Ewolucje polskiej konstytucji w XVIII-XIX wieku

Konstytucja 3 maja, Konstytucja Księstwa Warszawskiego i Konstytucja Królestwa Polskiego, trzy dokumenty kolejno wprowadzana jako zastąpienie poprzedniego. Każda kolejna wnosiła coś nowego ale równocześnie kontynuowała coś z poprzedniej. Omawianie poszczególnych zmian rozpoczniemy od ustroju. Konstytucja 3 maja jasno określała polski ustrój jako monarchię parlamentarną, kolejne konstytucje zmieniły ten ustrój na monarchię konstytucyjną.
Co do religii to wszystkie 3 dokumenty określały katolicyzm jako ważną religię państwową, w pierwszych dwóch była to religia państwowa, zaś w konstytucji wniesionej przez cara katolicyzm był pod szczególną opiekę rządu. Także stosunek do innych wyznać ewoulował, od tolerancji dla innowierców w 1791, poprzez zezwolenie im na swobodne wyznawanie religii aż po roztoczenie przez rząd opieki nad wyznawcami innych religii niż katolicyzm. Jeden punkt z dokumentu z 1791 roku został w późniejszych latach porzucony, mianowicie chodzi o zakaz porzucania Kościoła Katolickiego, punkt ten został opuszczony w późniejszych konstytucjach. W traktacie konstytucyjnym z 1830 roku zaś wyraźnie widać zatarcie różnic pomiędzy wszelkimi religiami chrześcijańskimi, dokładniej rzecz biorąc prawa dla wyznawców wszelkich religii chrześcijańskich zostały w 1830 roku zrównoważone. Kolejnym aspektem do omówienia jest ustrój społeczny. Konstytuacja 3 maja dzieliła społeczeństwo na 3 stany: szlachtę (najważniejsi w życiu publicznym), mieszczaństwo (dostęp do urzędów, nietykalność osobista) a także chłopów którzy byli pod opieką rządu. W Księstwie Warszawskim Konstytucja wprowadziła Kodeks Napoleona i uczyniła wszystkich obywateli równymi wobedc prawa. Dokument z 1830 roku to kontynuował zapewniając społeczeństwu wolność słowa, nietykalność osobistą, ochronę własności prywatnej a także zastrzegał urzędy wyłącznie dla PoLaków. Co do praw politycznych to w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego jedyne prawa polityczne posiadała szlachta, mająca jakikolwiek majątek ziemski bądź kapitał. Kolejne konstytucje rozszerzyły te prawa również na rzemieślników, kupców, księży, artystów, wybitnych obywateli oraz zasłużonych żołnierzy i oficerów. Z pewnością zmniejszyło to władzę szlachty. Każda z konstytucji pragnęła również spełnić ideę Trójpodziału Władzy (władza wykonawcza, sądownicza i ustawodawcza). Według dokumentu konstytucyjnego z 3 maja 1791 władza ustawodawcza spoczywała w rękach dwuizbowego sejmu zbierającego się co 2 lata, jego zadaniami było stanowienie praw oraz kontrola nad ministrami. Władzę wykonawczą sprawował król oraz tzw. „Straż Praw” na którą składało się 5 ministrów wybieranych przez władców, odpowiedzialnych przed sejmem oraz 4 komisje w której znajdowali się ministrowie wybierani przez sejm. W związku z władzą sądowniczą to Konstytucja 3 maja zachowywała sądy stanowe.
W konstytucji Księstwo Warszawskiego w zasadzie układ władzy ustawodawczej sie nie zmienił, istniał dwuizbowy sejm zwoływany jednak przez króla, jego celem była dyskusja nad projektami ustaw przedłożonymi przez króla, dotyczącymi finansów bądź praw. Widzimy więc większy wpływ króla na władzę ustawodawczą. W Księstwie Warszawskiem władzę wykonawczą sprawował król który miał bardzo szerokie możliwości, m.in. dysponował pełnią władzy wykonawczej, dysponował inicjatywą ustawodawczą, mógł zwoływać sejm i powoływać ministrów. Poza królem istotną rolę odgrywał również wicekról, Rada Stanu i Rada Ministród odpowiedzialna przed królem. Władza sądownicza uległa zaś drastycznej zmianie, sędziowie odtąd byli wybierani dożywotnio przez króla, wprowadzono również obowiązujący w niemal całej wówczas Europie, Kodeks Napoleona.
Konstytucja Królestwa Polskiego zachowywała wiele podobieństw do swych poprzedniczek ale również kilka innowacji. Dwuizbowy sejm zwoływany przez króla conajmniej raz na 2 lata spełniał władzę ustawodawczą, po raz pierwszy też w 1830 roku wprowadzono coś takiego jak immunitety poselskie. Władza ustawodawcza w Królestwie Polskim nie różniła się zbytnio od Księstwa Warszawskiego. Król posiadał pełnię władzy wykonawczej i inicjatywę ustawodawczą. Istniał tytuł namiestnika który sprawował władzę pod nieobecność króla a także Rada Stanu i Rada Administracyjna (w razie śmierci namiestnika). Nie było już Kodeksu Napoleona jednak sędziowie nadal byli dożywotnie wybierani przez króla.
Konstytucje również określały rozkład władz lokalnych. I tak w 1791 ustanowiono komisje porządkowe w powiatach i województwach. W Księstwie Warszawskiem role tych komisji przejęli prefekci oraz podprefekci. Zaś Konstytucja Królestwa Polskiego ograniczyła się do wprowadzenia Rad Wojewódzkich.
Każda kolejna konstytucja ograniczała również wolność narodu Polskiego, i o ile w Konstytucji 3 maja Polska była wolnym suwerennym narodem, to już Księstwo Warszawskie było połączone Unią Personalną z podległą Bonapartemu Saksonią, zaś Królestwo Polskie zostało z kolei połączone unią personalną z Rosją, dokument z 1830 roku umożliwiał jednak na utworzenie armii Królestwa Polskiego która mogła być jedna użyta tylko na terenie jego terytorium.