Środki stylistyczne
TROPY:
1. EPITET – to tyle co określenie; określa cechę przedmiotu albo stosunek wypowiadającego do przedmiotu; występuje najczęściej w postaci przymiotników, rzadziej zaś w postaci imiesłowów,
np.: „szklana równina”
„A dziecko było dziwnie wątłe, blade, chore...”.
zwykły metaforyczny
np.: „mały chłopiec” np.: „wilczy apetyt”
„wesoły kolor” „żelazna ręka”
„duża lalka”
2. PORÓWNANIE – zestawia się ze sobą dwa zjawiska, z których jedno służy określaniu drugiego za pomocą łączników : jak, niby, jakby, niż,
np.: „Idzie zmierzch jak tłumy cieni”
„Głupi jak but”.
3. HIPERBOLA (wyolbrzymienie) – polega na powiększaniu zjawisk , ich potęgowaniu, pokazywaniu jakiegoś zjawiska, przedmiotu w sposób przesadny, np.: „potworna potęga”
„drobniutkie okruchy”.
4. ANAFORA – zespół zdań zaczynających się od tych samych słów,
np.: „Jak moje oczy topią się – mdleją,
Jak myśli rzucają ze dna,
Jak iskry sypią, jak łzami leją,
Ty wiesz! – lecz tylko Ty jedna”.
5. PERYFRAZA (omówienie) – polega na zastąpieniu danego wyrazu przez szereg innych o podobnym znaczeniu,
np.: „z chińskich ziół ciągnione treści” – herbata
„stambulskie gorycze” – tytoń
Rodzaje peryfrazy:
eufemizm – jego celem jest złagodzenie znaczenia pewnych wyrazów, zbyt dosadnych, wulgarnych, nieprzyzwoitych,
np.: starzec – „człowiek w podeszłym wieku”
umrzeć – „rozstać się z tym światem”
kłamstwo – „mijanie się z prawdą”
6. EPIFORA – powtarzalność słów bez zwrotów kończących poszczególne zdania,
np.: „I niebo jak biała Niagara,
I droga jak biała Niagara,
I pamięć jak biała Niagara
O Tobie jak biała Niagara.”
7. POWTÓRZENIE – dany element powraca wielokrotnie, powtórzenie może dotyczyć poszczególnych głosek i ich układów, wyrazów, zwrotów, wersów, zdań,
np.: „Kto mówi? – mówi. To kilka chwil.
Świat – mówi – jak lalka znika.
Ach, to nic – mówi – to tylko tryl ...
Kto mówi? Mówi muzyka ...”
8. ONOMATOPEJA (dźwiękonaśladownictwo) – naśladowanie za pomocą środków językowych, zjawisk dźwiękowych (głosów i odgłosów), z otaczającej rzeczywistości,
np.: „A na dębie dwa gołębie na zielonym rajskim dębie.”
Gru – gru - gru.
9. METAFORA (przenośnia) – jest ona zespołem słów, w którym znaczenie jednych zostaje niejako przeniesione na znaczenie pozostałych; znaczenie przenośne jest różne od dosłownego,
np.: „Noszę w sercu Twój obraz”
„Góry jak stada szarych, nieruchomych słoni”
„Uroda życia”
METAFORA
poetycka potoczna
np.: „gwiazdy (...) np.: „rozmowa w cztery oczy”
są (...) oczami
mojej miłości”
Szczególnymi przykładami metafor są :
- metonimia – rodzaj metafory, w którym wyrazy pozostają ze sobą w realnym związku, zastępuje się wtedy jeden wyraz przez drugi, np.: „wypić kielich do dna” (wino)
- synekdocha - jest to taki rodzaj metafory, w którym część zastępuje całość lub całość zastępuje część,
np.: „Lata po łąkach uciesznym powiewem
igrając płocha i z liściem i z drzewem ”.
- animizacja (ożywienie) – polega na przypisywaniu przedmiotowi martwemu właściwości istot żywych – ludzi i zwierząt, wprowadza elementy ruchu, dzięki niej tekst staje się bardziej dynamiczny,
np.: „drzewo drgnęło”
„chwile biegną”
- personifikacja (uosobienie) – polega na przypisywaniu rzeczom martwym tylko cech człowieka; przedmioty, zjawiska, rośliny oraz zwierzęta mogą zachowywać się, odczuwać i wykonywać rozmaite czynności właściwe ludziom,
np.: „skowronek zapłakał”
„słońce myślało”
- oksymoron – mówimy o nim wtedy, gdy zestawiane są ze sobą wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu, wzajemnie wykluczającym się,
np.: „czarny śnieg”
„gorący lód”
10. ANTYTEZA – polega na kształtowaniu wypowiedzi z elementów znaczeniowo przeciwstawnych,
np.: „Ma granicę - nieskończony
Wzgardzony – okryty chwałą
Śmiertelny – król nad wiekami.”
11. ZDANIE PARENTETYCZNE – zdania wtrącone w nawias; nie mieszczą się w wypowiedzi zasadniczej, ale mają istotne znaczenie dla jej ogólnego sensu,
np.: „Dobrodziejko, ktoś tam puka ...
(Doktor księdzu pionka bierze)
A niech puka, a niech stuka!
Eskulapciu, biorę wierzę!”
12. PYTANIE RETORYCZNE – pytanie niewymagające odpow.,
np.: „Któż wytrwa, gdy go ognie niebieskie pochwycą?”
13. ZDROBNIENIE – wyrazy utworzone za pomocą odpowiedniego przyrostka mające znaczenie w jakimś sensie pomniejszone,
np.: rączki, kotek, Martusia ..
14. ZGRUBIENIE – wyrazy utworzone za pomocą odpowiedniego przyrostka, mające w jakimś sensie powiększone, wzmocnione znaczenie,
np.: lwisko, cielsko, kocisko, Anka ...