Jesień ludów w Rumunii

RUMUNIA
Rumuński zamach stanu w 1989 r. miał zrealizować dwa cele: obalenie dyktatora i zapewnienie poparcia dla nowej ekipy. Stąd podjęcie ryzykownej decyzji wywołania masowego ruchu rewolucyjnego, który „spontanicznie" wyłonić miał nowy układ. Spiskowcy bowiem liczyli się z tym, że opozycja jest odizolowana od społeczeństwa i niezdolna do przejęcia władzy. Pretekstem do wybuchu niezadowolenia stała się sprawa przeniesienia pracującego w Timisoarze węgierskiego pastora Laszlo Tokesa. Pastor odmówił wyjazdu, a l grudnia 1989 r. powiadomił wiernych, że trzeba go będzie „ewakuować siłą". Po ataku ludności na lokalny komitet partii zapadła 17 grudnia decyzja o użyciu broni przeciwko demonstrantom. Atmosferę zagrożenia podsycały fałszywe doniesienia o tysiącach ofiar śmiertelnych w Timisoarze. Nagłośniono żądania demonstrantów, dotyczące m.in. usunięcia Nicolae Ceau§escu.
Po powrocie z Teheranu 20 grudnia rumuński dyktator wypowiedział się publicznie o „zagrożeniu kraju inwazją radziecką" i zwołał na dzień następny wiec w centrum stolicy. Wiec, który w założeniu miał być demonstracją poparcia, zakończył się porażką Ceau§escu i wybuchem walk w stolicy. W dniach 20-21 grudnia walki ogarnęły wszystkie większe miasta Rumunii. Dyktator, odcięty w budynku KC, wprowadził stan wyjątkowy, ale wobec pogarszającej się sytuacji odleciał w południe 22 grudnia helikopterem z dachu budynku KC. Schwytany przez wojsko Nicolae Ceau§escu z żoną Eleną, po krótkim procesie w Tirgovi§te, zostali skazani na śmierć i 25 grudnia straceni.
22 grudnia 1989 r. władzę przejęła grupa łona Iliescu. Nakazała wojsku powrót do koszar i przejęła budynki rządowe oraz telewizję. Nową strukturę władzy nazwano Frontem Ocalenia Narodowego, a na jego czele stanął łon Iliescu. Manifest nowych władz zapowiadał pozostanie Rumunii w Układzie Warszawskim i zawierał ogólnikowe deklaracje demokratyzacji kraju. Do 3 stycznia 1990 r. fingowano zagrożenie atakami terrorystycznymi ze strony wiernych Ceaugescu oddziałów Securitate, co miało kreować Iliescu na przywódcę i obrońcę rewolucji oraz uwierzytelnić nową ekipę. 29 grudnia 1989 r. powstał pierwszy „rząd rewolucyjny" z Petre Romanem, w którym dwie teki przypadły niekomunistom. Spośród opozycji najwcześniej wyłoniła się Narodowo-Chłopska Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna (caraniści), powstała 22 grudnia. W styczniu utworzono Partię Jedności Demokratycznej Nicu Stancescu i Rumuńską Partię Socjaldemokratyczną Sergiu Cunescu. Obawiając się tłumów demonstrujących przed siedzibą rządu w Bukareszcie kierownictwo Frontu wstępnie zgodziło się na wyjęcie spod prawa partii komunistycznej, ale 17 stycznia pod naciskiem Iliescu dekret ten został odwołany. Specyficznym zjawiskiem rumuńskiego życia politycznego po rewolucji 1989 r. stały się mineriady. Pojęciem tym określano kolejne organizowane w stolicy akcje górników z Jiu. 28 stycznia 1990 r. górnicy spacyfikowali demonstracje opozycji antykomunistycznej i zniszczyli lokale partii wrogich Frontowi. Mineriady nasiliły się w okresie od lutego do kwietnia 1990 r., ale największa z nich miała miejsce 13-15 czerwca 1990 r., po przegranych przez opozycję wyborach majowych. Zakończyła się ona zdemolowaniem lokali opozycyjnych i oddaniem w ręce policji około tysiąca działaczy przeciwnych rządowi Frontu Ocalenia Narodowego, oskarżanych przez prasę o „organizowanie spisku faszystowskiego".
W wyborach majowych 1990 r. zwyciężył Front Ocalenia Narodowego, zdobywając 66% głosów. W wyborach prezydenckich zdecydowane zwycięstwo odniósł Iliescu. Pokonana opozycja zjednoczyła się w listopadzie i utworzyła Sojusz Obywatelski, który, nie będąc partią, miał przygotować alternatywny program polityczny. Sojusz zajął się również organizacją wystąpień antyrządowych. Protestom społecznym w listopadzie 1990 r. towarzyszyły żądania pełnego wyjaśnienia tła rewolucji 1989 r. i kulis czerwcowych mineriad. Oskarżenia pod adresem opozycji o przygotowywanie zamachu stanu zbiegły się z wizytą w Rumunii przebywającego od przeszło czterdziestu lat na emigracji ostatniego króla Michała (25 grudnia), który po jedenastu godzinach pobytu w Bukareszcie został deportowany, gdyż władze obawiały się wzrostu nastrojów monarchistycznych.
Druga faza liberalizacji cen (pierwszą rozpoczęto w listopadzie 1990 r.), i wystosowanie przez całą opozycję „Apelu do Narodu" (14 kwietnia 1991 r.), atakującego politykę gospodarczą rządu i centralizację władzy, spowodowały, że wysunięto koncepcję rządu koalicyjnego, potwierdzając tym, że najskuteczniejszą taktyką wobec opozycji jest dawanie pustych obietnic i przeczekanie najtrudniejszego okresu. Sprzyjały temu ostre dyskusje w Sojuszu Obywatelskim pomiędzy zwolennikami zachowania organizacji jako ruchu społecznego a tymi, którzy chcieli przekształcić go w partię. Próba kompromisu między dwiema tymi opcjami zakończyła się rozpadem ruchu. Zastąpić go miała Konwencja Demokratyczna, grupująca przedstawi-cieli czternastu organizacji opozycyjnych.
Po usunięciu z władz Frontu w marcu 1991 r. grupy stalmistów doszło do nieuchronnego konfliktu między dwiema największymi indywidualnościami Frontu, Iliescu i Romanem. Główną kwestią sporną była forsowana przez P. Romana koncepcja uwłaszczenia nomenklatury, której przeciwstawiał się powiązany ze starym aparatem partyjnym I. Iliescu. We wrześniu nastąpiła decydująca próba sił między prezydentem Iliescu a premierem Romanem. Czwarta mineriada (25-29 września 1991 r.) zmusiła Romana do podania się do dymisji, a kiedy górnicy wystąpili przeciwko Iliescu, zostali przez policję wywiezieni ze stolicy. Na początku paĽdziernika powstał rząd Theodora Stolojana, z udziałem konstruktywnej opozycji: liberałów i ekologów. 21 listopada parlament uchwalił nową konstytucję, w grudniu zaaprobowaną przez społeczeństwo w drodze referendum (76,2% głosujących opowiedziało się za jej przyjęciem). Ustanawiała ona system silnej władzy prezydenckiej z prawem wydawania dekretów. W marcu 1992 r. zwolennicy Romana odnieśli pełne zwycięstwo w czasie konwencji Frontu Ocalenia Narodowego, co zmusiło stronników Iliescu do wystąpienia z tej organizacji. Od czerwca 1992 r. trwał spór w sprawie wyznaczenia kolejnych wyborów, których datę ciągle przesuwano. Brak kandydata cieszącego się powszechną aprobatą opozycji doprowadził do zdecydowanego zwycięstwa łona Iliescu, który uzyskał 47,5% w pierwszej turze (27 września) i 61,3% w drugiej turze (11 paĽdziernika). Jego główny przeciwnik, rektor Uniwersytetu w Bukareszcie Emil Constantinescu, nie był postacią dostatecznie znaną na arenie politycznej i nie potrafił zaskarbić dla swoich planów dostatecznego społecznego poparcia. W wyborach parlamentarnych najwięcej głosów (28%) uzyskali zwolennicy Iliescu startujący pod nazwą Demokratycznego Frontu Ocalenia Narodowego. Spośród podzielonej opozycji największą liczbę posłów do parlamentu wprowadziła partia ludowa (caraniści).
Klęskę gospodarczą rządu Stolojana najlepiej charakteryzuje inflacja sięgająca 300% w skali roku oraz gwałtownie rosnące bezrobocie, co zmusiło Iliescu do powołania nowego rządu. Warunki, jakie stawiała opozycja, dotyczące zmian w strukturze agrarnej i uzyskania przez nią kontroli nad polityką kadrową Iliescu, spowodowały, że prezydent odrzucił koncepcję współpracy z opozycją, tworząc zdomi nowany przez swoich zwolenników rząd Nicolae Vac,;aroiu (4 listopada 1992 r.). W rok 1993 Rumunia wkroczyła z długiem 6 mld USD, 40-procentowym spadkiem produkcji przemysłowej w porównaniu z 1989 r. oraz ponad milionową rzeszą bezrobotnych. W znacznym stopniu inflację pogłębiało finansowanie przez państwo ogromnych, nierentownych przedsiębiorstw przemysłu ciężkiego. Ustawa prywatyzacyjna według projektu z listopada 1992 r. zakładała wyraĽną. dominację sektora państwowego.
W polityce zagranicznej Rumunia postawiła na ścisły sojusz z ZSRR, uaktualniony i ponowiony przez traktat o przyjaĽni z 5 kwietnia 1991 r., a potwierdzający utratę Besarabii, lecz wobec rozpadu państwa radzieckiego n popostał on ratyfikowany. Z ?e arciem Rosji spotkały się natomiast deklaracje rumuńskie ze stycznia 1992 r. o możliwości przystąpienia Rumunii do Wspólnoty Niepodległych Państw. Mimo braku postępów we wprowadzaniu mechanizmów rynkowych, zwłaszcza w zakresie prywatyzacji, na początku lutego 1993 r.
Rumunia podpisała umowę o stowarzyszeniu z EWG. Rządy państw członkowskich zgodziły się 4 paĽdziernika 1993 r. na przyjęcie Rumunii do Rady Europy, w tym też miesiącu Senat USA przyznał jej klauzulę najwyższego uprzywilejowania w handlu ze Stanami Zjednoczonymi.