Przemoc w rodzinie

PLAN PRACY:

1. Zjawisko przemocy w rodzinie – definicje
2. Reakcje społeczne na przemoc w rodzinie /mity i stereotypy/
3. Rodzaje przemocy w rodzinie
- cykle i dynamika przemocy
4. Przemoc wobec dzieci
- szkody występujące u dzieci
- rozpoznanie przemocy wobec
dzieci
- konsekwencje przemocy
doświadczanej w dzieciństwie
5. Terapia dzieci
- zadania i zasady pracy z dziećmi
6. Zakończenie


Przemoc w rodzinie może być zarówno skutkiem jak i przyczyną dysfunkcji w rodzinie, bez żadnych wątpliwości należy ją zakwalifikować do kategorii zachowań negatywnych o dużej szkodliwości społecznej. Mimo, że w relacjach międzyludzkich istniała ona od zawsze, o przemocy w rodzinie mówiono niewiele, jakby nie postrzegając jej jako poważnego zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny.
Człowiek został pobity, odizolowany od świata, wyrzucony z domu, zmuszony do działania sprzecznego z jego zwyczajami wówczas ocena tego zjawiska nie budzi żadnych wątpliwości – mamy do czynienia z ofiarą przemocy. Jeżeli skutki działań pozostawiły trwały ślad w postaci sińców, obrzęków, złamań, trwałych ubytków zdrowia, to jest jakaś szansa, że w zaistnienie przemocy uwierzą inni i ewentualnie pomogą. Trudno jest ocenić tysiące sposobów udręczania człowieka, które niszczą życie i zdrowie człowieka niezauważalnie, ale z nieubłagalną konsekwencją. Wszystkie te sytuacje mają jedną cechę wspólną: są destruktywne . Dla lepszego rozpoznania zjawiska przemocy w rodzinie konieczne jest jej zdefiniowanie. Ogólną definicję przemocy znajdujemy u Anny Lipowskiej-Teutsch „ Pojęcie przemocy w rodzinie obejmuje wszelkie odmiany złego traktowania tych członków rodziny, którzy nie są w stanie skutecznie się bronić”. Według definicji przyjętej przez międzyresortowy zespół „Bezpieczni w rodzinie” działający w Polsce przy Kancelarii Prezydenta RP w latach 1996 – 1997, przemoc w rodzinie to: „ działanie lub zaniechanie podjęte w obrębie rodziny przez jednego z jej członków przeciwko pozostałym, z wykorzystaniem istniejącej lub stworzonej przez okoliczności przewagi sił lub władzy, godzące w ich prawa i dobra osobiste, a w szczególności życie i zdrowie /fizyczne czy psychiczne/, powodując u nich szkodę lub cierpienie”.
W społecznej świadomości funkcjonuje wiele mitów i stereotypów na temat przemocy w rodzinie, przy czym większość z nich jest używana jako argument za stosowaniem przemocy lub jako jej usprawiedliwienie, służąc do ukrycia, zamaskowania i zbagatelizowania problemu. Są one bardzo niebezpieczne, ponieważ z jednej strony – zniewalają ofiarę przemocy i sprzyjają sprawcy, dając mu sygnał o społecznym przyzwoleniu na przemoc i o bezkarności, a z drugiej – utrudniają świadkom reagowanie i decyzje o pomocy dla ofiar. Konsekwencje są tragiczne : wiele ofiar przemocy w rodzinie ginie z rąk swoich oprawców. Oto kilka przykładów niektórych stereotypów i powiedzonek.
Przemoc w rodzinie to prywatna sprawa, nikt nie powinien się wtrącać – tymczasem przemoc, wykorzystywanie, bicie, gwałcenie, okradanie bliskich jest przestępstwem ściganym przez prawo, tak samo groźnym jak przemoc wobec obcych. Fakt zawarcia małżeństwa czy mieszkania pod jednym dachem nie stanowi okoliczności zezwalającej na krzywdzenie innych. Przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu społecznego – przemoc domowa występuje we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia czy też sytuacji materialnej. Przemoc ma miejsce wtedy, gdy są widoczne ślady na ciele ofiary – tymczasem przemoc występuje w różnych formach, są to nie tylko działania pozostawiające siniaki, złamania czy oparzenia, lecz także poniżanie, obelgi, zmuszanie do określonych zachowań, grożenie, zastraszanie. Jeśli ktoś jest bity, to znaczy , że na to zasłużył – tymczasem nikt nie zasługuje na bicie, krzywdzenie, maltretowanie, bez względu na to co zrobił czy powiedział. Nikt nie powinien interweniować w sprawach rodzinnych – przemoc rodzinna nie jest sprawą rodzinną, lecz przestępstwem ściganym przez prawo. Ofiary przemocy w rodzinie akceptują przemoc - prawda jest taka, że ofiary zawsze próbują się bronić. To był jednorazowy incydent, który się nie powtórzy – przemoc w rodzinie rzadko pojawia się tylko raz. Jeżeli nie zostaną podjęte stanowcze działania wobec sprawcy, przemoc się powtarza. Przyczyną przemocy w rodzinie jest alkohol - picie alkoholu towarzyszy przemocy często , lecz bynajmniej nie zawsze. Gwałt w małżeństwie nie istnieje – każdy ma prawo do decydowania o swoim życiu intymnym, akt ślubu i wspólne życie nikomu tego prawa nie odbiera. Osoby stosujące przemoc wobec bliskich są chore psychiczne – nie ma bezpośredniego związku między przemocą a chorobami psychicznymi. Przemoc to demonstracja siły i chęć przejęcia całkowitej kontroli i władzy nad drugą osobą. Ofiary przemocy w rodzinie wyolbrzymiają problem - nie można uznać za wyolbrzymianie szukanie pomocy prze kogoś, kto został dotkliwie pobity, ma okaleczenia, siniaki, złamania czy też uszkodzenia narządów wewnętrznych lub jest systematycznie głodzony, straszony i poniżany. Przemoc w rodzinie jest zjawiskiem rzadkim – tymczasem badania i statystyki wykazują, że prawda jest inna, przemoc domowa jest zjawiskiem coraz częściej ujawnianym w wielu różnych krajach i występuje we wszystkich warunkach społeczno-ekonomicznych. Istnieje kilka rodzajów przemocy. Przemoc fizyczna – jest to wszelkiego rodzaju działanie bezpośrednie z użyciem siły, których rezultatem jest nieprzypadkowe zranienie, np. popychanie, obezwładnienie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką, pięścią , przedmiotami, oblewanie wrzątkiem lub substancjami żrącymi, użycie broni. Wyśmiewanie, upokarzanie, ciągłe krytykowanie, kontrolowanie, narzucanie własnych poglądów, ograniczanie kontaktów z innymi ludźmi, stosowanie gróźb, szantażowanie – to wszystko może doprowadzić do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby – jest to przemoc psychiczna. Przemoc seksualna to wymuszanie różnego rodzaju niechcianych zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych sprawcy np. :nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, seksu z osobami trzecimi, sadystycznych form współżycia, a także zachowań seksualnych. Przemoc ekonomiczna prowadzi do całkowitego uzależnienia finansowego od sprawcy m.in. poprzez odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy, niezaspokajanie podstawowych potrzeb materialnych rodziny, okradanie, zaciąganie kredytów i zmuszanie do zaciągania pożyczek wbrew woli współmałżonka. Ciągłe niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych to zaniedbanie. Przemoc w rodzinie nie jest czynem jednorazowym, często ma długą, nawet kilkunastoletnią historię i zwykle powtarza się według określonych, nietrudnych do zaobserwowania prawidłowości. W cyklu przemocy wobec bliskich można zaobserwować trzy następujące po sobie fazy. Faza narastania napięcia – jest wyczuwalny wzrost napięcia, narastają sytuacje konfliktowe Przyczyny mogą tkwić poza rodziną, czasem są to błahostki, drobne nieporozumienia powodujące dalszy wzrost napięcia. Zaczyna pojawiać się agresja. Następną fazą jest Faza ostrej przemocy – następuje wybuch agresji, sprawca przemienia się w kata, może dokonać straszliwych czynów, nie zwracając uwagi na krzywdę innych. W tej fazie najczęściej następuje interwencja, ofiary w afekcie decydują się wezwać pomoc lub złożyć skargę. W Fazie miodowego miesiąca zauważamy czas skruchy i okazywania miłości. Sprawca zaczyna dostrzegać to co się wydarzyło. Próbuje złagodzić sytuację, przeprasza, obiecuje poprawę, staje się uczynny i miły. Pozwala ofiarom uwierzyć, że TO się więcej nie powtórzy. Ofiary zaś wierzą wbrew zdrowemu rozsądkowi , bo w głębi serca tego właśnie pragną . I chociaż był moment, że ofiary chciały uciec, to jednak zostają. Sprawca natomiast nie jest w stanie długo pełnić takiej roli, z jakiegoś powodu znowu narasta napięcie i wszystko zaczyna się powtarzać. Takie cykle mogą trwać wiele lat .
Wszyscy pomagający ofiarom przemocy w rodzinie powinni pamiętać, że jedną z cech charakteryzujących zachowania takich osób jest rozchwianie emocjonalne. Zachowanie ofiar bywa niezrozumiałe, irytujące, zniechęcające do pomagania. Cierpią one bardzo często na różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne, takie jak: popadanie w depresje, niepokój, niekontrolowane wybuchy płaczu, śmiechu lub agresji. Charakteryzują je częste niezrozumiałe zmiany decyzji, niepewność, nieuzasadnione reakcje lękowe, ciągłe poczucie zagrożenia. Trudno od nich oczekiwać racjonalnych zachowań i konsekwencji ponieważ cały czas żyją w strachu przed sprawcą.
Osoby podejmujące działania, które mają na celu zatrzymanie przemocy powinny bezwzględnie zainteresować się sytuacją dzieci. Bezpieczeństwo dzieci i ich ochrona przed przemocą jest najwyższym priorytetem. Krzywdzeniu dzieci sprzyja akceptowana powszechnie zgoda na ich bicie, traktowanie jako własność rodziców, co oznacza, że rodzice mogą je karać, jak tylko zechcą i nikomu nie wolno się do tego wtrącać. Natomiast z medycznego punktu widzenia następstwem przemocy wobec dziecka jest tzw. zespół dziecka maltretowanego. Jest to zespół objawów chorobowych powstałych w wyniku świadomego lub nieświadomego działania zaburzającego rozwój psychiczny, fizyczny i społeczny dziecka. W międzynarodowej medycznej klasyfikacji chorób ICD-10 jest to syndrom ujęty jako T74 i wymagający wysoko specjalistycznego leczenia. Dzieci wychowujące się w rodzinach, gdzie występuje przemoc, są narażone na dwa rodzaje niszczących doświadczeń. Pierwszy dotyczy te dzieci, które są bezpośrednimi ofiarami przemocy. Drugi dotyczy dzieci będących świadkami przemocy stosowanej np. przez ojca wobec matki. Na podwójne niebezpieczeństwo narażone są dzieci, które same doświadczają przemocy i zarazem są jej świadkami. Wiele z nich staje się bezpośrednimi ofiarami sprawcy przemocy, gdy próbują go powstrzymać. Najbardziej widoczne i oczywiste skutki przemocy to obrażenia cielesne, chociaż mogą występować trudności z rozpoznaniem ponieważ są ukryte pod ubraniem. Należy również pamiętać, że niszczące są skutki psychiczne doświadczanej przemocy. Dziecko, które żyje w stanie ciągłego zagrożenia pozbawione jest poczucia bezpieczeństwa, miłości i zaufania niezbędnych do prawidłowego rozwoju. Psychologiczna presja i ciągłe napięcie może stać się przyczyną wielu chorób psychosomatycznych np. bóle głowy, bóle żołądka, problemy z jedzeniem, trudności z nauką, koszmary senne czy też moczenie nocne. Ukochane osoby, od których zależy jego życie, stają się dla niego źródłem dezorientacji, lęku i niepewności. Następuje zaburzenie postrzegania i rozumienia świata: jednego dnia rodzic mówi, że kocha, kolejnego bezlitośnie katuje, potem kupuje drogie prezenty. Dzieci, które są krzywdzone, maltretowane, wykorzystywane seksualnie nie chcą opowiadać o swoich doświadczeniach. Lękliwość w stosunku do dorosłych przejawia się w zachowaniu dziecka np. : oczekiwanie kary nawet za małe błahostki, gwałtowne uchylanie się w odpowiedzi na gest, wybuchy płaczu, brak koncentracji, trudności w kontrolowaniu emocji, obojętność na cierpienie swoje i innych dzieci, niechęć do zabawy, apatia, unikanie kontaktu, ale również zachowania agresywne, buntownicze. Dzieci maltretowane i bite często są poranione w miejscach zakrytych ubraniem. Można zaobserwować blizny, siniaki, złamania, powyrywane włosy, ślady uderzeń i skaleczeń, otarcia skóry na plecach, klatce piersiowej, pośladkach, tylnych częściach nóg, w okolicach genitaliów, ślady oparzeń papierosowych na podeszwach stóp, pośladkach, rany twarzy u niemowląt i małych dzieci, złamania i zwichnięcia oraz inne nietypowe dla danego wieku obrażenia mogą wskazywać na rzucanie, uderzanie czy potrząsanie. Takie dzieci mogą mieć również obrażenia wewnętrzne. Rodzice obrażenia zewnętrzne często tłumaczą niezwykłymi zdolnościami do upadków. Przemoc psychiczna jest również powszechną formą przemocy wobec dzieci. Prowadzi do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby. Typowymi zachowaniami rodziców stosujących przemoc psychiczną to: odrzucanie, izolowanie, ignorowanie, wyszydzanie, upokarzanie, ciągłe krytykowanie, terroryzowanie, zmuszanie do wysiłku przekraczającego możliwości dziecka, pozbawienie form kontaktu potrzebnych do jego prawidłowego rozwoju. Wśród objawów wymienić należy także: ciągłe nerwowe napięcie, zaburzenia mowy, zaburzenia snu, bóle głowy, brzucha, moczenie się, rozdrażnienie, stałe poczucie winy, tiki, depresja, lęk, częste kłamstwa, ugrzecznione zachowania, zamknięcie w sobie. Zaniedbanie to ciągłe niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych dziecka. Objawy zaniedbania to: częsty głód, niedożywienie, niska waga, brudne włosy, niewłaściwe lub brudne ubranie, objawy braku opieki medycznej, brak uwagi i zainteresowania ze strony opiekunów. Wykorzystanie seksualne to jedna z najtrudniejszych do ujawnienia form przemocy wobec dzieci. O wykorzystywaniu seksualnym mówi się wtedy, gdy dorosły traktuje dziecko jak obiekt seksualny i posługuje się nim w celu zaspokojenia swoich potrzeb. Sprawca jest zwykle dobrze znany dziecku, uwodzi je, przekupuje, wywiera presję posługując się autorytetem i zmusza do milczenia. Zdarzają się również takie sytuacje, że matka wie o całej sprawie lub podejrzewa lecz jednak milczy a wręcz zaprzecza faktom. Sprawca zwykle należy do otoczenia dziecka, może wówczas łatwiej kontrolować jego zachowanie i zniweczyć wszelkie próby ujawnienia sekretu. Zachowanie dziecka może być sygnałem, że jest ono ofiarą napastowania seksualnego. Często można zaobserwować regresje w rozwoju, np. powrót do ssania palca lub smoczka, oraz również różne zachowania lękowe tj. dziecko boi się zostać samo, boi się położyć do łóżka, unika dotykania, boi się ciemności, unika sytuacji w której trzeba się rozebrać. Dziecko czuje się głęboko napiętnowane, naznaczone, często izoluje się od otoczenia, ma trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi, czuje się gorsze, bardzo się boi, że ktoś może poznać jego tajemnicę, nie potrafi wyrażać swoich uczuć i potrzeb, ma zaburzoną tożsamość a w skrajnych przypadkach może podjąć próby samobójcze.
Doświadczenia z dzieciństwa mają wpływ na całe życie. W rodzinach, w których mężczyzna znęca się nad kobietą, chłopcy uczą się agresji wobec kobiet, dziewczynki zaś, że być kobietą znaczy być bitą, maltretowaną, poniżaną przez mężczyzn. Jedni jak i drudzy dowiadują się, że jedyną drogą rozwiązywania problemów jest przemoc. W rodzinie, gdzie ojciec bije matkę lub dzieci następuje modelowanie agresji. Dzieci, które na co dzień obserwują okrutne traktowanie matki, maltretowanie jej, wyrzucanie z domu, znieważanie, przejawiają różne formy agresji wobec rówieśników, nauczycieli, innych dorosłych, rodziców. U starszych dzieci utrwala się poczucie niesprawiedliwości, gniewu, szukają akceptacji i zrozumienia poza domem. Tworzą nieformalne grupy, które dokonują napadów, rozbojów, terroryzują nawet całe dzielnice, znęcają się nad słabszymi. Aby zaspokoić swoje potrzeby materialne dokonują kradzieży, mają poczucie ważności. Innym przejawem niedostosowania społecznego to wagarowanie, trudności w nauce, powtarzanie klasy. Atmosfera w domu grozy i niepewności nie sprzyja skoncentrowaniu się na nauce. Surowe karanie dziecka powoduje frustrację, która wpływa negatywnie na wyniki w nauce, a te powodują bardziej surowe kary. Dzieci, które doświadczają przemocy w domu, zaniedbania, braku akceptacji, odrzucenia, uciekają z domu. Często młode dziewczęta jak również i chłopcy zaczynają trudnić się prostytucją. Innym sposobem ucieczki od problemów stje się nadużywanie alkoholu, branie narkotyków. W skrajnych przypadkach dzieci krzywdzone przez swoich najbliższych podejmują próby samobójcze lub dokonują samookaleczeń.
Dzieci doświadczające przemocy często żyją w specyficznym klimacie konspiracji, poczucia odpowiedzialności za sytuację czy też w izolacji od grupy rówieśniczej, dlatego nie zawsze potrafią mówić o swoich problemach. Szansę dla rozwiązywania problemów stwarza terapia grupowa, jest to zalecana forma pracy z dzieckiem. Terapia grupowa pozwala dzieciom przeżyć poczucie wspólnoty, odtworzyć doświadczenia urazowe. Pokazuje, że ich problemy nie są wyjątkowe /nietypowe/. Istotnym elementem tworzonych grup jest łączenie dzieci w podobnym wieku rozwoju psychofizycznego. Różnice wieku nie powinny przekraczać 2 – 3 lat. Lepsze efekty uzyskuje się tworząc grupy osobno dziewcząt i chłopców . Grupy mieszane można tworzyć jedynie z dzieci młodszych, które nie przywiązują wagi do różnic płciowych. Aby praca była efektywniejsza, dobrze jest aby grupy składały się z 6 do 8 osób. Zbyt liczne grupy mogą spowodować, że problemy innych dzieci będą pomijane lub niektóre dzieci zdominują aktywność grupy. Praca z dziećmi młodszymi oraz chłopcami wymaga dużej dynamiki i dobrze opracowanego planu. W przeciwnym razie może zaistnieć ryzyko, że aktywność grupy wymknie się spod kontroli terapeuty. Czas trwania poszczególnych spotkań jaki i długość okresu uczestnictwa w terapii zależą od wieku dzieci. Dzieciom młodszym optymalny okres trwania terapii jest 8 cotygodniowych spotkań, natomiast terapia dzieci starszych może obejmować kilka miesięcy. Czas trwania również musi być dostosowany do wieku : dla dzieci młodszych 40 – 60 minut, spotkania z starszymi dziećmi mogą trwać ponad godzinę. W pracy z grupą mogą okazać się również pomocne takie techniki jak zabawy, odgrywanie ról, rysunek, a w pracy z dziećmi starszymi dodatkowo pantomima i nagrania wideo. W pracy terapeutycznej ważnym elementem jest uwzględnienie faktu, że dzieci które będą brały w niej udział są o niejednorodnych potrzebach i różnią się pod względem sytuacji społecznej. Niektóre dzieci wychowywane są przez jednego z rodziców, inne przez dziadków, inne wciągnięte są w proce rozwodowy swoich rodziców. Wszystkie dzieci mają specyficzne potrzeby, które wymagają uwzględnienia. Ważne jest również czuwanie, aby żadne dziecko nie stało się kozłem ofiarnym wewnętrznej gry grupowej. Dość często popełnianym błędem jest fakt, że terapeuta powinien być osobą o odmiennej płci niż sprawca przemocy, a ponieważ najczęściej sprawcą przemocy jest mężczyzna to grupy terapeutyczne dzieci chętniej powierza się kobietom, tymczasem terapia stwarza dziecku niepowtarzalną okazję przełamania urazowych skojarzeń z określoną płcią. Dlatego też optymalnym rozwiązaniem jest prowadzenia grupy dziecięcej przez dwoje terapeutów /kobietę i mężczyznę/, otwartych, przyjaznych, poszerzających doświadczenia dziecka o kontakt z pozytywnymi ludźmi, prezentującymi pozytywne role płciowe. Jak już wcześniej zostało zauważone, krzywdzone dzieci często czują się odpowiedzialne za doświadczenie przemocy, zdarza się , że traktują przemoc jako normalną technikę wychowawczą lub czują się winne co je spotkało. Toteż na początku niezmiernie ważną rzeczą jest ustalenie wspólnie z dziećmi dobrych i złych sposobów postępowania z innymi ludźmi. Terapeuta powinien zasygnalizować, że wszystkie dzieci mają podobne doświadczenia dlatego łatwiej im będzie zrozumieć siebie nawzajem. To poczucie wspólnoty doświadczeń jest niezwykle silnym bodźcem przełamującym poczucie dziecięcej izolacji. Kolejnym krokiem jest propozycja ustalenia wspólnej listy zachowań, które krzywdzą innych ludzi, których ludzie się boją, które sprawiają im ból, przykrość. Później każde dziecko ma za zadanie podkreślić, które z zachowań listy przydarzyło się jemu. Emocjonalność dzieci jako ofiar przemocy opisuje się jako zamrożony strach. Przejawia się nieumiejętnością z jednej strony wyrażania emocji w sytuacjach, w których większość dzieci reaguje żywo np. podczas zabiegu medycznego, skaleczenia, z drugiej zaś w hamowaniu typowej spontaniczności dziecięcej. Dzieci krzywdzone przybierają postawę wyczekującą, pełną rezerwy, niezaangażowaną a jeśli już wdadzą się w jakąś dziecięcą zabawę to często ujawniają niekontrolowane wybuchy agresji. Po ustaleniu listy zachowań krzywdzących ludzi, zadaniem grupy jest zastanowienie się, w jaki sposób dzieci najczęściej reagują na różne formy krzywdzenia i powiązanie ich z własnymi doświadczeniami. Ważną rzeczą jest aby dzieci mogły swobodnie porozmawiać o uczuciach, aby każde dziecko miało szansę opowiedzieć o swoich przeżyciach. Kolejny etap to propozycja dziecku znalezienia jakiejś osoby, której dziecko mogłoby powierzyć swoje lęki w przyszłości, najlepiej jeżeli byłaby to osoba z rodziny lub ktoś znajomy kogo dziecko lubi. Ważnym elementem jest także zbadanie uczuć dziecka wobec innych / niż sprawca przemocy/ członków rodziny, np. matki, rodzeństwa, dziadków i umożliwienie mu wyrażenia w sposób otwarty swojego stosunku do nich. Na tym etapie może być potrzeba wprowadzania różnych gier, ćwiczeń relaksujących. Należy pamiętać aby dzieci opuszczały spotkania w stanie względnego emocjonalnego wyciszenia. Jedną z lekcji jaką wyniosło dziecko z rodziny to spaczone wyobrażenie na temat stosunków międzyludzkich, szczególnie sposobów porozumiewania się, okazywania sobie uczuć oraz zasad pełnienia ról społecznych związanych z rodziną. Toteż ważnym elementem pracy z dzieckiem jest przekazywanie mu wiedzy o potrzebie pomocy, ochronie, o prawach człowieka, zasadach porozumiewania się między ludźmi, o znaczeniu więzi w rodzinie a także o sposobach obrony przed przemocą. Jeśli grupę tworzą dzieci wykorzystywane seksualnie, potrzebna im będzie wiedza o seksualności człowieka, o normalnych związkach seksualnych, o chorobach przenoszonych drogą płciową a także wiedz na temat własnej seksualności. Niezależnie od przebiegu terapii grupowej niektóre dzieci mogą potrzebować terapii indywidualnej. Indywidualny kontakt z dzieckiem może mieć charakter regularny lub sporadyczny. Jednym z elementów kontaktu z dzieckiem jest służenie mu radą, w ten sposób ma ono szansę zyskać bardzo cenne wyjaśnienie wielu swoich lęków. Należy również podkreślić, że sukces terapeutyczny w pracy z dziećmi w dużym stopniu zależy od tego, na ile w proces terapii uda się włączyć opiekunów dzieci. Opiekunowie ci powinni przejść własny program terapii skoncentrowanej na zdobyciu solidnej wiedzy o potrzebach dziecka, o metodach wychowawczych oraz o sposobach radzenia sobie ze stresem związanym z problemami wychowawczymi.
Mimo dość dobrych – jakby się wydawało – regulacji prawnych, zdecydowana większość sprawców przemocy w rodzinie pozostaje bezkarna. W lipcu 2005 roku Sejm przyjął Ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie /Dz.U. z 2005 roku Nr 180, poz. 1493/. Konsekwencje prawne i społeczne przemocy w rodzinie powinien ponosić jej sprawca. Państwo nie powinno pozwalać na sytuację, w której sprawca zostaje w domu, a ofiara wraz z dziećmi ucieka przed nim w obawie o własne zdrowie i życie do rodziny, znajomych, do schroniska lub na dworzec. Powinno zapobiegać sytuacji, w której sprawca ogranicza możliwość korzystania ze wspólnej własności. Niedopuszczalne jest realizowanie praw konstytucyjnych przez jedną część społeczeństwa kosztem drugiej. Konieczne jest więc udoskonalenie systemu prawnego, który zapewniałby nie tylko ściganie sprawców, ale również prawo ich ofiar do ochrony. Dotychczas w bardzo nielicznych przypadkach stosowano wobec sprawcy dozór Policji z dodatkowym ograniczeniem swobody o zakaz naruszania nietykalności cielesnej ofiary. Ważne zapisy ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie zostały przedstawione m.in. na stronie internetowej Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „NIEBIESKA LINIA” /www.niebieskalinia.pl/.
Korzenie maltretowania tkwią głęboko – w psychologicznym, społecznym i kulturowym systemie patriarchalnym . Przenika ono przez wszystkie społeczno-kulturowe warstwy i nie zna barier etnicznych, rasowych ani religijnych.



BIBLIOGRAFIA

1. Irena Pospiszyl „Razem Przeciw Przemocy”,
2. Richard K. James, Burl E. Gilliland „ Strategie Interwencji Kryzysowej”
3. Hanna Dorota Sasal „ Przewodnik do procedury interwencji wobec przemocy w rodzinie”
4. E.Aronson „Człowiek – istota społeczna” PWN 1987
5. Andres Rosiano „Przemoc wobec dzieci” Kraków 2002 wydawnictwo eSPe