckiem. Pedagog wcielałby się tutaj w rolę konsultanta, dawałby wsparcie emocjonalne, udzielałby informacji oraz w przypadkach koniecznych pośredniczył w kontaktach z instytucjami zewnętrznymi. Nie byłby więc uczestnikiem relacji nauczyciel-dziecko, lecz przyjmowałby postawę niezaangażowanego aczkolwiek kompetentnego mediatora” .

Przy współdziałaniu nauczyciela z pedagogiem obie strony pamiętać muszą, że celem ich pracy jest pomoc dziecku w rozwiązywaniu jego problemów. Wiadomości na temat dziecka oraz wiedza i złożone razem pozwolą efektywnie pomagać dziecku.


Wychowawca powinien również współpracować z nauczycielami w celu:
-„ wymiany informacji o uczniach i zespole klasowym
- planowania pracy dydaktycznej i wychowawczej
- określania potrzeb uczniów
- doboru metod pracy do tych potrzeb
- wpływania na relacje interpersonalne wewnątrz grupy oraz między grupą a nauczycielem i wychowawcą
- rozwiązywania pojawiających się problemów edukacyjnych oraz wychowawczych.”
Takie współdziałanie powinno przybierać następujące formy:
- udział nauczyciela danego przedmiotu w godzinach wychowawczych
- udział nauczyciela danego przedmiotu w zebraniach z rodzicami
- krótkie spotkania robocze wychowawcy z nauczycielem przedmiotu
- organizowanie projektów w ramach ścieżek międzyprzedmiotowych
- wymiana informacji dotycząca osiągnięć poszczególnych uczniów w postaci ankiet, arkuszy diagnozy .
Częstotliwość takich kontaktów uzależniona jest od potrzeb jakie w danej sytuacji występują. Dla wychowawcy współpraca z nauczycielem danego przedmiotu ułatwia rozwiązanie problemów, czy oczekiwań ucznia względem tego przedmiotu czy nauczyciela.

Wychowawca w swojej pracy zawsze powinien pamiętać o tym jaki jest główny cel jego działania.
„Celem nauczyciela zawsze pozostanie młodzież i jej przyszłość. Jakimi więc osobowościowo są dzisiejsi nauczyciele i wychowywane przez nich młode pokolenie, takimi będzie jutrzejsze społeczeństwo; jakie cele przyświecają nauczycielowi – takimi pokieruje się ukształtowany przezeń człowiek” .