Urządzenie turystyczne i rekreacyjne

Urządzenia turystyczne i rekreacyjne, ich stan i rola w rozwoju turystyki aktywnego wypoczynku i rekreacji


Urządzenia turystyczne i rekreacyjne to urządzenia i instytucje służące celom: usługowym, rozrywkowym, kulturowym, handlowym, sportowym, które są wykorzystywane dla potrzeb turystów, co może stwarzać dodatkowe walory turystyczne, lub też umożliwiające korzystanie z walorów podstawowych. Urządzenia te można podzielić na:
· urządzenia turystyczne;
· urządzenia paraturystyczne.
Do urządzeń paraturystycznych należy zaliczyć:
1. instytucje kulturowe, na które składają się: teatry, opery, operetki, filharmonie, kina, biblioteki;
2. instytucje bezpieczeństwa publicznego np. policja, wojsko, straż miejska itd.;
3. instytucje z zakresu ochrony zdrowia np. ośrodki zdrowia, punkty apteczne, apteki, szpitale;
4. urządzenia pocztowe i telekomunikacyjne;
5. technicznego uzbrojenia terenu np. sieć elektro-energetyczna, wodna, kanalizacyjna, gazowa;
6. odpowiednio rozwinięta sieć handlu detalicznego towarami spożywczymi i przemysłowymi np. sportowe, turystyczne, pamiątkarskie;
7. urządzenia żeglugi pasażerskiej pn. promy;
8. usług dodatkowych takich jak np. usługi fryzjerskie, szewskie, fotograficzne, które są ważne dla turystów.
Do urządzeń turystycznych zalicza się:
1. kolejki linowe;
2. wyciągi narciarskie;
3. kąpieliska;
4. szlaki turystyki pieszej;
5. oraz inne urządzenia i instytucje.


Kolejki linowe są urządzeniami typowo turystycznymi, obsługującymi niemal wyłącznie turystów, poruszające się napowietrznie za pomocą lin bez kontaktu z powierzchnią ziemi. Można je podzielić na:
· kabinowe- oszklone i obudowane pomieszczenia zapewniające bezpieczną jazdę w każdych warunkach pogodowych;
· gondolowe- oszklone i obudowane pomieszczenia zapewniające bezpieczną jazdę w każdych warunkach pogodowych;
· krzesełkowe- nie zapewniają komfortu jak powyższe ale zapewniają turystom bliższy kontakt z naturą.
Podróżowanie za pomogą kolejki linowej zwłaszcza w terenie górskim jest bardzo atrakcyjne widokowo, dzięki czemu następuje większa możliwość obserwacji zmieniającego się krajobrazu widokowemu.

Tab.1.: Górskie koleje linowe w Polsce w kolejności uruchomienia.
Miejscowość Nazwa stacji docelowej Typ kolei Rok ukończenia budowy Długość(w m) Różnica wysokości (w m) Przepustowość (osób\godz.)
Zakopane- Kuźnicaa Kasprowy Wierch kabinowa32-os 1936 4291 929 180
Krynicaa Góra Parkowa terenowa 1937 642 148 ------
Zakopane Gubałówka terenowa104-os 1938 1388 300 1010
Bielsko Biała Szyndzielnia gondolowa 1953 1800 450 850
Szczyrka Skrzyczne krzesełkowa2-os 1958 2773 701 1200
Karpacz Kopa krzesełkowa 1959 2229 530 600
Szklarska Porębaa Szrenica krzesełkowa2-os 1962 2758 603 1440
Dolina Gąsienicowa Kasprowy Wierch krzesełkowa1-os 1962 1190 350 340
Zakopane Wielka Krokiew krzesełkowa 1962 220 160 -----
Ustroń Czantoria krzesełkowa2-os 1967 1640 462 850
Zakopane Nosal krzesełkowa1-os 1967 598 230 360
Dolina Goryczkowa Kasprowy Wierch krzesełkowa2-os 1969 1730 606 720
Zakopane Butorowy Wierch krzesełkowa2-os 1976 1660 277 720
Poręba Wielka Tobołów krzesełkowa1-os 1982 1193 309 600
Myślenice – Zarabie Chełm krzesełkowa1-os 1989 2006 305 450
Szczawnica Palenica krzesełkowa2-os 1991 283 263 800
Sienna Czarna Góra krzesełkowa2-os 1997 1430 360 120
Krynica Jaworzyna krynicka gondolowa6 – os 1997 2211 465 1200
Zakopane Polana Szymosz-kowa krzesełkowa4 - os 2000 370 58 2000
a Koleje dwuodcinkowe potraktowane łącznie.
Źródło: Opracowanie na podstawie [Polska- gdzie na narty...,1999].

Pierwszą powstałą, z najwyższą różnicą wysokości a za zarazem najdłuższą kolejką linową w Polsce jest Kasprowy Wierch. Najkrótszą- Wielka Krokiew w Zakopanym, największą przepustowość osób w ciągu godziny ma Polana Szymoszkowa, która jest za razem najmłodszą koleją linową w kraju.
Najpopularniejsza "narciarska góra" Polski, o wysokości 1987 m n.p.m. Usytuowanie Kasprowego Wierchu niemal w środku pasma tatrzańskiego stwarza znakomite możliwości do podziwiania Tatr jak i uprawiania jednych z najpiękniejszych sportów – narciarstwa i snowboardu. Oprócz kolei kabinowej funkcjonującej przez cały rok do dyspozycji głównie narciarzy są dwie koleje krzesełkowe w kotle Goryczkowym i Gąsienicowym.

Tab.2.: Dane techniczne dotyczące Kasprowego Wierchu.
Rodzaj kolej linowa
Rok powstania 1937
Czas jazdy czas jazdy koleją 20 minut
Wysokość stacji dolnej 1027 m n.p.m. (Kuźnice)
Wysokość stacji pośredniej 1352 m n.p.m. (Myślenickie Turnie)
Wysokość stacji górnej 1959 m n.p.m. (Kasprowy Wierch)
Pojemność wagon zabiera jednorazowo 30 osób
Zdolność przewozowa 180 os/h
Dodatkowe informacje o kolei 1. Kolej kursuje co 10 minut, wagon zabiera jednorazowo 30 osób, czas jazdy koleją 20 minut. 2. Przy zakupie biletów powrotnych (do góry i w dół) przewidywany czas pobytu na Kasprowym Wierchu 1 godzina 40 minut.3. Czas zejścia z Kasprowego Wierchu ok. 2,5 godziny, szlak przez Myślenickie Turnie lub Halę Gąsienicową.
Źródło: Opracowane na podstawie danych Polskich Kolei Linowych z 2005r.[Internet: www.pkl.pl].
Wyciągi narciarskie- są to urządzenia ułatwiające uprawianie sportów związanych z czynna rekreacją w sezonie zimowym takich jak np. narciarstwo, snowbord. Istotnym ich elementem zagospodarowania stoków zjazdowych jest oświetlenie elektryczne, co prowadzi do dłuższego użytkowania wyciągów i terenów zjazdowych. Równie ważnymi elementami są urządzenia do sztucznego zaśnieżania stoków.
Wyciągi narciarskie można podzielić na:
· Orczykowe- są wygodne, bezpieczne, dłuższe i mają większą przepustowość;
· Talerzowe- są wygodne, bezpieczne, dłuższe i mają większą przepustowość;
· Zaczepowe- w obecnym czasie już zanikające.
W Polsce prosperuje kilka małych wyciągów narciarskich, posiadających 1, 2 lub 3 wyciągi, do największych w wybranych województwach nie posiadających pasma górskiego, można zaliczyć:
· Województwo lubelskie: Krasnobród, Lublin, Parchalka, Rąblów;
· Województwo wielkopolskie: Poznań;
· Województwo warmińsko- mazurskie: Gołdap, Lidzbark, Mrągowo;
· Województwo pomorskie: Sopot, Stężyca;
· Województwo kujawsko- pomorskie: Bydgoszcz;

Tab.3.: Wyciągi narciarskie w pasie gór południowej Polski w 1999 r.
Grupa górska Liczba miejscowości z wyciągami Liczbawyciągów W tym ze stokami sztucznie
zaśnieżonymi oświetlonymi
Sudety Zachodnie 7 44 7 26
Sudety Środkowe i Wschodnie 7 36 4 10
Beskid Śląski 10 77 19 24
Beskid Mały 4 7 2 2
Beskid Żywiecki 13 55 7 20
Tatry i Podtatrze 7 83 24 66
Pieniny 4 7 3 ---
Gorlice 9 17 5 6
Beskid Średni i Wyspowy 4 7 --- 2
Beskid Sądecki 7 43 6 18
Beskid Niski 7 8 1 2
Bieszczady 10 17 6 8
Pogórze Karpackie 8 10 --- 2
OGÓŁEM 97 411 84 186
Źródło: Opracowanie na podstawie [ Polska, gdzie na narty..., 1999, s. 274 – 275].
Najlepiej zagospodarowanymi turystycznymi terenami, dobrze przystosowanymi do uprawiania narciarstwa zjazdowego można zaliczyć:
· w Karpatach: Tatry, Podtatrze, Beskid Śląski, Beskid Sądecki, Beskid Żywiecki;
· w Sudetach: Karkonosze, Góry Izerskie, Ziemia kłodzka.
Najlepiej wyposażone miasta w sprzęt i urządzenia przystosowane do narciarstwa:
· w Karpatach: Zakopane (39), Szczyrk (29), Bukowina Tatrzańska (20), Wisła (20), Krynica(15), Korbielów (14), Piwniczna (11);
· w Sudetach: Karpacz (21), Zielenice (18), Szklarska Poręba (15), Świeradz Zdrój, Rzeczka i Sienna- po ponad 5 wyciągów.
Kąpieliska o charakterze rekreacyjnym są bardzo zróżnicowane a ich zróżnicowanie zależy od:
· naturalnych predyspozycji środowiska- zasobność w wodę powierzchniową;
· aktywności społeczności lokalnej;
· zapotrzebowanie na korzystanie z kąpielisk przez turystów i mieszkańców stałych.
Kąpieliska można podzielić na:
1. Pływalnie kryte- pływalnie te służą potrzebom rekreacyjnym przede wszystkim mieszkańcom stałym, treningom sportowym, są zlokalizowane najczęściej w dużych aglomeracjach miejskich; W 1998 roku w Polsce istniało krytych pływalni o wymiarach:
· powyżej 25 x m – 206;
· 25 x 15,5 m – 280;
· 50 x 20 m – 14.
2. Pływalnie odkryte ze sztuczną niecką wodną (baseny otwarte) – są to zespoły basenów (w statystyce liczone jako jeden obiekt) lub pojedyncze sztuczne niecki wodne. Obiekty takie są wyposażone w natryski, posiadają szatnie, bufety, miejsca plażowe jak również są strzeżone przez ratowników; W 1998 roku w Polsce istniało pływalni otwartych o wymiarach:
· Powyżej 25 x m – 131;
· 25 x 15,5 m – 129;
· 50 x 20 m – 296.
3. Pływalnie i kąpieliska urządzone na wodach otwartych- są wydzielone pomostami miejsca na kąpieli, zazwyczaj strzeżone przez ratowników. Ich występowanie zależne jest od zasobności w wodę powierzchniową jak również od starań i możliwości realizacyjnych władz;
4. Kąpieliska naturalne nie urządzone- jest to najliczniejsza grupa w Polsce, począwszy od małych po duże kąpieliska, które są licznie uczęszczane przez turystów jak i mieszkańców najbliższych okolic, ich największą wadą jest zazwyczaj brak wyspecjalizowanej opieki ratowniczej;
5. Kąpieliska pneumatyczne okresowo zanurzone w wodzie- to pływające baseny koszowe, z pomostami na pływakach oraz z regulowanym dnem. Zanurza się je w zbiornikach wodnych na okres sezonu kąpielowego. Są stosunkowo młodym i rzadko stosowanym przedsięwzięciem.
6. Kąpieliska na rzekach górskich- są tworzone poprzez budowę prowizorycznych zapór co powoduje zatrzymanie i spiętrzeni się wody. Umożliwiają one zazwyczaj jedynie kąpiel;
7. „Aquaparki”- są młodym typem urządzeń rekreacyjno- kąpieliskowych, posiadają one atrakcyjny program użytkowo- rozrywkowy, stanowiące duże i rozbudowane kompleksy architektoniczne. Oferują one:
· możliwość korzystania z kąpieli przez cały rok;
· dodatkowych urządzeń takich jak: sauna, solarium, sztuczne fale, kaskady, wodotryski;
· bogaty wybór zabiegów rehabilitacyjnych z zakresu hydroterapii, fizykoterapii, kinezoterapii.
Przykładami tego rodzaju obiektów są istniejące w Lesznie (woj. wielkopolskie ), Polkowice ( woj. Dolnośląskie), Kraków (woj. Małopolskie).

Szlaki turystyki pieszej to oznakowane w specjalistyczny sposób ścieżki i drogi, które udostępniają najciekawsze i najpiękniejsze zakątki kraju. Szlaki te można podzielić na:
· górskie- bardzo atrakcyjne widokowo; do nich zaliczamy: Sudety wraz z Przedgórzem Sudeckim, Karpaty z częścią zachodnią Pogórza Karpackiego, wszystkie pasma Beskidów, za wyjątkiem Bieszczad i Beskidu Niskiego;
· nizinne- tworzone na już istniejących drogach i ścieżkach; do nich zaliczamy szlaki pokrywające się ze szlakami parków narodowych np.: Kampinoskim, Białowieskim; Pojezierze Kaszubskie wraz z Wielkimi Jeziorami Mazurskimi, Roztocze itd.;
Szlaki te są wyznaczane i utrzymywane przez PTTK (Polskie Towarzystwo Turystyczno- Krajoznawcze) i spełniają następujące wymagania:
· muszą mieć przejrzysty sposób prowadzenia; nie budzący żadnych wątpliwości co do przebiegu trasy;
· stanowią najbardziej atrakcyjną i najdogodniejszą drogę do celu, do którego prowadzą;
· w punktach początkowych i końcowych, powinny nawiązywać do stacji lub przystanków środków komunikacji publicznej, jak również do schronisk;
· muszą być bezpieczne, w każdych warunkach pogodowych.

Tab.4.: Szlaki turystyczne pieszej w Polsce.
Rodzaje szlaków Długość w kilometrach
1980 1990 1995 1998 2000 2003 2004
Górskie 8148 9246 8990 10579 10573 10469 11119
Nizinne 19541 28355 26725 33070 35167 34131 33582
Narciarskiea ---- 372 595 423 531 785 495
RAZEM 27689 37973 36310 44072 46271 45385 45196
a wyodrębnione z górskich i nizinnych.
Źródło: Internetowy rocznik statyczny 2004 r.

Inne urządzenia i instytucje.
Do instytucji turystycznych zaliczamy między innymi:
· PTTK ( Polskie Towarzystwo Turystyczno- Krajoznawcze);
· WTO (Światowa Organizacja Turystyczna );
· POT (Polska Organizacja Turystyczna ).
Do innych urządzeń turystycznych zaliczamy:
1. Boiska do gier małych:
· koszykówki – 4143;
· piłki ręcznej – 3903;
· siatkówki – 4435;
· korty tenisowe – 2796;
· boiska uniwersalne – 7900;.
2. Stadiony z widownią w postaci trybun otwartych lub zadaszonych:
· do 3 tyś. miejsc – 1383;
· 3 –10 tyś. miejsc – 138;
· 10 – 40 tyś. miejsc – 38;
· powyżej 40 tyś. miejsc –1.
3. Hale i sale sportowe o wymiarach:
· Hale wielofunkcyjne: - 44 x 22 m i większe – 270;
- od 36 x 18 m do 44 x 22 m – 474.
· Hale lekkoatletyczne – 23;
· Sale sportowe uniwersalne od 24 x 12 m do 36 x 22 m – 4222;
· Sale pomocnicze poniżej 24 x 12 m – 6158;
· Sale sportowe specjalistyczne – 463.