Testament w prawie

SPIS TREŚCI

1. TESTAMENT
2. FORMY TESTAMENTU
3. PRZEPISY WSPÓLNE DLA TESTAMENTÓW
ZWYKŁYCH I SZCZEGÓŁOWYCH
4. POWOŁANIE DO DZIEDZICZENIA Z TESTAMENTU
5. SPOSÓB ODWOŁANIA TESTAMENTU
6. TREŚĆ TESTAMENTU ODWOŁUJĄCEGO
7. ODWOŁANIE TESTAMENTU ODWOŁUJĄCEGO
8. ZAŁĄCZNIKI


1. Testament to czynność prawna, w której testator (przyszły spadkodawca) dokonuje rozrządzenia swym majątkiem na wypadek swej śmierci. Testament, dopóki testator żyje, nie wywołuje żadnych skutków i zawsze można go odwołać w całości lub tylko w części, co wynika z zasady swobody testowania. Nie można się skutecznie zobowiązać, że nie zmieni się, nie odwoła, nie sporządzi nowego testamentu, gdyż sprzeciwia się to prawu.
Ważny testament można sporządzić, jeśli tylko testator posiada pełną zdolność do czynności prawnych (jest osobą pełnoletnią i nie został ubezwłasnowolniony częściowo lub całkowicie), jest w pełni władz umysłowych i wyraził swą wolę świadomie i swobodnie (bez nacisku ze strony innych osób, zwłaszcza członków najbliższej rodziny), a także nie działał pod wpływem istotnego błędu uzasadniającego przypuszczenie, iż gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, to nie sporządziłby testamentu tej treści, ani nie działał pod wpływem groźby, w wyniku której mógł się obawiać, iż jemu samemu bądź innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Testament może być sporządzony tylko w formie przewidzianej ustawą. Na podstawie art.. 958 k.c. nieważny jest testament, który został sporządzony z naruszeniem przepisów regulujących formę testamentu, chyba że przepisy te stanowią inaczej. Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia

2. Formy testamentu.
Testament należy sporządzić w przewidzianej prawem formie, gdyż w przeciwnym razie nie będzie on ważny i po śmierci spadkodawcy nie wywoła skutków prawnych, co oznacza, że dziedziczenie odbywać się będzie według reguł przewidzianych w Kodeksie cywilnym.

Kodeks cywilny przewiduje formy trzy zwykłe i trzy szczególne. Do form zwykłych testamentu należy zaliczyć:

a) testament własnoręczny (tzw. holograficzny),
b) testament w formie aktu notarialnego,
c) testament allograficzny.

Ad. a) Testament własnoręczny (tzw. holograficzny) spadkodawca może sporządzić w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Testament holograficzny nie może być spisany na maszynie do pisania ani nie może stanowić wydruku komputerowego. Do ważności testamentu holograficznego konieczne są przesłanki zawarte w kodeksie cywilnym (art. 949 1 k.c.):

a) sporządzenie testamentu w całości własnoręcznie przez spadkodawcę;
b) podpisanie testamentu przez spadkodawcę;
c) opatrzenie go datą.

Brak spełnienia dwóch pierwszych warunków pociąga za sobą nieważność testamentu holograficznego, to zgodnie z treścią kodeksu cywilnego brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu holograficznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Ad. b) Testament notarialny - według art. 950 k.c. testament sporządzony w tej formie pozwala między innymi uniknąć dokonania rozrządzeń sprzecznych z prawem oraz z uwagi na udział notariusza pomaga w pełniejszym, precyzyjniejszym wyrażeniu rzeczywistej woli testatora.
Ad. c) Testament allograficzny - kwestię sporządzania testamentu allograficznego normuje i określa art. 951 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Stan rzeczy, dotyczący organizacji nazewnictwa terenowych organów administracji państwowej na stopniu podstawowym, był po roku 1964 kilka razy zmieniany, a zasadnicza i istotna zmiana dokonana została z dniem 27 maja 1990 roku przez ustawę z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95 z póź. zm.). Aktualnie organem gminy uprawnionym do sporządzenia testamentu allograficznego jest wójt lub jego zastępca albo sekretarz gminy, a w mieście - burmistrz i prezydent oraz ich zastępcy.Sporządzenie testamentu allograficznego przed innym organem lub urzędnikiem samorządowym powoduje jego nieważność jako testamentu zwykłego, co jednak nie wyłącza możliwości uznania go za testament szczególny, jeżeli zachodzą warunki ustalone w art. 952 Kodeksu cywilnego.
Zgodnie z art. 951 K.c. spadkodawca(testator) może oświadczyć swą ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków oraz wójta lub zastępcy wójta albo wobec sekretarza gminy; dotyczy to także burmistrza i prezydenta oraz ich zastępców, a oświadczenie to uprzednio odczytane spadkodawcy spisuje się w formie protokołu, który podpisują spadkodawca, wymieniona osoba urzędowa oraz świadkowie. Treść testamentu allograficznego nie może zostać oświadczona wobec innej osoby urzędowej. W sytuacji gdy spadkodawca nie może podpisać protokołu należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Zgodnie z art. 951 3 K.c. nie mogą w ten sposób sporządzić testamentu osoby głuche lub nieme. Wójt lub inna uprawniona do przyjęcia testamentu osoba ma obowiązek czuwania nad zachowaniem formalności przewidzianych dla tego typu testamentu. Osoba ta może, a w razie potrzeby powinna, zadawać pytania spadkodawcy zmierzające do upewnienia się co do jego woli i do ewentualnego usunięcia wątpliwości, ale ingerencja ta nie może w żadnym wypadku wpływać na treść testamentu; chodzi przede wszystkim o czytelność redakcyjną, jasność oświadczenia woli, a nie o treść rozporządzenia.






Do form szczególnych testamentu należy zaliczyć:
a) testament ustny,
b) testament podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym,
c) testament wojskowy.

Ad. a) Testament ustny sporządzany jest w obawie rychłej śmierci albo gdy zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione wskutek szczególnych okoliczności. Spadkodawca oświadcza ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, zaś treść tego oświadczenia spisuje przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, jeden ze świadków albo osoba trzecia, a pismo to podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
W wypadku, gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Ad. b) Na podstawie art. 953, testament podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym jest sporządzony przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy podając datę jej spisania i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisuje spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Ad. c) według art. 954, testament taki można sporządzić w czasie wojny lub mobilizacji albo przebywania w niewoli, jednakże jak twierdzi się powszechnie w literaturze forma ta nie była dotychczas wykorzystywana

Testamenty sporządzone w szczególnej formie mogą być wykorzystane jedynie w razie zaistnienia prawem przewidzianych szczególnych okoliczności.
O ile spadkodawca nie zmarł w trakcie ich obowiązywania, testamenty te tracą moc z upływem sześciu miesięcy od ustania szczególnych okoliczności (np. obawa rychłej śmierci w przypadku testamentu w formie ustnej), które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. W związku z tym po upływie wspomnianego czasu, dla utrzymania w mocy odwołania testamentu, konieczne jest sporządzenie testamentu w jednej z trzech form zwykłych.

3. Przepisy wspólne dla testamentów zwykłych i szczególnych.
Nie jest istotne, kto wezwał świadków, jeżeli spadkodawca ich nie odrzucił. Jednak według artykułu 956 k.c. nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
1. kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,
2. niewidomy, głuchy lub niemy,
3. kto nie może czytać i pisać,
4. kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,
5. skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
W przypadku testamentu allograficznego i ustnego świadkami nie mogą być najbliżsi krewni i powinowaci testatora (dziadkowie, rodzice, rodzeństwo, dzieci, wnuki, teściowie, szwagrowie) tj. pierwszego i drugiego stopnia pokrewieństwa lub powinowactwa, a ponadto osoby dla których w testamencie przewidziano jakąkolwiek korzyść ani najbliżsi krewni tych osób. Naruszenie tego zakazu skutkować może nieważnością postanowień testamentu, które przewidują korzyść dla wspomnianych wyżej osób, a nawet całkowitą nieważnością testamentu.
(Art. 957 K.c. i w komentarzach do tego artykułu K.c.)

4. Powołanie do dziedziczenia z testamentu.

Powołać do dziedziczenia według prawa polskiego można w określonej części ułamkowej. Wskazanie przez testatora, iż określonej osobie chciałby przekazać taki bądź inny przedmiot majątkowy lub prawo, ma znaczenie dla postępowania o dział spadku, jeśli osoba wskazana będzie dziedziczyła. W przeciwnym przypadku wskazanie to oznacza tzw. zapis, czyli roszczenie zapisobiercy skierowane wobec osób, które dziedziczą o przeniesienie własności określonego w testamencie prawa lub przedmiotu majątkowego.
Gdyby testator rozrządził wszystkimi swymi przedmiotami majątkowymi, całym lub prawie całym mieniem, sąd może na mocy ustawy uznać wskazane osoby za spadkobierców ustalając na podstawie stosunku wartości wskazanych składników majątkowych udziały ułamkowe poszczególnych spadkobierców, w jakich doszli do dziedziczenia.

5. Sposób odwołania testamentu.

Testament można odwołać przez:

a) zniszczenie oryginału testamentu lub pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność. Sposób ten w praktyce dotyczy jedynie testamentu własnoręcznego (holograficznego), lub przez
b) sporządzenie nowego, ważnego testamentu, w którym następuje wyraźne odwołanie całości lub niektórych postanowień poprzedniego testamentu bądź, jeśli było ich więcej, poprzednich testamentów. W ten sposób można odwołać każdy rodzaj testamentu.

Ad. a) Zniszczenie testamentu powinno nastąpić w zamiarze jego odwołania. Nie będzie odwołaniem testamentu np. zrobienie notatek na jego drugiej stronie lub przypadkowe podarcie. Pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność, może polegać na przekreśleniu całego dokumentu lub zamazaniu podpisu w zamiarze odwołania.
Ad. b) Jeśli został sporządzony nowy testament, w którym nie odwołano co prawda postanowień poprzedniego testamentu, ale zamieszczono inne postanowienia, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia, które nie dają się pogodzić z postanowieniami nowego. Na przykład jeżeli w testamencie I powołano do dziedziczenia A i B po 1/2, a w późniejszym testamencie II osobę C, to oznacza, iż A, B i C powołani są do spadku po 1/3 części każdy.

Nie ma przeszkód, aby testament sporządzony w jednej formie np. w formie aktu notarialnego odwołać przez nowy testament sporządzony w innej formie np. własnoręczny (holograficzny).

6. Treść testamentu odwołującego.

Aby odwołać testament w całości należy wskazać go w nowym testamencie poprzez określenie daty i formy sporządzenia oraz dla bezpieczeństwa dowodowego oświadczyć, że żadnych innych testamentów nie ma. W celu odwołania poszczególnych postanowień należy wyraźnie wskazać jakie postanowienia ulegają odwołaniu np. odsunięcie od dziedziczenia powołanej poprzednio osoby.
Treść testamentu może ograniczyć się jedynie do odwołania poprzedniego, co powoduje, iż dziedziczenie odbywać się będzie według porządku określonego w Kodeksie cywilnym. Można również wskazać jakie postanowienia wchodzą w miejsce odwołanych tzn. kto dziedziczy i w jakiej części. Testator może także ograniczyć się do zmiany postanowień w poprzednim testamencie np. poprzez zmniejszenie udziału przypadającego określonej osobie, bądź powołanie w określonej części kolejnej osoby.

Odwołanie testamentu nie wymaga uzasadnienia.

7. Odwołanie testamentu odwołującego.

Według przeważającego poglądu, testament III, który odwołuje poprzedni testament II odwołujący testament I, nie powoduje, iż odżywają postanowienia testamentu I co oznacza, iż w braku innych ważnych testamentów dziedziczenie nastąpi według porządku ustawowego.




Źródła:
- Kodeks cywilny, zwłaszcza artykuły 949 - 958,
- Józef Stanisław Piątkowski "Prawo spadkowe. Zarys wykładu." Warszawa 1979,
- Zbigniew Radwański "Wykładnia testamentów" Kwartalnik Prawa Prywatnego rok II: 1993 zeszyt 1,
- stony internetowe - testament w prawie cywilnym