Problem odpadów stałych

Postęp cywilizacji, dynamiczny wzrost zaludnienia naszej planety oraz konieczność zaspokojenia coraz to większych potrzeb ludzkości sprawia, że rośnie liczba wytwarzanych odpadów. Z braku środków finansowych i pomysłu na ich zagospodarowanie degradują one środowisko naturalne.
Pojęcie odpadu jest kategorią względną ponieważ większość produktów ubocznych może być wykorzystywana jako surowce towarzyszące i wtórne. Na ogół definiujemy je jako zużyte przedmioty oraz substancje powstające w wyniku bytowania człowieka lub jego działalności przemysłowej, przeznaczone do usunięcia lub składowania z powodu braku możliwości ich wykorzystania. Część z nich ulega rozkładowi, reszta to odpady stałe, czyli takie które mu nie ulegają lub proces ten trwa bardzo długo.
Kryteriami podziału odpadów mogą być: charakterystyka jakościowa (stan skupienia, skład chemiczny, toksyczność), strefa powstawania, stopień przydatności do dalszego wykorzystania lub uciążliwość dla środowiska. Najczęściej jednak stosuje się podział ze względu na pochodzenie na: odpady przemysłowe i bytowo-gospodarcze nazywane też komunalnymi.
Odpady przemysłowe powstają podczas wydobywania i przetwarzania różnych surowców. Główną przyczyną wytwarzania ich w nadmiernej ilości jest nieracjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, które są nieodnawialne.
Najwięcej tego typu produktów wytwarzają energetyka, górnictwo i przemysł metalurgiczny. Są to przede wszystkim odpady górnicze (głównie skalne) z kopalń podziemnych i odkrywkowych, osady, pyły, odpady sodowe, żużle, fosforogipsy, odpady odlewcze i pozostałe.
Powstają one zazwyczaj w dużej masie i są najczęściej składowane w hołdach. W wielu przypadkach charakteryzują się znacznym ładunkiem niebezpieczeństwa ze względu na wysoką toksyczność, palność, wybuchowość. Ich różnorodność potęguje zagrożenia wskutek przedostawania się do otoczenia związków chemicznych, gazowych i płynnych, o znacznych stężeniach.
Drugi typ stanowią odpady komunalne. Powstają one w wyniku bytowania człowieka, są pozostałościami po jego działalności w środowisku miejskim i osiedlowym. Inaczej mówiąc są to resztki z gospodarstw domowych.
W skład odpadów bytowo-gospodarczych wchodzi około 40-50% odpadów organicznych, reszta to mieszanka poużytkowych części żywności, odzieży, wyposażenia gospodarstw domowych, oraz wszelkiego rodzaju obiekty użyteczności publicznej: makulatura, opakowania, stłuczka szklana, złom metalowy, środki higieny. Znaczną część stanowią także śmieci z powierzchni otwartych, usuwane w ramach oczyszczania miast i osiedli wiejskich.
Wśród odpadów komunalnych wielkie zagrożenie dla ludzi i środowiska stanowią odpady zawierające liczne substancje toksyczne. Należą do nich zużyte katalizatory, resztki rozpuszczalników, farb, lakierów, chemikaliów, zużyte baterie, lampy jarzeniowe.
Stwierdzono, że istnieje możliwość maksymalnego zawracania do obiegu gospodarczego i ponownego wykorzystania praktycznie wszystkich składników zawartych w odpadach. Każdy nie zagospodarowany i nie mający określonego przeznaczenia produkt nabywa właściwości odpadu. Z kolei każdy odpad może stać się surowcem z chwilą jego zagospodarowania. Takie wykorzystanie odpadów nazywamy utylizacją Odpady, których nie można wykorzystać gospodarczo, należy unieszkodliwić lub ograniczać ich uciążliwość dla otoczenia. Jest na to wiele sposobów.
Jednym z nich jest gospodarcze wykorzystanie odpadów. Polega ono na takiej przeróbce, aby odpady mogły być później wykorzystane m.in. jako:
- surowce wtórne (np. żelazo, makulatura, szkło, tworzywa sztuczne).
- substancje do nawożenia w rolnictwie np. komposty z odpadów komunalnych, szlamy i odpady ściekowe.
- materiały do budowy dróg i rekultywacji terenów np. odpady górnicze, odpady przeróbcze kruszyw, pyły lotne.
Za wykorzystane gospodarczo uważa się także odpady użyte do celów nieprzemysłowych np. do wypełnienia wyrobisk kopalnianych, niecek. Do tego celu nadają się szczególnie odpady skalne.
Drugim ze sposobów pozbywania się odpadów jest spalanie. Jest to najbardziej radykalna metoda ich unieszkodliwiania zarówno odpadów komunalnych jak i przemysłowych. Polega ona na tym, że w specjalnie przygotowanych piecach o różnej pojemności pali się odpady, bez wytworzenia szkodliwych dla środowiska produktów. Najprostsze typy pieców mogą spalać od 0,5 do 0,7 ton odpadów na godzinę, większe i bardziej złożone mogą przerobić nawet 3 tony na godzinę.
Niestety ujemną stroną spalania jest emisja gazów i pyłów takich jak: SO2, SO3, HCI, NOx . Aby je ograniczyć w kominach zakłada się urządzenia odpylające (elektrofiltry, cyklony, odpylacze mokre). Inne ujemne strony tej metody to wysokie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne (wysokie koszty filtrów i odpylaczy), a także duży hałas w pomieszczeniach.
Ta metoda oprócz wysokiego stopnia likwidacji odpadów (w szczególności ich masy) ma jeszcze inną zaletę. Otóż daje możliwość uzyskania energii i ciepła.
Do innych sposobów unieszkodliwiania odpadów zaliczamy:
- pirolizę (odgazowanie)- czyli beztlenowy proces fizycznego i chemicznego rozkładu masy organicznej, przebiegający na drodze termicznej (500-800C), przeprowadzany w specjalnych urządzeniach np. bębnach obrotowych, piecach fluidalnych,
- neutralizacje chemiczną- czyli zakwaszanie, alkalizowanie.
- reakcje utleniania- czyli chlorowanie, wapnowanie, ozonowanie.
Najstarszą i niestety najczęściej jednak stosowaną metodą zagospodarowania śmieci, jest ich składowanie na tzw. wysypiskach.. Nie jest to forma utylizacji odpadów, ale najtańszy sposób ich zagospodarowania (kieruje się tam blisko 99% wszystkich wywożonych odpadów).
Według danych służb sanitarno- epidemiologicznych w Polsce jest około 1930 legalnych wysypisk. Wielkość średniego wysypiska zajmuje około 1-5 ha, a dużego około 10-30 ha. W dniu dzisiejszym łączna ich powierzchnia zajmuje mniej więcej 180-200 ha. Statystyką nie są jednak objęte tzw. wysypiska dzikie, które są 10-krotnie bardziej obciążone substancjami szkodliwymi i toksycznymi.
Lokalizacja, urządzanie i eksploatacja wysypisk powinna minimalizować jego uciążliwość dla środowiska. Nie da się jednak ograniczyć tych negatywnych skutków do minimum, dlatego aby degradacja terenów była jak najmniejsza pod wysypiska przeznacza się wszelkiego rodzaju nieużytki rolne, oraz najsłabsze grunty orne (klasy VI). Wykorzystuje się także w tym celu miejsca pokopalniane. Ponadto przy lokalizacji wysypisk istotne są uwarunkowania:
- hydrogeologiczne, a więc ukształtowanie terenu, profil glebowy, obecność wód podziemnych i powierzchniowych;
- terenowo- gospodarcze, tj. walory turystyczne, funkcje i stan zagospodarowania terenu, obecność siedzib ludzkich.
Niestety w dniu dzisiejszym wiele z istniejących lokalizacji pozostaje w rażącej sprzeczności z wymogami ochrony środowiska, toteż podobne lokalizacje nie mogą być dopuszczane obecnie i w przyszłości. Szczególnie ważne są stosunki wodne wokół wysypiska, które zależą w dużym stopniu od położenia w rzeźbie i ukształtowania terenu.
W oparciu o powyższe względy została opracowana klasyfikacja wysypisk. Jest ona następująca:
- wysypiska nadpoziomowe podzielono na wgłębne i na powierzchniowe. W obu przypadkach zwałowisko wznosi się ponad otaczający teren. Wysypisko nadpoziomowe wgłębne może przekształcić się w podpoziomowe w skutek osiadania jego masy.
- wysypiska poboczne tworzy się w głębokich wyrobiskach pokopalnianych, o przeważnie skalistych skarpach. Tego rodzaju wyrobiska są jednak na ogół trudno dostępne dla samochodów zwożących odpady, toteż śmieci wsypuje się do nich po skarpach.
- wysypiska płaskie spotykamy najczęściej jako wysypiska napowierzchniowe o niskim poziomie eksploatacji. Ich powierzchnia nie musi być wyrównana, chodzi tu raczej o wyniesienie wysypiska nad poziom otaczającego terenu.
- wysypiska kopiaste mają formę pagórków o nieregularnych zboczach. Większość wysypisk nadpoziomowych zmierza, w miarę eksploatacji do formy kopiastej.
- Wysypiska niekształtne powstają w wyniku nieprawidłowej, długotrwałej eksploatacji terenu.
- Wysypiska bezodpływowe zlokalizowano w obniżeniach terenu.
Każda metoda i sposób przetwórstwa odpadów, bądź ich składowanie z jednej strony niesie ze sobą określone korzyści, z drugiej zaś stwarza konkretne zagrożenia dla środowiska. Wszystko jednak zależy od nas i to my musimy podjąć decyzje co zrobić z odpadami stałymi, których liczba z roku na rok coraz bardziej rośnie.
Dlatego sądzę, że zminimalizowanie przyczyn powstawania odpadów, jak i przyśpieszenie usuwania wyrządzonych szkód środowisku powinniśmy zacząć od zaraz. Jeśli szybko nie podejmiemy kroków prowadzących do rozwiązania tego problemu, to może to doprowadzić do poważnej degradacji środowiska naturalnego i katastrof ekologicznych.
Już dziś dzięki selektywnej zbiórce śmieci oszczędzamy lasy, zużywany mniej surowców naturalnych, emitujemy do atmosfery coraz mniej zanieczyszczeń, zmniejszamy wysypiska śmieci, i chociaż są to dopiero początki dobrej drogi, to uważam, że jesteśmy na dobrej drodze.



Spis literatury:
Jan Siuta ,,Ochrona Ziemi” Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Warszawa 1982
Jan Strzałko Teresa Mossor Pietreszewska ,,Kompendium wiedzy o ekologii.” 1999 PWN. Warszawa