Proces wychowania

Proces wychowania obejmuje całe społeczeństwo i towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Najpierw jesteśmy wychowankami, później sami stajemy się wychowawcami, choć nadal ulegamy wszelkim wpływom wychowawczym. Wychowanie jest tak zróżnicowanym fenomenem ludzkiego życia, że trudno o jednolitą, klasyczną definicję tego pojęcia. W najszerszym rozumieniu wychowanie możemy utożsamiać ze wszelkim oddziaływaniem na człowieka: rodziny, środowiska, szkoły, zarówno zamierzone jak i przypadkowe. To ostatnie jest również istotne, ponieważ wpływa na człowieka i współtworzy jego osobowość. Wychowanie w węższym pojęciu to zamierzony i świadomy wpływ na wychowanka podejmowany w ustalonym celu i określonej sytuacji. Tym celem jest wszechstronny rozwój człowieka i przygotowanie go do życia według przyjętego wzoru. Wzór ten ukazuje znaczące wartości dla danego społeczeństwa, w którym dorastał.

Proces wychowania jest to ciąg zmian zachodzących według określonego porządku. Zmiany te dotyczą zawsze zachowania się jakiegoś układu, lub też stosunków między układami. Każdy stan wyznaczony przez jedną zmianę stanowi podłoże dla wystąpienia stanu określonego przez zmianę następną. W procesie wychowania chodzi o zmiany, do których maja doprowadzić mniej lub więcej uporządkowane ciągi działań wychowawczych. Struktura procesu działania jest zawsze podyktowana prawidłowościami procesu przemian, jakie to działanie ma wywołać. Dla procesu wychowania „tworzywem”, w którym mamy wywołać przemiany jest osobowość człowieka. Tak, więc struktura wychowawczego działania jest podporządkowana strukturze przemian, jakie zachodzą w osobowości jednostki. Osobowość poddajemy przeobrażeniom, których wynikiem ma być pożądany finał – stan zamierzony.
Aby do tego doszło musi wystąpić ciąg stanów pośredniczących, które składają się na proces przemiany osobowości. Procesy wychowania są zawsze konsekwencją struktury zamierzonych i możliwych procesów zmian osobowościowych. Zadaniem teorii wychowania jest poszukiwanie sposobów ich wywoływania i kierowania ich przebiegiem, a więc opracowywanie naukowych podstaw realizacji procesów wychowania. Proces wychowania odnosi się zawsze do pojedynczych ludzkich osobowości. Aby mógł zaistnieć proces wychowawczy, musi być wychowawca i osoba wychowywana. Stosunek wychowawczy, który wówczas między nimi istnieje jest to wzajemny układ pozycji i ról społecznych osób uczestniczących w procesie wychowania. Podejmowane w ramach danego stosunku wychowawczego działania wychowawcze składają się na proces wychowania wtedy i tylko wtedy, kiedy podporządkowane są zamierzeniu dokonania określonej przemiany w osobowości wychowanka. Dane działania wychowawcze składają się na proces wychowania, o ile następują w kolejności zapewniającej prawidłową stymulację zamierzonych przemian w osobowości wychowanka.

Przez proces wychowania rozumiemy ciąg działań wychowawczych podejmowanych indywidualnie lub zbiorowo w celu stopniowego wywołania określonej przemiany w osobowości wychowanka, przy czym kolejność tych działań jest odpowiednio dostosowana do przebiegu wywoływanej przez nie przemiany.

Ogromną rolę w procesie wychowania odgrywa człowiek specjalnie powołany do realizowania celów wychowawczych, to nauczyciel - wychowawca. Specyfika tego zawodu polega na tym, że nie da się określić konkretnych kompetencji wychowawczych czy zamkniętego systemu zasad, technik i metod działania. One istnieją i są potrzebne, ale aby wychowawca-nauczyciel mógł z nich korzystać musi dokonać ich samodzielnego uprawomocnienia, to znaczy, musi wiedzieć, w związku, z jakimi okolicznościami znajdą one zastosowanie w konkretnej sytuacji. Nauczyciel kontaktuje się z wychowankami w różnych sytuacjach. Najczęściej aranżuje je sam, podczas lekcji, wspólnej wycieczki czy zabawy, ale czasem sytuacje dostarcza samo życie. Zawsze jednak wychowawca zajmuje jakieś stanowisko, rozmawia, próbuje w sposób jawny lub ukryty wpłynąć na zachowanie uczniów.

Wychowawcy docierają w sposób bezpośredni lub pośredni do tych warstw osobowości dziecka, które decydują o jego postawach, wyznaczają stosunek do drugiego człowieka, czy do celów grupy, do której należy.

Nauczyciel jest medium, przez które dochodzi się do wiedzy. Dziecko nie dąży do samej wiedzy, ale do poznania związanych z nią ludzkich postaw, doświadczeń, przeżyć. Sam nauczyciel jest dla wychowanka tak ważny, jak sprawa, o której mówi. Nauczyciel-wychowawca przede wszystkim poświęca czas i zajmuje się dzieckiem, odpowiada, pyta, zgaduje, wyjaśni to, co dla dziecka ważne. Z jego pracy, trudu, poświęcenia, ale także radości, zadowolenia, satysfakcji wyrasta autorytet nauczyciela. Z punktu widzenia dziecka, autorytet oznacza poczucie dobrodziejstwa - jest ktoś, kto coś umie, potrafi, kto się stara, jest serdeczny, sprawiedliwy, kto pomaga w nauce. Obcowanie z nauczycielem-autorytetem jest stale okazją do samowychowania.

Wychowanie to proces kształtowania się człowieka w znaczeniu doskonalenia go we wszystkich dziedzinach jego życia i działalności. Rola wychowawcy w tym procesie jest niezbędna, ale jest ona wyłącznie pomocnicza. Wychowawcy nie "kształtują osób ludzkich, ani ich nie rozwijają, tylko przekazują, udostępniają wychowankom zachowującym swoją osobową autonomię, szereg wartości wytworzonych w społeczeństwie. Są oni jedynie przekazicielami w różny sposób, niektórych wartości społecznych, dlatego ich rola wychowawcza bywa niekiedy bardzo ograniczona. Wychowawca w miarę swoich możliwości stwarza korzystne warunki do rozwoju wychowanka, rozwój ten umożliwia, starając się przekazać odpowiednie wartości, zarazem czuwa nad przyjmowaniem pseudowartości. Sam rozwój, doskonalenie, kształtowanie osoby musi być jej własnym dziełem. Proces wychowawczy tylko wtedy może przynieść pozytywne efekty, gdy sam wychowanek akceptuje przekazywane przez nauczyciela treści i dokona zmiany czy modyfikacji swoich poglądów, nastawień czy postępowań - zrobi to z własnej woli, opierając się na własnej decyzji. Nauczyciel, równolegle z poszerzeniem zakresu samodzielności ucznia, powinien uświadamiać mu jego odpowiedzialność za własny rozwój i skłaniać do samowychowania. Powinien służyć mu radą, pomocą i przyjaźnią a przekazywane treści musza być tak dokonywane, aby stały się bliskie i łatwe do przyjęcia i przyswojenia. Zadaniem nauczyciela-wychowawcy jest wszelka pomoc, by wychowanek posiadał niezależne zdanie, własne plany i cele, zdolny był do budowania wyższej kultury przyszłości, stale otwarty na przyjmowanie wartości. Warto wspomnieć jeszcze o ważności kształcenia nauczycieli. Nie można kształcić go poza świadomością i wyobraźnią jego roli społecznej. W procesie kształcenia musi wiedzieć, iż jego funkcją społeczną jest rola przewodnika w procesie poznania i wartościowania. Jest tym, który potrafi wytłumaczyć to, co niezrozumiałe i trudne, przetłumaczyć, argumentować to, co w przekonaniach uczniów błędne i niewłaściwe. Kształcenia nauczyciela nie można tylko ograniczać do jego sfery intelektualnej. Dopiero zespolenie sfery intelektualnej i emocjonalnej uzyskuje we wzajemnym dopełnieniu udzielającą się siłę oddziaływania wychowawczego. Zesztywnienie zespołów uczuciowo-dążeniowych na niższym poziomie nie przeszkadza w osiąganiu wysoko rozwoju intelektualnego, lecz ta niewspółmierność jest źródłem zła społecznego i nieszczęściem osobistym.

S t r u k t u r a , p r o c e s u w y c h o w a n i a :
Realizacja procesu wychowania polega na pobudzaniu wychowanka do określonej aktywności oraz organizowaniu odpowiednich sytuacji sprzyjających wyzwalaniu tej aktywności. Aktywność ta musi być powtarzana, a zarazem stopniowana, co zostaje uwzględnione przez nadanie celom operacyjnym narastającego, w pewnym ich ciągu,charakteru. Tak, więc realizacja procesu wychowania to świadome i celowe organizowanie pod określonym względem aktywności i doświadczeń wychowanka przez wprowadzenie go w pewien ciąg odpowiednich do tego sytuacji. Cele operacyjne nie mogą być realizowane w dowolnej kolejności, lecz muszą następować po sobie. Są różne drogi kształtowania postaw w zależności od sposobu kontaktu jednostki z przedmiotem postawy (własne doświadczenia, informacje

O g n i w a p r o c e s u w y c h o w a n i a :
· Wdrażanie wychowanków do pożądanych form uzewnętrznionej (działanie) lub uwewnętrznionej (myślenie, przeżywanie) aktywności.
·Rozwijanie i utrwalanie dyspozycji do danej aktywności przez ćwiczenia.
·Uświadamianie wychowankom znaczenia celów i zasad tej aktywności.
·Przyswajanie wychowankom ocen i przekonań wzmacniających dyspozycje do pożądanej aktywności.
·Przyswajanie wychowankom wiedzy na temat związku między pożądaną aktywnością a życiem społecznym, umożliwiającej rozumienie wielorakich aspektów tych zależności.

G ł ó w n e z a s a d y o r g a n i z a c j i p r o c e s ó w w y c h o w a n i a :
·Wdrażanie wychowanka do konstruktywnych zachowań należy rozpoczynać od odwoływania się do tych motywów, które on aktualnie posiada, lub też od wzbudzania tych motywów, do których przeżycia jest on aktualnie zdolny.
·Wdrażanie wychowanka do aktywności musi polegać na równoległym uatrakcyjnianiu, z punktu widzenia jego motywów, zachowań konstruktywnych, przy jednoczesnym czynieniu nieatrakcyjnym zachowań destruktywnych.
·W procesie wdrożenia wychowanka, należy starać się, aby zachowanie zalecane było atrakcyjne z punktu widzenia możliwie najsilniejszych i najistotniejszych motywów.
·Proces wychowania powinien polegać na stopniowym wdrażaniu wychowanka do aktywności w różnorodnych, złożonych sytuacjach ściśle związanych z aktualnymi problemami życia społecznego.
·Oddziaływania werbalne muszą nawiązywać do poziomu motywacji wychowanka.
·Wychowawca musi być postrzegany jako osoba ogólnie życzliwa i rozumiejąca dążenia wychowanka, unikać wywoływania swoją osobą trwałych uczuć zagrożenia.

Przegląd roślin iglastych i środowisk ich życia :

Scenariusz lekcji :
Cele ogólne:
1. Doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł wiedzy,
2. Wykorzystanie obserwacji przyrodniczych w zdobywaniu wiedzy,
3. Poznanie pospolitych i chronionych gatunków roślin iglastych ,
4. Doskonalenie pracy z mapą ,

Cele operacyjne:
- uczeń rozpoznaje krajowe rośliny iglaste po igłach, szyszkach i pokroju,
- interpretuje zależności między budową a występowaniem gatunków drzew iglastych a występowaniem ich środowiskom,
- przyporządkowuje gatunki drzew iglastych środowisko ich życia,
- wymienia zbiorowiska roślinne, w który rosną drzewa iglaste,
- używa właściwie pojęć: nagozalążkowe, nagonasienne, wiatropylne, wiatrosiewne,
- wykazuje role kosodrzewiny ,
- wymienia i rozpoznaje chronione gatunki roślin,

Pomoce dydaktyczne: naturalne okazy liści krajowych drzew i krzewów iglastych, plansze drzew iglastych, barwne, ilustracje tablice, atlasy, mapa Polski,
Forma pracy: grupowa, indywidualna.
Metody pracy: praca z podręcznikiem, drama, opis, rozmowa nauczająca, pokaz

Przebieg lekcji:
Wprowadzenie:

1. Sprawy organizacyjno – porządkowe,
2. Przypomnienie wiadomości z ostatniej lekcji, zadanie pytania - w jaki sposób rośliny iglaste przystosowały się do życia w północnych regionach półkuli północnej?
3. Podanie tematu lekcji ,
4. Zapoznanie z głównymi zagadnieniami, celami lekcji.

Opracowanie tematu:

1. Uczniowie w grupach przygotowują pomoce dydaktyczne: okazy liści i gałązki roślin iglastych, plansze, ilustracje, opisy roślin, które będą omawiać (przygotowane w domu) wiadomości o drzewach i krzewach iglastych.
2. Prezentacje grup:
- Uczniowie podają nazwę przedstawionej rośliny i jej charakterystyczne cechy (kształty igieł, szyszek, pokrój drzewa),
- Omawiają miejsca występowania, oraz wymagania pokarmowe i cieplne roślin iglastych ,
- Pokazują na mapie Polski zasięgi występowania drzew i krzewów iglastych,
3. Wyjaśnienie znaczenia kosodrzewiny w górach.
4. Wymienianie leśnych zbiorowisk, tworzonych przez rośliny iglaste.
5. Rozpoznawanie chronionych gatunków roślin iglastych - plansze
6. Ocena prezentacji poszczególnych grup przez jury (załącznik)
7. Ćwiczenia w rozpoznawaniu roślin iglastych:
- Nauczyciel pokazuje okazy liści, chętni uczniowie podają nazwę drzewa lub krzewu (za prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje +)
- Uczniowie otrzymują przygotowane wcześniej ilustracje drzew, krzewów (w koszulkach) i wieszają na szyi. Nauczyciel podaje nazwę rośliny, a dziecko, które jest danym drzewem wstaje i podaje charakterystyczne cechy drzewa, w którego rolę się wcieliło (poprawna odpowiedź oceniany stopniem)
- Nauczyciel podaje charakterystyczne cechy roślin iglastych a dzieci będące tym gatunkiem wstają
- Uczniowie odgadują nazwę drzew z zagadek

Podsumowanie - wypełnienie karty pracy w zeszycie ćwiczeń .

Zadanie pracy domowej - utrwalić wiadomości o drzewach i krzewach iglastych, a także granicy zasięgów drzew
Dla chętnych uczniów - wyszukać ciekawostki o daglezjach.

Załączniki:
Karta oceny grupy dla jury z udziałem zaproszonych gości i uczniów.
GRUPA : Czy liczba wykorzystanych materiałów była wystarczająca? Czy informacje, które podano były ciekawe? Czy zostały przekazane interesująco? Czy prezentowanie materiały są estetycznie wykonane?

Maksymalna liczba punktów za każde kryterium: 5
Maksymalna liczba punktów za całość prezentacji: 20

Karta oceny pracy w grupie.
Udzielanie sobie informacji. Podsumowanie decyzji (czy wspólne). Słuchanie się nawzajem. Rozwiązywanie konfliktów. Zaangażowanie innych w pracę. Samoocena postępów pracy w grupie.

Bibliografia:

1. Ablewicz K., Sytuacja wychowawcza jako szczególne spotkanie dwóch osób - szkic problematyki, w: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1988.
2. Cichoń W., Wartości, Człowiek, Wychowanie, Kraków 1996.
3. Dąbrowski K., Trud istnienia, Warszawa 1986.
4. Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Kraków 1993.
5. Kwaśnica R., Ku pytaniom o psychopedagogicznym kształceniu nauczycieli, w: red. Kwieciński Z., Witkowski L., Ku pedagogiki pogranicza, Toruń 1990.
6. Lindenberg Ch., Szkoła bez lęku, Warszawa 1993.
7. Majka J., Wychowanie chrześcijańskie, w: red. Adamski F., Wychowanie w rodzinie chrześcijańskiej, Kraków 1984.
8. Rowid H., Podstawy i zasady wychowania, Warszawa 1946.
9. Sławiński S., Wychowywać do posłuszeństwa, Warszawa 1994.