System prawa. Elementy systemu prawa
System prawa – został stworzony przez państwo w celu ochrony jego interesów. Jest on systemem sztucznym składającym się z poszczególnych elementów. (ogół norm prawnych obowiązujących w państwie w określonym czasie. Dzieli się na działy. W Polsce obejmuje: prawo administracyjne, państwowe, finansowe, karne, cywilne, rodzinne, pracy, procesowe cywilne i karne).
Norma prawna – nie może być w swej treści sprzeczna z innymi normami społecznymi. Jest tworzona poprzez określony organ państwowy. Poparta jest przymusem państwa. W momencie jej naruszenia wyciągane są konsekwencje (sankcje). Każda norma prawna opublikowana jest w odpowiednim dzienniku urzędowym (Dziennik Ustaw, Monitor Polski). Jest częścią składową systemu prawa.
Budowa normy prawnej:
• Hipoteza
• Dyspozycja
• Sankcja
Hipoteza – określa krąg adresatów, do których norma jest skierowana oraz okoliczności, w jakich ma ona zastosowanie (warunki, w jakich adresat normy w określony sposób ma się zachować). Wyróżniamy w niej elementy podmiotowe i przedmiotowe.
Elementy podmiotowe – szczegółowo opisują adresata, jego cechy sposób działania, okoliczności, miejsce, czas, stan psychiczny, zdrowotny, wykształcenie, zwód, wykonywana pracę, itp.
Elementy przedmiotowe – określają stany i zjawiska zewnętrzne w stosunku do adresata lecz mające wpływ na jego zachowanie i działanie (kryzys gospodarczy, zwyżka lub obniżka cen, itp.).
Dyspozycja – określa wzór powinnego (wymaganego) zachowania się adresata w okolicznościach przewidzianych w hipotezie normy prawnej.
Formy, jakie może przyjąć wzór dyspozycji:
• Obowiązek prawny
• Uprawnienia
Obowiązek prawny – nakaz lub zakaz określonego zachowania się zawarty w normie prawnej. Naruszenie obowiązków prawnych pociąga za sobą ujemne skutki prawne (sankcje) ze strony państwa.
Uprawnienia – dają adresatowi prawo wyboru, co oznacza, iż może on skorzystać z danego prawa lub nie, nie ponosząc z tego tytułu żadnych konsekwencji.
Sankcja – jest to ujemna konsekwencja wynikająca z niezgodnego zachowania się, co do treści dyspozycji normy prawnej w okolicznościach przewidzianych hipotezą normy prawnej. Pełni ona rolę prewencyjną i dyscyplinującą.
Wyróżniamy 3 typy sankcji:
• Karna
• Egzekucyjna
• Nieważności czynności prawnych
Sankcja karna – pełni funkcje prewencyjną (ogólną lub szczególną), izolacyjną (np. od społeczeństwa) i eliminacyjną (kara śmierci). Reguluje ją Ustawa Kodeks Karny. Art. 32 KK wymienia nam kary, natomiast art. 39 środki kar. (część normy prawnej określająca następstwa, jakie powinno pociągać zachowanie się adresata normy sprzeczne z jej treścią).
Kara może być wymierzona przez Sąd, a środek kary jedynie ją uzupełnia.
Kary obowiązujące w polskim systemie karnym:
• Grzywna
• Ograniczenie wolności
• Pozbawienie wolności
• 25 lat pozbawienia wolności
• Dożywotnie pozbawienie wolności
Grzywna – kara wymierzana za czyny drobne oraz wykroczenia w stawkach dziennych od 10 do 360 (wartość nie mniejsza niż 10 zł, nie większa niż 2.000 zł). Może występować, jako kara samoistna, bądź też obok kary pozbawienia wolności, a w razie jej nie uiszczenia zamieniana na karę pozbawienia wolności.
Ograniczenie wolności – jest karą orzekaną od 1 miesiąca do 12 miesięcy odbywaną na wolności.
Na osobę ukaraną nakłada się określone obowiązki:
• niemożność opuszczenia miejsca zamieszkania
• wykonywanie pracy wskazanej przez Sąd od 20 do 40 godzin w skali miesiąca. Jeżeli osoba jest stale zatrudniona to z jej wynagrodzenia potrąca się od 10% do 20% jego wysokości na cele społeczne. Taka osoba nie ma prawa rozwiązać stosunku pracy bez zgody Sądu
• obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu kary (może być wyznaczony kurator)
• nie ma prawa sprawowania funkcji w organizacjach społecznych
Pozbawienie wolności – kara ta wymierzana jest za przestępstwo w przedziale czasowym od 1 miesiąca do 15 lat i odbywa się ją w zakładzie karnym (segregacja więźniów).
Kara 25 lat pozbawienia wolności i kara dożywotniego pozbawienia wolności – są to kary adekwatne i orzekane za najcięższe wykroczenia, typu: zabójstwo, zdrada Ojczyzny.
Środki karne – orzekane są tylko i wyłącznie obok kary. Wyróżniamy następujące ich rodzaje:
• pozbawienie praw publicznych,
• zakaz zajmowania określonego stanowiska (zakaz wykonywania określonego zawodu lub działalności gospodarczej),
• zakaz prowadzenia pojazdów,
• przepadek przedmiotów,
• obowiązek naprawienia szkody,
• nawiązka,
• świadczenie pieniężne,
• podanie wyroku do wiadomości publicznej,
• grzywna.
Nawiązka – forma świadczenia pieniężnego o charakterze represyjno-odszkodowawczym, przekazywana na konkretny cel (np. PCK, Caritas lub na rzecz poszkodowanego). Stosowana z reguły obok kary zasadniczej.
Sankcja egzekucyjna – nakładana jest wówczas, gdy naruszone zostaną normy prawa administracyjnego lub cywilnego. Ma ona na celu doprowadzenie do stanu oczekiwanego przez prawo.
Sankcja nieważności czynności prawnych – nakładana zostaje wówczas, gdy naruszone zostaną normy prawa cywilnego, bądź rodzinnego.
Każda umowa w obrocie czynności prawnej jest czynnością prawną.
W jakich sytuacjach czynność prawna jest uznawana za nieważną, bądź unieważnioną:
1. Nieważna jest czynność prawna dokonana przez osobę nie posiadającą zdolności do czynności prawnej (osoby poniżej 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione).
2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z prawem lub dokonana w celu jego obejścia.
3. Nieważna jest czynność prawna dokonana dla pozoru (np. zawarcie związku małżeńskiego w celu otrzymania karty stałego pobytu).
4. Można unieważnić czynność prawną dokonaną pod wpływem błędu istotnego lub pod wpływem groźby bezprawnej (szantaż).
Normy prawne konstruowane są z przepisów prawnych. Proces ten nazywamy wykładnią prawa (interpretacja przepisów prawnych).
Stosowanie prawa – ustalanie faktów oraz ich konsekwencji prawnych, dokonywane w sposób wiążący przez określone organy państwa:
• Sąd – karne (orzeczenia)
• Administracja – administracyjne (decyzje)