Reformacja i kontrreformacja

Reformacja – wielki ruch społeczny i religijny. Przyczyny: sprzedawanie odpustów, domaganie się niezależności od papieża, przewagi władzy świeckiej nad duchową, równości społecznej. 1517 – wystąpienie Marcina Lutra, niemieckiego zakonnika, doktora teologii; wywiesza on na drzwiach kościoła w Wittenberdze kartę z 95 tezami dotyczącymi wiary. Luter domagał się uznania Pisma Świętego za jedyne źródło wiary, likwidacji klasztorów, zniesienia celibatu, potępił sprzedawanie odpustów. Luter został potępiony, ukrył się na zamku księcia saskiego Fryderyka Mądrego, będącego zwolennikiem jego poglądów. Na sejmie Rzeszy Niemieckiej książęta niemieckie złożyły protest przeciw potępianiu nauki Lutra, od tego momentu zwolenników Lutra nazwano protestantami. Szlachta wykorzystała poglądy Lutra przeciw cesarzowi Karolowi V. W 1524 r. wybuchło krwawo stłumione powstanie chłopskie pod wodzą Tomasza Mnzera. Walki między protestantami a katolikami zakończył pokój w Augsburgu w 1555 r. Niemcy podzielono na terytoria religijne zgodnie z zasadą ‘czyj kraj, tego religia’. Protestanckie świątynie to zbory. Protestantyzm szybko objął Szwajcarię, Francję, Anglię, Skandynawię i Polskę. Parafie zastąpiono gminami. Jan Kalwin w 1536 ogłosił swoją doktrynę religijną. Jego nauka głosiła predestynację, czyli przeznaczenie, podobnie jak Luter odrzucał władzę papieża oraz kult świętych, nie uznawał jednak władzy świeckiej nad duchowną. Z sakramentów uznawał tylko chrzest i eucharystię. Król Anglii Henryk VIII chciał unieważnienia swojego małżeństwa z Katarzyną Aragońską. W 1534 wydał dekret znoszący władzę papieża i ogłosił się głową kościoła anglikańskiego. Nie różnił się on zbytnio od katolickiego. Arianie (antytrynitarze) – wzywali szlachtę do dzielenia się majątkiem i sprzeciwiali się przemocy, nie uznawali Trójcy Świętej, nie wierzyli nawet w boskość Chrystusa. Jednym z przywódców arian był Faust Socyn, włoski humanista. Skutki reformacji: przetłumaczenie Biblii na języki narodowe (rozkwit kultury, języka i literatury).Luteranizm wyznawali mieszkańcy Prus Królewskich, mieszkańcy północy Polski, kalwinizm za to był wyznawany w Małopolsce i na Litwie. Polscy arianie byli nazywani braćmi polskimi, budowali szkoły, rozdawali majątki, odmawiali udziału w wojnach. W 1570 w Sandomierzu zawarto porozumienie między działającymi w Polsce odłamami protestantyzmu. W 1573r. na konfederacji w Warszawie podpisano akt tolerancji wyznaniowej. Reformacja przyczyniła się w Polsce do rozwoju języka, szkolnictwa i kultury. W 1603 arianie założyli akademię w Rakowie. Królewiec był odwiedzany przez wybitnych Polaków. Albrecht Hohenzollern, protestancki książę Prus wspierał pisarzy i uczonych, dawał stypendia studentom. Aby przeciwdziałać reformacji w 1545 powołano sobór trydencki (trwał 18 lat)– protestantów uznano za heretyków, wprowadzono świętą inkwizycję, stosującą palenie na stosie i tortury, wprowadzono jednolitą liturgię, sformułowano nowe zasady katolicyzmu, organizowano szkoły parafialne. Stanisław Hozjusz – polski kardynał. Jezuici – zakon założony w 1539 przez Ignacego Loyolę, zakładał posłuszeństwo papieżowi i Kościołowi. Jezuici tworzyli szkoły katolickie i wyjeżdżali na misję (Japonia, Indie, Ameryka), byli świetnie wykształceni. Pierwsze kolegium jezuickie w Polsce powstało w Braniewie. Piotr Skarga – kaznodzieja, jezuita, wydał ‘Kazania sejmowe’ i ‘Żywot świętych’. Wschód Rzeczpospolitej był prawosławny. W 1596 w Brześciu podpisano traktat między prawosławnymi i chrześcijanami. Prawosławni uznali zwierzchnictwo papieża, ale mieli osobną liturgię, dlatego nazwano ich unitami (grekokatolikami).