Przemoc w rodzinie a możliwości pomagania

Dom rodzinny powinien być miejscem bezpiecznym. Miejscem gdzie możemy odpocząć po meczącym dniu, przeczytać książkę lub porozmawiać z kimś, kogo kochamy. Czasem jednak bywa inaczej. Zdarza się, że każdy powrót do domu wywołuje ogromną niechęć i lęk.
Przemoc w rodzinie jest jednym z najbardziej niepokojących zjawisk współczesnego świta, jest mechanizmem regulującym stosunki panujące między ludźmi w różnych grupach, instytucjach, środowiskach i układach społecznych. Przemoc to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działania przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienia i szkody.
Ofiarami najczęściej są kobiety, rzadko mężczyźni. Często wynoszą z domu rodzinnego stereotypy zezwalające na przemoc oraz typ reakcji opartej na dominującym mężczyźnie i uległej kobiecie. Zdecydowana większość ma wykształcenie podstawowe i zawodowe, rzadko średnie, sporadycznie wyższe. Kobieta jest mało świadoma swojej wartości, często nie potrafi poprosić o wsparcie czy opowiedzieć o swoim problemie. Znajdując się w trudnej sytuacji, ofiara woli się do niej przyzwyczaić niż podejmować działanie.
Zdarza się, że pierwszy akt przemocy jest dziełem przypadku, ale poczucie bezkarności i bezwolne przyjęcie agresji toruje drogę przemocy. Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym, że jest intencjonalna jako zamierzone działanie człowieka i ma ona na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary. Siły są nierówne, ofiara jest słabsza. Naruszanie praw i dóbr osobistych, prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku. Powoduje cierpienie i ból, niekiedy zagraża życiu. Doświadczanie bólu i cierpienia powoduje, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.
Istnieją zróżnicowane formy krzywdzenia, które występują łącznie. Przemoc fizyczna wiąże się z psychiczną, przemoc seksualna obejmuje dwie powyższe formy złego traktowania. Trudno jest stwierdzić, która forma krzywdzenia jest bardziej dolegliwa. Przemocą fizyczna są nieprzypadkowe obrażenia poniesione w wyniku przemocy ze strony sprawcy, w której ofiara pozostaje w relacji bliskości. Przemocą psychiczną jest poniżanie i upokarzanie, pozbawienie ofiary własnych sądów i izolowanie. Często stosowana przemoc seksualna, nadużywanie i wykorzystywanie seksualne, gwałt.
Obciążająca sytuacja związana z zagrożeniem, gwałt, przemoc ze strony partnera może spowodować rozległe i trwałe następstwa w życiu psychicznym ofiary. Zdarzenia traumatyczne wiążą się z zagrożeniem życia i zdrowia człowieka, bądź też polegają na osobistym zetknięciu się z przemocą i śmiercią. Zmuszają do konfrontacji z poczuciem skrajnej bezradności i przerażenia, wywołują dramatyczne reakcje. Pojawiają się zmiany w sferze emocjonalnej, w sferze świadomości, postrzeganiu siebie czy w postrzeganiu prześladowcy.
Kobiety, które doznają przemocy fizycznej ze strony swoich partnerów, przechodzą przez trzy fazy powtarzającego się cyklu. Pierwsza faza narastania napięcia, polega na stałym podenerwowaniu partnera, a kobieta stara się go uspokoić, dba o staranne wypełnienia swoich domowych obowiązków, zastanawia się, co może zrobić, by uniknąć kolejnej awantury. Faza druga ostrej przemocy. W tej fazie mężczyzna staje się gwałtowny, wpada w szał, jest drobiazgowy i z tego powodu prowokuje awantury. Kobiecie grozi poważne niebezpieczeństwo, w takich momentach decyduje się na wezwanie policji, zwrócić się o pomoc. W kolejnej fazie, miodowego miesiąca, to okazanie skruchy i okazania miłości. Sprawca obiecuje poprawę, przeprasza, jest czuły i troskliwy. Ta faza zazwyczaj nie trwa długo, po jakimś czasie wraca przemoc i staje się gwałtowniejsza, dotkliwsza. Kobietom trudno jest podjąć działania mające na celu zatrzymanie przemocy.
Kobiety zostają w krzywdzącym je związku „dla dobra dzieci”, „żeby dzieci miały ojca”. Dzieci stają się narzędziem w ręku znęcającego się nad kobietą mężczyzny, który wciąga je w swoje gry. Niekiedy jest tak, że dzieci są bite, po to by ukarać kobietę, by wyrazić złość do niej skierowaną, żeby ją zastraszyć i podporządkować.
Sytuacja dzieci w rodzinach, w których stosowana jest przemoc jest niezwykle trudna. Nawet, jeżeli nie doznają przemocy bezpośrednio, funkcjonują w układzie opartym na przymusie. Atmosfera pełna napięcia oraz niewłaściwy model relacji rodzinnych wyposaża je w bagaż doświadczeń, z którym często nie mogą sobie poradzić.
Emocjonalna reakcja na uraz, jakim jest wzrastanie w domu, gdzie jedno z rodziców znęca się nad drugim, ponoszą za sobą konsekwencje. Dziecko staje się nadodpowiedzialne, często wydaje im się, że to one są winne tego, co się dzieje w domu, „gdybym była grzeczna, tatuś nie zbiłby mamusi”. Żyją w stałym leku, nawet, jeżeli teraz jest spokój, nie wiadomo, co zdarzy się za chwilę. Posiadają poczucie winy, często czują, że powinny coś zrobić, żeby powstrzymać przemoc, czuj się też winne i nielojalne wobec ofiary, jeżeli darzy sprawcę uczuciem. Niepewność wobec własnych myśli i uczuć, przeżywanie jednocześnie uczuć sprzecznych jest dla dziecka bardzo trudne. Dziecko traci zaufanie do jednego z rodziców i nie jest już z nim w kontakcie, może bać się, że drugi także zawiedzie, opuści.
Pomoc ofiarom przemocy w rodzinie może odbywać się poprzez doradztwo prawne i wsparcie materialne. Jedna z takich form może być pomoc terapeutyczna dla pokrzywdzonych oraz sprawców dążąca do zmiany postaw.
Pierwszym środkiem pomocy jest najczęściej telefon zaufania. Zadaniem telefonu zaufania jest podanie osobie zainteresowanej informacji o tym, gdzie i jakiego rodzaju pomocy może uzyskać. Ponadto jest możliwość uzyskania praktycznej porady czy interwencji w momencie, kiedy istnieje zagrożenie życia i zdrowia osób pokrzywdzonych zgodnie z założeniami Międzynarodowej Federacji Telefonicznej Opieki i Nagłej Pomocy oraz wytycznymi Polskiego Towarzystwa Pomocy Telefonicznej.
Punkty konsultacyjne dla osób uzależnionych i ofiar przemocy domowej udzielają doraźnej pomocy osobom uzależnionym, ich rodzinom, oraz ofiarom przemocy domowej w formie informacji i wskazują placówki oraz instytucje mogące udzielić profesjonalnej pomocy. Współpracują z Poradnią Lecznictwa Odwykowego, Prokuraturą oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz osób uzależnionych i ofiar przemocy. Porady udzielane są bezpłatnie.
Pierwszej pomocy udzielają również schroniska dla ofiar przemocy oraz różnego rodzaju pogotowia rodzinne. Działania tego typu placówki obejmują dwa obszary, udzielenie pierwszej pomocy, zapobieganie powtarzającym się przypadkom krzywdzenia. Istniejące domy dla samotnych matek z dziećmi czy noclegownie nie pełnią roli schronisk w takim zakresie, jaki był wymagany. Istniejące poradniki z wykazami instytucji udzielających pomocy często posiadają tylko adresy Ośrodków Pomocy Społecznej.
Działające fundacje i organizacje podejmują inicjatywy na rzecz ofiar przemocy. Niestety brak bazy technicznej dla tego rodzaju instytucji oraz zaplecza z profesjonalną pomocą odbija się na skuteczności ich działania.
Ogromną rolę w cyklu niesienia pomocy ofierze przemocy domowej odgrywa szpital, ośrodek zdrowia, a przede wszystkim personel medyczny.
Szkoła może odgrywać ogromną rolę w udzielaniu pierwszej pomocy przede wszystkim dziecku krzywdzonemu. Taka możliwość powstaje wtedy, gdy zatrudniony jest pedagog lub szkolna pielęgniarka. Szkoła jednak w większym zakresie podaje wiedzę o sposobach poszukiwania pomocy i działalności instytucji niosących tego typu pomoc.
W sytuacjach przemocy pierwszy kontakt z rodziną ma przede często policja. Generalnie niechętnie angażuje się w sprawy rodziny, jedną z przyczyn jest bark odpowiedniego przeszkolenia policjantów. Ponadto działania te są ograniczone, również prawnie, jeżeli pokrzywdzona(y) sam nie złoży zawiadomienia o przestępstwie o znęcanie się nad rodziną, podejmowanie czynności prawnych nie jest możliwe.
Istnieją różne poradnie terapeutyczne, które prowadzą grupy wsparcia. Spotkania grupowe, terapia małżeńska i rodzinna czy terapia indywidualna. Wszystko to ma na celu pomóc ofiarom przemocy, ich rodzinom, jeżeli tylko tego chcą.
We wsparciu ofiary przemocy należy pamiętać, że nikt nie jest w stanie rozwiązać problemów drugiego człowieka. Jednostka sama musi postanowić, co zrobi i zdobyć własny pogląd na samego siebie i wgląd we własną osobę. Najmniej należy jednak pamiętać, że podzielnie się traumatycznym wydarzeniem z innymi ludźmi jest często warunkiem odzyskania wiary w sens życia i zaistenia możliwości dalszego podejmowania działań.

Bibliografia:
1.„Przemoc w rodzinie” Irena Pospiszyl
2.„Rodzina a przemoc” Anna Lipowska – Teutsch
3.„Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość” JadwigaMazur
4.„Wychować wyleczyć wyzwolić” Anna Lpowska – Teutsch
5.„Przemoc w rodzinie. Poradnik dla ofiar przemocy w rodzinie”