Finanse Publiczne

Klasyczna nauka o finansach (nauka skarbowości) ? bada zjawiska i procesy związane z tworzeniem funduszy publicznych w szczególności takich jak: budżet państwa, budżety samorządowe, fundusze ubezpieczeń społecznych i inne fundusze społeczne.

Nowoczesna nauka o finansach ? wyjaśnia treść ekonomiczno-społeczną funduszy publicznych, stara się uchwycić związki przyczynowo-skutkowe między gromadzeniem pieniężnych środków publicznych, a procesami gospodarowania, procesami społecznymi i procesami ekonomicznymi.

Cechy finansów publicznych:
- tworzenie się o władztwo finansowe ( przymus prawny) podmiotu publicznego
- metody wykorzystywane przy zarządzaniu publicznymi środkami finansowymi są podporządkowane trybowi politycznemu, procedurom administracyjnym, a nie metodom rynkowym związanym ze stosunkami umownymi
- skierowanie się na realizację interesu publicznego (ogółu społeczeństwa) zaspokajanie potrzeb społecznych a nie maksymalizacji zysku.
- rozmiarami swymi w skali kraju przewyższają zasoby i środki podmiotów prywatnych
- wielkości i strukturę publicznych środków pieniężnych ustalają i kontrolują organy stanowiące władzy publicznej (parlamentarne)

Struktura systemu finansów publicznych
1.Przekrój podmiotowy
- władze ustawodawcze szczebla centralnego oraz władz szczebla państwowego i samorządowego (sejmik)
- władze wykonawcze szczebla centralnego oraz władze szczebla pośredniego i samorządowego
- władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących NIK
- aparat skarbowy ( finansowy) zajmuje się na bieżąco realizacją dochodów i wydatków publicznych i ich kontrole, zarządzanie budżetem, fundament ubezpieczeń (fundusze)
- podmioty, które są finansowane z funduszy publicznych ( szpitale, szkoły)
2. Przekrój prawny
- konstytucja lub inna ustawa (ustawodawcza) zasadnicza zawierająca ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych w zakresie uchwalania, wykorzystywania i kontroli funduszy publicznych
- prawo budżetowe z reguły w randze ustawy regulujące zasady budowy ustroju budżetowego (ustawa o finansach publicznych
- coroczne ustawy budżetowe, uchwały budżetowe samorządowe
- ustawy podatkowe
- ustawy o poza budżetowych funduszy publicznych
- ustawy o finansach samorządowych
- ustawy regulujące działalność ministra finansów oraz działalność aparatu skarbowego
- ustawa karno- skarbowa
- ustawa o zobowiązaniach podatkowych (ordynacja podatkowa)
- akty normatywne regulujące działalność ministra finansów i rządy innych ministrów zarządów jednostek samorządu terytorialnego

3. Przekrój instycjonalny
- budżet państwa
- budżety samorządowe szczebla podst. i wyższego
- fundament ubezpieczeń społecznych
- pozostałe fundusze publiczne
- fundusze publiczne

4. Przekrój instrumentalny
- podatki centralne
- podatki lokalne
- opłaty, cła
- dochody z majątku publicznego (dywidendy, renty)
- składka na ZUS
- subwencje i dywidendy
- kredyty państwowe i pożyczki publiczne

5. Funkcja alokacyjna
Funkcja podatkowa ? SA narzędziem alokacji zasobów gosp.
- zaspokojenie potrzeb publicznych
- realizacja zadań społecznych

Niesprawność mechanizmu rynkowego
- nadmierne zróżnicowania dochodów poszczególnych jednostek
- ograniczenie dostępu do pewnych dóbr
- nadmierna swoboda wyboru (zakup określonych dóbr)
- zysk i jego uboczne skutki

6. Funkcja restrybucyjna
- aspekt makroekonomiczny ? zakres restrybucji PNB ogólna struktura dochodów i wydatków
- aspekt makrospołeczny skutki działania restrybucji na różne grupy społeczne efektywność czy sprawiedliwość

7. Funkcja stabilizacyjna ? polega na umiejętnym posługiwaniu się instrumentami alokacji zasobów i restrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniuktrualnego.
-podatki
- wydatki budżetowe oddziaływanie na:
-skłonność do oszczędzania
- skłonność do inwestowania
- poziom bezrobocia

Środki publiczne:
1.Dochody publiczne:
- daniny publiczne ( podatki i cła)
- opłaty
- dochody ze sprzedaży majątku rzeczy i praw- spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej
- inne dochody uzyskiwane na postawie odrębnych

2.Środki pochodzące z budżetu UE
- przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnym
- środki pochodzące z funduszy strukturalnych Funduszu spójności
- Środki Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych sekcji Gwarancji
- inne środki
3.środki pochodzące ze źródeł zagranicznych i podlegające zwrotowi

4. Przychody budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jedn. Zaliczanych do sektora finansuj publicznych:
-ze sprzedaży papierów wart. oraz innych operacji finansowych
- prywatyzacji majątku skarbu państwa oraz majątku jedn. Samorządu terytorialnego
- ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych
- z otrzymanych pożyczek i kredytów
5. wydatki publiczne

6. Rozchody budżetu państwa i jedn. Samorządu terytorialnego:
- spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów
- wykup papierów wartościowych
- udzielone pożyczki
- płatności wynikające z wyodrębnionych ustaw, których źródłem z prywatyzacji majątku skarbu państwa lub j.s.t
- pożyczki udzielone na realizację z udziałem środków pochodzących z budżetu UE
- finansowanie skutki oznaczeń sądowych

Wydatki rodzaje:
- wydatkowanie poza sektor publiczny lub finansujące podmioty publiczne
- nabywcze (ostateczny) restrybucyjna
- osobowe i rzeczowe
- Inwestycje
- wydatki na cele gospodarcze socjalno ? kulturowe i o charakterze władczym

Sektor finansów publicznych
- organy władzy publicznej w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony państwa sądy i trybunały
- jednostki samorządu terytorialnego
- jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze j. budżetowych
- państwowe jedn. Samorządowe fundusze celowe
- państwowe szkoły wyższe
- samorządowe publiczne zakłady opieki zdrowotnej, NFZ
- państwowe i samorządowe instytucje kultury
- ZUS, KRUS i zarządzanie przez nie fundusze
- Polska akademia Nauk oraz tworzone przez nią jednostki
- inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków, spółek prawa handlowego

Budżet Państwa
- scentralizowany fundusz publiczny służby gromadzenia środków pieniężnych z związku z funkcjami państwa
- plan dochodów i wydatków oraz rozchodów i przychodów państwa na okres jednego roku budżetowego
- akt prawny o określonym czasie funkcjonowania

Czynniki wpływające na rozwój instytucji Budżetowych:
- rozwój stosunków towarowo - pieniężnych
- oddzielenie majątku państwa od majątku królewskiego
- rozwój socjalnych funduszy państwa
- rozwój gosp. Funduszy pań.
- rozwój międzynarodowych stosunków gosp. I finans.
- procesy integracyjne zachodzące w współczesnym świecie

Cechy Budżetu państwa:
- budżet jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwa w związku z realizacja zadań funkcji państwa
- gromadzenie środków budżetowych odbywa się w sposób przymus
- szczególna rola budżetu w funkcjonowanie z państwa
- procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą badań wynikających zasad ustrojowo-konstrukcyjnych ( zakres uprawnień władzy ustawodawczej i wykonawczej w określaniu źródeł wysokości i rodzajów dochodów i kierunku wydatków)
- procesy gromadzenia i dzielenia dochodów mają charakter społeczny
- dochody budżetu powstają na skutek ostatecznego pojęcia ich przez państwa (bezzwrotność)
- B.P dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości
- B.P cechuje specjalizacja (nadanie rygorów prawnych wydatkom budżetowym)
- wiązanie dochodów i wydatków z działalnością państwa w zamkniętym okresie czasie
- strumieniowy charakter ozn. konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów oraz wydawania środków budżetu przed upływem okresu budżetu
- B.P nie jest wystarczającym narzędziem służącym ocenie finansowej działalności państwa

Kalendarz Budżetowy wg. Konstytucji:
- Rada Ministrów składa sejmowi projekt budżetu na rok następny co najmniej 3mc przed rozpoczęciem roku bieżącego
- Senat ma prawo wprowadzić poprawki do ustawy budżetu w ciągu 20 dni od momentu jej przekazania
- Prezydent RP ma obowiązek podpisania ustawy budżetu w ciągu 7 dni od jej przekazania
- Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek orzec zgodność ustawy budżetu z konstytucją w ciągu 2mc od złożenia przez prezydenta wniosek w tej sprawie
- Prezydent RP może skrócić kadencje sejmu jeżeli w ciągu 4 mc przedłożenia projektu ustaw sejmowi nie zostanie ona przedłożenia prezydentowi do podpisu. Decyzje w tej sprawie prezydent może podjąć w ciągu 14 dni od obowiązującej daty złożenia ustawy budżetu do podpisu
- rada Ministrów ma obowiązek przedłożenia sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu państwa w raz z informacja o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 mc od zakończenia roku bieżącego
- sejm ma obowiązek rozpatrzeć sprawozdanie z wykonywania B.P w ciągu 90 dniu od daty złożenia sprawozdania po zapoznaniu się z opinią NIK

Co musi zawierać ustawa budżetowa:
- dochody budżetu państwa
- wydatki BP
- deficyt i źródła jego finansowania
- nadwyżka
- limity zatrudnienia osób objętych mnożnikowym systemem wynagrodzeń w państwowych jednostkach budżetowych
- rozchody obejmujące prefinasowanie zadań
- przychody i rozchody BP
- zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych oraz gosp. Pomocniczych
- plany finansowe państwowe funduszy celowych
- wykaz programów wieloletnich i inwestycji wieloletnich
- dotacje celowe dla j.s.t. na realizację zadań zakresu administracji rządowej i zadań zlecanych ustawami
- zakres i kwoty dotacji podmiotowych
- wykaz jednostek otrzymanych dotacje podmiotowe i kwoty dotacji
- dotacje celowe na wykonywanie zadań objętych programem wsparcia

Uzasadnienie do projektu ustawy budżetowej zawiera:
- Gł. Cele polityki społecznej i gosp.
- założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i 2 kolejne lata
- kierunki prywatyzacji majątku skarbu państwa
- przewidywania wykonywania BP za rok poprzedzający rok którego dotyczy projekt ustawy budżetowej
- omówienie projektowanych przychodów i rozchodów państwowych funduszy celowych oraz wykazów zadań objętych programem wsparcia
- zestawienie programów i projektów
-informacje przewidywanej na koniec roku bieżącego budżetowego wysokości długu skarbu państwa wraz z odpowiednimi wartościami odnoszącymi się do kwot zobowiązań z tyt. Poręczeń i gwarancji

Zasady budżetowe ? Postulaty nauki pod adresem ustawodawcy i praktyki budżetowej dotyczy istotnych zagadnień ogólnoustrojowych spraw merytorycznych proceduralnych technicznych zawarte są w przepisach prawa lub są opinia doktryny praw finansowego odnoszą się do zjawisk społecznych, gosp., finansowych

Tradycyjne zasady budżetowe:
- jedność budżetu ? ujecie formalne sporządzenie budżetu w jednym dokumencie prawnym odzwierciedlającym całość gosp. ? budż. Danego szczebla
- ujecie merytoryczne (materialne0 przeznaczenie całości dochodów na pokrycie całości wydatków budżetowych
- zupełności Budż. (powszechności) włączenie do budżetu pełnych kwot wszystkich dochodów i wydatków tj. budżetowanie brutto

Formy organizacyjne gospodarki budżetowej:
Jednostki Budżetowe ? to jednostki które pokrywają swoje dochody bezpośrednio z budżetu a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo Budżetu J.S.T ideą tej organizacji jest celowe uniezależnienie wykonywania zadań od realizowanych dochodów tworzy się wtedy gdy wydatki SA niewspółmierne wysokie w stosunku do dochodów jednostki tworzą ministrowie kierownicy urzędów centralnych wojewodowie organy stanowiące j.S.T

Formy Organizacji jednostki pozabudżetowej
Rachunek dochodów własnych tworzy z następujących środków:
- opłat za udostępnieniem dokumentacji przetargowej
- spadków i zapisów, darowizn postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej
- odszkodowań i wypłat za utracone lub uszkodzone mienie będące w zarządzie użytkowania jednostki budżetowej

Zasady klasyfikacji budżetowej
- specjalizacja ujecie kwot środków publicznych odpowiednich podziałach klasyfikacyjnych wydatki mogą być dokonywane ściśle ustalonych celów
- dochody i wydatki powinny być ujęte w odpowiednich określonych ustawą
- dochody mogą być pobierane, wydatki dokonywane tylko w okresie obowiązywania ustawy budżetowej
-jawność ? kontrola wydatków publicznych wynikającą z całokształtu demokratycznych warunków w państwie
- przejrzystość - jawność gospodarki budżetowej

Podatek ? pieniężne, przymusowe ogólne nieodpłatne i bezzwrotne świadczenia na rzecz państwa lub innych związków publiczno-prawnych

Rodzaje Podatków ? Kryterium podatkowe :
- podatki majątkowe i od praw majątkowych
- podatki od przychodów
- podatki od dochodów
- Podatki od wydatków (komsumcja) akcyza

Związek pomiędzy ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem:
- podatki bezpośrednie
- Podatki pośrednie ( nie pozostają w ścisłym związku z sytuacja dochodową i majątkową poatika)

Władztwo podatkowe- podatki nakładane przez państwo i podatki nakładane przez władze samorządowe

Kryterium terytorialne
- podatki centralne ( p. dochodowy od osób fiz.- prawnych, ryczałt ewidencjonowany, podatek od towarów i usług VAT
- podatki regionalne
- Podatki lokalne ( od nieruchomości , rolny , leśny, od środków transportowych )
- podatki centralne ( podatek akcyzowy podatek od gier p. od obrotów giełdowych)
- podatki lokalne od posiadania psów karta podatkowa od spadków darowizn

Zasady podatkowe :
? Fiskalne :
- wydajności ? państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania który dostarcza dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa i władz samorządowych
- elastyczność podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz procesy społeczne
- stałość ograniczenie zmian w systemie podatkowym

Zasady ekonomiczne ? nienaruszalność majątku podatnika
Zasady sprawiedliwości :
- powszechność ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny
- równość ciężary podatkowe powinny być złożone równomiernie na wszystkich podatnikach
- zdolność dochodowa

Zasady techniczne
- pewność podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa
- dogodność pobór podatków powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, cykl i charakter prowadzonej działalności
- taniość koszt poboru podatków nie powinny uszczuplać nadmiernie dochodów państwa

Przyczyny ucieczki podatkami
- moralne
- polityczne
- ekonomiczne
- techniczne

Ucieczka przed podatkiem :
- unikanie podatku ( nałożenia, uniszczenia)
- oszustwa podatkowe podatkowe
* zatajenie materialne
* zatopienie rachunkowe
* Fałszywe kwalifikowanie

Wady konstrukcji współczesnych systemów podatkowych :
- wprowadza się kilka podatków 3 lub 4 rodzaje stanowią podstawę finansowo publicznych
- sięga się do różnych podmiotów opodatkowania
- stosuje się podatki bezpośrednie ( trudno przerzucane, pewne źródło dochodów) i pośrednie
- wysokie dochody ogranicza się stosując progresje podatkowe
- obciąża się podmioty wg ich zdolności dochodowej
- wysoki stopień indywidualizacji obciążeń
- w opodatkowaniu jednostek gospodarczych stosuje się skale podatkowe, ulgi, wakacje i zwolnienia podatkowe
- podstawowe rodzaje podatków ustala się na szczeblu centralnym
- rozwinięty system kontroli i kar

Technika podatkowa :
? Podmiot opodatkowania (osoba)
- czynny ( osoba która podatek nakłada)
- bierny ( osoba na która podatek jest nałożony
a) Podatnik (osoba obciążona podatkiem)
b) płatnik ( osoba która jest zobowiązana żeby podatki naliczać i odpisywać)
* przedmiot opodatkowania
- rzecz bądź zdarzenie którego wystąpienie powoduje powstanie obowiązku podatkowego

? Podstawa opodatkowania ? wyrażono ilościowo bądż wartościowo przedmiot podatku
? Stawka podatkowa ? jaka część podstawy opodatkowania należy odprowadzic z tyt podatku
- kwotowe
- procentowe Stałe i zmienne ( progresywne ? rosnie szybciej niż podstawa, regresywne, degresywne)

Skala podatkowa ? zbiór stawek podatkowych jaka stawke podatkowa należy zastosować dla danej podstawy opodatkowania

Opłata- jednostronne okreslenie bezwrotne i odpłatne świadczenie pieniężne o charakterze ogolnym pobierane od odob fizycznych i prawnych przez panstwo lub inna instytucje świadczące usługi na podstawie aktów normatywnych
Celowe i odpłatne ? dostajemy jakaś usługe

Wysokość opłaty a wartość świadczenia :
- oplata sensu stricte np. muzea
- cena ( opłaty i wartość SA zbliżone)
- Cena podatek

Cel opłaty- obciążenie wydatków państwa poprzez o przerzucenie kosztów czynności urzędowych lub kosztów usług wykonywanych przez instytucje państwowe na osoby które z nich korzystają

Klasyfikacja opłat :
- oplaty publiczne
- oplaty za usługi zakładów użyteczności publicznej
- opłaty za usługi gospodarcze
- opłaty za usługi ochrona zdrowia
- opłaty za usługi działalność socjalna
- opłaty za usługi kulturalne

Cła ?p przymusowe nieodpłatne bezwrotne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo od przykazu i przewozu towarów przez jego granice.

Cła:
- cła fiskalne
- cła ekonomiczne
- Ochronne
- prohibicyjne
- rolnictwo
- preferencyjne

Sposób liczenia stawek:
- cła od wartości
- cła specyficzne ? na ilość
- cła mieszane ? połączenie wartości i ilości
- cła alternatywne