Matura ustna część 2 (rozszerzenie )

36. Dulszczyzna (kołtuneria) jako zjawisko groźne nie tylko w czasach G. Zapolskiej. („Moralność pani Dulskiej”).
Dramat obyczajowy, ukazujący moralność mieszczańską. Ma wymowę satyryczną bowiem, krytykuje taką postawę, którą nazywamy kołtunerią.
Akcja rozgrywa się w saloniku pani Dulskiej. Mieszkanie: sztuczne palmy, na stolikach postawione fotografie. W tym saloniku pojawia się pani Dulska w porwanym szlafroku. Dulska drze się na domowników, na służącą. Przebiega przez wszystkie pokoje. Okazuje się, ze jest właścicielką kamienicy, w której akcja się rozgrywa. Dulska podwyższa wszystkim czynsze. W końcu dowiadujemy się, że Dulska jest matką i żoną. Mąż daje się sterować małżonce we wszystkim, jest pantoflarzem. Dulska jest chciwa, skąpa i bezwzględna. Z I sceny dowiadujemy się, że jest matką Zbyszka, Hesi i Meli. Zbyszko jest rozpieszczony prez matkę i ma romans ze służącą Hanką. Dowiaduje się o tym romansie pani Dulska i nie ochoty interweniować w sprawy syna. Tłumaczy, że wiedziała o tym romansie i tłumaczy, że dobrze że siedzi w domu i kocha się z Hanką. W końcu dziewczyna jest w ciąży. Matka chce wygonić dziewczynę, Zbyszko na złość matce chce się ożenić z Hanką. Po rozmyślaniach Zbyszko stwierdza po co się żenić z taką dziewczyną. Dulska ma podwójną moralność „Po to ma się pokój i cztery ściany, żeby brudy swoje prać”.
Na zewnątrz chce być przykładną matką i dobrą żoną. Jednak w domu jest niedobra. Jej zachowanie jest nieetyczne, bo wytyka wszystkim ich negatywne zachowanie. Co ciekawe akceptuje fakt, że w tym domu mieszka prostytutka (bo płaci regularnie). Dulska zawsze chce postawić na swoim i jej to się udaje, jest osobą o niskiej inteligencji. Przerażające jest to, że Dulska wychowuje tak samo swoje dzieci. To jest sankcjonowane w społeczeństwie polskim, że się udaje, nie słyszy tego co się dzieje w innym domu. Jest to problemem moralnym ukazującym podwójną moralność.



37.Powołanie, obowiązek i poświęcenie jako nadrzędne wartości życiowe dr. Tomasza Judyma („Ludzie bezdomni”).
Tomasz Judym- dziwny bohater który uważał, że ma dług do spłacenia, wywodził się z tej warstwy, którą chciał później leczyć. Z nędzy wyciągnęła go ciotka. Tomasz dzięki uporowi został lekarzem ale postanowił sobie, że skoro on wywodził się z tej warstwy robotniczej, wraca do swojej dzielnicy i postanawia coś z tym zrobić. Leczy ludzi biednych i nie bierze za to pieniędzy. Inni lekarze mówią żeby on nie leczył za darmo. Jednak on dalej leczy i zakłada gabinet lekarski. Wyjeżdża do uzdrowiska. Wszędzie ponosi porażki, nie udaje mu się nic zdziałać bo jest uparty, samotny, wszystko stawia na ostrzu noża. Judym tak bardzo traktuje poświęcenie patrz pyt 34 ze rezygnuje z rodziny. On nie liczył się z uczuciami innej osoby.

38.Która z postaci „Chłopów” W. St. Reymonta jest wg. ciebie najbardziej antypatyczna i dlaczego?
Maciej Boryna- syn Antek Boryna
Jagna Paczesiowa
Antek zaniedbał obowiązki rodzinne, obraził się na ojca i zażądał od ojca majątku. To i konflikt o Jagnę doprowadza, że Antek składa się do strzału w ojca, ale nie trafił bo opamiętał się(walka o las).
Antek chodzi do karczmy, przepija pieniądze i zaniedbuje rodzinę. Obowiązki wszystkie spadają na Hankę, która przeprowadza się do teścia Bylicy. Hanka powoli sobie radzi. Najgorsze jest to, że na Antka nie przychodzi opamiętanie. Na dodatek kiedy wywożą Jagnę ze wsi to on nie staje w jej obronie, bo woli stać w gromadzie. Po śmierci Macieja chce zająć jego stanowisko.

39.Grupy poetyckie XX lecia międzywojennego- wymień i omów dokładniej program i twórców wybranej.
Skamander, Żagary(Awangarda Wieleńska), Awangarda Krakowska, Awangarda Lubelska, Futuryzm.
Skamander:
Antoni Słonimski,
Julian Tuwim,
Kazimierz Wierzyński,
Jan Lechoń,
Jarosław Iwaszkiewicz
Sympatyzowały z tą grupą dwie kobiety: Maria Jasnorzewska-Pawlikowska i Iłłakiewiczówna



40. Soplicowo, Korczyn, Nawłoć, Bolimowo...-opowiedz o życiu w wybranym dworku szlacheckim.
Soplicowo- dom i siedziba Sedziego, stryja Tadeusza. Dworek był idealnie wtopiony w pejzaż .Symbol tradycji, patriotyzmu, polskości i kultury polskiej. Wojski i Podkomorzy dbali, aby wszystko odbywało się z tradycją. Dwór jest krainą idealną
Korczyn („Nad Niemnem”)-dwór ziemiański, siedziba Benedykta Korczyńskiego. Benedykt musi utrzymać Korczyn w polskich rękach, ale wiąże się to z wysokimi podatkami naniesionymi po powstaniu. Benedykt musi spłacać kontrybucje. W Korczynie mieszkają: Emilia Korczyńska (żona i dzieci Leonia i Witold),rezydenci-ci co nie mają majątku i są na łaskach znajomych-Justyna Orzelska i ojciec, Marta Korczyńska. Małżeństwo Benedykta z Emilią jest nieszczęśliwe, bo ona się czuje tak jakby się dusiła w tym małżeństwie, nie odpowiada jej takie życie, Benedykt nie jest dobry do rozmów. Nadzieja jest w młodym pokoleniu, bo Witold wie gdzie szukać prawdy o życiu.
Nawłoć- „Przedwiośnie” St. Żeromskiego. Cezary trafia jako gość zaproszony przez Hipolita Wielosławskiego bo w czasie wojny światowej uratował życie. W Nawłoci nikt nie pracuje, nie przejmuje się pieniędzmi, nikt nie przejmuje się sytuacja Polski, która odzyskała niepodległość. Odbywają się uczty. Tylko służba dba o porządek. Jest to oskarżenie takiego trybu życia ziemiaństwa

41. Twoje spostrzeżenia na temat postaw moralnych bohaterek „Przedwiośnia” St. Żeromskiego.
Laura Kościeniecka, Marusia, Karolina, Wanda Okrzyńska
Matka Cezarego – Jadwiga Baryka z Dąbrowskich
Laura Kościniecka – kochanka Cezarego, kobieta fałszywa, obłudna, romansowała z młodym Cezarem, kobieta zmysłowa, piękna, starsza od Cezarego
Wanda Okszyńska – otruła Karolinę, rywalkę swoją
Karolina Szarłatowiczówna – rozpuszczona latawica
Skrytykować Laurę, Wandę i pochwalić matkę

42. Naturalizm w prozie St. Zeromskiego.
Naturalizm-prąd literacki w II połowie XIX w ukształtowany we Francji. Twórcą był Emil Zola. Przedstawiał on ciemne strony życia. Dramatyczne scenki szczególnie nędze, brzydotę. Wystrzegał się naturalizmu oceny zjawisk, selekcji. Pisarz nie miał prawa komentować tego co naturalizm prezentuje
„Rozdziobią nas kruki.. wrony” -Szymon Winrych przekonany, że walka jest bezcelowa, samotny brudny idzie i spotyka wojska rosyjskie. Powstaniec błaga o darowanie życia. Tamci i tak go zabijają. Później kruki rozdziubują ciało. Wrony i kruki symbolizują zaborców, którzy chcieli dobrać się do mózgu Polaków, zniewolić, aby nie było wolnych myśli walki. Przychodzi chłop ze wsi i ograbia go ze wszystkiego i dziękuje Bogu, że dał mu tyle żelastwa i złomu. Później zepchnął ciało powstańca i konia do dołu i przykrył ziemią. Opis jest prowadzony szczegółowo bez uczuć. Żeromski opisując scenę prowadzi rzeczowo, beznamiętnie, nie krytykuje tego chłopa tylko pozostawia t o czytelnikowi.
„Ludzie bezdomni”- naturalistyczne opisy ukazujące nędze, biedę, opisy noclegowni w Paryżu, w Polsce, ciężka praca robotników w fabryce cygar i stalowni, życie chłopów w czworakach, w Cisach




43.Problematyka społeczna w „Przedwiośniu” S.Żeromskiego i „Granicy” Z.Nałkowskiej
„Przedwiośnie” – powieść podejmująca ważne problemy polityczno – społeczne odrodzonej Polski. Powieść nie proponuje rozwiązań, ale stawia pytania, konfrontuje różne poglądy, jest to powieść – dyskusja ideowa.
1. Obraz niepodległej Polski:
a) Kraj kontrastów społecznych. Warstwy posiadające (Nawłoć): beztroska lekkomyślna konsumpcyjność i płytkość życia: obłuda stosunków towarzyskich (trójkąt Cezary – Laura – i jej narzeczony Barwicki). Nędza wsi (Chołdek): straszna egzystencja komorników, choroby zazwyczaj pozostawiania starców na mrozie „na umarcie” Trudne warunki robotników: bezrobocie, drożyzna, strajki, głodowe płace.
b) Kraj, w którym władza opiera się przemocy: zastąpienie przemocy zaborców przemocą polskiego aparatu władzy, prześladowania więźniów politycznych, brutalne tortury wobec nich, policjant jako symbol państwa.
2. Konfrontacja różnych programów naprawy Rzeczpospolitej:
a) wizja szklanych domów: ojciec Cezarego opowiada synowi o dokonaniach pewnego krewniaka, który wynalazł genialny wynalazek, który całkowicie zmieni warunki życia i sposób myślenia Polaków. Kompromitacja tej baśniowej wizji: zdarzenie jej utopijności z realną Polską
b) Program Gajowca: kontynuacja XIX – wiecznych koncepcji pozytywistycznych, społeczników, socjalistów, najcenniejszą wartością niepodległość; głosi konieczność wzmocnienia armii, dobrze zorganizowana policja państwowa jako gwarantka porządku społecznego ; popieranie gospodarki;
c) Program komunistów: walka między proletariatem a burżuazją jako jedyny konflikt między ludźmi, klasowy charakter państwa jako narzędzie ucisku robotników przez burżuazję; nawoływanie do rewolucji społecznej i stworzenie społeczeństwa bezklasowego. Kompromitacja programu: przedstawiciel Lulek to postać antypatyczna- fanatyk i doktrynier. Klasa robotnicza – dotknięta biedą, domoralizacją chorobami nie może być siłą wiodącą; rewolucja jest zawsze rzezią i zniszczeniem, a nie budowaniem sprawiedliwego świata:
„Granica” – prezentacja przekroju całego społeczeństwa Polski lat 30 – tych; jest to obraz krytyczny;
1) Ziemiaństwo – Tczewscy. Bezproduktywny, konsumpcyjny tryb życia: podróże, oddawanie się wyłącznie rozrywkom, kult jedzenia. To klasa – to podpora władzy. Mechanizmy działania: uzależnienie bezpartyjnego dziennika „Niwa”, uzależnienie Ziembiewicza, bezwzględne przywłaszczenie prac innych.
2) Wysadzeni z siodła – zdeklasowana szlachta – rodzice Zenona. Brutalność wobec chłopców; bezpłatny sposób gospodarowania; pseudopatriotyzm; konserwatyzm, jego sens polityczny: uzależnienie od bogatego ziemiaństwa i wspieranie go.
3) Drobno mieszczaństwo – Pani Kolichowska – żądza gromadzenia, jednostronne widzenie świata; brak gustu; małostkowość, prostactwo; obojętność wobec cudzej biedy (przerobienie piwnicy na „mieszkanie”)
4) Kapitaliści – niewidoczny na pierwszym planie, ale mający duży wpływ na to co się dzieje w mieście. Bezwzględność w obronie własnych interesów. Związki między warstwą kapitalistów a władzą polityczną: minister Niewieski jest finansistą, Marian Chąśba zostaje zwolniony z huty za działalność polityczną, zamknięcie huty (przejaw powszechnego kryzysu ekonomicznego) wiąże się z aresztowaniami i zbrojną interwencją policji
5) Proletariat – ofiary panującego systemu, poniżone, wyzyskiwane i uciskane. Praca jako warunek konieczny zdrowia moralnego. Siła społeczna zdolna do buntu z zorganizowanej walki.
Społeczeństwo polskie w „Granicy” jest podzielone na grupy, między innymi którymi istnieją nieprzekraczalne bariery (poziomu życia, obyczaju, sposobu myślenia). Grupy te pozostają w ostrym konflikcie interesów (jest to przede wszystkim konflikt między światem pracy a warstwą posiadaczy). Obraz polskiego społeczeństwa w „Granicy” jest oskarżeniem systemu politycznego Drugiej Rzeczypospolitej. Powieść społeczno – obyczajowa staje się powieścią polityczną.

44. Gdzie szukać prawdy o człowieku? Rozważania o postawie moralnej Zenona Ziembiewicza.
Naturalną cechą charakteru Ziembiewicza wydaje się być jego skłonność do kompromisów prawdopodobnie odziedziczona po matce. Zenon poddaje się sytuacji, okolicznościom, otoczeniu. Jego intencje są niewątpliwie szlachetne, brak mu jednak siły, konsekwencji w działaniu. Te cechy ujawniają się już w trakcie jego studiów w Paryżu. Związek z nieuleczalnie chorą Adelą kończy się wyjazdem bohatera z Francji. Nie okłamuje dziewczyny, otwarcie mówi, że jej nie kocha. Jego rola polega na tym, że pozwala się darzyć uczuciem a wyjazd tuż przed śmiercią Adeli jest dowodem chłodu i obojętności wobec niej, kompromisu wobec sytuacji w jakiej się znalazł i uległości wobec okoliczności. Następnym aktem poddania się losowi jest romans z Justyną. Zenon specyficznie odbiera świat: uważa że rzeczywistość narzuca pewne sytuacje, okoliczności, ludzi których można tylko biernie przyjmować. Ulega więc atmosferze wolności, swobody, lenistwa i spokoju przesyconej subtelnym erotyzmem i zostaje kochankiem Justyny. Nie kocha dziewczyny, nic do nie j nie czuje, ich związek to po prostu zbieg okoliczności.



45. Człowiek więźniem stereotypów, przyzwyczajeń i wpojonych mu przekonań na podst. ”Ferdydurke” W Gombrowicza i twoich spostrzeżeń.

Witold Gombrowicz (1904-1969) debiutował zbiorem opowiadań „Pamiętnik z okresu dojrzewania” (1933). Następnym jego utworem, powieścią „Ferdydurke” ugruntował swoją znaczącą, ale jednocześnie zawsze budzącą kontrowersje pozycje prozaika, który z ironią i parodystycznym dystansem przedstawiał fałszywe, jego zdaniem, wzory moralne, społeczne i narodowe. Mówił, że nie chce być Polakiem, chce być Gombrowiczem. Opuścił Polskę przed II wojną światową. Mieszkał w Argentynie. Po przerwie zaczyna drukować swoje utwory, jednak w Polsce „Ferdydurke” wychodzi dopiero w latach pięćdziesiątych z powodu cenzury.
Świat w utworze przedstawiony jest jako projekcja wyobraźni bohatera, zdarzenia dzieją się w „głowie” postaci. Tematem utworu, jego głównym zagadnieniem jest ukazanie człowieka w kulturze. Jest to element zagadnienia antropologii filozoficznej, która rozpatruje człowieka jako istotę społeczną. W utworze sam autor wykłada swoje poglądy. Głównym problemem „Ferdydurke” jest problem formy. Nie ma ucieczki od formy jak tylko w inną formę – mówi Witold Gombrowicz. W półśnie bohatera pojawia się profesor Pimko –superbelfer. Józio trafia do szkoły, popada w formę szkoły. Profesor Pimko nie przyjmuje do wiadomości, że jego uczniowie chcą podkreślić swoją dojrzałość, manifestowaną przez przekleństwa, wulgarne dowcipy itp. Bez względu na to, co robią, Pimko udowadnia, że są skromni i niewinni. Przemawia językiem, jakim mówi się do słodkich malców. „Upupia” uczniów. Udziecinnia ich, narzuca im określoną, niższą formę.
Uważam, że prawdą jest iż człowiek popada z jednej formy w drugą. Nie ma od niej ucieczki. Nawet będąc na uboczu, nie kontaktując się z otoczeniem, nakładamy sobie pewną formę. Samotnik nie może powiedzieć „Jestem inny niż wszyscy”, ponieważ on też istnieje w pewnej formie. Człowiek od urodzin aż do śmierci żyje w formie, tylko nie zdaje sobie z tego sprawy. Witold Gombrowicz w „Ferdydurkę” bardzo jasno wykłada, że człowiek popada z jednej formy w drugą i że nie ma od formy ucieczki.
Następnym poglądem Gombrowicza jest stwierdzenie, że człowiek dla człowieka istnieje tylko jako rzecz, jest stwarzany przez wyobraźnię drugiego człowieka. Wyobrażamy sobie innych, nie dostrzegając ich. Gombrowicz mówi:
„człowiek jest najgłębiej uzależniony od swojego odbicia w duszy drugiego człowieka,
chociażby ta dusza była kretyniczna”.
Dla ciotki Józio istnieje taki, jakiego ona go sobie stworzyła. Człowieka już po zachowaniu klasyfikujemy, wkładamy w jakiś schemat. Patrząc poprzez schematy, stwarzamy obraz danego człowieka. Młodziakowa uwierzyła profesorowi Pimce, że Józio jest młodym człowiekiem, udającym dorosłego. I już Młodziakowa widzi go takim, nie dostrzega jego prawdziwego oblicza. Nie ma ucieczki od „gęby”. Narzucając komuś swoją formę, pozbawiamy go twarzy, a tym samym wolności. tak jak to próbował zrobić Miętus, walcząc z Syfonem na miny lub gwałcąc go przez uszy. Gombrowicz znowu wyjaśnia, że człowiek jako istota ludzka uzależniony jest od innych ludzi. Każdy go widzi w taki sposób w jaki chce go widzieć. Nie zna go, a ma o nim wyrobione pewne zdanie. To zdanie jest jednak nieprawdziwe, jeśli się kogoś nie zna. Gombrowicz daje do zrozumienia, że nie ważne co człowiek zrobi, to ludzie i tak będą go widzieli i oceniali jak chcą. Człowiek jest uzależniony od czyjegoś zdania. Dlatego człowiek zawsze udaje kogoś innego, nigdy nie jest sobą. Dopiero poznając wnętrze człowieka, możemy o nim coś powiedzieć. Nie liczy się to jak wygląda, lecz to co ma w sobie.
Gombrowicz mówi, że ludzie zniewalają się, narzucając swoją formę innym, próbują go ukształtować na własne podobieństwo. Tak jak w „Ferdydurke” nauczyciel języka polskiego, profesor Bladaczka narzuca swój tok myślenia uczniom. Mówi, że Słowacki wielkim poetą był. Nie wyjaśnia dlaczego, nie przedstawia jego biografii, nie udowadnia. Po prostu wielkim poetą był. Gombrowicz uświadamia, że na każdym kroku ktoś próbuje nałożyć nam pewną formę. Będąc jeszcze dziećmi, rodzice mówili nam jak mamy postępować, jak odnosić się do dorosłych, co nam wolno, a co nie. Już wtedy nakładali nam pewną formę. Kiedy rozmawiamy z nauczycielem, on nam nakłada pewną formę, ponieważ zmusza nas do innego zachowania, zachowania jakie powinien przestrzegać uczeń względem nauczyciela. Nauczyciel biorąc nas do odpowiedzi, narzuca nam formę, ponieważ zmusza nad do odpowiedzenia na jego pytanie. Człowiek nigdy nie może być sobą, jest uzależniony od innego człowieka.
Sądzę, że Gombrowicz „wielkim poetą był”, ponieważ pobudza naszą wyobraźnię, świadomość. Jednak nie możemy zapominać o pewnych wyrazach takich jak „pupa”, „gęba”, „łydka”, „zieloność”, ponieważ są one kluczem do odczytania utworu. „Gęba” oznacza narzucenie formy, swojego zdania, „pupa” zdziecinnienie, „łydka” nowoczesność natomiast „zieloność” jest symbolem niedojrzałości. Nazywa nasze myśli po imieniu, bo czy któryś z nas nie wie, że „jak cię widzą, tak cię piszą”? Gombrowicz zmusza nad do zastanowienia się nad tym. Uświadamia nam, że to co myślimy, co robimy, co czujemy nie jest niczym indywidualnym, to tylko schematy. Zawsze ktoś będzie nam przyprawiał „gębę”. Sam autor w zakończeniu drwi sobie z nas, z czytelnika. Nazywa go trąbą. Jednak zakpił także z własnego utwory, a tym bardziej z siebie. Nie możemy walczyć z formą, bo nie można z nią wygrać. Możemy się jej tylko poddać. Gombrowicz powiedział: „być człowiekiem to znaczy być sztucznym”. Skoro sztuczność jest nam właściwa nasz język także musi być sztuczny.


46. Groteska w literaturze XX-lecia międzywojennego. Omów zjawisko wykorzystując znajomość utworów Witkacego, Schulza, Gałczyńskiego lub Gombrowicza.
Groteska jest to konwencja literacka polegająca na deformowaniu rzeczywistości, łączeniu elementów świata ludzi i świata zwierząt. Mająca na celu krytykę tej rzeczywistości(podobnie jak w satyrze).W odróżnieniu od satyry groteska posługuje się absurdem, fantastyką ,wyolbrzymieniem. Twórcy XX w chętnie wykorzystują groteskę, aby wyrazić swój negatywny stosunek do świata opisywanego.
1) Gombrowicz- „Ferdydurke” Gombrowicz postawił tezę, że światem rządzi forma oparta na sztuczności. Tak naprawdę nikt z nas nie jest naprawdę sobą. Aby tą tezę udowodnić posłużył się groteskową sytuacją.30 latka umieścił w 6 klasie szkoły powszechnej, na pensję u państwa Młodziaków i wśród konserwatywnego ziemiaństwa w Bolimowie. Z tych 3 sfer Józio Kowalski próbuje uciec demaskując wcześniej sztuczność tych środowisk. W szkole są metody nauczania np. uczenie na pamięć, powtarzanie głośne i zapamiętywanie. Ogromny strach nauczycieli przed dyrektorem i wizytatorem. Karykaturalne postaci np. profesor Pimpko- podstarzały, zakochany w pensjonarce czy Bladaczka apelujący do swoich uczniów aby uczyli się ze względu na swoją rodzinę. Powieśc Gombrowicz kończy się stwierdzeniem ze nie ma ucieczki przed człowiekiem jak tylko w innego człowieka, nie ma ucieczki przed gębą jak tylko w inną gębe, a przed pupą nie ma ucieczki. Pupa-wprowadzenie w dzieciństwo.
2) ”Szewcy” Witkacego to dramat absurdalny ukazujący rewolucję i jej skutki. Autor przedstawił, że rewolucja pożera własne dzieci. Poszczególne stadia przewrotów politycznych to
a) kapitalizm
b) wyzysk kapitalistyczny zostaje obalony ,władzę przejmują szewcy: czeladnicy i rejent Tempe, następuje socjalizm
c) faszyzm-zamykają szewców o otwierają zakład szewski
d) ostatnim ustrojem jest technokracja-polega na sprawowaniu władzy przez ludzi o wykształceniu technicznym, którzy stawiają na maszyny. Witkacy stwierdził, że teatr się przeżył i należy stworzyć nową teorię-TEORIĘ CZYSTEJ FORMY Wyrasta ona z katastroficznych przekonań autora ,że świat się kończy, sztuka się wyczerpała a indywidualność człowieka jest mocno zagrożona. Witkacy uważa, że fabuła i prawdopodobieństwo zdarzeń nie są w dramacie istotne. Dlatego jego bohaterowie umierają a następnie ożywają dalej w akcji (Sajetan)


47. Zmagania człowieka z losem w „Procesie” F. Kafki (lub inym utworze).
Centralnym problemem prozy Kafki jest udręka samotnego człowieka zagubionego w obcym mu, wrogim, zbiurokratyzowanym świecie, którego mechanizmu nie może pojąć, a jednak próbuje walczyć z jego anonimowymi siłami. Oryginalna twórczość Kafki wyrosła na gruncie ekspresjonizmu, ale wybiega daleko poza ten kierunek. Jest to proza awangardowa, zrywa z tradycjami, zwłaszcza z realizmem, nie naśladuje rzeczywistości, a kreuje własną, niepokojącą wizję świata.

Świat przedstawiony w "Procesie" Kafki jest metaforą systemu władzy, który pragnie całkowicie podporządkować sobie człowieka. Józef K. stanął przed silną, rozbudowaną instytucją, która coraz bardziej ingeruje w jego życie, zniewala go, uniemożliwia myślenie o czymkolwiek innym. Instytucja wytwarza własne prawa, które wydają się absurdalne, nielogiczne, ale tym bardziej potwierdzają potęgę sądu. Nie ma żadnych szans jednostka, która spróbuje się sprzeciwić. Opornych czekają tortury i śmierć. Przeżyć można za cenę utraty indywidualności, godności, za cenę zniewolenia. Instytucja żąda posłuszeństwa, bezkrytycznej wiary, hołdu. Jest to siła anonimowa - nie wiadomo kto oskarża, kto feruje wyroki. Człowiek od początku uznany jest winnym, ma tę decyzję przyjąć bez szemrania i podporządkować się. Zresztą styka się tylko z niższymi urzędnikami, woźnymi, którzy nie udzielają mu żadnych sensownych informacji. Sami nie wiedzą, są tylko trybikami w potężnej machinie, co nie przeszkadza im poniżać, lekceważyć oskarżonych. Kafka ukazał jak nieludzki stał się świat z coraz bardziej rozbudowaną biurokracją, systemem niewolenia człowieka, który podporządkowuje każdy moment życia, każdy czyn, nawet odruch kontroli urzędników. Im bardziej zawikłany system, im trudniej go pojąć, tym ważniejsi są jego funkcjonariusze, tym bardziej bezradny jest pojedynczy człowiek.
W skrajnej wersji taki zbiurokratyzowany system przybiera zbrodniczą formę totalitaryzmu. Ale i we współczesnych demokracjach często się zdarza, że machina biurokratyczna tak się rozrasta, że oszałamia człowieka i podporządkowuje go sobie nadmiernie. Rzesze urzędników, by uzasadnić swe istnienie, komplikują życie niezrozumiałymi przepisami i ograniczeniami. Ludzie stają wobec nich bezradni. Rejestry, kartoteki, dokumenty, komputery sprowadzają istotę ludzką do numeru, peselu itp. i służą kontrolowaniu i podporządkowaniu. Rzeczywistość poddana zbytniej presji urzędników staje się odhumanizowana, nieludzka i nieprzyjazna człowiekowi. Kafka znakomicie to przewidział.
Ta wielka metafora ma także sens metafizyczny. Możemy ją odczytywać w kategoriach ostatecznych dotyczących życia, śmierci, winy i kary. Wina, grzech są nieodłącznie związane z ludzkim życiem. Karą za nie jest śmierć. Wina Józefa K. polega na próbie zrozumienia świata, a wiedza ta jest niedostępna człowiekowi. Był szczęśliwy, gdy nie myślał o tym. I tak lepiej, bo po co rozumieć? Z rozumieniem łączy się udręka, jak w przypadku bohatera. W dziewiątym rozdziale powieści bohater rozmawia z księdzem w katedrze. Miejsce kultu, opowiadana przez księdza przypowieść, rzekomo pochodząca z Biblii, sugerują, że chodzi o sprawy zasadnicze, dotyczące istoty bytu, praw rządzących światem. W przypowieści prawo jest przedstawione jako cel dążeń każdego człowieka, świętość, potęga. Aby je zrozumieć człowiek poświęca wszystko, ale celu nie osiąga. Prawo jest tu ukazane jako świętość, którą należy przyjąć, szanować, podporządkować się jej. Każdy bunt jest grzechem. Człowiek jest winny w założeniu, bo jest ciekawy, chce poznać, pragnie wolności, godności, żyje, a więc grzeszy. Nie ma niewinnych. Proces toczy się nieustannie w sumieniu każdego człowieka. Wyrokiem jest śmierć, która przecież czeka każdego człowieka. Taka interpretacja jest bardzo pesymistyczna. Według niej los człowieka jest niezmienny i przesądzony. Porządek świata jest nienaruszalny, umysł ludzki nie może go zgłębić, wszelkie próby są winą, grzechem. Grzeszymy żyjąc. Życie jest procesem, który z każdym dniem przybliża Sąd Ostateczny.

48. Wielopłaszczyznowość i artyzm „Mistrza i Małgorzaty” M. Bułhakowa.
To książka poruszająca wiele gatunków:
-miłosny: Mistrz i Małgorzata
-Biblijny-odwołanie do życia i męczeństwa i śmierci Chrystusa(w powieści Jeszua Hanocri),drugą postacią jest poncjusz Piłat (prokursator)
-wątek psychologiczny ukazujący dylematy człowieka, który musi podjąć ważną decyzję
-wątek fantastyczny-pojawienie się Wolanda i jego świty w Moskwie w latach 30-tych
Woland siła zła pełni funkcję pozytywną w powieści demaskuje wszelkie przejawy korupcji, ukazuje mieszkańców Moskwy, wymierza kary nieuczciwym osobom
-powieść polityczna-krytykująca system panujący w Rosji. Wszystko opiera się na donosicielstwie, korupcji, nadużywaniu władzy.
-wątek baśniowy- powieść odwołująca się do motywów baśniowych: wyjazd Małgorzaty na miotle, podróż kabrioletem, mówiący kot
Artyzm powieści polega na tym że Bułhakow bardzo umiejętnie łączy wszystkie watki w jedną całośc, że powstaje powieść spójna a nie odrębne części. Wykorzystuje tu kompozycję SZKATUŁKOWĄ, że wszystkie powieści są w środku całej powieści.

49. Najciekawsze portrety psychologiczne w wybranych powieściach okresu pozytywizmu, Młodej Polski, międzywojnia i współczesnych.
Pozytywizm- Wokulski, Justyna Orzelska („Nad Niemnem”)- kieruje się głosem serca, wybiera Janka
Młoda Polska ”Ludzie bezdomni” Tomasz Judym, ”Chłopi” -Jagna i Boryna
Dwudziestolecie miedzywojenne- Cezary Baryka z „Przedwiośnia”
„Granica” Nałkowskiej- Zenon Ziembiewicz, żona Elżbieta Biecka, kochanka Justyna Bogutówna (Justyna oblała kwasem Zenona, następnie on strzelił do siebie)



50.Portret ofiary i kata w „Medalionach" Nałkowskiej napisała w oparciu o badania i obserwacje
Poczynane podczas prac głównej komisji badania zbrodni Hitlerowskich.
Pisarka była członkiem tej komisji i wszystko, co zawarła w swojej prozie jest
faktem. „Medaliony" stanowią cykl opowiadań, w których autorka nie poddaje
materiału specjalnej obróbce literackiej, gdyż suche fakty bez komentarza i bez
interpretacji – uderzają najmocniej. Cykl stanowi 8 opowiadań.
Tytuł pochodzi od medalionów nagrobkowych zawieszanych na grobach
ludzi zmarłych. Nałkowska prezentuje w swoich krótkich opowiadaniach -
refleksjach portrety ludzi, którzy przeżyli gehennę hitleryzmu i poprzez swoje
wypowiedzi, zeznania i zwierzenia dali świadectwo prawdzie.
Motto „Medalionów" brzmi:
„Ludzie ludziom zgotowali ten los "
Wyczuwamy w nim gorycz refleksji i pytanie:
-Jak to się mogło stać?
-Jak człowiek mógł tak skrzywdzić i upokorzyć drugiego człowieka?
Motto przeraża i porusza, a „dobre" obrazy w „Medalionach" są dziełem
człowieka, który utworzył faszyzm i hitleryzm prace i miejsce kaźni ~ straszną
rzeczywistość, koszmar.



51. „Zło nie było udziałem tylko jednej strony” – rozwiń tę myśl w oparciu o znaną Ci literaturę obozową.
(można połączyć z pytaniem 50)

T. Borowski – „Opowiadania”
Z. Naukowska – „Medaliony”
G.H. Grudziński – „Inny Świat”
Nie tylko Hitlerowcy byli katami, byli źli, ale także przemoc była wśród więźniów.
Narrator Tadek ma cechy T. Borowskiego. Nikt z obozu nie został czysty, spokojny. Trzeba było te zasady trochę nagiąć aby przeżyć.
Musieli kraść, aby lepiej się odżywić. Borowski ukazany jest jak je konserwę rybną i boczek.

52.„Ważniejsze od przetrwania jest zachowanie swego człowieczeństwa" ,(G. Orwell).Przedstaw swój sąd na ten temat wykorzystując znajomość „Innego świata" G. Herlinga - Grudzińskiego i „Opowiadań" Tadeusza Borowskiego.

Antropologia filozoficzna od wieków stara się ostatecznie zdefiniować jakie i czym jest człowieczeństwo, odpowiedzieć na pytania o istocie ludzkiej i wypracować koncepcję człowieka, która określi jego naturę. Człowiek powinien szanować bliźniego. Nakazuje nam to zarówno sumienie jak też wiara. Jednak jak wiemy „tonący chwyta się brzytwy" i potrafi utopić swego wybawcę walcząc o swoje życie. Przykładem takiego zachowania jest postawa niektórych bohaterów „Innego świata" Grudzińskiego i „Opowiadań" Borowskiego. Na własnej skórze doświadczyli oni cierpienia związanego z wojną i okupacją, i byli naocznymi świadkami tego co zawarli w swych dziełach. W „Innym świecie" Grudziński relacjonuje swój pobyt w łagrze w Jercewie, które charakteryzowało się
wszechogarniającą siłą donosu na bliskich i przyjaciół, licznymi gwałtami kobiet i zabójstwami. Jednak chyba najgorszą postawą jaka zasługuje na potępienie było zachowanie pewnego współwięźnia, którego Grudziński spotyka po wojnie w Paryżu. Aby uratować swoje życie owyczłowiek doniósł na trzech jeńców niemieckich, których następnie rozstrzelano. Oczekiwał on, że Gustaw jako towarzysz udręki wypowie chociaż jedno słowo: „rozumiem" , uciszające jego wyrzuty sumienia, jednak to nie nastąpiło. Inną postacią jest Kostylew , skazany niesłusznie za rzekome szpiegostwo. Praca fizyczna załamała go i poniżyła do tego stopnia, że nie było rzeczy, której by nie zrobił dla kawałka chleba. By ocalić w sobie resztki człowieczeństwa, zdecydował opalać sobie rękę co jakiś czas w ogniu, dzięki temu rana nie goiła się, a Kostylew leżał ciągle w szpitalu, czytając
swoje ukochane książki i zachowując swoją wolną wolę. Jednak wielu więźniów złamało niewolnicze życie w łagrze. Taką osobą jest pewna młoda dziewczyna, zwana „generalską doczką", którą głód z dumnej i pięknej zmienił w kobietę lekkich obyczajów oddającą swe ciało za jedzenie.
Podobne sytuacje opisuje Borowski w swoich opowiadaniach. Opowiadanie „Proszę państwa do gazu" to obraz rozładunku nowych więźniów, w którym uczestniczy główny bohater, Tadeusz zwrot w stronę autora. Nagrodą dla pomagających przy rozładunku mają być nowe ubrania i świeże jedzenie, jednak Tadeusz zapomina o nagrodach gdy widzi „dantejskie sceny" towarzyszące
rozładunkowi. Z wagonów wychodzą tysiące ludzi . nieświadomych swej przyszłości. Nie wiedzą oni ,że zostaną spaleni, lub będą dożywać śmierci w okrutnych katuszach. Gdy wagony zostają otwarte,
wydobywa się z nich ogromny fetor, wyskakują z nich wykończeni ludzie, niektórzy nie docierają na miejsce żywi, gdyż zostają zadeptani przez innych. Matki by uniknąć śmierci wyrzekają się swoich dzieci, które ciskane są przez esesmanów niczym kamienie. Kaleka dziewczyna bez nogi wrzucona
jest więźniów na stertę trupów - spali się żywcem razem z nimi. Tadeusz bardzo źle znosi to wszystko, uzmysławia sobie że brak jedzenia jest niczym w porównaniu do cierpienia jakie przeżywają nowi więźniowie. Gdy transport zostaje rozładowany, obóz powraca do normalnego życia. Nikt nie zauważa nawet dymu z krematoriów, zaś nowe ubrania i świeże jedzenie wzbogacą zapasy na wiele dni.
Inne opowiadanie Borowskiego pt. „Dzień na Hermenzach" również przedstawia życie obozu, a dokładniej hierarchię tam panującą. Najważniejsze jest tu jedzenie, za które niektórzy potrafili wydać innych więźniów na śmierć. Sumienie i czystość duszy znika gdy przed oczami pojawia się coś do jedzenia, co nie przypomina wody z pokrzywą. Uczy się tu tylko przetrwanie, a wartości moralne i zwykłe człowieczeństwo traci są wartość przy kromce chleba.
Wiemy że człowiek w chwilach zagrożenia życia walczy o nie jak dzikie zwierzę, stosując wszystkie chwyty, nawet te niedozwolone. Warto jednak czasami zachować odrobinę człowieczeństwa- Co prawda nie pomoże to ciału, ale na pewno wzmocni duszę i pozwoli przetrwać złe chwile.

53.Kariera J. Stroopa przykładem mechanizmu tworzenia elit w
faszystowskim systemie totalitarnym.

J. Stroop, oficer SS, likwidator warszawskiego getta. Moczarski, autor książki spędził z nim kilka miesięcy w jednej celi i prowadzi z nim rozmowy. Stroop opowiada o swoim dzieciństwie, ojcu policjancie, o matce, która niemal dewocyjnie praktykowała wiarę katolicką, o małym prowincjonalnym miasteczku, w którym Stroop się wychował. Właściwie nie miał szans na karierę, ani na wyrwanie się z prowincji, gdyby nie kontakt z ideologią faszystowską. Niemiec wspomina rodzinę, szkołę, wojsko, I wojnę światową, swoją pierwszą miłość, która nie
miała szans, gdyż Stroop zakochał się w Słowiance, małżeństwo z odpowiednią kobietą niemiecką, wychowanie syna na dobrego faszystę... Odznaczył się licznymi sukcesami w podbojach ziem wschodnich. Wykształcenie zastępowała ideologia. Misja zlikwidowania getta żydowskiego.Na przykładzie kształtowania osobowości Stroopa pokazany został mechanizm działania systemu hitlerowskiego;
- poszufladkowana psychika: dobry ojciec nie kłóci się z byciem hitlerowskim zbrodniarzem;
- Stroop jako wytwór, efekt działania machiny zła;
- Oddziaływanie faszyzmu na swych członków przez: mitologię o
pochodzeniu; koncepcje pseudo - historyczne, pojęcia na temat kobiet i
innych ras.
Stroop osiągnął swoją pozycję dzięki temu ,że ślepo słuchał rozkazów , nie pytał o ich sens tylko je wykonywał. To była jedna droga w jego życiu do osiągnięcia czegokolwiek w życiu. Ślepe posłuszeństwo ideologii okazało się najlepszym wyjściem.


54. Martyrologia narodu żydowskiego i jej odzwierciedlenie w literaturze
Wielu pisarzy chciało wypowiedzieć prawdę o ostatnich rozdziałach historii Europy. Najokrutniejszym doświadczeniem z tamtych lat były obozy koncentracyjne, milionowa martyrologia narodów, machina śmierci stworzona przez hitlerowców. Skala rozrachunków z hitlerowskimi obozami zagłady w Polsce była największa. Ukazało się wiele relacji byłych więźniów. Polskie relacje o obozach były najliczniejsze, a także najgłębsze.Znalazło to oddźwięk w literaturze Tadeusza Borowskiego, Zofii Nałkowskiej, Gustawa Herlinga- Grudzińskiego. Ich osobiste przeżycia z lat wojennych wypłynęły na powstanie utworów o tamtych latach. Borowski przeszedł piekło obozów koncentracyjnych, Nałkowska pracowała w Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich, Grudziński był więźniem sowieckich łagrów. *Borowskiemu największą popularność przyniosły opowiadania „Pożegnanie z Marią”, „Kamienny Świat”. Ukazuje w nich obraz degradacji moralnej, upadku człowieka, zatracenia systemów wartości w warunkach obozu koncentracyjnego. Obóz to dla Borowskiego miejsce, w którym nie tylko się umiera, ale także trzeba żyć. Niestety, życie to możliwe jest dopiero po odrzuceniu wszelkich kryteriów moralnych. Narrator opowiadań nosi imie Tomek. Nie jest on traktowanyjako przestępca, chociaż kieruje się zasadami, które mogą być różnie oceniane. Przede wszystkim uświadomił sobie, że tylko bezwzględność wobec innych pozwoli przetrwać, znaleźć miejsce w przedziwnie zorganizowanym społeczeństwie obozowym. Podstawą jego funkcjonowania w obozie była nadzieja, że wojna się skończy, że nadzieje „inny świat”, że wrócą prawa człowieka. * Opowiadania Borowskiego najczęściej porównywane są z „Medalionami” Nałkowskiej, w których dominuje zdumienie, że „ludzie ludziom zgotowali ten los”. Wybierając najbardziej drastyczne epizody, autorka podkreśla duchowe i moralne zniszczenie wywołane stałym obcowaniem człowieka ze zbrodnią i śmiercią. Opowiada o planowym mordowaniu ogromnej liczby ludzi, których ciała stały się surowcem w przemyśle. Zofia Nałkowska przedstawiła życie „przeciętnego” więźnia, jego ciężką pracę ponad siły, znęcanie się esesmanek nad kobietami, codzienne wielogodzinne i bezsensowne apele często w deszczu lub mrozi, wyniszczające człowieka zarówno fizycznie jak i psychicznie. Głodowe racje żywnościowe wywalały w ludziach najniższe instynkty (była więźniarka opowiada o tym, że niektórzy jedli nawet mięso z trupów, aby przeżyć; opowiadanie „Dno”. Świadkowie wydarzeń, wypowiadając się w „Medalionach”, ocaleli często jedynie fizycznie, gdyż piekło jakie przeżyli zniszczyło w nich wrażliwość, ból nie tylko fizyczny, ale czasami gorszy, psychiczny stępił zmysły; zdolność do odczuwania. Dlatego styl opowiadań „Medalionów” jest czysto relacjonujący, reporterski. Wystarczy to jedno zdanie: „ludzie ludziom zgotowali ten los”, aby wzruszyć, przerazić, skłonić do refleksji. Zbrodnie nie są dla niej zaskoczeniem, lecz to, że do nich dopuszczono, że pozwolono na zaistnienie tamtego systemu, który według praw zdrowego rozsądku nigdy nie powinien powstać. Są więc „Medaliony” oskarżeniem zbrodniarzy. Tematem reportażu-wywiadu Hanny Krall jest martyrologia Żydów w okresie II wojny światowej. Autorka książki przeprowadziła wywiad z zastępcą komendanta ŻOB-u (Żydowskiej Organizacji Bojowej) - Markiem Edelmanem - który po wojnie został cenionym lekarzem kardiologiem.
Utwór ma dwie rzeczywistości: przeszłość, naznaczoną piętnem śmierci, a nawet samobójstwa, gdy jest ono obroną przed wrogiem, i teraźniejszość: ratowanie ludzkiego życia. Obie rzeczywistości są "wyścigiem z Panem Bogiem", oznaczonym jednym celem: zdążyć!. Zdążyć połknąć cyjanek - zanim hitlerowcy znajdą cię, by zabijać i torturować. W czasie likwidacji szpitala pielęgniarki podawały ludziom truciznę, wielu ludzi popełniło samobójstwo, strzelano nawet do siebie, tylko po to, by nie oddać się w ręce Niemców. W teraźniejszości zdążyć oznacza zoperować, zanim choroba zabierze pacjenta. Zdążyć przed Panem Bogiem, bo Bóg zsyła chorobę, bo Boga w okrzyku "Gott mit uns" wpisali sobie Niemcy na sztandary, Bóg zdecyduje o życiu lub śmierci.
Hanna Krall prezentuje walkę i bohaterstwo Żydów. Zorganizowano powstanie bez szans, w którego powodzenie nikt nie wierzył. Chodziło o coś innego, o samostanowienie o sobie, o zachowanie ludzkiej godności, o godną śmierć, jaką daje walka.
Hanna Krall ukazuje także wstrząsające obrazy życia w getcie. Oto dobrodziejstwem jest odstąpienie cyjanku, istnieje walka o tzw. numerki życia, które okazały się farsą, dawały złudzenie na szansę przeżycia - było to cyniczne, ale zapobiegało szerzeniu się paniki.

55. Postawy ludzi w sytuacji zagrożenia i moralne przesłanie „Dżumy” A.Camusa
W książce Alberta Camus’a pt. „Dżuma” ukazane są różne postawy wobec zbliżającego się niebezpieczeństwa. Sam tytuł możemy różnie interpretować, na przykład jako rzeczywistą epidemię nawiedzającą Oran. Jest to znaczenie realistyczne i organizuje całość wydarzeń w powieści. To symbol zagrożenia człowieka wobec sił, na które nie ma wpływu. Dżumę możemy także rozumieć jako wojnę. Jest to znaczenie przenośne, które także jest godziną próby, wyzwala w ludziach różne zachowania. Trzecia interpretacja mówi nam o dżumie jako zło tkwiące w człowieku, które ujawnia się często w chwilach zagrożenia. „Każdy nosi w sobie dżumę, nikt bowiem, nikt na świecie nie jest od niej wolny”.
W Oranie poznać można różnego typu postacie. Na przykład doktor Bernard Rieux, gdy zauważył niepokojące objawy( zdechłe szczury, pierwsze ofiary śmiertelne) od razu uważał, że to epidemia. Chciał działać. Owszem mógł zrezygnować z walki, lecz tego nie zrobił. Był lekarzem, więc może dlatego tkwiła w nim pewna etyka lekarska nie pozwalająca zostawić chorego bez opieki. Rieux należy do ludzi, którzy bardzo wyraźnie rozgraniczają wartości, wiedzą co jest dobre, a co złe i wiedzą po której stronie należy stanąć. Prezentuje on aktywną, bohaterską postawę, uosabia uczciwość(„... w tym wszystkim nie chodzi o bohaterstwo. Chodzi o uczciwość. Ta myśl może się wydać śmieszna, ale jedyny sposób walki z dżumą to uczciwość”) i poświęcenie. Dla niego dżuma to wróg i trzeba podjąć z nią walkę, którą można nazwać heroiczną, ponieważ on doskonale zdawał sobie sprawę z tego, iż większość leczonych ludzi i tak jest skazana na śmierć. Jednak nie poddał się, mimo własnych trosk związanych z chorobą i wyjazdem żony do uzdrowiska.
„Trzeba walczyć w taki czy inny sposób i nie padać na kolana” – tak właśnie uważał Rieux i jego przyjaciel Tarrou, następny przykład człowieka, który od samego początku postanawia walczyć z epidemią. Jest to bohater, który od wielu lat tułał się po świecie, zaznał w życiu wszystkiego. Dżuma czyni z niego człowieka aktywnego, organizatora niosącego pomoc. „Jedyne obrazy Tarrou, jakie zachowa [doktor Rieux], były obrazami człowieka biorącego w garście kierownicę auta, żeby je poprowadzić, lub ciężkiego ciała leżącego teraz bez ruchu.”
Mimo, iż postać ta była pełna sprzeczności, żyjąca w rozdarciu, to w chwili śmierci wie, że jej życie nabrało sensu i wartości.
W powieści Camus’a zostały nam przedstawione nie tylko postacie, które od razu bez żadnych zahamowań oddają się walce dla ogółu, walce przeciw zarazie, na którą nikt nie miał wpływu. Ojciec Peneloux uważał, że dżuma jest karą za grzechy. Na początku zarzuca wszystkim pychę, zuchwałość . „Bracia moi, doścignęło was nieszczęście, bracia moi, zasłużyliście na nie”- są to słowa jakie wypowiedział w pierwszym kazaniu. Jego druga przemowa diametralnie różniła się do pierwszej, w szczególności tym, iż nie mówił już „wy”, ale „my”. Przemiana ta nastąpiła w chwili gdy cały personel medyczny obserwował jak dziecko sędziego Othona walczy z chorobą. Zastosowano na Filipku nowe lekarstwo, które wprawdzie przedłużyło życie małego, ale nie uratowało go. Peneloux dostrzegł, że nie tylko ksiądz pracuje dla zbawienia człowieka. Zrozumiał, że człowieczeństwo należy podkreślać w każdych warunkach, a szczególnie w niebezpieczeństwie, dlatego „wstąpił do formacji sanitarnych, nie opuszczał szpitali i tych miejsc gdzie można zetknąć się z dżumą. Stanął w pierwszym szeregu ratowników, to znaczy znalazł się tam gdzie według swego mniemania powinien był się znaleźć”.
Bohaterem, który również przeszedł przemianę jest Rambert. To młody, dobrze zapowiadający się dziennikarz, który kilka dni przed wybuchem epidemii przyjeżdża do miasta, by napisać artykuł o życiu Arabów. Zostawił w Paryżu kobietę, do której za wszelką cenę chciał powrócić. Początkowo pragnął uciec, myślał tylko o sobie. Stwierdził, że nie jest częścią społeczeństwa orańskiego i dżuma go nie dotyczy, jednak później zaraza ta sprawiła, że nauczył się prawdziwych wartości. „Zawsze myślałem, że jestem obcy w tym mieście i że nie mam z wami nic wspólnego. Ale teraz, kiedy zobaczyłem to co zobaczyłem wiem, że jestem stąd, czy tego chcę czy nie. Ta sprawa dotyczy nas wszystkich” Po rozmowie ze starą Hiszpanką, u której mieszkał przez kilka dni zaczął mieć wątpliwości. Postanawia zostać i podjąć walkę z epidemią dla dobra ogółu. Rambert od tego momentu zaczyna patrzeć inaczej na pewne sprawy, ma inne podejście do ludzi, zwalczył zło tkwiące w nim.
W „Dżumie” byli i tacy bohaterowie, którzy wykorzystywali zarazę dla własnych celów. Autor przedstawił nam postać Cottarda, przestępcę nie widzącego sensu życia. Chciał się zabić, lecz próba nie udała się. Osoba ta jako jedna z nielicznych zapewne mieszkańców Oranu cieszyła się z nadejścia epidemii, gdyż tak długo jak ona(dżuma) będzie trwała on będzie bezpieczny. Przyniosła mu wyzwolenie, a także możliwość zadośćuczynienia za winy, spłacenia długu wobec ludzi. Stąd jego aktywna postawa- wręcz zachwyt zarazą. Cottard jednakże pod koniec dżumy zaczyna obawiać się, że z dnia na dzień skończy się jego „wolność”. Z własnego mieszkania zaczyna strzelać do tłumu i zostaje aresztowany.
Niezwykle zabawna jest postać Josepha Granda, skromnego urzędnika przeżywającego wielkie zmartwienie i oddany absurdalnemu marzeniu jakim było napisanie powieści. Emocjonuje go tylko jedno zdanie, nad którym pracuje przez cały czas trwania dżumy. Gdy choroba dosięga i jego, każe doktorowi Rieux, aby spalił jego dzieło.
„Dżuma” jest książką ukazującą nam różne zachowania ludzi wobec zagrożenia. Historie każdej z tych postaci możemy traktować jako przykład. Daje nam nakaz, aby w razie podobnego zagrożenia stanąć po tej dobrej stronie, by podjąć walkę ze złem. Brak działań, pogodzenie się z losem mogą tylko zło potęgować. Jednak wiara w moc pozytywnych wartości daje nam odwagę i pozwala na dalsze trwanie w walce.
W powieści tej wydarzenia i świat w niej przedstawiony są pretekstem do głębszych przemyśleń.

56.Zderzenie marzeń z pospolitością realiów w o powiadaniu M. Hiaski
„Pierwszy krok w chmurach" (lub innym).
W opowiadaniach Marka Hłaski, trochę samouka, trochę młodzieżowo-
literackiego „cygana", dominuje nuta przekory i buntu, ironii, gniewu i
rozpaczy. Jego bohaterami są młodzi ludzie wytrąceni z normalnych kolein
życia, ocierający się o świat ciężkiej, fizycznej, złe płatnej pracy i świat
przestępstwa, ubodzy kochankowie bez mieszkań i szans na realizację swych
życiowych marzeń.
„Pierwszy krok w chmurach" - opowiadanie o „zgwałconej niewinności".
Ludzie, którzy się kochają, pragną aktu miłosnego jako uświęcenia uczucia. To
ma być ten „pierwszy krok w chmurach", do którego się przygotowują, na który
czekają! którego trochę się lękają. Lecz gdy dochodzi do próby „wędrówki" w
chmury - zostaj ą brutalnie sprowadzeni na ziemię przez grupę nie tyle nawet
złych, co tępych i spaczonych przez życie prymitywnych, pijaczkowatych
mężczyzn, którzy z braku rozrywki decydują się „poprzeszkadzać" młodym -
przerywają ich miłość, nie szczędząc brutalnych szyderstw i słów. Niszczą to, co
miało być piękne i wzniosłe. „Zakochani" prawdopodobnie nigdy już nie będą
zakochani i szczęśliwi.

57. „Początek” A.Szczypiorskiego (lub inny utwór) – powieścią o życiu, śmierci i uwikłaniu człowieka w historię.
Początek” Andrzeja Szczypiorskiego to powieść bogata treściowo, podejmująca różnorodne tematy istotne w życiu człowieka. W tym tkwi jej wartość, dzięki swojej uniwersalnej i bogatej tematyce zyskała popularność i uznanie, nie tylko w Polsce, ale także na świecie. Powieść podejmuje wiele zagadnień. Wśród głównych wątków przewijających się w książce można wymienić szereg uniwersalnych i chętnie podejmowanych przez pisarzy tematów: rodzenie się zła, zbrodni, hitleryzm jako początek późniejszych nieludzkich działań Niemców, losy Żydów podczas II wojny światowej.
W rozbudowanej problematyce powieści pisarz podejmuje między innymi temat Polski i Polaków. Autor porusza bardzo drażliwą, często sporną kwestię postawy Polaków wobec tragedii żydowskiej. Ukazując losy żydów, pisarz pokazał przykłady bohaterstwa obywateli Polski, którzy ratowali mieszkańców getta, narażając własne życie. Jednak zdarzały się przypadki szantażowania i wydawania Żydów w ręce gestapo. Przytaczając takie przykłady Andrzej Szczypiorski zburzył funkcjonujący w świadomości naszego społeczeństwa stereotyp dotyczący relacji Polacy-Żydzi. Okazało się, że zarówno wśród jednych, jak i u drugich obok ludzi szlachetnych, odważnych istnieli zdrajcy, złodzieje, krętacze. Np. matka Pawła Kryńskiego, siostra Weronika, sędzia Romnicki, uratowali żydowskie dzieci, a Piękny Lolo i Blutman byli szmalcownikami.
Andrzej Szczypiorski ukazał również, że przeświadczenie Polaków o tym, że wszyscy
Niemcy to ludzie okrutni i bezwzględni jest fałszywe. Świadczy o tym postać Mullera, człowiek ten urodził się i wychował w Polsce, związał swoje losy z Polakami i sam czuł się Polakiem. Przyczynił się do uratowania Ireny Seideman z rąk gestapo. Pod koniec wojny uciekł do Niemiec, ponieważ bał się Rosjan, ale do końca życia był nieszczęśliwy dokuczała mu samotność, tęsknił za Polską.
Losy bohaterów „Początku” były skomplikowane i tragiczne nie tylko w czasie wojny, ale także po jej zakończeniu. Zasadniczy wpływ na ich życie wywołał ustrój totalitarny, władze komunistyczne zmierzały do całkowitego podporządkowania sobie społeczeństwa. W roku 1968 rozpoczęła się w Polsce nagonka antysemicka, która dotknęła bardzo wielu Polaków pochodzenia żydowskiego i spowodowała przymusowe opuszczenie kraju. Jedna z ofiar była Irma, która uczciwie i rzetelnie pracowała i która czuła się Polką. Miała żal do Polski i w czasie spotkania z Pawłem w Paryżu powiedziała, że zabrano jej prawo do bycia sobą.
Andrzej Szczypiorski ustosunkował się w swojej powieści również do wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Uznał, że wydarzenie to w decydujący sposób przyczyniło się do obalenia mitu o wyjątkowości Polski i Polaków, o tym, że cierpienie naszego narodu „zawsze było czyste, prawe i szlachetne”. Stan wojenny dowiódł, że solidarność Polaków ich wspólny cel to „wieczne polskie kłamstwo”.
Pisarz wyraził w swojej powieści przekonanie, udowodnił, że Polacy nie są narodem wybranym, że obok siebie żyją zarówno ludzie porządni, uczciwi jak i wyrzutki społeczeństwa, „że łajdactwo i świętość w jednym stoją domu, także i tutaj, nad Wisłą, jak wszędzie na całym Bożym świecie”. Tak więc Polska nie jest Chrystusem narodów, jest krajem, jakich wiele. Andrzej Szczypiorski użył bardzo ostrych określeń pod adresem Polski. Napisał między innymi, że jest „sprzedajną (...), antysemicka, antyniemiecka, antyrosyjska, antyludzka”.
Uważam, że swoją powieścią Andrzej Szczypiorski przyczynił się do zmiany naszych poglądów na temat Polski i Polaków. Rozprawił się ze stereotypami funkcjonującymi w społeczeństwie. „Początek” jest także powieścią o skomplikowanych stosunkach między Polakami, Żydami, Niemcami. To także książka ukazująca zbrodniczy charakter systemów totalitarnych. Pisarz uważał, że całe zło w czasie wojny i w powojennej Polsce było efektem działania totalitaryzmu. Niezwykłość „Początku” polega nie tylko na tym, że pisarz obalił niektóre mity, ale także jako jeden z niewielu ukazał cenę, jaką płaci się za poczucie przynależności do danego narodu.

58.Dramat Wyspiańskiego, Zapolskiej, Rózewicza, Mrożka - zaprezentuj ten, który uważasz za ajważniejszy.
Wesele Stanisława Wyspiańskiego to najdoskonalsze dzieło obrazujące obyczaje i poglądy społeczeństwa na przełomie XIX/XX w. Opisuje ono ślub krakowskiego poety Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną. Wesele odbyło się w rzeczywistości w 1900 roku we wsi Brono wice w domu Włodzimierza Tetmajera, na którym sam Wyspiański byt gościem, a postacie tam zaobserwowane zilustrował w swojej książce. Autor w swoim dziele ukazuje dwa bardzo różniące się od siebie stany: chłopstwo i inteligencję,
przedstawiając je w pełnym obrazie z wadami i zaletami. Wesele w którym bierze udział cała wieś jest w gruncie rzeczy jedynie formą bratania się dwóch grup społecznych. Jednakże okazuje się to zupełnie niemożliwe. Mimo iż jest to jedno to samo społeczeństwo, wydaje się ono niesamowicie wyalienowane.
Długie lata zaborów sprawiły iż mieszczanin-inteligent pobierający nauki w najlepszych szkołach wie więcej o krajach leżących daleko od jego ojczystej ziemi niż o swoim domu-Polsce. Doskonałym przykładem takiego zachowania jest rozmowa Radczyni, ciotki Rydla z wieśniaczką Kliminą, gdy inteligentka pyta w listopadzie czy już obsiali sobie pole. Klimina jest wręcz zdumiona takim pytanie gdyż dla niej jest oczywiste iż to nie najlepsza pora na takie czynności. Wskazuje to na pozorne zainteresowanie stanu wyższego sprawami
polskiej wsi jakże ważnej w ówczesnym czasie. Inteligencja zapomina, iż wyzwolenie jest możliwe tylko przy współpracy a nie samotnym działaniu. Wyspiański doskonale przedstawia niechęć mieszczan do „czynu
zbrojnego" pokazując jednocześnie zapał chłopów. Jasiek mający wypełnić powierzoną mu przez Czepca misje zawodzi, gdyż podnosząc pawie pióro symbol próżności l pozornych wartości odpina mu się złoty róg, którego dźwięk miał ponieść naród do zwycięstwa. Jego prywatny interes okazuje się ważniejszy niż powierzone mu zadanie. Jego utrata powoduje zatracenie szansy czynu powstańczego na długie lata. Całe chłopstwo a w szczególności osoba która zgubiła róg ukazana jest jako niedojrzała do wzniosłych czynów, a
brak uczestnictwa mieszczan, potencjalnych dowódców powoduje całkowitą klęskę. Nie można także zapomnieć iż cała zabawa weselna jest również jedną wielką maskaradą. Lucjan Rydel czyli Pan Młody żeni się z Jadwigą Mikołajczykówną jedynie dlatego, iż jest zauroczony jej olśniewającą
urodą. Poza tym jest zafascynowany tradycją, zwyczajami chłopskimi (chełpi się tym, iż czuje się wolny). Jego obraz to postawa typowego ludomana-czlo wieka który nie może pojąć prawdziwej natury chłopów mimo iż jest nią zauroczony. Inteligencja która licznie przybyła na wesele jest czasami wręcz zdziwiona chęcią poznania świata przez chłopów (rozmowa Dziennikarza z Czepcem który żywo interesującego się sprawami grubo przerastającymi jego rodzinne gospodarstwo). Chłopi czytają gazety starają się być ,na czasie", ale jednocześnie są skorzy do awantur i innych przejawów niedojrzałości. Moim zdaniem tutaj właśnie tkwi główny problem obu klas. Chłopi starają się wszystko pojąć swoim prostym, ale bardzo racjonalnie myślącym rozumem, natomiast inteligencja szuka jedynie w nich czegoś nowego, egzotycznego
dyskryminując ich od samego początku. Taka a nie inna sytuacja jest właśnie przyczyną, iż oba stany nie maja żadnych szans na wyzwolenie spod zaborcy. Chłopi dumni ze swojego pochodzenia (chociażby niesamowicie
dzielny Bartosz Głowacki-kosynier Kościuszki), ale jednocześnie siejące postrach wśród wyższych stanów wydarzenia rabacji galicyjskiej z 1846 roku z osobą Jakuba Szeli przywódcy powstania stawiają ich w trudnym miejscu. Właśnie te spory i dawne urazy są przyczyną obcości obu klas i ich niezrozumienia. Mimo niepowodzenia podczas próby powstania chłopi nadal wierzą, że chłop byt potęgą i nadal nią będzie. Poza tym dramat szczególnie w II i III akcie przesycony jest postaciami fantastycznymi które również są
odzwierciedleniem postaw społeczeństwa. Uświadamiają one zarówno chłopom jak i inteligencji Jak kiedyś wyglądała sytuacja w Polsce- Stańczyk jedna z postaci, symbol błazna-mądrej myśli politycznej ukazuje się Dziennikarzowi uzmysławiając mu, iż swoją polityką usypia naród, nakazując mu mącić w głowach Polaków kadyceuszem-symbolem władzy błazeńskiej. Równie wymownym obrazem jest postać Rycerza (słynny Zawisza Czarny) pojawiającego się Poecie. Przypomina mu on o minionej chwale, starając się w nim obudzić chęć walki którą zatracił podobnie jak cała inteligencja- Upiór i Wemyhora to także postacie fantastyczne- symbole przeszłej chwały (powstanie) i wstydu chłopów (rzeź galicyjska). Poza tym Hetman ukazujący się
Panu Młodemu przypomina o przekupstwie Polaków, oraz o służeniu zaborcy krzywdząc w ten sposób swój własny kraj.
Reasumując, Stanisław Wyspiański w „Weselu" ukazał bardzo trafnie polskie społeczeństwo ze wszystkimi jego zaletami i wadami. Nie obawiał się krytykować prostych chłopów nie zdolnych do większych celów, ale
także przedstawił mieszczaństwo Jako w gruncie rzeczy prostych ludzi zadufanych w sobie, nie liczących się z nikim oprócz siebie. Ów społeczny kontrast i zasadnicza idea utworu Wyspiańskiego sprawiły, że uzyskał
miano i rangę dramatu narodowego. Twórczość dramatyczna Wyspiańskiego dowodzi, jak wielkie znaczenie miała dla niego problematyka narodowa - czy to ukazana w kostiumie historycznym, czy współczesnym.

59. Stoicyzm, teocentryzm, humanizm, racjonalizm, scjentyzm, secesja, awangarda – wyjaśnij przynajmniej trzy z podanych pojęć i powiedz z jaką epoką są związane.

Stoicyzm – filozofia starożytna
Teocentryzm – teo-Bóg – Bóg w centrum zainteresowania
Humanizm – główny prąd, kierunek renesansu, odrodzenia XVI wiek
„Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” Terencjusz
podkreślanie konieczności zdobywania wszechstronnego wykształcenia
Racjonalizm – racjo –rozum – (XVIII wiek Oświecenie) pogląd filozoficzny, nakazuje kierowanie rozumem
„myślę, że jestem” Kartezjusz
Scjentyzm – romantyzm
Secesja - (Młoda Polska) modernizm, prąd artystyczny, panujący w sztukach użytkowych, charakteryzuje się
płynną linią, motywami roślinnymi
Awangarda – (XX lecie międzywojenne) wyprzedzanie pewnych prądów, nowoczesność
60. Epikureizm, scholastyka, reformacja, empiryzm, synkretyzm, futuryzm, holocaust – wyjaśnij przynajmniej trzy z podanych pojęć i powiedz, z jaką epoką są związane.

Epikureizm – (Antyk, czyli Starożytność)
Scholastyka – (XVI wiek Renesans – odrodzenie) prąd społeczno – religijny mający na celu reformę kościoła
Empiryzm – (XVIII wiek Oświecenie) doświadczenie, poznanie świata podczas doświadczenia
Synkretyzm – (romantyzm) rodzajowy gatunkowo
Futuryzm – (XX lecie międzywojenne)

61.Wyjaśnij metaforyczne znaczenia przynajmniej trzech tytułów:
„Ludzie bezdomni" , „Przedwiośnie", „Granica", „Medaliony",
„Dżuma", „Inny świat".
Granica:
sens metaforyczny zawiera się w płaszczyźnie moralnej i filozoficznej.
Kariera Zenona jako przykład stopniowego zatracania zdolności odróżniania
dobra od zła ; nieustanne przesuwanie się granicy między dobrem a złem we
współczesnym świecie; granice ludzkiego poznania- ksiądz Czerlon: racje
metafizyczne, przed człowiekiem niewiadome i ciemność.
Ludzie bezdomni:
bezdomność w sensie egzystencjalnym ; obecność człowieka w świecie ,
niemożność pogodzenia się-ze złem; Korzecki nie mógł pogodzić się z
bezd. Człowieka i dlatego popełnił samobójstwo;
„Dżuma"
jako zło tkwiące w człowieku. Jest to zaraza, negatywny pierwiastek, który
tkwi w każdej jednostce i ź którym trzeba się zmagać. To zło ujawnia się
często w chwilach zagrożenia takich jak żywioł lub wojna. Poraża, niszy i
rodzi nowe zło -jest zatem tako samo zaraźliwą chorobą jak dżuma. „Każdy
nosi w sobie dżumę, nikt bowiem, nikt na świecie nie jest od niej wolny".

62. Państwo i władza jako temat wybranych utworów.
Literatura od wieków interesowała się problemem funkcjonowania państwa. Z zagadnieniem tym bezpośrednio wiąże się także problem władcy despotycznego. Najwcześniejszym znanym mi utworem poruszającym problemy jest „Antygona” Sofoklesa. Władcą absolutnym jest Kreon. W pełni utożsamia się z państwem, uważa za swoją własność. Chciał rządzić sprawiedliwie ale nie chciał uwzględnić woli ludu. Był przekonany, że w interesie państwa Teby leżało bezwzględnie egzekwowania wykonania jego rozkazów. Kreon bierze pod uwagę tylko prawo ludzkie, natomiast nie uwzględnia praw ustalonych przez bogów.
Drugim utworem jest „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego. Autor posłużył się kostiumem mitologicznym tzn. że wybrał epizod z mitu o wojnie trojańskiej aby ukazać aktualne problemy Polski XVI wieku. Tak rozumiany dramat jest utworem o odpowiedzialności władców za losy narodu którym rządzą. Powinni oni sprawować władzę dbając o dobro poddanych bowiem kiedyś przed Bogiem odpowiedzą za swoje czyny.
„Makbet” W. Szekspir ukazuje, że rządzą władzy doprowadza do demoralizacji człowieka, bowiem na początku utworu Makbet jest prawym człowiekiem i kiedy dowiaduje się, że zostanie władcą ambicja bierze górę i pod wpływem narad żony popełnia zbrodnię która jest początkiem następnych. Makbet przechodzi demoralizację, pozbywa się wrażliwości, zagłusza wyrzuty sumienia, nie reaguje na wieść o śmierci żony, staje się tyranem dla swoich poddanych. Na koniec władca zostaje ukarany i zastąpiony dobrym władcą. Tłum ludzi mówi ”umarł król, niech żyje król”. Szekspir ukazuje, że państwo nie może istnieć bez króla.
W dwudziestoleciu mamy utwór ”Przedwiośnie”. St Żeromskiego. Szymon Gajowiec jest autorem reformatorskiej koncepcji odbudowania państwa polskiego. Jest to teoria bardzo ostrożna zakładająca reformy różnych dziedzin gospodarki, rolnictwa. Jednak autor zdaje się pytać czy powolne, stopniowe reformy przyniosą oczekiwany efekt. Pytanie to ma sens w obliczu zagrożenia Polski od wschodu-rewolucji. Niepodległość Polska z „Przedwiośnia” to państwo społecznych kontrastów. Ziemiaństwo (Wielosławscy) żyje beztrosko, nie przejmując się sytuacją polityczną, natomiast chłopi cierpią nędze(Chłodek)
„Proces „Kafki jest powieścią o potężnym aparacie władzy, który może uczynić wszystko z bezbronną wobec niego jednostką. Władza ta nie podlega żadnej kontroli, jest wszechobecna. Nie ma takiej osoby i powieści, która nie miałaby jakiś związków z sądem. Władza wykonawcza nie jest oddzielona od władzy prawodawczej. Pozostaje tajemnicza dla przeciętnego obywatela. Józef K. nie wie dlaczego musi zginąć, ale całkowicie się podporządkowuje wyrokowi. Kafka przewidział kształtowanie się systemów totalitarnych XX wieku. To właśnie faszyzm i komunizm mają monstrualnie rozbudowany aparat władzy przemocy dążącej do zniewolenia jednostki.

63. Etos rycerza i spiskowca w wybranych utworach literackich.
Hektor i Achilles z „Iliady” Homera to przykłady rycerzy starożytnych. Rycerz Achilles jest typowym przykładem antycznego rycerza. Przede wszystkim jest odważny, waleczny, doskonale zna się na sztuce, na rzemiośle wojennym. Jedna k rycerz antyczny ma swe wady: okrucieństwo i barbarzyństwo, mściwość. W pojedynku z Hekt