Ewolucje polskiej konstytucji w XVIII-XIX wieku

Temat: Ewolucje polskiej konstytucji w XVIII-XIX wieku

W mojej pracy pragnę zawrzeć opisu transformacji polskich konstytucji na przełomie XVIII i XIX wieku, w okresie tym przez ziemie polskie przetoczyły się 3 odmienne a jednak w pewnym sensie podobne traktaty konstytucyjne, są nimi Konstytucja 3 Maja, podpisana jak nazwa wskazuje 3 maja 1791 roku, drugą była Konstytucja Księstwa Warszawskiego nadana przez Napoleona, w Dreźnie, dnia 22 lipca 1807 roku, i w końcu trzecia konstytucja, Konstytucja Królestwa Polskiego, nadana połączonemu z Rosją unią personalną, Królestwu Polskiemu przez cara Aleksandra I, podpisana przez niego 27 listopada 1815 roku.
Omawianie poszczególnych Aktów Konstytucyjnych rozpoczniemy chronologicznie, poczynając od najwcześniejszego czyli dokumentu z 3 maja. Jest to druga konstytucja na świecie (po Stanach Zjednoczonych), ujęta w 11 artykułach. Określała ona ustrój państwa polskiego jako monarchię parlamentarną. Faworyzowała ona katolicyzm, czyniąc go religią państwową i zakazywała opuszczania tej religii, pomimo tego wedle niej w Polsce należało tolerować przedstawicieli innych wyznań. W sprawach społecznych wprowadziła ona prawo powszechnej niepodległości dla szlachty i mieszczaństwa, oraz objęła opieką chłopów. Jednym z negatywnych punktów tego miejsca dokumentu jest ograniczanie demokracji poprzez pozbawienie praw politycznych szlachty nie posiadającej kapitału (tzw. ?gołoty szlacheckiej?). Prawa polityczne mieli więc tylko bogaci wysoko urodzeni obywatele. W zamian dokument dawał mieszczanom dostęp do urzędów, prawo do posiadania ziemii, prawo do nabywania szlachectwa. Akt z 3 maja wprowadzał również Trójpodział Władzy (władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza). Zgodnie z nią władza ustawodawcza spoczywała na rękach dwuizbowego parlamentu składającego się ona z Izby Niższej (204 posłów) i Izby Wyższej (132 członków) w skład której wchodzili senatorowie, wojewodowie, kasztelanowie, ministrowie i biskupi. Zebrania sejmu miały się odbywać co 2 lata, a do jego zadań należało głównie stanowienie praw. Władza wykonawcza spoczywała w rękach rady królewskiej, którą nosiła nazwę Straży Praw. Komisji przewodniczył król. Składała się z pięciu wskazanych przez niego ministrów: ministra policji, pieczęci (tzn. spraw wewnętrznych ? pieczęć była tradycyjnym atrybutem wcześniejszych kanclerzy), ministra pieczęci spraw zagranicznych, ministra belli (ministra wojny), ministra skarbu. Ministrowie byli wybierani przez króla, ale odpowiadali przed sejmem. Oprócz ministrów w komisji znajdował się również Prymas (będący przewodniczącym Komisji Edukacji Narodowej) oraz (bez prawa głosu) ? następca tronu, marszałek sejmu i dwóch sekretarzy. Każdy akt prawny wydany przez króla wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Władza sądownicza pozostała w gestii sądów stanowych. Konstytucja zniosła kilka instytucjonalnych źródeł słabości rządu i anarchii ? m.in. liberum veto, konfederacje, skonfederowane sejmy oraz nadmierny wpływ sejmików ziemskich wynikający z wiążącej natury instrukcji nadawanych przedstawicielom do sejmu. Władza lokalna należała do powiatowych i wojewódzkich komisji porządkowych.
Następna w dziejach organizmu państwa polskiego była nadana przez cesarza Francuzów Konstytucja Księstwa Warszawskiego. Jej zasady były w głównej mierze oparte na zasadach ustroju państwa francuskiego. Widzimy w niej drastyczne zmiany w porównaniu do poprzedniczki, niemal we wszystkich aspektach ustrojowych. Ustrój Księstwa Warszawskiego oparto na modelu państwa charakteryzującego się centralizacją i hierarchicznym podporządkowaniem jednoosobowych organów władcy. Z postanowień konstytucji wynikała przewaga władzy wykonawczej nad ustawodawczą. Księstwo Warszawskie było ograniczoną monarchią konstytucyjną. Łączyła ją Saksonią w istocie unia personalna. W stosunkach wewnętrznych oddzielono sprawy saskie od polskich. Konstytucja nadawała wolność osobistą ogółowi chłopów. Proklamowała równość wobec prawa i sądu. Król pełnił ogół funkcji państwowych, z wyłączeniem ustawodawstwa sejmowego i sądowego wymiaru sprawiedliwości. Sprawował władze wykonawczą, mianował i odwoływał urzędników publicznych. Król uzyskał znaczny wpływ na organizację i funkcjonowanie sejmu i wymiaru sprawiedliwości. Zarząd kraju powierzono ministrom, kierującymi wyodrębnionymi resortami.Postanowienia o ustroju parlamentarnym w największym stopniu nawiązywały do polskiej tradycji ustrojowej. Równocześnie wprowadzono szereg zasad cenzusowego prawa wyborczego z zachowaniem uprzywilejowanej pozycji szlachty w wyborach do Izby Poselskiej, mimo ta prawa polityczne uzyskała szeroka gama innnych grup społecznych jak na przykład nieszlachta posiadająca ziemie, rzemieślnicy, kupcy, proboszczowie, wikariusze, wybitni artyści oraz uczeni. Konstytucja proklamowała zasady jawności i publicznego postępowania sądowego oraz niezawisłości sądów. Wprowadzono dożywotność urzędu sędziowskiego, w tok działań prawnych został wpisany Kodeks Napoleona. Sądownictwo o charakterze stanowym zastąpiono systemem sądownictwa powszechnego. Król posiadał prawo łaski, a wyroki sądowe wychodziły w jego imieniu. Lokalne komisje porządkowwe zostały zamienione przez prefektów i podprefektów, kolejno w województwach oraz powiatach.
I w końcu ostatnim dokumentem jaki zostanie wzięty pod lupę jest Konstytucja Królestwa Polskiego nadana przez cara rosyjskiego Aleksandra I. Określała Królestwo Polskie jako monarchię połączoną unią personalną z Rosją (każdy car rosyjski był równocześnie królem polskim). Król posiadał pełnię władzy wykonawczej oraz kompetencje ustawodawcze, czyli prawo wydawania samodzielnych aktów ustawodawczych, udzielał także sankcji wykonawczych wszystkim uchwałom sejmowym. Podczas nieobecności króla jego kompetencje przechodziły na namiestnika. Władzę wykonawczą w imieniu króla sprawowała Rada Stanu Królestwa Polskiego, a właściwie jej część ? Rada Administracyjna. Organem władzy wykonawczej o niewielkich kompetencjach był dwuizbowy Sejm Królestwa Polskiego, pozbawiony wszelkich funkcji kontrolnych wobec króla i organów państwowej władzy wykonawczej. Kraj podzielono na osiem województw, w miastach utworzono urzędy municypalne z prezydentami bądź burmistrzami na czele. Polityka zagraniczna, wypowiadanie wojny, zawieranie umów międzynarodowych, zarządzanie dochodami państwa i zatwierdzanie budżetu leżały wyłącznie w gestii króla. Sędziowie byli dożywotnie wybierani przez króla. Dokument zapewniał wszelkie prawa obywatelskie (równość wobec prawa wszystkich obywateli, wolność słowa, nietykalność osobistą, ochronę własności prywatnej oraz zastrzegała urzędy dla Polaków. W kwestii religijnej widoczny jest spadek znaczenia katolicyzmu który stał się już tylko ?pod szczególną opieką rządu?, rząd roztaczaj jednak opiekę również nad przedstawicielami innych wyznać, a także dawał innowiercom równe prawa. Sprawy lokalne pozostawiono Radom Wojewódzkim.
Podsumowując, szczególnie rzuca się w oczy transformacja kilku aspektów ustrojowych które ewoulowały we wszystkich 3 bądź tylko w dwóch konstytucjach. Pierwszą z nich jest sprawa religijna i powolny upadek znaczenia katolicyzmu. Religia państwowa której nie można było porzucać została zdegradowana do rangi religii ?pod szczególną opieką rządu? i postawiona na równi z innymi wyznaniami chrześcijanskimi. Kolejną tym razem pozytywną cechą jaka transformowała są prawa polityczne poszczególnych klas społecznych, Konstytucja Księstwa Warszawskiego jak i Królestwa Polskiego wyraźnie ograniczyły pole popisu dla szlachty która według tych dokumentów miała niemal takie same możliwości polityczne jak kupcy czy rzemieślnicy. Inną dobrą rzeczą jest ostateczne zapisania faktu równości wszystkich obywateli wobec prawa, chłop został postawiony na równi z szlachcicem. Ostatnią bardzo zauważalną cechą jest spadek suwerenności narodu polskiego, przejście od pełnej niepodległości, poprzez unię personalną z Saksonię gdzie przynajmniej naród polski miał swój głos i mógłby wszelkie swoje zażalenia zgłaszać aż po Unię Personalną z Rosją gdzie z kolei tak naprawdę wszystkie sprawy związane z Królestwem Polskim zapadały w Moskwie a Polacy nie wiele lub zgoła nic nie mieli z nimi wspólnego.

BIBLIOGRAFIA:
?Historia II? M.Gładysz
www.portalwiedzy.onet.pl
www.wikipedia.org
www.law.uj.edu.pl
www.edukacja.sejm.gov.pl
www.konstytucja.e-studio.biz.pl
www.historia.plumbum.pl