Prawa

Prawo cywilne, zespół norm prawnych regulujących stosunki majątkowe, a w pewnym stopniu i niemajątkowe, między równorzędnymi podmiotami prawa. W poszczególnych systemach prawa zakres stosunków społecznych uregulowanych przez prawo cywilne był różny i różne są definicje w poszczególnych państwach i okresach historycznych.
W starożytnym Rzymie prawo cywilne oznaczało normy prawne obowiązujące obywateli rzymskich (prawo rzymskie), w średniowieczu - prawo świeckie, w odróżnieniu od prawa kanonicznego. Od 2. połowy XVIII w. rozpoczęły się kodyfikacje prawa cywilnego w poszczególnych państwach, dużą rolę odegrał Kodeks Napoleona. Prawo cywilne anglosaskie (common law) rozwija się głównie w postaci prawa zwyczajowego. Konstrukcje współczesnego prawa cywilnego państw europejskich w dużym stopniu nawiązują do instytucji prawnych ukształtowanych w starożytnym Rzymie (Corpus Iuris Civilis).
Współcześnie prawo cywilne to część prawa prywatnego regulująca stosunki majątkowe i niemajątkowe osób fizycznych i prawnych. W dawnych państwach bloku komunistycznego wyodrębniono z prawa cywilnego - prawo rodzinne i prawo pracy.
W Polsce po uzyskaniu niepodległości (1918) obowiązywały prawa byłych państw zaborczych, unifikację prawa cywilnego rozpoczęto w okresie międzywojennym (kodeks zobowiązań, kodeks handlowy) a ukończono w 1945 i 1946. Od 1947 obowiązywało już jednolite polskie prawo cywilne zawarte w kilkunastu aktach. Następnie podjęto prace nad kodyfikacją prawa cywilnego, zakończone wydaniem 1964 kodeksu cywilnego.
Prawo cywilne normuje stosunki prawne o charakterze niemajątkowym, szczególnie zaś chroni dobra osobiste, np.: nazwisko, zdrowie, twórczość naukową, artystyczną i racjonalizatorską, tajemnicę korespondencji, wolności sumienia i wyznania itp.
W ramach praw cywilnego wyróżnia się 5 działów:
-część ogólna – reguluje zagadnienia wspólne dla całego prawa cywilnego;
-prawo rzeczowe – reguluje prawne formy korzystania z rzeczy (np. użytkowanie, zastaw, hipoteka);
-prawo o zobowiązaniach – reguluje przede wszystkim zobowiązania wynikające z umów;
-prawo spadkowe – określa przejście prawa i obowiązków majątkowych zmarłych osób na spadkobierców;
-prawo autorskie i wynalazcze – reguluje prawa do dóbr niematerialnych. Ma ono na celu ochronę twórczości literackiej, naukowej, artystycznej oraz wynalazków. Przedmiotem prawa autorskiego jest każde dzieło utrwalone w jakiejkolwiek postaci (np. płyty, filmy, książki), ochroną objęte są również opracowania cudzego utworu (np. tłumaczenia).
Polska jest sygnatariuszem konwencji berneńskiej z 1886 o ochronie dzieł literackich i artystycznych.

Prawo karne, zespół norm prawnych zakazujących pod groźbą kar popełniania czynów, które jako społecznie niebezpieczne stanowią ustawowo określone przestępstwa. Prawo karne nie ma osobnej, właściwej sobie dziedziny życia społecznego, które reguluje. Dotyczy wszystkich ważnych stosunków społecznych w aspekcie obrony ich przed zamachami.
Centralnymi elementami prawa karnego są ustawowo określone przestępstwa oraz kary za nie. Do pomników prawa karnego należą: z okresu niewolnictwa prawo sumeryjskie i Kodeks Hammurabiego, z okresu feudalnego - barbarorum leges, Constitutio Criminalis Carolina z 1532, z okresu rewolucji francuskiej kodeks z 1791 i kodeks karny Napoleona I z 1810 (kodyfikacje Napoleona).
W Polsce do końca 1969 źródłem prawa karnego był kodeks karny z 1932, zmieniony przez nowele i dodatkowe ustawy. W wyniku wieloletniej pracy kodyfikacyjnej praktyków i teoretyków powstał kodeks, uchwalony przez Sejm PRL 19 IV 1969. W czerwcu 1997 Sejm uchwalił nowy prawo karne, które wejdzie w życie 1I 1998.
Prawo administracyjne, dział prawa, który obejmuje ogół norm regulujących stosunki społeczne związane z administracyjną działalnością organów państwowych i innych podmiotów wykonujących funkcje administracyjne w administracji publicznej. Charakterystyczną cechą norm prawa administracyjnego jest możliwość zastosowania przymusu państwowego w celu ich wykonania.
Geneza prawa administracyjnego sięga XVIII w. i wiąże się z rewolucją francuską 1789, która przekształciła poddanego (poddaństwo) w obywatela. Uzyskał on prawo żądania od organów państwa przestrzegania praw uchwalonych przez parlament. W okresie państwa liberalnego przepisy prawa administracyjnego wyznaczały przede wszystkim ramy działania administracji, poza którymi pozostawała sfera działania prywatnego przedsiębiorcy. Zakres oddziaływania prawa administracyjnego zwiększał się w tych krajach w miarę rozszerzania się państwowego interwencjonizmu.
W Polsce prawo administracyjne obejmuje: przepisy ustrojowe organów administracji publicznej, przepisy proceduralne, przepisy dotyczące kontroli nad działalnością administracji, przepisy dotyczące szczegółowych działów administracji. Nauka prawa administracyjnego zajmuje się: ustrojem administracji, prawnymi formami jej działania, kontrolą administracji, funkcjonowaniem działów administracji.

Obrona konieczna,
1) w prawie karnym działanie zmierzające do odparcia bezpośredniego, bezprawnego i rzeczywistego zamachu na jakiekolwiek dobro społeczne albo jednostki przez popełnienie czynu zabronionego ustawą karną (tj. czynu stanowiącego w normalnych warunkach przestępstwo). Osoba działająca w obronie koniecznej nie popełnia przestępstwa (np. jeśli pobije napastnika w chwili napaści).
Środki obrony koniecznej powinny być użyte w czasie trwania zamachu oraz być współmierne do niebezpieczeństwa zamachu. W razie przekroczenia przez sprawcę granic obrony koniecznej sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia. Przepisy obrony koniecznej mają również zastosowanie do osoby, która użyje siły w celu przywrócenia porządku lub spokoju publicznego (np. zlikwiduje bójkę toczącą się bez jej udziału);
2) w prawie cywilnym okoliczność wyłączająca odpowiedzialność odszkodowawczą, polegająca na odpieraniu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby.