Metoda D’HONDTA, SAINTE–LAGUE, STV
Formuła d’Hondta jest najbardziej rozpowszechnioną w Europie metodą transformacji głosów w mandaty. Należy do grupy tzw. FORMUŁ NAJWIĘKSZYCH ŚREDNICH. Polega na podzieleniu liczby głosów uzyskanych poprzez poszczególne partie w okręgu wyborczym przez kolejne liczby całkowite (1, 2, 3, 4, itd.). Mandaty otrzymują te partie, które legitymują się kolejno najwyższymi wynikami uzyskanymi z tak przeprowadzonej operacji matematycznej (Holandia, Belgia, Austria, Finlandia, Hiszpania, Portugalia, Grecja). Przyjmuje się powszechnie, że jest on korzystny dla partii silniejszych. Z tego względu jest uważany za umiarkowanie proporcjonalny (zwłaszcza gdy jest skorelowany z niewielkimi okręgami wyborczymi oraz klauzulą zaporową).
Formuła Sainte-Lague polega na zastosowaniu identycznej operacji, z tym że dzielnikami są tu liczby nieparzyste (3, 5, 7 itd.) (Skandynawia oprócz Finlandii). W zmodyfikowanej, obowiązującej obecnie wersji pierwszym dzielnikiem jest liczba 1,4, a następnym kolejne liczby nieparzyste od 3 poczynając. Przyjmuje się, że system ten, zwłaszcza w wersji klasycznej, jest korzystniejszy dla partii małych niż metoda d’Hondta (Lijphart).
STV – inny rodzaj systemu proporcjonalnego; umożliwia on wyborcy wyrażenie swoich preferencji personalnych w dużo szerszym zakresie niż w przypadku systemu list partyjnych. Celem STV, jak podkreśla się w literaturze irlandzkiej, jest elekcja zespołu jak najbardziej preferowanych kandydatów przez możliwie największą część elektoratu (Mair, Laver).
System STV, jak każdy system proporcjonalny, może być stosowany tylko w okręgach wielomandatowych, choć, jak się podkreśla, w stosunkowo małych, bo liczących przeciętnie 5 mandatów (Gallagher, Laver, Mair). Wyborca musi w trakcie głosowania uszeregować poszczególnych kandydatów w kolejności od najbardziej do najmniej preferowanego, podobnie jak w systemie głosowania alternatywnego. Następnie dla każdego okręgu dokonuje się obliczenia ILORAZU WYBORCZEGO wg formuły:
liczba oddanych głosów
+ 1
liczba mandatów + 1
Dystrybucja mandatów jest dokonywana w następujący sposób:
1. jeżeli po obliczeniu przez kandydatów „pierwszych miejsc” żaden z nich nie przekroczy ilorazu wyborczego, eliminuje się kandydata z najniższa liczbą głosów, a jego głosy rozdziela się między pozostałych wg uzyskanych przez nich „drugich miejsc”,
2. jeżeli jeden z kandydatów przekroczy określoną przez iloraz wyborczy liczbę głosów, wówczas uzyskuje mandat, a nadwyżkę (czyli różnicę między liczba uzyskanych przez niego głosów a ilorazem wyborczym) rozdziela się między pozostałych odpowiednio według liczby uzyskanych drugich miejsc. Ten sposób „przenoszenia” pojedynczych głosów jest specyficzną cechą omawianego systemu.
Stosując przedstawione sposoby postępowania dąży się do obsadzenia wszystkich mandatów przypadających na dany okręg wyborczy. System STV jest uznawany za stosunkowo najwierniej odwzorowujący preferencje wyborcze (Lijphart). Do jego zalet zalicza się również znaczny zakres swobody wyborcy, natomiast o wad – mozliwość osłabienia spójności partii politycznych (Gallagher, Laver, Mair).
Trudno podzielić pogląd o kreacyjnym wpływie systemu wyborczego na stabilność polityczną. Bez wątpienia natomiast cechą systemów proporcjonalnych jest zdolność do stosunkowo wiernego odwzorowania preferencji wyborczych, choć ujawnia się ona z różną siłą.
Typologia systemów wyborczych wg Lakemana:
1) Systemy większościowe:
A. większości względnej:
1. jednomandatowe okręgi wyborcze (Wielka Brytania, USA, Nowa Zelandia)
2. wielomandatowe okręgi wyborcze (Turcja, Aregentyna)
B. większości absolutnej:
1. jednomandatowe okręgi wyborcze:
a. drugie głosowanie (Francja)
b. alternatywne głosowanie (Australia)
2. wielomandatowe okręgi wyborcze
a. drugie głosowanie
b. alternatywne głosowanie
2) Systemy semiproporcjonalne:
A. ograniczone głosowanie
B. SNTV
C. komunikacyjne głosowanie
3) Systemy proporcjonalne:
A. listy partyjne
1. żadnego wyboru między kandydatami
2. wybór jednego kandydata w ramach listy
3. wybór więcej niż jednego kandydata w ramach listy
4. wybór kandydatów nie ograniczony jedną listą
B. systemy mieszane
C. STV
Klasyfikacja Taylora i Johnston, którzy wyróżnili następujące typy i rodzaje systemów wyborczych (Blais):
1. Systemy pluralistyczne:
a. jednomandatowe okręgi wyborcze
b. wielomandatowe okręgi wyborcze
c. zbalansowany system pluralistyczny (SNTV)
2. Systemy preferencyjne:
a. jednomandatowe okręgi wyborcze
- alternatywne głosowanie
- drugie głosowanie
b. wielomandatowe okręgi wyborcze: STV
3. Systemy list partyjnych
4. Systemy mieszane
W Europie Zachodniej dominują systemy wyborcze oparte na okręgach wielomandatowych, głosowaniu kategorycznym oraz formule proporcjonalnej. Wyjątek stanowią Wielka Brytania (okręgi jednomandatowe i formuła większości względnej), Irlandia, Włochy (do 1993r.) i Szwajcaria (głosowanie porządkujące) oraz Francja (V Republika) – formuła większości bezwzględnej (z wyjątkiem lat 1986-1988).
Inna typologia biorąca pod uwagę poziom odwzorowania preferencji wyborczych wyrażonych w akcie głosowania, równość (nierówność) szans partii politycznych na uzyskanie takiej puli miejsc w parlamencie, która odpowiadałaby osiągniętemu poziomowi poparcia, oraz stabilność polityczną, mierzoną przede wszystkim trwałością gabinetu:
1. systemy „silne”: zorientowane na dysproporcjonalność, preferowanie wielkich partii i stabilność gabinetową
2. systemy „słabe”: przyporządkowane głównie celowi zwiększenia stopnia proporcjonalności między procentem zdobytych głosów i zyskanych mandatów.