Ewolucja urzędu Prezydenta w III RP

Trzy fazy:

I 1989 - 1992 – okres przemian okrągłego stołu

II 1992 – 1997 – okres obowiązywania małej konstytucji

III 1997 do dziś – konstytucja z 2 kwietnia 1997 r.

Ad I

Na mocy porozumień okrągłego stołu (06.02. – 05.04.1989) przywrócono w
Polsce urząd Prezydenta. W dniu 7 kwietnia 1989 r. dokonano nowelizacji
konstytucji z 22 lipca 1952 r., przywracając instytucje Prezydenta jako
organ władzy wykonawczej oraz Senat jako drugą izbę parlamentu. Prezydent
miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe tj. połączone izby Sejmu i
Senatu. Dnia 9lipca 1989 r. ZN przewagą jednego głosu na urząd Prezydenta
wybrało Wojciech Jaruzelskiego. W 1990 r.odbyły się po raz pierwszy w
historii Polski powszechne wybory prezydenckie. W drugiej turze 9 grudnia
1990 r. prezydentem wybrano Lecha Wałęsę. Jego osobowość oraz styl
uprawiania polityki znacznie wpłynęły na rolę prezydenta w Polsce. Polityk
ten dążył bowiem do wzmocnienia swej władzy, poprzez autorytarny styl
uprawiania polityki. Wyraźnie wzorował się na autorytarnych rozwiązaniach II
RP za okresów rządów marszałka Piłsudskiego. Prezydent był wówczas
odpowiedzialny tylko przed „Bogiem i Historią’. W owym okresie
nie do końca określone były kompetencje głowy państwa np. nie rozdzielono
przejrzyście kompetencji w zakresie polityki zagranicznej co stało się
przyczyną głośnego konfliktu w maju 1992 r. między prezydentem a rządem Jana
Olszewskiego w sprawie traktatu polsko-rosyjskiego.

Ad II

Propozycje prezydenta Wałęsy zostały częściowo zawarte w ustawie z dnia 17
października 1992 r. w tzw. małej konstytucji. Dawała ona silniejszą pozycję
Prezydentowi w organach władzy. Był on nie tylko zwierzchnikiem sił
zbrojnych, także wyznaczał kierunki polityki zagranicznej, mógł rozwiązywać
parlament, a do obalenia jego weta potrzebna była większość 2/3 Sejmu.
Prezydent miał także prawo ingerować w skład rządu, poza tym że powoływał i
odwoływał Premiera, powołanie szefów MSZ, MON i MSW wymagało jego aprobaty.
Faktycznie jednak prezydent Wałęsa zapewnił sobie na tyle decydującą rolę
przy powoływaniu szefów powyższych resortów, że zwykło się je zwać resortami
„prezydenckimi”. W owym czasie system polityczny Polski
najbliżej zbliżony był do systemu prezydencko-parlamentarnego. Silne były
tendencje wzmocnienia roli prezydenta. Wszystkie główne siły polityczne
zgadzały się co do wyboru prezydenta w wyborach powszechnych różniły je
tylko zakres kompetencji głowy państwa co wiązało się z oceną prezydentury
Wałęsy. Sytuacja zmieniła się zasadniczo po zmianie głowy państwa w 1995 r.

ad III Nowy prezydent Aleksander Kwaśniewski był zwolennikiem ograniczenia
władzy prezydenckiej i wprowadzenia systemu parlamentarno-gabinetowego. To
znalazło swój wyraz w ustawie konstytucyjnej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
Uchwalona głosami SLD, PSL, UW, UP konstytucja wprowadzała system
parlamentarno-gabinetowy, w którym największą rolę odgrywać ma premier, jego
zakres kompetencji najbliższy jest do systemu kanclerskiego obowiązującego w
RFN. Prezydent w świetle obowiązującej obecnie konstytucji jest wraz z
rządem organem władzy wykonawczej. Jest głową państwa, zwierzchnikiem sił
zbrojnych powołuje rząd, może tylko w dwóch przypadkach rozwiązać parlament
(nie uchwalenie budżetu i niepowołanie rządu), do odrzucenia jego weta
wystarczy większość 3/5 głosów Sejmu. Jednak Prezydent ma inicjatywę
ustawodawczą, on także wskazuje kandydata na premiera po wyborach, jego rola
wciąż więc jest znaczna, pozycję prezydenta wzmacnia także sposób jego
wyboru – wybory powszechne, które dają mu mandat narodu do sprawowania
władzy. Jednak obecna konstytucja nie reguluje do końca podziału kompetencji
między prezydentem a rządem, w rezultacie mamy rodzaj dwuwładzy np. w
dziedzinie polityki zagranicznej. Znaczenie pozycji prezydenta zależy także
od osoby sprawującej ten urząd oraz od aktualnej sytuacji politycznej im
słabszy rząd tym silniejszy prezydent i na odwrót. Pozycja Prezydenta w
Polsce jest obecnie słabsza od np. Prezydenta USA, który jest jednocześnie
szefem rządu, ale silniejsza od np. Prezydenta RFN, który pełni rolę głównie
reprezentacyjne.

Reasumując Prezydent w Polsce jest obecnie jednym z dwóch, obok rządu
organów władzy wykonawczej, jednak bezpośrednią władzę sprawuje premier,
Prezydent jest kimś w rodzaju arbitra, który może w określonych sytuacjach
ingerować w pracę rządu czy parlamentu np. poprzez weto czy inicjatywę
ustawodawczą. Rozdział kompetencji między prezydenta a rząd nie jest jednak
w obecnej konstytucji przejrzyście uregulowany, stąd mogą niekiedy zdarzać
się konflikty kompetencyjne, niewątpliwie jednak rola prezydenta wzrasta w
sytuacjach kryzysowych, co niewątpliwie obserwujemy obecnie w Polsce.

Bibilografia:

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r., Mała konstytucja z 17października
1992 r.,

Halina Tomalska – Wiedza o Społeczeństwie, Warszawa 1996.