Andragogika turystyki

Andragogika turystyki jest stosunkowo młodą dyscypliną naukową. Przedmiotem jej badań jest wpływ uczestnictwa turystycznego na rozwój osobowości i wychowania dorosłych. Zajmuje się również badaniem wpływu uprawiania turystyki na intelektualny, moralny i społeczny rozwój dorosłych.
Andragogika turystyki opracowuje optymalne modele wartościowego wychowawczo uczestnictwa w wycieczkach i sprawdza ich praktyczne znaczenie. Andragogika turystyki bada możliwości tworzenia takich warunków uprawiania turystyki, aby można było harmonijnie łączyć indywidualne zainteresowania uczestników wycieczki z celami, jakie stawia sobie cala grupa.
Andragogika turystyczna bada możliwości organizowania i programowania wycieczek krajowych i zagranicznych, aby możliwe było spożytkowanie posiadanej wiedzy naukowej i doświadczenia w celu interpretacji zachowań mieszkańców danych krajów.
Andragogika turystyki bada, czy i w jakim stopniu możliwe jest w czasie trwania wycieczek krajowych i zagranicznych świadome kształtowanie sfery intelektualnej, postaw i potrzeb dorosłych uczestników wycieczek, inspirowanych ideami humanizmu i demokracji, racjonalizmu i solidarności ludzkiej.

WAŻNIEJSZE POJĘCIA

TURYSTYKA:
jest to zespół stosunków i zjawisk, które wynikają z podróży i pobytu osób przyjezdnych, o ile nie następuje w związku z tym osiedlenie i podjęcie działalności zarobkowej( wg W. Hunzikera)
jest zorganizowanym ruchem i jedna z dziedzin naszej gospodarki narodowej, jest ważną częścią naszej kultury narodowej. Obejmuje wszelkie formy ruchu podróżniczego, jeśli nie jest on związany z wykonywaniem pracy zarobkowej lub z osiedlaniem się.

TURYZM- całokształt spraw i zagadnień związanych z ruchem wypoczynkowo-turystycznym, zagadnień gospodarczych, społecznych, geograficznych, prawnych. Jest dziedziną najszerszą, jest to dyscyplina turystyczna zajmująca się przyrodniczymi i antropogenicznymi uwarunkowaniami i następstwami ruchu turystycznego. Zajmuje się badaniem przestrzennego zróżnicowania uwarunkowań rozwojowych turystyki, analizuje przebieg i następstwa ruchu turystycznego dla środowiska, dla procesów społecznych i kulturowych.

KRAJOZNAWSTWO- jest wielostronną znajomością kraju , jego przeszłości i współczesności, którą osiąga się i rozwija zarówno indywidualnie, jak też zespołowo w czasie wycieczek po kraju oraz uzupełnia lekturę i innymi środkami.


HISTORIA TURYSTYKI

Historia turystyki jest nierozłącznym elementem historii ludzkości. Ludzie przemieszczali się zawsze w poszukiwaniu pożywienia i miejsca zamieszkania jednak za początek turystyki uznaje się moment, gdy człowiek zaczął podróżować w celach poznawczych.
Starożytność
Starożytni Egipcjanie podróżowali do miejsc kultu religijnego oraz w celu zobaczenia piramid. Pierwsze wędrówki o charakterze turystycznym, a nie handlowym datuje się na 4000 rok p.n.e.
Starożytni Grecy i Rzymianie podróżowali w celach handlowych, wojennych bądź z zamiarem uczestniczenia w igrzyskach i uroczystościach religijnych. Już w starożytności można zaobserwować początki przemysłu turystycznego, powstanie patronów - opiekujących się przyjezdnymi, sanatoriów, domów wczasowych, map drogowych i voucherów- dokumentów upoważniających do noclegów w zajazdach.

Średniowiecze
System feudalny i upadek wielu gospodarstw sprawiły, że w Średniowieczu nastąpił zastój w podróżowaniu. Podróżowali głównie kupcy i pielgrzymi do miejsc kultu religijnego "Grobu Świętego" oraz studenci na wyższe uczelnie do Włoch i Rzymu. Szczególnie popularne były uniwersytety w Padwie i Bolonii.
1271 wyprawa Marco Polo do Chin
1336 wyprawa Francesco Petrarki w Alpy Prowansalskie

Wielkie Odkrycia Geograficzne
Wiek XIV i XV to okres wielkich wypraw i wielkich dokonań. Od odkrycie Ameryki do opłynięcia globu przez Magellana. Dzięki tej wyprawie dowiedziono, że ziemia jest okrągła.

1492 wyprawa Krzysztofa Kolumba i odkrycie Ameryki
1498 podróż Vasco da Gama do Indii
1499 – 1500 wyprawy Amerigo Vespucciego do Ameryki
1519 podróż Ferdynanda Magellana dookoła świata

Wiek XVII i XVIII
Powstanie miejscowości leczniczych i typowo turystycznych, rozwój podróżowania do Ameryki, wypraw w wysokie góry oraz literatury podróżniczej.
1786 zdobycie przez Anglików Mont Blanc (4807 n.p.m

Wiek XIX i XX
Rozwój turystyki masowej nastąpił dzięki rozwojowi środków transportu, rozwojowi przemysłu i wzrostowi poziomu oświaty i świadomości społecznej. Rozwój lokomocji pociąga rozwój infrastruktury turystycznej w miejscowościach, do których przybywa coraz więcej turystów. Rozwój transportu morskiego sprawia, że do Europy przybywa coraz więcej turystów z Ameryki, a rozwój motoryzacji wpływa na rozbudowę dróg.
1841 otwarto pierwsze biuro turystyczne, THOMAS COOK
1857 powstaje pierwszy Brytyjski Klub Alpejski The Alpine Club
1861 w Norwegii powstaje organizacja "Poznaj swój kraj"
1862 powstaje Austriacki Klub Alpejski sterreichischer Alpenverein
1863 powstaje Szwajcarski Klub Alpejski Schweizer Alpenclub
1882 powstają pierwsze zrzeszenia hotelarzy w Szwajcarii
1886 powstają pierwsze zrzeszenia hotelarzy w Austrii
1888 przejście Fritjofa Nansena na nartach przez Grenlandię,
data uznawana za początek rozwoju narciarstwa
1901 w Nowej Zelandii powstaje pierwszy państwowy organ do spraw turystyki

1909 w Austrii powstaje referat turystyki

1924 budowa pierwszej autostrady we Włoszech

1934 powstaje Międzynarodowy Związek Oficjalnych Organizacji Turystycznych (UIOOPT)
1979 Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Turystyki (World Tourism Organisation) zdecydowało o ustanowieniu 27 sierpnia Światowym Dniem Turystyki rozpoczynając od 1980 roku.

Historia turystyki w Polsce

Średniowiecze
Podróżowanie w Polsce w średniowieczu i późniejszych okresach miało podobny charakter do podróży europejskich. Przemieszczali się głównie kupcy, pielgrzymi, arystokracja i studenci. Podróżowanie w tym okresie było drogie, mało wygodne i niebezpieczne.
Wiek XIX do 1918 r.
Na początku XIX wieku następuje popularyzacja polskich uzdrowisk w Krynicy, Szczawnicy, Iwoniczu i Busku Zdroju, a najczęściej odwiedzanymi miejscami są Zakopane, Kraków, Warszawa i Śląsk. Na rozwój turystyki w Polsce w początkowym okresie wpływ duży mieli Stanisław Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz i Wincenty Pol. Popularyzatorem piękna Tatr był Tytus Chałubiński. Trzeba podkreślić, że w okresie zaborów wszelkie formy zorganizowanej działalności były ograniczane.
1805 Stanisław Staszic opisuje swoje przeżycia z wędrówek po Tatrach w książce p.t. "O ziemiorództwie gór dawnej sarmacji a później Polski"
1873 powstaje Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie z inicjatywy Feliksa Pławickiego, Tytusa Chałubińskiego, Adolfa Tetmajera i Józefa Stolarczyka
1874 powstaje pierwsze schronisko górskie w polskich górach nad Morskim Okiem
1876 powstaje schronisko w Dolinie Pięciu Stawów w Roztoce
1906 powstaje Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Założycielami są Aleksander Janowski i Aleksander Patka
1907 powstaje Zakopiański Oddział Narciarzy w Zakopanem rodzi się nowa gałąź turystyki - narciarstwo. Założycielami tej organizacji są m.in. Stanisław Barabasz, Mieczysław Karłowicz, Mariusz Zaruski.
1909 powstaje Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Jednym z powodów utworzenia TOPR była tragiczna śmierć pod lawiną Mieczysława Karłowicza
1913 w Poznaniu powstaje Poznańskie Towarzystwo Turystyczne.

Okres międzywojenny 1918 - 1939 r.
Pierwsza wojna światowa ograniczyła rozwój turystyki w Polsce. Po odzyskaniu niepodległości nastąpił rozwój różnego rodzaju organizacji turystycznych.

1919 powstaje Referat Turystyki przy Ministerstwie Robót Publicznych
1920 Towarzystwo Tatrzańskie zmienia nazwę na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie z siedzibą w Krakowie
1923 powstaje we Lwowie Biuro Podróży "ORBIS"
1929 powstają Polskie Linie Lotnicze LOT z połączenia przedsiębiorstw Aerolot i Aero.
1937 powstaje Spółdzielnia Turystyczno - Wypoczynkowa GROMADA. Powstanie tego biura wyrażało ówczesne tendencje do tworzenia biur klasowych np. chłopskich.

Lata 1945 - 1989 r.
Po Drugiej Wojnie Światowej nastąpiło zahamowanie rozwoju ruchu turystycznego, promowane były tylko niektóre jego formy - głównie turystyka masowa. Ówczesne władze ograniczały ruch międzynarodowy, czy chociażby wyjazdy nad morze. Preferowana była turystyka zdrowotna i walory kulturalne turystyki.
1949 zostaje utworzona organizacja "Fundusz Wczasów Pracowniczych"
1950 przy Ministerstwie Komunikacji zostaje powołana Rada Turystyki
1952 zostaje powołany Komitet dla Spraw Turystyki.
1956 dopiero po roku 1956 reaktywowano działalność innych biur poza "Orbisem", m.in.:
"SportsTourist", "Gromada", "Juventur", i innych.
1960 powołany zostaje Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki



Lata 1989 -....
Wraz z upadkiem starego systemu nastąpił szybki rozwój przemysłu turystycznego w Polsce. W początkowej fazie towarzyszyło temu wiele burzliwych zmian, powstało kilka tysięcy biur, które musiały wkrótce zlikwidować działalność, gdyż nie spełniały wymogów.
1990 zostaje zarejestrowana Polska Izba Turystyki (PIT) reprezentująca interesy swoich członków w zakresie ich działalności w dziedzinie turystyki.
1991 TOPR zostaje przywrócone pod stara nazwą
1997 rozpoczęto I etap wdrażania Programu rozwoju krajowego produktu turystycznego, przy pomocy ekspertów UE, obejmujący tworzenie i promocję wyselekcjonowanych produktów markowych z 5 obszarów (turystyka biznesowa, miejska i kulturowa, wiejska, kwalifikowana, przygraniczna i tranzytowa) oraz restrukturyzację zarządzania turystyką.
uchwalenie przez Sejm 29.09.1997 r. ustawy o usługach turystycznych, w pełni zgodnej z prawem Wspólnoty Europejskiej. Ustawa określa warunki świadczenia, przez przedsiębiorców krajowych i zagranicznych, usług turystycznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także za granicą, jeżeli umowy z klientami o świadczenie tych usług zawierane są na terytorium Rzeczypospolitej
1999 7 maja zostaje powołana Polska Organizacja Turystyczna, która rozpoczyna działalność z dniem 1 stycznia 2000. Jej głównym celem jest promocja Polski jako, kraju atrakcyjnego turystycznie, zapewnianie funkcjonowania i rozwijania polskiego systemu informacji turystycznej w kraju i na świecie, inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej.
2003 powstała organizacja: „Polska Organizacja Turystyki”, która koordynuje działania w zakresie turystyki samorządowej i tak zwanego przemysłu turystycznego.


RODZAJE TURYSTYKI


W literaturze istnieje wiele różnych klasyfikacji turystyki. Można wyróżnić turystykę ze względu na różne kryteria.
Podział za Światową Organizacją turystyki:
Turystyka krajowa- podróże mieszkańców po własnym kraju
Turystyka przyjazdowa- przyjazdy do kraju osób mieszkających stale gdzie indziej
Turystyka wyjazdowa- wyjazdy za granicę

v Turystyka wypoczynkowa- realizowana dla regeneracji sil fizycznych i psychicznych;
W okresie weekendów lub urlopu. Zaliczamy tu również wyjazdy uzdrowiskowe ( turystyka lecznicza)
v Turystyka kulturalna- poznawcza, pielgrzymkowa (religijna)
v Turystyka sportowa- aktywna, pasywna( na imprezy sportowe)
v Turystyka towarzyska- rodzinna , klubowa, grup nieformalnych
v Turystyka związana z aktywnością zawodową- motywacyjna( jako premia), podróże w interesach, uczestnictwo w kongresach, targach , wystawach
v Turystyka związana z polityką- związana z uroczystościami politycznymi

Podział za W. Gaworeckim:
Turystyka kwalifikowana- cechowały ja duże walory wychowawcze, a w mniejszym
stopniu charakter wypoczynkowy. Wymaga ona przygotowania fizycznego, odporności psychicznej. Celem jest poznanie odwiedzanego kraju, kontakt z miejscową ludnością. Takie wyjazdy często są organizowane samodzielnie lub przy współudziale małych biur podróży.
Turystyka biznesowa- to wyjazdy o charakterze zawodowym, w czasie których zaspokajają także potrzeby wypoczynku, poznania i rozrywki.
Turystyka kongresowa- to krajowy i międzynarodowy ruch osób podejmujących podróż w celu uczestniczenia w konferencjach, zjazdach, seminariach itp. Uczestnikami tej turystyki najczęściej są naukowcy, politycy, członkowie różnych organizacji. Wyjazdy mają charakter elitarny.
Turystyka motywacyjna- polegająca na nagradzaniu pracowników – za osiągane wyniki w pracy – podróżą turystyczną. Stanowi ona sposób dowartościowania pracownika i rodzaj wyróżnienia.
Turystyka wiejska( agroturystyka )- spędzanie czasu wolnego w środowisku wiejskim.
Turystyka weekendowa ( wypoczynek świąteczny)- krótkotrwały wypoczynek w pobliżu miejsca zamieszkania.
Turystyka religijna( pielgrzymkowa)- Jej celem jest odwiedzanie miejsc świętych, udział w obrzędach religijnych.
Turystyka etniczna- Wynika ona z faktu migracji ludności na świecie. Dotyczy grup społecznych , dla których istotna jest więź z krajem pochodzenia, więź kulturowa z własnym narodem, wspólnota językowa.


TYPY TURYSTÓW

Eric Cohen wyróżnił 4 podstawowe typy turystów:

- Zorganizowany turysta masowy, zachowujący zwyczaje swojego środowiska , poznający na ogół kraj z okien autokaru, niejednokrotnie słabo przygotowany do podróży
- Indywidualny turysta masowy , podróżujący wg swoich planów, ale przede wszystkim standartowymi szlakami. Jego doświadczenie i wiedza o zwiedzanym terenie są większe od wiedzy zorganizowanego turysty masowego
- Explorer, czyli turysta nastawiony na penetracje środowiska, szukający nowych ścieżek, ale nie rezygnujący z podstawowych wymagań komfortu
- Drifter, typ podróżnika dążącego do pełnej integracji z kulturą odwiedzanego kraju, także za cenę rezygnacji ze swych przezwyczajeń


Podział wg M. Bassanda, wyodrębnia turystów:

· zorientowanych hedonistycznie ,na zabawę, rozrywkę, wyżycie się
· ukierunkowanych na poznanie dóbr kultury
· dążących do kontaktu z przyrodą
· pragnących zaliczyć jak najwięcej miejsc, w krótkim czasie
FUNKCJE TURYSTYKI


1. Funkcja wypoczynkowa: wypoczynek jest pierwszym skojarzeniem, które przychodzi na myśl kiedy myślimy o turystyce. Nie od dziś wiadomo, że aby człowiek mógł prawidłowo funkcjonować w życiu zawodowym i prywatnym, musi mieć czas na relaks. Jest to korzystne nie tylko dla niego samego, ale także dla wykonywanej przez niego pracy, bo jest bardziej efektywna i wydajna.

2.Funkcja zdrowotna: łączy się dość ściśle z funkcją wypoczynkową, może mieć charakter naprawczy lub zapobiegawczy. Zauważa się znaczenie środowiska ,w którym ma mieć miejsce turystyka zdrowotna: „Aby można było mówić o zdrowotnych funkcjach turystyki, miejsce wypoczynku musi posiadać odpowiednie walory środowiska przyrodniczego: czyste powietrze, dobry klimat, wody mineralne itp.

3.Funkcja wychowawcza: funkcja ta uwzględnia inne niż tylko biologiczno-zdrowotne walory turystyki. „...uprawianie turystyki to nie tylko obcowanie z przyrodą. Jest to jednocześnie kontakt z kulturą, życiem społecznym i ludnością odwiedzanych miejscowości”. Poprzez kontakt ten kształtują się różnorodne umiejętności, cechy osobowościowe. Proces wychowawczy możemy zaobserwować szczególnie podczas wyjazdów rodzinnych, kiedy następuje integracja członków rodziny, wzajemnie zbliżenie się i powrót do tradycyjnych wartości. Problem ten jest szczególnie istotny w dzisiejszych czasach .

4.Funkcja kształceniowa: nazwa od razu nasuwa nam powiedzenie „podróże kształcą” i jest to chyba najlepsze streszczenie wartości tej funkcji. Kształcenie poprzez poznanie możemy traktować jako część procesu wychowania, a więc ta funkcja wchodzi niejako w skład elementów funkcji wychowawczej. Toteż podobne będą obserwacje na jej temat, podkreśla się przewagę poznawania rzeczy na własne oczy nad przekazem z książek i mediów a także znaczenie tej funkcji turystyki dla krajoznawstwa.

5.Funkcja miastotwórcza: jest to kolejna funkcja, zupełnie jednak inna od poprzednich. Kładzie nacisk na aspekt urbanistyczny i ekonomiczny, gdzie po raz kolejny dostrzegamy podwójną zależność,„turystyka wpływa na procesy urbanizacyjne, powodując ich przyśpieszenie, zaś urbanizacja wpływa na tempo i kierunki rozwoju turystyki”. Dotyczy to oczywiście terenów wiejskich, które z czasem przekształcają się w miasteczka i miasta żeby spełnić oczekiwania turystów. Oznacza to nie tylko poprawienie jakości samych usług turystycznych ale także zorganizowanie odpowiedniej komunikacji, wybudowanie nowych dróg, mostów i innych elementów uatrakcyjniających daną miejscowość czy region.

6.Funkcja edukacji kulturowej: edukacją kulturową określamy wg Gaworeckiego „zjawisko dające wyraz nowej potrzebie turystycznej, zasługującej na upowszechnienie w warunkach masowości współczesnej turystyki. Termin ten odnosi się do różnych dziedzin życia”. Funkcja ta jest bardzo szeroka, obejmuje zagadnienia społeczne, religijne, patriotyczne, naukowe zarówno współczesne jak i należące do dziedzictwa przeszłości. Funkcja ta powiązana jest z funkcjami wychowania i kształcenia, wprowadza element poznania, zgłębienia wiedzy i wykorzystania teorii w praktyce. Należy podkreślić, że ta funkcja wyjątkowo wyraźnie wpływa zarówno na turystów jak i mieszkańców terenów odwiedzanych, którzy widząc zainteresowanie przyjezdnych historią, folklorem, językiem zaczynają sami bardziej dbać o swój dobytek i udostępniać go w postaci muzeów regionalnych, skansenów.
7.Funkcja ekonomiczna: oczywistą sprawą jest, że turystka to obrót pieniędzmi. Turyści są nośnikiem popytu na wszelkiego rodzaju usługi i atrakcje, rozwój turystyki powoduje rozszerzanie sieci noclegowych, usług gastronomicznych, transferowych i innych. Dzieli się aspekt ekonomiki turystyki na 4 etapy: etap przygotowania, etap podróży „tam”, etap pobytu i etap podróży „z powrotem”. W przygotowanie każdego z tych elementów jest zaangażowanych mnóstwo instytucji i osób, co stwarza rozwój ekonomiczny i gospodarczy

8.Funkcja etniczna: jako że etniczność związana jest z poszukiwaniem swoich korzeni, funkcja etniczna turystyki opiera się głównie na podróżach zagranicznych związanych z miejscem swojego pochodzenia. Grupa biorąca udział w tym rodzaju turystyki to oczywiście emigranci i ich potomkowie. Tego typu wyjazdy mogą mieć charakter indywidualny ale coraz częściej stają się zorganizowane, co możemy zaobserwować na licznych przyjazdach ludności żydowskiej do Polski jak również coraz większym rozwoju turystyki polonijnej. Powstaje też coraz więcej organizacji umożliwiających odwiedzenie i poznanie kraju pochodzenia, np. instytuty kultury, ośrodki historyczne, muzea. Turystyka etniczna powoduje duży ruch turystyczny między państwami sąsiadującymi co pozwala na wzajemne bliższe relacje i dobre kontakty.

9.Funkcja kształtowania świadomości ekologicznej: turystyka pozostaje w bardzo silnym związku z ekologią. Jest to jednak związek trudny – z jednej strony przyczynia się do prawidłowego zagospodarowania środowiska naturalnego (rezerwaty, parki narodowe) z drugiej zaś nadmierne eksploatowanie terenów prowadzi do ich degradacji. Walory przyrodnicze pozostają wciąż największą atrakcją turystyczną, która przyciąga odwiedzających. Jest to pewnego rodzaju koło zamknięte: rejony najatrakcyjniejsze turystycznie przyciągają najwięcej osób, co z kolei powoduje ich największe zniszczenie i w efekcie może prowadzić do zatrzymania ruchu turystycznego.

10.Funkcja polityczna: w 1987 roku w Shanon odbyła się konferencja ONZ pod hasłem „Tourism – Passport to Peace”. Tematem przewodnim była rola turystyki w kreowaniu i utrzymywaniu pokoju na świecie. Turystyka jako zjawisko na skalę międzynarodową, zjawisko złożone łączące elementy kultury, historii, wychowania, współpracy, ekologii, zdrowotne i wiele innych może być czynnikiem pokojowym w procesie polityki międzynarodowej. Ruch turystyczny to także turystyka biznesowa, która wiąże się z nawiązaniem stosunków między państwami, współpracy i integracji.


CZASOPISMA I ORGANIZACJE TURYSTYCZNE

Czasopisma :
„Wiadomości turystyczne”
„ Przegląd turystyczny”
„ Problemy turystyki”
„Na szlaku”
„ Poznaj swój kraj’
„Polska Gazeta turystyczna”
„ National Geographic”
„ Podróże”
„Rynek Turystyczny”
„Świat - Podróże i Kultura”
„Voyage „
„Wielka Turystyka”
„Na Szlaku”


Stowarzyszenia i organizacje:
-Polska Organizacja Turystyczna- powołana w styczniu 2000 roku jest odpowiedzialna za zapewnienie funkcjonowania i rozwijania polskiego systemu informacji turystycznej w kraju i na świecie.
Do zadań POT należy również:
- promocja Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie,
- inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej,
- tworzenie warunków do współpracy administracji państwowej, samorządu terytorialnego i przemysłu turystycznego.
I jej regionalne odłamy np.:
Dolnośląska Organizacja Turystyczna
Małopolska Organizacja Turystyczna
Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna

-PTTK(Polskie Towarzystwo Turystyczno- Krajoznawcze)
-Polskie Towarzystwo Tatrzańskie
- Polskie Towarzystwo Krajoznawcze
-Polski Związek Alpinizmu
-Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze
-Polska Organizacja Turystyczna
-Polska Izba Turystyki
-Stowarzyszenie Podziemne Trasy Turystyczne Polski
- Polska Izba Turystyki Młodzieżowej

Literatura:

K.Przecławski „ Turystyka a wychowanie” , Warszawa 1973
/red/ G. Gołembski„ Kompendium wiedzy o turystyce”, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005
L. Turos„ Wprowadzenie do wiedzy o turystyce edukacyjnej”, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Warszawa 1997
/red/ T. Łobożewicz „ Krajoznawstwo i turystyka w szkole” , WsiP, Warszawa 1978
Z. Kulczycki „ Zarys historii turystyki w Polsce”, Sport i turystyka, Warszawa 1977
Zeszyty metodyczne GUS nr 30 „ Definicje podstawowych pojęć z zakresu turystyki”, Warszawa 1979
W. Alejziak „Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku”
Wydawnictwo „Albis”, Kraków 2000
http://www.pot.gov.pl/menu1/biuletyn/