Młodzi Europejczycy, a alkohol.

Picie alkoholu przez młodzież stało się pod koniec XX wieku jednym z głównych problemów społecznych Europy. Wielka dynamika tego zjawiska w latach 90. oraz utrwalanie się niekorzystnych trendów w większości państw naszego kontynentu sprawiły, iż w wielu krajach europejskich – w tym także w Polsce – podjęto liczne badania mające na celu wnikliwą analizę tego zjawiska. Obserwacje prowadzone przez naukowców i badania realizowane regularnie wśród młodzieży, pozwalają formułować profilaktykom coraz trafniejsze i bardziej adekwatne metody i technologie działań zapobiegawczych.

Europejskie Badania Zachowań Zdrowotnych wśród Młodzieży Szkolnej (HBSC) Badania realizowane w ramach projektu HBSC prowadzone są co 4 lata począwszy od 1982 r. w większości krajów Europy. Ich celem jest gromadzenie danych pozwalających na lepsze zrozumienie postaw i zachowań młodych ludzi wobec alkoholu oraz poznanie warunków i okoliczności, w jakich się one rozwijają. Badania te są prowadzone w oparciu o wspólną metodologię, wystandaryzowany kwestionariusz, a ich realizatorzy pochodzą z państw, w których są one realizowane. Grupą badaną są dzieci i nastolatki w wieku 11 do 15 lat. Badani w każdym z 28 krajów uczestniczących w projekcie, są pytani o to, czy kiedykolwiek próbowali pić jakiś alkohol, a także o częstotliwość jego spożycia oraz doświadczenia związane z upiciem się.

Doświadczenia związane z alkoholem
W większości krajów uczestniczących w badaniach, ponad 50 proc. 11-latków co najmniej raz próbowało już alkoholu. Zgodnie z oczekiwaniami, odsetek uczniów którzy nigdy nie pili alkoholu, zmniejsza się wraz z wiekiem. Tylko w kilku krajach odsetek 15-latków, które nie miały jeszcze żadnych doświadczeń z alkoholem, przekraczał 10 proc.

Zestawienie wskaźników dotyczących abstynencji wyraźnie pokazuje znaczenie wpływów kulturowych w poszczególnych krajach:
· Tam gdzie funkcjonuje silny ruch abstynencki w obrębie poszczególnych wyznań religijnych liczba nastolatków, które miały doświadczenia z alkoholem we wczesnym wieku, jest znacząco mniejsza.
· W krajach, gdzie umiarkowane picie alkoholu jest integralną częścią kultury, znacząca liczba 11-latków miała już kontakty z alkoholem. W tych państwach 90 proc. 13-latków i prawie wszystkie 15-latki przynajmniej raz w życiu piły alkohol. Istotne różnice w zakresie doświadczeń z alkoholem obserwowane są wyłącznie pomiędzy 11 i 13-latkami.

W każdym przypadku chłopcy znacznie częściej niż dziewczęta sięgają po alkohol. Wskaźnik ten pokazuje większą tolerancje kulturową dla spożywania alkoholu przez osoby płci męskiej. W grupie 15-latków różnice w zakresie konsumpcji alkoholu pomiędzy płciami prawie zanikają. Wyraźne są tylko w Izraelu i Portugalii.

Częstotliwość sięgania po alkohol
Częstotliwość konsumpcji alkoholu była w badaniach HBSC oceniana w kategoriach picia “co najmniej raz w tygodniu”. Pytania dotyczyły 3 typów napojów alkoholowych – piwa, wina oraz napojów spirytusowych.
W większości krajów regularne picie alkoholu nie jest zjawiskiem często obserwowanym wśród 11-latków. Odsetek osób regularnie pijących w tym wieku jest na ogół niższy niż 5 proc.

Wskaźnik regularnej konsumpcji wzrasta wśród 13-latków, przy czym zestawienia dotyczące rankingu poszczególnych krajów nie zmieniają się. Tylko w Niemczech i Danii różnice pomiędzy 11 i 13-latkami są znaczące, natomiast w Izraelu – minimalne. Świadome upijanie się

Osoby, które przyznają się do upicia dwa lub więcej razy w życiu to około 12 proc. 11-latków, 37 proc. 13-latków oraz 67 proc. 15-latków. W niektórych krajach obserwuje się znaczące różnice pomiędzy grupą 11 i 13-latków.

Chłopcy upijają się częściej we wszystkich grupach wiekowych. Różnica w tym zakresie jest szczególnie wyraźna w starszych grupach wiekowych, w większości krajów wśród 15-latków wynosi ona 10 proc., a w trzech ponad 20 proc. – Estonia (21 proc.), Węgry (21 proc.) i Łotwa (24 proc.). We wszystkich krajach 11-letni chłopcy przyznawali się do częstszego upijania się niż dziewczynki. Tylko w Grenlandii i Finlandii odsetek 13-latków przyznających się do upicia 2 lub więcej razy był wyższy wśród dziewcząt niż wśród chłopców (różnica ta wynosiła ok. 7 proc.). Taką sytuację wśród 15-latków zaobserwowano w Grenlandii, Anglii, Finlandii, Szkocji i Norwegii.
Wzory konsumpcji alkoholu

Porównanie danych pochodzących z reprezentatywnych badań prowadzonych w ramach projektu HBSC w latach 1994-1998 pokazuje, iż w większości krajów Europy Zachodniej uczestniczących w tych badaniach, regularne spożycie alkoholu wśród nastolatków wykazuje tendencję spadkową, podczas gdy w Europie Wschodniej – rosnącą. Jeśli chodzi o zjawisko upijania się nastolatków, to w całej Europie
obserwujemy tendencję wzrostową.

Uderzający jest jednak fakt, iż największy wzrost w tym zakresie zanotowano w krajach, gdzie liczba upijających się 13-latków jest stosunkowo niska. Odnosi się to w szczególności do krajów Europy Wschodniej oraz Szwecji,Północnej Irlandii i Walii, przy czym wzrost ten jest większy w populacji chłopców (z wyjątkiem Walii).

Wśród 15-latków zanotowano trendy spadkowe w zakresie regularnej konsumpcji alkoholu. Widać również istotny wzrost przypadków upijania się wśród 15-latków. Obserwacja ta dotyczy Szwecji, Estonii oraz krajów Europy

Wschodniej z wyjątkiem Czech.
Dlaczego młodzi piją – analiza wybranych czynników

· Rodzice i środowisko rodzinne
Badania prowadzone na świecie potwierdzają, że decydujący wpływ na picie alkoholu przez dzieci ma stosunek do alkoholu ich rodziców, a przede wszystkim to, jak często i ile go konsumują. Badania wykonane w Niemczech pokazują, że dzieci osób dużo pijących, mają
znacznie więcej doświadczeń z alkoholem niż ich rówieśnicy. Istotny wpływ na poziom konsumpcji alkoholu przez dzieci, ma styl komunikowania się oraz relacje pomiędzy dziećmi i rodzicami. Jak pokazują badania wśród nastolatków biorących narkotyki, dominującą cechą stylu, w jakim rodzice komunikowali się z nimi, był wysoki poziom krytycyzmu.

· Środowisko szkolne
Istniejące analizy wyraźnie wskazują na związek zachodzący pomiędzy sytuacją szkolną a spożyciem alkoholu przez młodego człowieka, przy czym jego konsumpcja występuje w tej relacji zarówno, jako skutek, jak i przyczyna szkolnych problemów.
· Rówieśnicy i subkultury młodzieżowe
Badania potwierdzają, iż młodzi ludzie przyjmują style zachowań związanych z alkoholem panujące w ich grupie rówieśniczej.
Przynależność do określonej grupy jest wyrażana poprzez używanie symboli, specyficzne wzory zachowań i postaw, także tych, które odnoszą się do używania alkoholu. Europejski Program Badań Ankietowych dot. Używania Alkoholu i Środków
Odurzających przez Młodzież Szkolną (ESPAD)
Pierwsze badania w ramach programu ESPAD przeprowadzono w 1995 r. jednocześnie w 26 krajach europejskich. W kolejnych badaniach zrealizowanych w 1999 roku uczestniczyło już 30 państw. Zgodnie z założeniami autorów projektu badania są powtarzanie co 4 lata.

Program ESPAD jest koordynowany przez Szwedzką Radę ds. Informacji o Alkoholu i Narkotykach (CAN) przy współpracy z Grupą Pompidou (Rada Europy). W badaniach uczestniczą uczniowie w wieku 15-16 lat udzielający anonimowo odpowiedzi na pytania wystandaryzowanego dla wszystkich krajów kwestionariusza (przyjęto wspólną metodologię badań). W każdym z państw w badaniu wzięło udział co najmniej 2400 osób. Łącznie w całej Europie badaniami objęto około 100 tys.
uczniów.
Upijanie się
Krajami, gdzie zanotowano najwyższy odsetek uczniów, którzy upili się 3 lub więcej razy w ciągu 30 dni poprzedzających badanie były: Dania (30 proc.),
Irlandia (24 proc.), Wielka Brytania (24 proc.), Grenlandia (19 proc.) i Finlandia (18 proc.), natomiast najniższy (3 proc.) stwierdzono na Cyprze, w Grecji, Włoszech i w Rumunii. Polska młodzież pod względem częstego upijania się (3 lub więcej razy w ciągu ostatnich 30 dni) lokuje się w środkowej części tabeli (10 proc.). Chłopcy znajdują się na 8 miejscu wraz z Norwegią i Ukrainą (po 14 proc.), wyprzedzając nieco USA i Wyspy Owcze (po 13 proc.). Polskie dziewczęta, wśród których częste upijanie się jest udziałem jedynie 6 proc. – znajdują się na 14 pozycji wraz z Litwą, Estonią, Słowacją i Wyspami Owczymi. W naszym kraju jest ponad cztery razy mniej upijających się dziewcząt niż w Danii, Wielkiej Brytanii i Irlandii.