Zróżnicowanie ludności świata pod względem religijnym
Doświadczając różnych niepowodzeń, pomimo osiągnięć w technice i nauce, człowiek zastanawia się nad wieloma zagadnieniami.
Oczekuje od różnych religii odpowiedzi na tajemnice ludzkiej egzystencji: czym jest człowiek, jaki jest cel i sens naszego życia, co jest dobrem, a co grzechem, jakie jest źródło i jaki cel cierpienia, na jakiej drodze można osiągnąć prawdziwą szczęśliwość, czym jest śmierć, sąd i wymiar sprawiedliwości po śmierci, czym jest tajemnica: skąd bierzemy początek i dokąd zmierzamy?
Wiele osób jest coraz bardziej nieufnych wobec tradycyjnej religii Zachodu – chrześcijaństwa, a inne niechrześcijańskie
propozycje dotyczące sensu istnienia człowieka, są łatwe do osiągnięcia dzięki mediom czy turystyce.
Chrześcijaństwo
Religia monoteistyczna założona przez Jezusa Chrystusa. Najliczniejsza religia świata (37% wyznawców wszystkich religii na świecie – ok. 1,5 mld wyznawców, w tym prawie 800 mln katolików, 100 mln – prawosławnych, 80 mln ewangelików i reszta: ewangelików, metodystów, kalwinów, anglikanów, baptystów, starokatolików). Powstanie chrześcijaństwa wiąże się ściśle z osobą i działalnością Jezusa Chrystusa. Świadectwem chrześcijańskim o Chrystusie są księgi Nowego Testamentu, zwłaszcza ewangelie, które zostały spisane 30 lat po śmierci Chrystusa z wyjątkiem ewangelii św. Jana (napisana ok. 100 roku). Wiara w bóstwo Chrystusa jest wspólna wszystkim chrześcijanom. Wyjątek stanowią arianie polscy, którzy nie uznają
Trójcy Św. i bóstwa jezusowego, a także świadkowie Jehowy, którzy uważają Chrystusa nie za Boga, lecz anioła zamienionego w człowieka, który musiał się stopniowo doskonalić. Przejawem chrześcijańskiego kultu jest sprawowanie Eucharystii zgodnie z Ostatnią Wieczerzą Chrystusa. Są to również inne obrzędy religijne, np. przyjmowanie sakramentów.
Pierwsza wspólnota chrześcijan powstaje w Jerozolimie, którą tworzą Żydzi nawróceni z judaizmu przez Jezusa Chrystusa.
Chrześcijaństwo uznaje isnienie osobowego Boga w Trójcy Świętej jedynego. Bóg jest stwórcą duchowego i materialnego świata.
Szczególnym stworzeniem powołanym na obraz i Boże podobieństwo jest człowiek, jako istota cielesno-duchowa obdarzona
nieśmiertelnością.
Hinduizm
Religia mieszkańców Indii.
W obrębie tej religii wyróżnia się etapy:
– wedyzm: okres między XII, a IX w p.n.e. W tym okresie powstały podstawowe dziś teksty hinduizmu – Wedy (hymny na cześć
różnych bogów);
- braminizm IX – IV w p.n.e. Wedy poddane zostają pierwszej znacznej interpretacji przez przedstawicieli najwyższej
kasty – braminów. W tym czasie powstają Upaniszady, gdzie przenikają się nawzajem aryjskie i przedaryjskie formy religijne;
- hinduizm: od IV w p.n.e. Powstają wtedy eposy: Mahabharata i Ramajana, kształtują się wielkie filozoficzne systemy Indii.
Cechy odróżniające hinduizm od innych religii:
- brak postaci założyciela, a więc brak możliwości ustalenia pochodzenia religii;
- wyznawcą religii jest się przez urodzenie (nie w wyniku nawrócenia czy decyzji rodziców, jak chrzest). Do tego muszą być
spełnione jeszcze inne dwa warunki: uznanie Wed jako kanonicznego zbioru zasadniczych hinduistycznych pism objawionych,
uznanie porządku społecznego określonego przez kasty (inaczej stan, ranga): bramini (kasta kapłanów), kszatrija (kasta
wojowników), wajsja (kasta chłopskiego i mieszczańskiego stanu średniego), sindra (kasta stanu służebnego). Poniżej
ostatniej kasty istnieje jeszcze bardzo liczna warstwa społeczna (ponad 50 mln.) pariasów (nietykalnych), którzy są uważani
za nieczystych i mogą wykonywać jedynie nieczyste posługi: zamiataczy ulic, czyścicieli ustępów. Znacznie łatwiej było żyć
ludziom należącym do kast. O poprawę warunków życia ludzi bezkastowych walczył Mahatma Gandhi. Żenić się, jeść nie wolno
razem osobom z różnych kast, obowiązuje ich odrębny styl ubierania, tylko wojownicy mogą polować i jeść mięso, inni mogą
spożywać jedynie jarskie posiłki;
- jest to religia wolna od dogmatów (zasad wiary, twierdzeń), może więc tolerować szereg sprzecznych ze sobą teoretycznych
interpretacji.
Hinduizm to religia wyzwolenia. Wyróżnia się następujące drogi wyzwolenia:
- droga czynów: dusza wędruje przez różne egzystencje jako zwierzę lub człowiek w różnych kastach. Długość każdorazowej
egzystencji jest określona przez czyny poprzedniej egzystencji. W zależności od popełnionych dobrych lub złych czynów
dusza wchodzi po śmierci w ciało boskie, ludzkie, zwierzęce lub piekielne;
- droga poznania: poznanie trzeba realizować egzystencjalnie w całym ciele. Do tego służy joga, systematyczne ćwiczenie,
które prowadzi do zjednoczenia się z Najwyższym;
- droga miłującej czci i oddania: Pragnienie całkowitego oddania się w posiadanie najwyższej istocie i zjednoczenia się
z nią.
W Indiach czci się Trójcę:
Brahma – stwórcę i pana wszechświata; Wisznu – tego, który podtrzymuje i chroni wszechświat; Siwę – wielkiego
przeobraziciela wszystkich rzeczy, boga zniszczenia i narodzin.
Do niedawna jeszcze w czasach nowożytnych dokonywano ofiary z ludzi w postaci palenia wdów.
Różnice między hinduizmem, a chrześcijaństwem:
- idea wyzwolenia nie jest związana z postacią historyczną, taką jak Jezus z Nazaretu;
- nie ma gotowej recepty zbawienia, ale wskazanie wielu duchowych praktyk prowadzących do uzyskania duchowej pełni;
- brak organizacji typu kościelnego, są jedynie ludzie promieniujący duchowo np. asceci, jogini;
- nauka o reinkarnacji nie grozi człowiekowi surowością życia i śmierci, lecz daje szansę nowej próby.
Buddyzm
Jego załozycielem był Siddharth Gautama ok. V w p.n.e. po krótkim czasie życia dworskiego i małżeńskiego zdecydował się
na życie bezdomne. Swoje oświecenie, przebudzenie do prawdziwej rzeczywistości znalazł w ćwiczeniu medytacji. Od tego
czasu nazywał się Buddą, a ruch, któremu nadał początek – buddyzmem. Wywodzi się z Indii, ale został stamtąd wyparty
w kierunku Tybetu.
Budda występuje jedynie jako wzór człowieka, a nie wysłannik Boga, czy pośrednik zbawienia między Bogiem, a człowiekiem.
Wg tej religii zbawienie zdobywa człowiek własnymi siłami. Bogowie nia mają wpływu na losy świata. Przedstawicielami tej
religii są mnisi zachowujący celibat, jedzący tylko do południa użebrany pokarm, posiadający jedynie miskę żebraczą,
brzytwę, igłę i sitko.
Cztery prawdy buddyzmu:
1. Istnienie, jako doświadczanie cierpienia. W kazaniu Budda poucza: „czymże jest o wy mnisi święta prawda o cierpieniu?
Narodziny sa cierpieniem, starość człowieka jest cierpieniem, choroba jest cierpieniem, umieranie jest cierpieniem, kłopoty, żale, ból, zgryzota i rozpacz są cierpieniem, być związanym z niekochanym jest cierpieniem, być oddzielonym od ukochanego jest cierpieniem, nie móc osiągnąć tego, czego się pragnie, to cierpienie, którko mówiąc, wszystkie pięć rodzajów przywiązania jest cierpieniem”. Te pięć rodzajów przywiązania to elementy bytu człowieka: ciało, uczucia, spostrzeżenia, psychiczne siły i czynności, świadomość i sposoby poznania.
2. Uzasadnienie cierpienia. Pragnienia i przywiązanie do rzeczy to przyczyny podatności na cierpienie i niemożności
zbawienia ludzkiego istnienia.
3. Uwolnienie się od cierpienia. Gdy pragnienie zostaje stłumione, a przywiązanie zanikło istnieje możliwość osiągnięcia
nirwany – uwolnienia od cierpienia.
4. Wyjście z cierpienia. Aby osiągnąć cel wyjścia z cierpienia należy iść drogą właściwego poznania, usposobienia, postępowania, dążenia, pojmowania itd.
Religia ta opiera się przede wszystkim na kontemplacji, ćwiczeniach duchowych, skupieniu i milczeniu. Medytację wspomaga
wyrzeczenie.
Lamaizm – to religia Tybetu, odmiana buddyzmu. Jest to jednak religia chyląca się ku upadkowi. Tybet jest to państwo
kapłańskie, rządzone przez Dalaj Lamę. Obecny czternasty Dalaj Lama zapowiada, że XV Dalaj Lamy prawdopodob nie nie będzie.
Islam
Islam wywodzi się od postaci założyciela Mahometa, który urodził się w VI w n.e. w mieście Mekka. Jego wyznawcy są nazywani mahometanami lub muzułmanami. Są to wyznawcy Boga Allaha, a Mahomet jest dla nich prorokiem.Islam dzieli się na dwa odłamy: większościowy, ortodoksyjny (sunnici – wszelkie objawienie zostało zawarte w koranie) i mniejszościowy (szyici – mozliwość dalszego objawienia po Mahomecie).
Główne cechy charakterystyczne islamu to:
- wyznanie wiary;
- modlitwa rytualna odprawiana pięć razy w ciągu dnia: o wschodzie Słońca, w południe, po południu, o zachodzie Słońca
i w dwie godziny po nim. Należy obmyć się wodą lub na pustyni piaskiem, wypowiedzieć słowa modlitwy czyniąc pokłony
w stronę Mekki;
- jałmużna (czterdziesta część dochodu);
- post w miesiącu ramadan – dziewiątym miesiącu islamskiego roku księżycowego: polega na całkowitym wstrzymaniu się od palenia tytoniu, jedzenia i picia oraz stosunków płciowych od wschodu do zachodu Słońca; wtedy noc jest swoistym festynem, kiedy można wszystkie wyżej wymienione czynności wykonywać;
- pielgrzymka do Mekki przynajmniej raz w roku.
Wymagania islamu są opisane w Koranie – islamskim piśmie świętym. Księga zawiera objawienia proroka z czasu pobytu w Mekce i Medynie.
Wg Mahometa ojcem wszystkich jest Abraham, Mojżesz i Chrystus to kolejni prorocy.
Praktykujący muzułmanin spełnia szereg warunków:
- kieruje siebie i swoje życie na jednego i jedynego Boga (Islam uważa za wielki błąd dodawanie bogu jakiejkolwiek
istoty, stąd odrzuca chrześcijańską naukę o wcieleniu Syna Bożego, czy istnieniu Ducha Świętego;
- akceptuje Mahometa, który „dopełnił” religię, był prorokiem;
wierzy w nadejście dnia sądu, w którym zmarli zmartwychwstaną, a Bóg da im zapłatę.
Dla całej wspólnoty islamskiej dochodzi jeszcze wezwanie do „gihad” świętej wojny. Jego celem jest zapanowanie islamu w świecie, czyli poddanie świata prawu bożemu. Wg islamu świat dzieli się na dwie części: sferę islamu i sferę wojny, która ma być zwalczana świętą wojną dopóki poganie i inni wyznawcy nie nawrócą się na mahometanizm.Muzułmanin ma prawo posiadania jednocześnie czterech żon i licznych niewolnic-nałożnic. Kobieta może się pokazywać publicznie tylko z zakrytą twarzą.
Wyznawcom islamu nie wolno spożywać wieprzowiny i wina.W praktyce zarówno święta wojna islamu, jak i wyprawy krzyżowe chrześcijaństwa są ciemnymi rozdziałami w historii religii.Zespolenie religii z polityką w islamie prowadzi do tego, że dla muzułmanina islam jest nie tylko religią, ale też państwem i kulturą. Przykładowo: Pakistan, który powstał w 1947 r. został utworzony jako islamskie państwo religijne.
Islam ogarnia więc całe życie ludzkie i staje się siłą kształtującą zarówno dziedzinę polityki, jak i prawa.Izrael daje wszystkim wyznawcom judaizmu miejsce zamieszkania we własnym narodzie: Ziemi Świętej.
Judaizm
Twórcą narodu i założycielem religii izraelskiej był Mojrzesz w XIII w p.n.e.Mojrzeszowi pasącemu owce na Górze Horeb objawił się Jahwe w krzaku ognistym i kazał mu wyprowadzić swój lud z Egiptu, a potem na górze Synaj zawarł z Bogiem przymierze otrzymując tablice z wypisanymi dziesięcioma przykazaniami. Po czterdziestoletniej wędrówce przez pustynię Mojrzesz umarł, a lud doprowadził do Palestyny jego następca – Jozue.Jest to wiara w jednego Boga, który jest miłujący i sprawiedliwy. Posłusznych nagradza, a nieposłusznych – karze.
Święta księga to Tora – księgi Mojrzeszowe. Żydzi obchodzą szabat – siódmy dzień tygodnia, dzień wypoczynku, spotkanie w synagodze, czytanie Tory, zapalanie siedmioramiennego świecznika – menory. Mężczyźni i kobiety siedzą oddzielnie.Znakiem przynależności Izraelitów do przymierza z Bogiem zawartego na Górze Synaj przez Mojrzesza było obrzezanie. W ósmym dniu zycia podlegały obrzezaniu wszystkie niemowlęta płci męskiej.Podstawą religii jest dekalog. Judaizm odrzuca chrześcijańskie przekonanie o dziedziczeniu grzechu pierworodnego.
Nowe religie (sekty)
Oryginalność nowych religii nie polega na tworzeniu czegoś do tej pory całkowicie nieznanego. Oryginalność polega często na wyborze religijnych form i wypowiedzi (eklektyzm) i zmieszaniu zapożyczeń z różnych religijnych tradycji (synkretyzm; kulty synkretyczne - łączenie w jedną całość różnych, często sprzecznych poglądów filozoficznych, religijnych, społecznych; zespolenie się, skrzyżowanie się jakichkolwiek elementów), które dla określonych grup ludzkich czy też określonego regionu i kultury uzyskują aktualne znaczenie.Religie te koncentrują się na potrzebach takich jak: głód, choroba, problemy rodzinne, samotność, niepewność i próbują wyjść im naprzeciw za pomocą mieszaniny pragmatycznych (praktyczny sposób myślenia przyjmujący użyteczność za kryterium prawdy) rad i naukowych uzasadnień.W religiach tych zazwyczaj występuje jakaś osobowość charyzmatyczna, czy wyposażona w uzdolnienia lecznicze.Zwolennicy są pozyskiwani najczęściej tam gdzie najczęściej przebywają i zazwyczaj wtedy, gdy są najbardziej podatni, gdy dotyka ich samotność, brak zrozumienia, rodzinne kłopoty.Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kriszny (Hare Krishna). Założone przez A.C. Bhaktivedanta Swami Prabhuppada. Rozpoczął on swoją misję w 1965 r., gdy opuścił Indie i przeniósł się do Nowego Jorku. Członkowie zajmują się żebractwem, sprzedażą pism i rozpowszechniem nauki Kriszny (Kriszna prześladowany przez stryja, wychowuje się wśród pasterzy, żyje beztrosko do chwili gdy ujawnia się jako wcielenie boga Wisznu i dokonuje czynów bohaterskich. Głosi naukę o miłości boga i potrzebie bezinteresowności oraz dobroci wobec wszystkich, a także konieczności opanowania egoizmu). Są wegetarianami i w większości żyją w celibacie.
Wierzenia Afryki (ludy pierwotne)
Fetyszyzm – przypisuje się niezwykłą moc (fetysz - coś urzekającego) rzeczy, która wyróżnia się spośród innych, np. kamień czy korzeń niezwykłego kształtu, ale również amulety, maskotki.W Afryce również magia odgrywa dużą rolę (wypędzanie złego ducha od chorego człowieka)
Ekumenizm - ruch w chrześcijaństwie propagujący porozumienie i współpracę między różnymi wyznaniami, dążący do przywrócenia
jedności chrześcijan.
Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła II „Ut unum sint!” zawiera wezwanie do jedności chrześcijan. Modlitwa jest duszą całego ruchu ekumenicznego. Gdy chrześcijanie modlą się razem, wówczas cel, jakim jest zjednoczenie wydaje się bliższy. Przejawem tego jest upowszechnienie tradycji Tygodnia Modlitw o jedność chrześcijan obchodzonego w styczniu.Papieskie pielgrzymowanie pośród kościołów na różnych kontynentach, a także wiele modlitewnych spotkań było i jest przykładem rozwijania ruchu ekumenicznego (np. wspólne modlitwy Jana Pawła II z Prymasem Wspólnoty Anglikańskiej w katedrze Cantenbury1982; liturgia sprawowana w Bazylice św. Piotra wspólnie z Patriarchą Dymitriosem I 1987).Ważną rolę spełnia też dialog ekumeniczny, gdzie doktryny życia podzielonych Wspólnot otrzymują bardziej bezstronną ocenę. Dialog spełnia także funkcję rachunku sumienia. Zjednoczenie chrześcijan także po wszystkich grzechach, które przyczyniły
się do historycznych podziałów jest możliwe pod warunkiem pokornej świadomości, że zgrzeszyliśmy przeciw jedności
i potrzebujemy nawrócenia.
Efektem ekumenizmu jest dziś postrzeganie przez chrześcijan jednego wyznania innych chrześcijan jako braci i siostry, albo przyjęcie zwyczaju sprawowania Wieczerzy w każdą niedzielę, a nie jak dawniej przyrzadkich okazjach przez niektóre odłamy chrześcijan. W pewnych szczególnych przypadkach duchowni katoliccy mogą udzielać sakramentu Eucharystii, Pokuty i Namaszczenia chorych innym chrześcijanom gorąco pragnącym go przyjąć. Na zasadzie wzajemności katolicy mogą prosić o te same sakramenty duchownych tych kościołów, w których są one ważne. Za postęp w relacjach Kościoła Rzymskiego z Patriarchatem Konstantynopola można także uznać stworzenie eklezjalnego aktu, mocą którego zostało usunięte z pamięci i z życia Kościoła wspomnienie o ekskomunikach, które w 1054 r. stały się symbolem schizmy między Rzymem
i Konstantynopolem. Zwyczaj goszczenia w Rzymie delegacji Patriarchatu ekumenicznego w uroczystość Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz w Fanarze delegacji Stolicy Apostolskiej w uroczystość św. Andrzeja stwarza możliwość regularnych kontaktów i wzajemnego udziału w modlitwie.
Znane są słowa Papieża, które powtórzył w encyklice, że Kościół musi oddychać obydwoma płucami (Bizancjum – Rzym).
Bibliografia:
Hans Waldenfels „Religie odpowiedzią na pytanie o sens istnienia człowieka”, Verbinum Wydawnictwo Księży Werbistów,
Warszawa 1986.
Gnter Lanczkowski „Wprowadzenie do religioznawstwa, Verbinum Wydawnictwo Księży Werbistów, Warszawa 1986.
Ks. Kazimierz Bukowski „Religie świata, a chrześcijaństwo”, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1988.
„Pięć wielkich religii świata” p. red. Emmy Brunner-Traut, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1996.
Encyklika Ut Unum Sint! Ojca Świętego Jana Pawła II o działalności ekumenicznej, „Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II”,
Wydawnictwo św. Stanisława B.M. Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 1996.