Ordunek górny (Ustawa Górnicza dla Górnego Śląska z 1528 roku)
Ordunek gorny
albo Ustawa Górnicza dla Górnego Śląska z 1528 roku.
Communte Incliti Poloniae Regini privilegium constitutionum et indultuum publicitus decretorum approbatorumque
co znaczy:
Powszechny sławnego Królestwa Polskiego przywilej zatwierdzonych publicznie konstytucji, zezwoleń i dekretów
Kraków A.D. 1506
Władza sądownicza
Żupnik – wybierany przez gwarków z pośród ich grona, sprawował władzę sądowniczą, wydawał zezwolenia na prowadzenie robót górniczych
Dwóch Zastępców Żupnika – wymierzali nadania w terenie, wyznaczali lokalizację szybu gównego i szybów rząpiowych
Siedmiu ławników wybieranych spośród gwarków
Pisarz żupny – prowadził: rejestr wydanych zezwoleń na prowadzenie robót górniczych oraz księgi sądu górniczego
Sprawy ekonomiczne
Olbornik - poborca dziesięcin, nabijał cechy na kruszec
vice-olbornik – zastępca olbornika
Pisarz olbory – prowadzenie ksiąg racunkowych
Ważnik – pilnował wagi i ważył wytopiony z rudy kruszec
Dozór kopalniany
Oberman – nadzorował roboty górnicze i realizcji uchwał Laudum
Sztolmistrz – nadzorował drążenie sztolni i ich utrzymanie
Pisarz sztolny – prowadzenie ksiąg związanych z budową i utrzymaniem sztolni
Pisarz gwarecki – prowadzenie ksiąg rachunkowych gwarków sztolniowych i opolnych
Hutman (sztygar sztolniowy lub górny) – nadzorował pracę kopaczy, terlarzy goniarzy, kieratowych etc.
Robotnicy w żupach kruszcowych
Kopacze:
dyngarze płaceni od łachtra leszoftnicy – płaceni od kibla szychtowi – płaceni za dniówkę
Terlarze (cieśle górniczy) – naprawa starych i wznoszenie nowych obudów w komorach i chodnikach. Cembrowanie szybów, naprawa kunsztów i kieratów Ciągarze – transport urobku pod szyb
"… Polacy w rowie o długości 10 stóp, szerkości 3, wysokości 1 ½ stopy, płuczą zanieczyszczoną powierzchniową rudę ołowiu, bowiem jest zmieszana z gliną prawie żółtą, którą pokrywa mokry i piaskowy ił. Więc wpierw ją, potem rudę się odkopuje i wozi nad potok lub rzekę i wrzuca do rowu, do którego wpuszcza się wodę przez koryto. Płuczkarz następnie stojąc przy dolnym końcu rowu, ją przegrzebuje wąską i prawie szpiczastą zgarniarką. Zgarniarka ma trzonek o długości mniej więcej 10 stóp. W ten sposób woda spłukuje ziemię do potoku i rzeki, natomiast błyszcz osadza się w rowie. Błyszcz następnie suszy się na słońcu i wrzuca na miedziane sito i drobne, które przepuszcza, od grubych kawałków się oddziela …."
G. Agricola
Kopalnie prywatne (na gruntach prywatnych):
Książę opolsko-raciborski Jan II Dobry zawiera umowę z właścicielem Starych Tarnowic Piotrem Wrochem-Tarnowskim w sprawie budowy kopalń kruszcowych na ziemi do niego należącej.
Ustawa sporządzona dla niemieckich urzędników sprawujących nadzór na polskimi górnikami, wydana przez Jana II Dobrego księcia opolskiego w środę po św. Marcinie AD 1528. (18 XI 1528 r.)
Książę Jan II Dobry w 1529 roku zawarł umowę z Piotrem Wrochem Tarnowskim w sprawie budowy kopalń w Starych Tarnowicach.W umowie książę zobowiązał się wypłacić odszkodowanie w wysokości 45 florenów rocznie w zamian za dostarczanie górnikom wody i drzewa z lasów i zapewnienie przejazdu przez jego ziemię. Dodatkowo właściciel Starych Tarnowic dał prawo osiedlania się górnikom na swojej ziemi.
1532 – umiera Książę Jan II Dobry. Za poparciem króla Zygmunta Starego księstwo Opolsko-raciborskie obejmuje Margrabia brandenburski Jerzy Hohenzollern Ansbach
1543 – Księstwo opolsko-raciborskie przechodzi w ręce syna margrabiego brandenburskiego Jerzego Fryderyka
1620 – na polecenie cesarza Ferdynanda II Jerzy Fryderyk został usunięty z posiadłości śląskich które przejął, w formie zastawu, baron Łazarz Henckel v. Donnersmarck
1746 – górnictwo w rejonie Starych Tarnowic zamiera, jest tylko 8 gwarków i pracuje 12 górników
Ordunek gorny zawiera 72 artykuły