Omów koncepcję grup społecznych i zasady ich funkcjonowania

Jednym z najbardziej fundamentalnych pojęć socjologicznych jest pojęcie ,,grupy społecznej”. W toku życia społecznego wytwarzają się rozmaite międzyludzkie oddziaływania, kontakty i relacje. Mówimy więc, że między ludźmi kształtują się określone stosunki i więzi społeczne. Tym samym powstają grupy społeczne, które opierają się na pewnych stosunkach społecznych i połączone są różnymi typami więzi.
Grupa społeczna, jedno z podstawowych pojęć socjologii, używane w dwóch głównych znaczeniach:
1) szerszym — wszelki zbiór ludzi połączonych ze sobą w jakikolwiek sposób (np. posiadających jakąś cechę wspólną);
2) węższym i częściej używanym — każdy zbiór ludzi, który jest zespolony więzią społeczną, i którego członkowie przejawiają świadomość łączności społecznej w kontaktach wzajemnych oraz z członkami innych grup społecznych. Na potrzeby analizy socjologicznej przeprowadza się typologie grup społecznych i wyodrębnia różne typy grup społecznych: o więzi osobistej i o więzi bezosobowej, małe i duże, pierwotne i wtórne, wspólnotę i zrzeszenie, dobrowolne i niedobrowolne itd. W socjologii i psychologii społecznej dużą rolę odgrywa podział na grupy społeczne pierwotne i wtórne, zapoczątkowany przez Ch.H. Cooleya. Grupy społeczne pierwotne charakteryzuje mała liczebność, więź osobista (bezpośrednie kontakty), brak specjalizacji, względna intymność i stałość; należą do nich np. rodzina, społeczność sąsiedzka, grupa zabawowa młodzieży; grupy pierwotne odgrywają doniosłą rolę w procesie socjalizacji jednostki, pod ich wpływem kształtuje się osobowość; jednostek. Grupy społeczne wtórne (np. załoga zakładu przemysłowego, partia polityczna) nie mają właściwości grup pierwotnych, członkowie ich złączeni są więzią formalną przez wykonywane role społeczne, co zakłada istnienie organizacji społecznej; powstają one wraz z przekształceniem się pierwotnych społeczeństw o prostej strukturze w stosunkowo liczebne społeczeństwa nowoczesnego, zróżnicowane ze względu na podział pracy i specjalizację życia społecznego. W psychologii społecznej dużą rolę odgrywa pojęcie grupy odniesienia, a w socjologii stosunków politycznych pojęcie grupy nacisku.

Grupa społeczna to dwie lub więcej jednostek ludzkich, między którymi zachodzi jakiś rodzaj stosunku społecznego i tworzy więź społeczną.
Tam, gdzie powstają stosunki społeczne i więzi społeczne, czyli tam, gdzie występują oparte na wzajemności relacje, zależności czy świadczenia miedzy ludźmi, mamy do czynienia z grupami społecznymi. Możliwych stosunków społecznych jest bardzo duża liczba, wręcz nie da się ich ogarnąć. W rezultacie występują różnorodne rodzaje grup społecznych:
1) Grupy małe i grupy duże- Grupy małe liczą do kilkunastu członków. Stosunki między nimi zazwyczaj mają charakter przyjacielski, bezpośredni, osobisty. Ich styczności bezpośrednie i bezpośrednia wzajemna znajomość członków odgrywa istotną rolę. Ta wzajemna bliskość i znajomość członków rzutują na ich wzajemne oddziaływania i kształtuje typ więzi.
Grupy duże to grupy zazwyczaj bardzo liczne( np. związki, partie, subkultury, sekty, religie.) Często są one wynikiem zwiększenia się liczby członków grup początkowo małych, skupionych wokół przywódców i organizatorów. Wzrost liczby członków i zwiększenie się terytorialnego zasięgu grupy uniemożliwia stopniowo bezpośrednie stosunki osobiste członków grupy. W rezultacie działanie i kontrola społeczna przyjmują formy zinstytucjonalizowane, pojawiają się regulaminy mające na celu: kształtowanie postaw członków, utrzymanie wewnętrznej spójności grupy, regulowanie ich zachowań itp.
2) Grupy pierwotne i wtórne- Grupy pierwotne są odmianą grup małych. Do tej grupy zalicza się: rodzinę, grupę sąsiedzką, grupę zabawową młodzieży. Grupy pierwotne zazwyczaj nie posiadają więzi formalnej. Zwraca się uwagę na silnie emocjonalne zaangażowanie członków w sprawy grupy.
Grupy wtórne są to grupy zorganizowane dla realizacji określonego celu. Zazwyczaj są to grupy duże, niekiedy jednak i małe kilku osobowe.
3) Grupy nieformalnie i formalne- Nazwą grupa nieformalna określamy grupę, której więź wewnętrzna polega tylko na organizacji instytucji i kontroli nie formalnej.
Grupa formalna to taka grupa, która rozwinęła instytucje formalne, formalny system kontroli i organizacji.
4) Inne rodzaje grup:
- grupy o przewadze więzi osobistej,
- grupy o przewadze więzi bezosobowej,
- grupy dobrowolne (organizacja młodzieżowa, związek sportowy)
- grupy niedobrowolne (naród, rodzina)
- grupy wewnętrzne (te, za których członka osobnik się uważa)
- grupy zewnętrzne, (za których członka się nie uważa)
- grupy sporadyczne i trwałe
- grupy celowe (zrzeszenia)
- grupy terytorialne
- grupy klasowe

Podstawowa funkcja społeczna grupy polega, na przekazywaniu jednostce elementów istotnych dla kształtowania jej osobowości. Możliwe jest to, ponieważ:
1) Grupa, która jest dla jednostki źródłem informacji o świecie społecznym, wpaja swym członkom przyjęty przez nią pogląd na świat i zagadnienia społeczne, na istotę zjawisk społecznych, strukturę społeczną, kształtuje pogląd jednostki na inne grupy społeczne, stwarza podstawy do identyfikowania się jednostki z grupą.
2) Grupa zapoznaje jednostkę z charakterystycznymi dla danej kultury, akceptowanymi przez grupę, wartościami, co wpływa na kształtowanie się celów działania jednostki, pozostającej pod wpływem grupy. Wpływ grup może tu być bardzo różny, a działanie ich członków skierowane do osiągnięcia różnych celów.
3) Grupa nie tylko wpływa na cele działania swych członków, ale i wpaja im przekonanie o słuszności jednych i szkodliwości innych środków, za pomocą, których cele te mogą być osiągnięte.
4) Grupa społeczna, przyjmując określony zespół celów działania oraz środków służących do realizacji tych celów, ustala też normy określające granice stosowalności tych środków. Od osobników, którzy do niej należą, wymaga zachowania konformistycznego, tzn. zachowania ściśle podporządkowanego normom i wzorom postępowania obowiązującym w grupie.
5) Grupa dostarcza również motywacji uzasadniających zarówno wybór propagowanych przez nią celów i środków działania, jak i norm w niej obowiązujących. Ta kategoria motywacji przekazywanych członkom związana jest więc z dążeniami i potrzebami grupy.
6) Grupa ustala charakterystyczne dla niej zachowania zgodne z przyjętymi jej celami, środkami działania oraz normami i motywacjami. Pożądany i propagowany przez grupę wzór zachowania, wskazywany jest jako najbardziej właściwy i obowiązujący członków grupy.
7) Istnienie takiego wzoru umożliwia grupie porównywanie z nim faktycznych zachowań członków grupy i ocenę tych zachowań więcej lub mniej zbieżnych ze wzorem.
8) Grupa wytwarza pewien system norm stanowiący podstawę kontroli zachowań członków grupy.
9) Wobec członków, których faktyczne zachowanie koliduje z uznanym wzorem zachowania, grupa stosuje sankcje ujemne mogące przybierać różne formy. Członkowie których zachowania grupa ocenia pozytywnie, cieszą się w niej szacunkiem, pełniącym rolę sankcji pozytywnej. Cieszą się oni zaufaniem grupy.

Rodzina- podstawowa grupa pierwotna złożona z małżeństwa i dzieci (także adoptowanych) oraz ogółu krewnych każdego z małżonków. Istotą rodziny są dwa rodzaje więzi społecznych: małżeńska i rodzicielska, a w niektórych typach rodzin — również więź powinowactwa. Rodzina występuje we wszystkich społeczeństwach i epokach, spełnia w życiu społeczeństwa kilka podstawowych funkcji, najważniejsze:
1) prokreacja, tj. zapewnienie ciągłości biologicznej społeczeństwa;
2) socjalizacja, tj. wprowadzenie młodego pokolenia w normy i mechanizm życia zbiorowego, opieka nad nim i przygotowanie do samodzielnego odgrywania ról społecznych;
3) utrzymywanie ciągłości kulturowej społeczeństwa przez przekazywanie dziedzictwa kulturowego następnym pokoleniom;
4) prowadzenie gospodarstwa domowego i w wielu wypadkach także działalność produkcyjna (zwł. w rolnictwie);
5) organizowanie życia swoich członków, sprawowanie kontroli społecznej nad ich zachowaniem, zapewnienie im równowagi emocjonalnej, pomocy wzajemnej i opieki w wypadku choroby, starości itp. Zależnie od miejsca i czasu, w którym występuje, rodzina spełnia też ważne obowiązki w stosunku do poszczególnych zbiorowości społ., w których skład wchodzi, tj. rodu, plemienia, państwa, społeczności lokalnej itp.; obfitość funkcji rodziny i ich waga sprawiają, że jej działalność podlega regulacji i instytucjonalizacji ze strony szerszych zbiorowości społecznych. Uwidacznia się to zwłaszcza w normach moralnych i religijnych, postulatach ochrony rodziny przez państwo i pomocy ekonomicznej (zasiłki rodzinne i macierzyńskie, uprawnienia pracownicze matek); liczne aspekty relacji rodzinnych są regulowane przez prawo (w Polsce zwł. kodeks rodzinny i opiekuńczy).
Rodzina jest kategorią hist. zmieniającą się z upływem czasu. W społeczeństwach na różnych szczeblach rozwoju rodzina przybiera różne formy: 1) ze względu na liczbę członków (zazwyczaj tworzących jedno gospodarstwo domowe) wyróżnia się rodzinę pełną, składającą się z męża, żony, dzieci, oraz rodzinę niepełną, w której brak jednego z rodziców;
2) ze względu na liczbę generacji — rodzinę małą, składającą się z rodziców i dzieci, oraz rodzinę wielką — utworzoną przez co najmniej 3 generacje;
3) ze względu na włączanie dziecka do rodu ojca lub matki i dziedziczenie pozycji społ. po ojcu lub matce — rodzinę patrylinearną i rodzinę matrylinearną; 4) ze względu na przechodzenie mężczyzny lub kobiety do grupy lokalnej, w której żyje partner — rodzinę patrylokalną i rodzinę matrylokalną. Industrializacja wpłynęła na przekształcenie się dużej rodziny patriarchalnej w nowoczesną rodzinę małą, egalitarną, o ograniczonych funkcjach ekonomiczno-produkcyjnych, zmniejszonym zakresie kontroli społecznej nad jej członkami i zmniejszonym autorytecie rodziców. Te przeobrażenia rodziny zrodziły pogląd o jej kryzysie, są one jednak przejawem jedynie zmieniających się funkcji rodziny w strukturze społeczeństwa, przekształcającej się wskutek procesów industrializacji, urbanizacji oraz tworzenia się nowego stylu życia i stylu kultury.
„Rodzina jest grupą naturalną opartą na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty” (Zaborowski Z., 1980, s. 7). D. Wall stwierdza, że „pierwszym i dlatego pod wieloma względami najbardziej kształtującym rozwój dziecka środowiskiem jest rodzina, która może wiele osiągnąć w zakresie wychowania dziecka lub wiele zaprzepaścić” (Wall D., 1986, s. 3). J. Bradshaw wymienia następujące cechy rodziny:
- jest jednostką zabezpieczającą rozwój i wzrastanie każdego człowieka, włączając także rodziców,
- jest glebą, która zaspokaja potrzeby emocjonalne swoich członków. Potrzeby te obejmują znalezienie równowagi pomiędzy autonomią i zależnością oraz nauką zachowań społecznych i seksualnych,
- jest miejscem, gdzie rozwija się poczucie własnego ja,
- jest jednostką socjalizacji i ma decydujące znaczenie dla przetrwania społeczeństwa. (Por. Bradshaw J., 1994, s. 18).
Można przytoczyć jeszcze wiele innych definicji rodziny. Łączy je często podkreślenie roli rodziny w wychowaniu młodego człowieka. Nie można niestety nie zauważyć, iż aktualnie przeżywamy kryzys rodziny. Dyskusja o rodzinie i jej roli nasila się szczególnie (i wciąż powraca) w chwilach, gdy media informują nas o wciąż nowych przykładach świadczących o poważnym rozluźnieniu rodzinnych więzi, a także patologiach, którym część rodzin podlega. Z tego też względu rodzą się od nowa różnorakie koncepcje, których celem nadrzędnym jest to, by rodzina nadal mogła należycie wypełniać swoje funkcje. Dyskusja toczy się już nie tylko w kręgach psychologów, pedagogów i socjologów, lecz także co jakiś czas odżywa wśród polityków. Wskazuje się, iż dla wielu osób (i rodzin) najważniejszą wartością jest praca zawodowa oraz zapewnienie dzieciom warunków do przeżycia lub (i) życie zgodne z pewnymi przyjętymi standardami. Wobec tego faktu siłą rzeczy samo wychowanie dzieci staje się sprawą jakby drugorzędną. W wyobrażeniach wielu rodziców funkcję tę mogłaby (powinna) przejąć szkoła. Mało jest również dzisiaj tzw. rodzin wielopokoleniowych, w których rolę wychowawczą pełnili zazwyczaj dziadkowie – rodzice zaś mogli ze spokojem wypełniać profesjonalne obowiązki.
Nie należy także zapominać o obcych nam wzorcach kulturowych coraz natarczywiej wkraczających w nasze życie. Modnym staje się styl życia preferowany w bogatych krajach Europy i Ameryki Płn. Dotyczy to również wzorców wychowania i nauczania. Z reguły jednak jesteśmy wobec tychże wzorców dość bezkrytyczni – wytwarza się więc swego rodzaju próżnia, którą młode pokolenie musi sobie wypełnić.
Rodzina zawsze odgrywała i odgrywa doniosłą rolę w kształtowaniu postaw dziecka wobec niemal wszystkich spraw. Wyznacza jego funkcjonowanie w środowisku pozarodzinnym. Decyduje o spojrzeniu dziecka na otaczającą rzeczywistość, określa formowanie się sądów o świecie, powoduje powstawanie różnego rodzaju wyobrażeń, które dziecko chciałoby osiągnąć w swoim późniejszym życiu.
Rodzice mają ogromne obowiązki i odpowiedzialność za przyszłe, dorosłe życie dziecka. Nie jest łatwo temu sprostać. Konieczność zapewnienia warunków bytowych powoduje, że myśli i zaangażowanie rodziców jest większe w pracę zawodową, niż w rodzinę. Zmęczenie matek aktywnością zawodową i obowiązkami domowymi zabiera im nie tylko czas, ale siły i cierpliwość. Głównymi wrogami dobrego wychowania w rodzinie są:
- konsumpcyjne nastawienie do życia,
- chęć zdobywania i gromadzenia coraz to nowych rzeczy,
- niedocenianie wagi więzi rodzinnej,
- niedocenianie wagi elementarnych zasad moralności,
- rozpowszechnianie postawy roszczeniowej, że nam należy się więcej, niż należy się od nas,
- niski poziom kultury życia codziennego (awantury, alkoholizm),
- brak przygotowania młodych ojców i matek do wypełniania rodzicielskich ról. (Por. Chmieleńska I., 1990, s. 9).
Optymistyczne jest to, że jednak wiele rodzin daje sobie lepiej lub gorzej radę z tymi problemami.
Człowiek w pewnym stopniu rozwija się zawsze. Przez całe życie, nawet i w późnej starości możliwe jest wzbogacenie doświadczeń, zdobywanie nowych umiejętności, doskonalenie własnej osobowości. Okresami jednak, w których proces rozwoju dokonuje się w tempie najszybszym, w sposób najbardziej wyrazisty, są dzieciństwo i młodość. (Por. Filipczuk H., 1981, s. 5).
Wiele warunków i czynników musi złożyć się na to, by rozwój dziecka przebiegał harmonijnie, by był wszechstronny, obejmował równomiernie procesy psychologiczne, wszystkie składniki osobowości. By kierunek tego rozwoju był prawidłowy z punktu widzenia dobra samego dziecka i społeczeństwa, którego jest członkiem. Niektóre warunki i czynniki zależą od obiektywnej sytuacji, w jakiej się dziecko rozwija. O wielu jednak warunkach i czynnikach decyduje najbliższe otoczenie dziecka, osoby, które się nim opiekują, wychowują je i są za nie odpowiedzialne. Czynią to najlepiej wówczas, gdy zdają sobie sprawę z ich znaczenia, gdy rozumieją ich rolę i działanie, a także mechanizm ich funkcjonowania i wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka.
Jak już powiedziano, największy wpływ na zapewnienie dziecku optymalnych warunków rozwoju ma jego najbliższe otoczenie, przede wszystkim rodzina. Matka, ojciec i inni troszczą się o jego rozwój od pierwszych chwil życia, a nawet jeszcze wcześniej, już w życiu płodowym. Czynią wszystko, by rosło i rozwijało się jak najlepiej, ponieważ je kochają. Miłość to chyba najważniejszy spośród wszystkich warunek dobrego rozwoju dziecka. Nie wystarczy jednak jedynie kochać dziecko, by właściwie kierować rozwojem jego osobowości aż do ukształtowania osobowości dojrzałej, spójnej, zintegrowanej. Miłości do dziecka powinna towarzyszyć, uzupełniać ją i wspierać wiedza o podstawach i prawach rozwoju, o czynnikach, które wpływają na jego przebieg i decydują o jego jakości.
Nie jest możliwe ścisłe odgraniczenie rozwoju psychicznego od zagadnień rozwoju fizycznego. Dziecko stanowi jedność psychofizyczną, jego organizm i psychika są zależne, wzajemnie na siebie wpływają. Dlatego mówimy często o rozwoju psychofizycznym. Na czym polega proces rozwoju? Można go ujmować jako przyrost ilościowy. Dziecko rozwija się, gdy zwiększają się jego wymiary ciała, gdy wzrasta jego sprawność fizyczna, gdy coraz lepiej zaspokaja własne potrzeby oraz sprawniej porozumiewa się z otoczeniem. Przykłady można by mnożyć. Stopniowo wzbogaca się także jego wiedza o otaczającej je rzeczywistości, o świecie.
Zmiany, które zachodzą w organizmie i psychice dziecka w poszczególnych funkcjach i czynnościach psychicznych mają także charakter jakościowy. Następuje przejście od funkcji prostych do trudnych, od działań odtwórczych do twórczych, od form niedojrzałych, niedoskonałych do dojrzałych, doskonałych (Por. Reykowski J., 1976, s. 36).
Prawidłowości zmian zachodzących w rozwoju psychofizycznym dzieci i młodzieży stanowią podstawę podziału tego rozwoju na poszczególne okresy. W polskiej psychologii rozwojowej został przyjęty podział na okresy rozwojowe ze względu na:
- sposób i poziom poznawania i uświadamiania sobie przez dziecko otaczającej rzeczywistości;
- dominujący rodzaj działalności dziecka
- specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego, jakie są w tym okresie stosowane wobec dziecka (Por. Żebrowska M. 1976, s. 16).
Na podstawie powyższych kryteriów Maria Żebrowska opracowała periodyzację obowiązującą do dzisiaj. Wygląda ona następująco:
- okres niemowlęcy (pierwszy rok życia);
- okres poniemowlęcy (2-3 rok życia)
- wiek przedszkolny (4-6 rok życia)
- młodszy wiek szkolny (7-11-12 rok życia)
- wiek dorastania (1-12-17-18 rok życia);
- okres młodzieńczy (17-18-24 rok życia) (Por. ibidem, s. 72).
Między poszczególnymi okresami nie ma ostrych granic. Wszystkie zmiany dokonują się stopniowo, każdy etap stanowi przygotowanie do następnego, a narastające zmiany ilościowe prowadzą do przemian jakościowych. Ważne jest by pamiętać, iż każde dziecko rozwija się we wszystkich sferach swoim indywidualnym tempem. W przekonaniu wielu ludzi okresem, który nasuwa szczególne trudności jest zwłaszcza wiek dorastania. Można określić go jako „okres burzy i naporu” lub jako „powtórne narodziny”. Konflikty nastolatków z otoczeniem traktuje się jako zjawiska występujące powszechnie u wszystkich prawie dorastających. Geneza tych trudności najczęściej wiąże się z dojrzewaniem filozoficznym, a szczególnie przemianami gospodarki hormonalnej. Wszystkie okresy rozwoju są ważne. Każdy z nich ma swoje charakterystyczne właściwości, każdy przynosi specyficzne problemy wymagające rozwiązania.
Powszechnie rodzice pragną, by rozwój ich dzieci przebiegał jak najpomyślniej, by w jego wyniku osiągały jak najwyższy poziom, by sprawiały jak najmniej kłopotu, by kiedyś w przyszłości ich dzieci były szczęśliwe.


Bibliografia:

1) Wiedza o społeczeństwie- T. Woś, J. Stelmach, M. Mankowicz, M. Grzybowiski, T. Władyka. PWN Warszawa 2001
2) Elementarne pojęcie socjologii- Jan Szczepański PWN Warszawa 1996
3) Społeczeństwo- Wstęp do socjologii systematycznej- Jerzy J. Wiatr PWN Warszawa 1977
4) Socjologia- Jan Woskowski PSWS Warszawa
5) Wstęp do socjologii- Norma Goodman Zysk i S-ka 1997