Wstęp do prawoznawstwa.

I. PRAWOZNA WSTWO
Jest nauką o państwie, prawie oraz poglądach na państwo i prawo. Termin nauka ma wiele znaczeń. W tym przypadku nauka to zespół twierdzeń o rzeczywistości, o sposobach jej poznawania i praktycznego przekształcania przez człowieka; twierdzeń prawdziwy lub prawdopodobn bądź uznawanych za prawdziwe, twierdzeń usystematyzowanych w określony sposób, sprawdzonych i należycie uzasadnionych. .

ll. POJĘCIE PAŃSTWA
Państwo jest organizacją, tzn. jest grupą celową, zespołem ludzi wyposażonym w środki działania, koordynującym ich działania. Państwo jest organizacją polit której osią zainteres jest rządzenie ludźmi, kierowanie społeczeń lub jego częścią. Państwo jest organizacją globalną tzn. obejmującą całe społe danego kraju. Do państwa się nie wstępu Należy się do niego przez fakt przynależn do danego społ Państwo jest organizac terytorialną tzn że jest organizacją ludności osiadłej na okreś terytorium. Państwo jest organizacją wyposażoną w swoisty aparat. Składa się na niego ogół ludzi, którzy zajmują się kierowaniem, rządzeniem w imieniu państwa. Rozmiary i organizacja tego aparatu są dostosowane do potrzeb państwa i celów jakie w danym czasie stawiają przed państwem jego przywódcy. Państwo jest organizacją klasową w tym sensie, że chroni okreś porządek społ, Stoi na straży określ systemu społ-ekonom. W tym systemie jedne klasy i grupy społeczne mają uprzywilejowaną sytuację ekonomiczną, dominują ideologicznie, wywierają decydujący wpływ na aparat państwowy, natomiast inne znajdują się w sytuacji pod każdym względem gorszej, co nie znaczy, że są całkowicie pozbawione możliw wpływania na państwo; możliwości te istnieją zawsze i są b.zróżnicowane. Państwo spełnia funkcje społeczne. Ustanawia, zapewnia i ochrania porządek wewnąt społecz W ramach tego porządku gwarantuje bezpieczeństw swojej ludności. Umożliwia i w pewnym zakresie organizuje aktywność ekonomiczną społecz. Zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne, chroniąc swe terytorium i własne społecz przed różnymi formami agresji ze stron innych państw. Państwo jest organizacją suwerenną, w tym sensie, że nie uznaje nad sobą żadn władzy wyższ Na swoim terytorium podporządko sobie wszelkie inne władze. Jest władzą samoistną, a nie władzą pochodną od innej jakiejś wyższej władzy.

III.FORMY PAŃSTWA
1. Forma państwa jest to sposób rządzenia w państwie. Oczywiście, to, kto rządzi ma wpływ na to, jak rządzi. Dla rządzących najlepsza jest forma państwa, która najlepiej zabezpiecza ich władzę. Dla rządzonych natomiast ta, która jest dla nich najłatwiejsza do zniesienia. Dla sił dążących do przejęcia władzy i obalenia dotychczas rządzących najlepsza jest forma, która daje im największą swobodę rozwijania działalności. Jest wątpliwe, by dało się znaleźć formę państwa, która byłaby optymalna dla wszystkich.

2. Forma rządu. Rząd to ogół centralnych, naczelnych organów państwowych i wzajemne stosunki między nimi
Monarchia- to państwo w którym najwyższa władza należy do monarchy (króla, cesarza, szacha). Jest on prawie wniesiony ponad całe społeczeństwo. Monarcha obejmuje władzę w drodze dziedziczenia, może on w swoim ręku skupić władzę absolutną, może mieć władzę ograniczoną.
Republika- to państwo w którym najwyższa władza jest sprawowana przez organ jednoosobowy lub kolegialny lub przez kilka organów powołanych na określony okres. Organy te muszą być wyłaniane w drodze powszechnych wyborów bądź przez rozmaitego rodzaju kolegia. Zakres władzy tych wybieranych organów bywa różnie ukształtowany. Na ogół żaden z nich nie ma władzy nieograniczonej.

3.Reżim polityczny – to ogól metod jakimi posługuje się aparat państwowy w stosunkach z ludnością państwa, zasady jakimi się on kieruje w tych stosunkach. W każdym państwie istnieje określony reżim polityczny. Bywa on określany pozytywnie lub negatywnie. Wyróżnia się reżimy: *demokratyczny – aparat państwowy ma poparcie szerokich kręgów społeczeństwa, gdy obywatele mają wpływ na dobór celów działania państwa, gdy istnieją mechanizmy wyłaniania przez społ przynajmniej niektórych kierowniczych organów państwa, gdy działalność państwa realizowana jest zgodnie z prawem szanującym prawa i podstawowe wartości obywateli. *Autokratyczny- nie podlega kontroli ze strony społeczeństwa, sam określa cele i zadania państwa. Często ucieka się do przemocy w stosunku do ludności kraju. *Wojskowy- wojsko szeroko ingeruje w życie polit kraju, gdzie wojskowi zajmują dużą część stanowisk państwowych, a metody kierowania właściwe dla wojska są także stosowane w życiu gospodarczym, kulturze, stosunkach między aparatem państwowym a ludnością *Policyjny- rola policji w kraju jest daleko większa niż wymagają tego interesy zachowania bezpieczeństwa i porządku. Bezkarnie naruszane są prawa i wolności obywateli *Totalitarny- państwo stara się podporządkować sobie i kontrolować niemal wszystkie sfery życia obywateli. Stara się narzucić wszystkim jeden, preferowany przez siebie system ideologiczny, system wartości i wzorów postępowania – czyni to posługując się przymusem. Nie szanuje się praw i swobód jednostki, zwłaszcza osobistych i politycznych.
Dyktatura – to odmian reżimu autokratycznego. Ma ona miejsce wtedy gdy nieograniczoną władzę w państwie ma jednostka lub grupa osób i władza ta została zdobyta w sposób nielegalny, przemocą, podstępem. Opiera się często ona na sile zbrojnej, często na terrorze. ( dyktatury reakcyjne i rewolucyjne – na ogół oceniane pozytywnie)

4. Struktura prawna państwa Organy centralne- Władza i decyzje rozciągają się na całe państ. Jeżeli zakres spraw pozostawionych w gestii organów centralnych jest b.szeroki jeżeli mogą podejmow decyzje w sprawach należących do kompetencji organów terenowych to dane państwo jest zorganizowane centralistycznie. Organy terenowe- władza jest ograniczo do części terytorium państ i tylko w odniesieni do spraw znajdujących się w kompetencj danego organu (ogranicz władzy przestrzennie i rzeczowo). Jeżeli organy centraln nie mogą decydow o spraw przekazan do kompeten organów terenow i gdy zakres spraw pozostawionych w ich kompetencji jest stosunkowo wąski, ogranicza się do spraw rzeczywiście ogólnopaństwow mówi się, że w państ wyst decentralizacja. o autonomii danej jednostki mówimy wtedy, gdy organy tej jednost terytorialne korzystaj z szerokiej samodzieln w stosunk do organów centraln Federacja, zakres samodzielności poszczególny jednostek podziału terytorialne jest tak szeroki, że organy tych jednostek korzystaj niemal z pełni władzy państwo. Państwo proste, jednostki podziału terytorialnego nie mają charakt organizmów państwowych. Konfederacje są nietrwałe, albo przekształcają się w federacje albo rozpadają się na zupełnie niezawisłe państwa.

5. Naród narodowość a forma państwa. Naród jest historycznie ukształtowaną trwałą wspólnotą, powstałą na gruncie wspólnych losów dziejowych, wspólnej gospodarki towarowej i wspólnych instytucji politycz charakteryzuj się istnienie poczucia państwowego jako podstawow składnika świadomości grupowej. Mniejszość narodowa to grupa ludzi mniejsza liczebnie niż reszta ludzi państwa której członkowi, będąc obywatel danego państwa mają cechy etniczne, języko czy religijne rożne od reszty ludności i dążą do zachowania swojej kultury, tradycji, języka czy religii, chcą być traktowani na równi zresztą ludności - większością. Nie ma prawa do samostanowienia jako naród. Ma natomias prawo do własnego życia kulturaln, do wyznawania i praktykowani własnej religii oraz do posługiwania się własnym językiem.

6. Zmiany form państwa. Przyczyny bywają b.różnorodne. Maja też różną doniosłość. Najbardziej doniosłe i najczęściej występujące to - zmiany w układzie sil klasowych czy narod owościowych w kraju - zmiany w sytuacji międzynarodowej danego państwa - przeobrażenia w świadomości polit społec

IV. DEMOKRACJA
Narodziła się w miastach starożytnej Grecji. Słowem demokracja oznaczano rządy ludu: demos -lud, kratein - rządzić.
Demokracja pośrednia -lud rządzi przez powołanych przez siebie przedstawicieli.
Demokracja jest ustrojem najlepszym ze wszystkich innych, gdyż najmniej złym. Państwo
demokratyczne jest lepsze od wszelkiego niedemokratycznego, gdyż jest w nim najwięcej autonomii jednostki i najmniej przymusu, co sprawia, że demokracja jest ustrojem najłatwiejszym do zaakceptowania przez wszystkich. Przechodzeniu ku demokracji sprzyja wzrost bogactwa narodowego, wzrost liczby ludności miejskiej, wysoki stopień powszechności wykształcenia, wysoki poziom bezpieczeństwa socja1nego, rozwój produkcji w niezależnych od siebie licznych przedsiębiorstwach. Do wyborów dopuszczeni są wszyscy dorośli, a każdy z nich musi mieć prawo
ubiegania się o stanowisko publiczne. Niezbędny jest wysoki poziom wolności wypowiadania się.
Muszą być dostępne różne alternatywne źródła informacji. Niezbędna jest wolność zrzeszania się, w tym również w partie opozycyjne wobec rządzących. Istotnym elementem jest równość każdego w procesie głosowania, możliwość uczestniczenia w efektywnym podejmowaniu decyzji publicznych, możliwość postawienia na P9rz¹dku dziennym ważnej dla siebie sprawy, kontrola nad tym o czym się radzi i decyduje. .
Fundamentaln¹ zasad¹ procesu demokratycznego jest, że większość ma rację, że część większa jest zarazem częścią lepszą. Przeszkodą i hamulcem w rozwoju demokracji są nierówność między obywatelami. Są to przede wszystkim nierówności majątkowe, nierówność w dostępie do informacji, do środków masowego przekazu, nierówny dostęp do wykształcenia.

V. APARAT PAŃSTWOWY
Tworzy go ogół osób, którzy w głównej mierze oddają swoje siły i czas na obsługiwanie potrzeb danej organizacji.

l. Pojecie Organu państwowego.
Organem państwa jest osoba lub grupa osób, która według obowiązującego prawa podejmuje działania władcze uważane za działania państwa.
Organem państwa jest np.: prezydent, sejm, prokurator, ambasador...
Znane są różne, dokonywane według odmiennych kryteriów, podziały organów państwa.
Podział organów wg liczby osób stanowionych dany organ:
~ organy jednoosobowe np. prezydent
~ organy kolegialne np. sejm
Podział organów wg ich kompetencji rzeczowej:
~ organy kompetencji ogólnej np. rada ministrów
~ organy kompetencji branżowej np. komendant jednostki policji .
Podział organów wg ich kompetencji terytoria1nej:
~ organy centralne
~ organy terenowe
Podział organów wg sposobu ich powoływania, wyróżnia się organy pochodzące z:
- wyboru * koptycji *nominacji *losowania *dziedziczenia
Współcześnie najczęściej stosowanymi sposobami powoływania organów państwowych jest wybór i nominacja.

2. Podział organów państwowych wg rodzaju ich działalnoœci.
Organy, które zajmują się głównie stosowaniem norm prawnych, są nazywane prawodawczymi lub ustawodawczymi np. parlament, głowa państwa, rząd.
Organy zarządzająco - wykonawcze, zajmują się organizowaniem działalności państwa, inicjowaniem określonych poczynań, prawnym kształtowaniem sytuacji indywidualnych na podstawie norm prawa np. rząd. .
Organy sądowe, działalność ich polega na stosowaniu norm prawnych do indywidualnych
przypadków. Nie ma ona jednak charakteru organizatorskiego.
Działalność kontrolna polega na ustalaniu i ocenianiu określonego stanu rzeczy lub określonego postępowania pod kątem jego zgodności z obowiązującymi normami prawa, zasadami celowości, wymogami gospodarności i ewentualnie innymi wzorcami np. NIK.
Działalność polegająca na stosowaniu przymusu fizycznego prowadzą formacje zbrojne państwa, policja, wojsko, więziennictwo, wywiad i kontrwywiad, straż graniczna itp.

3. Urzędy zakłady przedsiębiorstwa państwowe.
Urząd, odpowiedni do zadań organu zespół ludzi, środków technicznych i materialnych. Urząd jest organizmem pomocniczym dla organu. Przygotowuje jego decyzje, zbiera niezbędne informacje, wykonuje czynności techniczne związane z realizacją decyzji, utrzymuje niezbędną łączność z innymi organami państwa.
Zakład jest to wyodrębniona trwale część mienia państwowego, które ma służyć nie do wytwarzania dóbr materialnych, lecz do świadczenia usług niematerialnych mających zaspokoić określone potrzeby w dziedzinie oświaty, nauki, kultury, zdrowia. Np. szkoły, muzea, szpitale. Każdy zakład ma swoją organizację wewnętrzną, organy, swój statut organizacyjny,
Przedsiębiorstwo państwowe jest ono utworzoną przez państwo jednostką gospodarczą,
powoływaną do produkowania dóbr materialnych lub organizowania ich wymiany. Ma zawsze osobowość prawną, występuje w obrocie prawnym jako samodzielny podmiot praw i obowiązków. Każde przedsiębiorstwo ma swój statut, swoje organy i odpowiednią dla jego charakteru organizację wewnętrzną.

4. Pojęcia aparatu państwowego
Na aparat państwowy, składa się ogół odpowiednio ze sobą powiązanych organizacyjnie organów państwowych wraz z obsługującymi je urzędami i oddanymi do ich dyspozycji formacjami zbrojnymi oraz ogół zakładów i przedsiębiorstw państwowych. Aparat ten obejmuje swoją działalnością ogół ludność kraju i całe terytorium państwa. Ma też swoje jednostki organizacyjne poza terytorium państwa.
Resort - termin ten odnosi się do administracyjnej części aparatu państwowego. Ma związek ze specjalizacją organów państwowych i podziałem zadań między nimi. Resort to ogół jednostek organizacyjnych wchodzących w skład aparatu państwowego podporządkowanych jednemu ministrowi. Ministrowie bez teki = bez resortu

5. Kierownictwo jednoosobowe a kolegialne.
Zaletami sposobu decydowania jednoosobowo są: możliwość podejmowania decyzji natychmiast, łatwość zachowania takiej decyzji w tajemnicy, wyraźne określona odpowiedzialność za decyzję.
Wady: decyzja może być niedostatecznie przemyślana, może być podjęta pod wpływem namiętności, szantażu i innych niedozwolonych form nacisku na decydenta.
W przypadku decydowania kolegialnie decyzja może być bardziej dojrzała, przemyślana, bezstronna, mniej podatna na namiętności, szantaż czy inne formy nacisku. Wady: wymaga dużo czasu, członkowie organu kolegialnego muszą zapoznać się ze sprawą, wymienić poglądy, ustalić swoje stanowisko, a wszystko to sprawia, że czasami decyzja przychodzi za późno. Trudno ustalić odpowiedzialność za decyzję, trudno też zachować - jeśli zachodzi potrzeba - tajemnicę.
Na ogół w ręce organów kolegialnych oddaje się decyzje dotyczące ogólnych zasad, wyboru wartości, oceny pewnych złożonych sytuacji, gdy w grę wchodzą zasadnicze dobra człowieka, jak życie, wolność, majątek.
W ręce organów jednoosobowych oddaje się decyzje w sprawach wymagających szybkiego działania, kiedy trzeba stosować ustalone reguły, kiedy jest konieczne wyraźne określenie odpowiedzialności za decyzje, gdzie potrzebna jest dyskrecja.

6. Jedność czy podział władzy?
K. Monteskiusz dostrzegł, że tam gdzie władza jest skupiona w jednych rękach, nadużywa się jej. A tam gdzie nadużywa się władzy, nie ma wolności. By władzy nie można było nadużywać, trzeba, aby przez naturalną grę rzeczy władza powściągała władzę. W tym celu niezbędny jest podział władz.
Wyróżnił trzy władze: prawodawczą, wykonawczą, sądowniczą. Dowodzi, że między tymi władzami powinna zachodzić pewna równowaga, że powinny działać hamulce, które pozwolą powściągać zakusy jednej władzy na drugą. Władze powinny wyrażać różne; a nawet przeciwne sobie interesy klasowe i polityczne. W tym widział siłę pobudzającą działania hamujące jednej władzy wobec innych

VI. APARAT PAŃTWOWY A SAMORZĄDY
Samorząd - wszelkie formy udziału poszczególnych grup ludności w realizacji zadań publicznych, które nie są realizowane przez aparat państwowy. Wyodrębnia się:
Samorząd terytorialny działa w podstawowych jednostkach podziału terytorialnego państwa. Do niego należy realizacja zadań lokalnych w interesie mieszkańców danej jednostki podziału
terytorialnego państwa - gminy, miasta, powiatu, województwa, regionu.
Samorząd zawodowy organizuje nawet na całym terytorium państwa ludzi wykonujących określony zawód. Organy tego samorządu realizują określone zadania publiczne, wspólne tylko dla ludzi danego zawodu. Np. samorząd adwokacki, lekarski, rolniczy.
Choć samorząd jest tworzony na mocy prawa i działa w jego ramach, choć powstaje na ogół określonym nadzorem organów państwa, ma zazwyczaj samodzielność w załatwianiu spraw lokalnych lub zawodowych.
Inny samorząd to: samorząd załogi w państwowych przedsiębiorstwach.

VII. PAÑSTWO A PARTIE POLITYCZNE I INNE ORGANIZACJE SPO£ECZNE.

1.Partie polityczne.
To dobrowolna organizacja ludzi, którzy mają wspólny, co do spraw podstawowych, program
kierowania społeczeństwem i zmierzają do realizacji tego programu drogą opanowania aparatu państwowego lub wywierania na niego wpływu w kierunku dla siebie pożądanym. Partia dąży do kierowania społem bądź to samodzielnie bądź w koalicji z innymi partiami. Partie wyrażają interesy określ klas społ, warstw, narodowości. Opowiadają się za określ
system społ, gospod i politycz.
Partie są organizacjami, które wypracowują i propagują okreś programy polityczne.
Są mechanizmami służącymi do wyłaniana tzw. elit politycznych rządzących państwem.
Są mechanizmami kształtowania opinii publicznej, czyli poglądów społeczeństwa na sprawy będące przedmiotem publicznego zainteresowania.
Są mechanizmami integracji społecznej w sferze źycia politycznego.
Są ciałami pośrdniczącymi między jednostkami a państwem.

2. Grupy nacisku.
To ugrupowania we współczesnym społeczeństwie kapitalistycznym powstałe dobrowolnie i
świadomie dla obrony i wyrażania interesów ludzi należących do tych ugrupowań, działając według określonych reguł pod przyjętym przez siebie kierownictwem.
Istnieją nie tylko krajowe ale również międzynarodowe np.: GREENPEACE, International Amnasty.
Dążą do realizacji własnych celów grupowych, do obrony interesów węższych niż te, jakie
reprezentują partie polityczne. Starają się wpływać na decyzje polityków i administrowanie w
pewnych określonych sprawach, nie mają zamiaru pojmować odpowiedzialności za państwo.

3. System oartvinv.
System partyjny danego kraju stanowią wszystkie legalnie w nim działające partie polityczne,
współdziałające lub rywalizujące między sobą w walce o władzê państwową albo w jej sprawowaniu.
Przyjęto dzielić systemy partyjne na: *jednopartyjne * dwupartyjne * wielopartyjne
System jednopartyjny, mamy wtedy gdy w kraju istnieje tylko jedna partia polityczna, która kieruje państwem. Może tak by dlatego, że nie ukształtowały się inne partie polityczne, albo także dlatego, że nie pozwala się na ich tworzenie i działanie. W pierwszym przypadku system ten jest samorzutny, w drugim - wymuszony. Wymuszony system został stworzony w większości państw socjalistycznych.
Jedyną partią jest tam partia komunistyczna. Tak jest nadal na Kubie.
System dwupartyjny, mamy z nim do czynienia wtedy, gdy w danym kraju istnieją dwie partie - polityczne, które na przemian przejmują kierownictwo państwem. O tym która z nich jest partią rządzącą a która-opozycyjną decydują wybory parlamentarne. W tych krajach istnieją legalnie również inne partie polityczne, ale nie mają one udziału we władzy ani szans na jej zdobycie. Tak jest w USA, Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
System wielopartyjny, występuje w tych krajach gdzie działa kilka partii politycznych mających ograniczony wpływ i poparcie. Żadna z nich nie jest w stanie przejąć kierownictwa państwem. Dlatego aby stworzyć rząd i program działania państwa muszą się porozumieć. Organizują tzw. koalicje rządowe oparte na kompromisach, często kruchych i nietrwałych. Partie które nie weszły do danej koalicji tworzą opozycję. Starają się montować nowe koalicje, odsunąć od władzy koalicję aktualnie rządzącą tj np. w Polsce.

4. Inne organizacie spłeczne.
Organizacje społeczne zaspakajają jakieś potrzeby swoich członków, a niekiedy także i nie
członków. Każda organizacja społeczna ma swoje cele, dysponuje określonymi środkami działania, ma swoją organizację wewnętrzną. Ich różnorodna aktywność wzbogaca życie społeczeństwa.
Zaspokajają one potrzeby, których nie może czy też nie chce zaspokoić państwo.
Istnieją również organizacje niepożądane przez państwo. Niektóre z nich z różnych względów
państwo toleruje, tzn. przystaje na ich działalność, choć ich zakres ogranicza dostępnymi środkami prawnymi.
Ale są też organizacje zabronione przez państwo, nie legalne. Państwo zwalcza tego rodzaju
organizacje wszystkim i sobie dostępnymi środkami.
W każdym kraju istnieją organizacje przestępcze, powstałe dla popełniania czynów kryminalnych np. Organizacje producentów i sprzedawców narkotyków, fałszerzy pieniędzy, złodziei samochodów.

VIII. POJĘCIE PRAWA
1.Normv postępowania ludzi jest to z całą powagą sformułowana wypowiedź wskazania komuś jak się ma zachować w określonych warunkach. Norma może takie zachowanie nakazywać, może zabraniać, sugerować pozostawiając wybór postępowania adresatowi normy. Norma postępowania odnosi się do wszystkich działań przez nią regulowanych, zarówno mających miejsce w przeszłości, jaki i zwłaszcza przyszłych.

Ocena to pewnego rodzaju przeżycie, zdarzenie w czyjejś świadomości, pewne dążenie, osąd
wartościujący. Określa aprobatę lub dezaprobatę określonego stanu rzeczy.

Optatyw to wypowiedz wyrażająca życzenie.

Norma jest wypowiedzią dyrektywalną, faktem społecznym
Podział norm wg różnych kryteriów:
· Normy postępowania autonomiczne, te których adresat i normodawca są tym samym podmiotem gdy ktoś stanowi normę dla siebie.
· Normy heteronomiczne, jest inny normodawca i inny adresat. Wtedy gdy ktoś tworzy normę dla innej osoby
Podział za względu na treść:
· Normy indywidualne regulują zachowanie się imienne oznaczonej osoby, podmiotu
· Normy generalne, które odnoszą się do adresatów rodzajowo oznaczonych i do sytuacji się powtarzających, ale także sytuacji jednorazowych.
· Normy bezwzględnie obowiązujące, wskazujące określone postępowanie w określonych
Okolicznościach
· Normy względnie obowiązujące.

2. Definicja prawa.
Prawo jakiegoś państwa to zespół, całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, regulujących zachowania doniosłe z punktu widzenia państwa, których przestrzeganie jest zagwarantowane przez państwo.

3. Reakcja państwa na nieprzestrzeganie prawa.
Sankcje karne - Państwo wymierza karę za działania społecznie niebezpieczne, zabronione przez prawo. Kara polega na zadawaniu przez państwo osobie pewnej przykrości, pewnego zła. Przykrość, jakiej wyrządzeniem grozi państwo za nie przestrzeganie prawa jest na ogół bardziej dokuczliwa niż przykrość łącząca się z zastosowaniem do normy. W ten sposób państwo stawia adresata normy do sytuacji przymusowej. Kara ma uzasadnienie społeczne. Wymierzona osobie winnej ma powstrzymać inne osoby od naruszania prawa. Na tym polega prewencja ogólna. Ma też, o ile nie jest to kara pozbawienia wolności, powstrzymać osobę ukaraną od naruszania prawa w przyszłości. Tę funkcję nazywamy prewencją szczególną. Kara ma zatem spełniać określoną rolę wychowawczą. Musi być wyrażona tak, aby przekraczanie norm prawa było dla adresata normy nieopłacalne.
Sankcja egzekucji, ma miejsce wtedy, gdy państwo zmusza adresata normy, który jej nie przestrzega do zrealizowania takiego stanu rzeczy, jaki powinien powstać w wyniku dobrowolnego przestrzegania normy. Państwu nie zależy na zadaniu adresatowi normy określonej przykrości, zależy mu jedynie na tym, aby stan rzeczy zgodny z normą został zrealizowany.
Sankcja nieważności, ma miejsce wówczas, jeśli pewnemu działaniu umownemu, czyli
skonstruowanemu przez normy prawa, wobec jego niezgodności w istotnych punktach z.
postanowieniami regulujących je norm, nie nadaje się tego znaczenia prawnego, jakie by ono miało, gdyby było wykonane zgodnie z normami i na którego uzyskaniu osobie dokonującej owo działanie zależy. Działanie dotknięte sankcją nieważności z punktu widzenia prawa się nie liczy.

Normy prawa, których przekroczenie nie wywołuje ze strony państwa negatywnej reakcji to normy niedoskonałe.
Dzieli się również sankcje wg trybu, procedury ich wymieniania; mówimy wtedy o karze sądowej, skarbowej, dyscyplinarnej, administracyjnej.

Sankcja rozsiana - krytyczny osąd niezgodnego z prawem postępowania przez opinię publiczną lub jej część.

4. Budowa normy prawnej
Normy prawne czyli wypowiedzi, jak określone osoby w określonych okolicznościach mają się zachować, są zawarte w ustawach, rozporządzeniach, umowie zbiorowej pracy lub także orzeczeniach sądowych albo mogą być przechowywane jedynie w świadomości.
Normy prawne są normami generalnymi tj. adresowanymi do nieokreślonej imiennie liczby
podmiotów i przeważnie obliczonymi na wielokrotni zastosowanie.
Normy indywidualne, nie są one normami prawa. Są natomiast aktami stosowania prawa. Mają charakter konkretny. Dotyczą imiennie określonego podmiotu i odnoszą się do jednorazowej sytuacji.

Przepis prawny jest jednostką redakcyjną aktu prawotwórczego. Cały akt prawotwórczy składa się z przepisów.
Norma prawna jest wypowiedzią która powinna udzielać odpowiedzi przynajmniej na trzy pytania: kto i w jakich okolicznościach ma się zachować w pożądany sposób; jak ma się zachować adresat normy; jak zareaguje państwo, jeżeli adresat nie zachowa się w sposób wskazany w normie.
Norma składa się z 3 części: hipotezy, dyspozycji, sankcji.
Hipotezą jest ta część normy, która wskazuje adresatów oraz okoliczności w jakich mają się oni zachować w sposób wskazany w normie.
Dyspozycja jest najważniejszą częścią normy. Wskazuje ona sposób postępowania, jakiego od adresatów normy oczekuje normodawca.
Sankcja, która mówi o tym jak zareaguje państwo na niezastosowanie się przez adresata do wskazań zawartych w dyspozycji normy.

Adresatem pierwotnym jest ten podmiot, o którym mowa w hipotezie i dyspozycji normy.
Adresat wtórny to ten podmiot, i którym mowa w sankcji. Adresat wtórny wchodzi warunkowo do akcji, wtedy gdy adresat pierwotny nie zachowa się w sposób wskazany w dyspozycji normy.

5. Rodzaje norm prawnych.
Wg stopnia mocy prawnej:
· Normy konstytucyjne
· Normy ustawowe
· Normy zawarte w aktach prawotwórczych podporządkowanych ustawie
Wg zasięgu terytorialnego:
· Normy wydane przez centralne organy państwa
· Normy wydane przez organy terenowe
Wg rodzajów stosunków społ., które regulują:
· Normy prawa karnego
· Normy prawa cywilnego
· Normy prawa pracy
Wg rodzaju postępowania, które regulują:
· Normy wyznaczające obowiązek
· Normy nadające uprawnienie
· Normy wolnościowe
Obowiązek wyznaczają normy zarówno coś nakazujące, jak i czegoś zabraniające. Przewidują dla adresata tylko jeden sposób postępowania. Nie ma on żadnego wyboru, jeżeli chce postępować zgodnie z normą.
Normy uprawniające dają adresatowi możliwości wyboru zachowania: wskazują dwa lub więcej zgodna z normą sposoby postępowania.
Normy wolnościowe przyznają adresatowi swobodę działania w jakimś obszarze stosunków
społecznych. Określają granice, do których państwo lub inne podmioty mogą wkraczać.
Np. normy regulujące wolność sumienia. religii lub przekonań.
Normy bezwzględnie obowiązujące zawierają reguły postępowania obowiązujące bezpośrednio adresatów i wyłączające możliwości odmiennego uregulowania danych spraw przez adresata czy kogoś innego.
Normy względnie obowiązujące maja zastosowanie wtedy, gdy adresaci lub ktoś trzeci nie
uregulowali danego zachowania się inaczej.
Norma konkretna zawiera pełny opis wymaganego zachowania. Adresat wie z niej wszystko, co niezbędne, aby postąpić zgodnie z jej treścią
Norma odsyłająca sama nie reguluje zachowania adresata w określonych okolicznościach. Wskazuje jedynie inne normy wg których adresat ma postępować.
Norma blankietowa nie tyko sama nie określa pożądanego postępowania adresata ale nawet nie odsyła do konkretnych istniejących norm prawnych, do jakich w danej sytuacji należy się stosować.

6. Prawo a prawa nauki.
Prawami nauki są zadania opisujące ważne prawidłowości występujące w przyrodzie, w życiu
społecznym i procesie myślenia, w świadomości ludzi. Są owocem procesu poznawania świata. Praw nauki nie można stanowić, nie mogą być zmienne, znoszone i tworzone według chęci. Są one bez porównania bardziej stałe niż normy prawa, choć i one w miarę postępów w poznawaniu świata ulegają zmianom. Czym innym są normy prawa, a czym innym prawa nauki. Prawa nauki nie są uwarunkowane prawem. Natomiast prawo jest uwarunkowane przez prawa nauki. Dlatego ci, którzy tworzą prawo, powinni znać prawa nauki i odpowiednio się z nimi liczyć, właściwie je wykorzystywać.

7. Prawo a normy techniczne.
Normy techniczne regulują stosunki między ludźmi, ale w procesie produkcji i wykorzystywania dóbr materialnych. Normują one posługiwanie się tworzywem materialnym i narzędziami produkcji regulują techniczną i technologiczną stronę procesu produkcji, a także procesu wykorzystywania maszyn i narzędzi oraz zjawisk i właściwości przyrody. Normy techniczne są owocem wszechstronnego poznania tworzywa i narzędzi. Prowadzą do tego, aby jak najmniejszym nakładem sił i środków osiągnąć pożądane rezultaty w produkcji i używaniu rzeczy.
Normami technicznymi są wskazania agrotechniki i zootechniki, receptury sporządzania i
przyjmowania lekarstw, przepisy zawarte w książkach kucharskich, instrukcje posługiwania się poszczególnymi maszynami i urządzeniami. Normy prawne mogą nakazywać stosowanie się do określonych norm technicznych.

8. Prawo natury.
Prawo natury przez wszystkich jego zwolenników jest pojmowane jako prawo wyższe, lepsze od prawa pochodzącego od państwa. Twierdzą, że prawo pochodzące od państwa tym bardziej jest sprawiedliwe - im bardziej jest zgodne z prawem natury.

IX. PRAWO A INNE NORMY SPOŁECZNE

I. Prawo a obvczaie.
Obyczaje jakiegoś państwa to całokształt norm obyczajowych, uznawanych i przestrzeganych w danym społeczeństwie.
Normą obyczajową jest reguła postępowania, która ukształtowała się w świadomości ludzi pod wpływem nawyku, w rezultacie wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań, w wyniku ukształtowania się przeświadczenia, że tak właśnie należy postępować.
Istnieją różne instytucje życia społecznego ukształtowane przez normy obyczajowe np. instytucja choinki. Przestrzeganie norm obyczajowych jest w zasadzie dobrowolne. Normy obyczajowe są zazwyczaj mało precyzyjne. Kształtują się w ciągu dużego czasu.
Prawo zwyczajowe jest częścią prawa danego państwa. Składają się na nie normy obyczajowe uznane przez państwo, tzn. te, których przestrzeganie staje się przedmiotem troski państwa. Fakt uznania przez państwo normy obyczajowej czyni z niej normę prawa zwyczajowego. Akt uznania zmienia charakter normy z obyczajowej na prawną

2. Prawo a moralność.
Moralność jest historycznie ukształtowanym zespołem norm postępowania, według których ocenia się zachowanie ludzi wobec siebie, społeczeństwa, państwa i innych organizacji społecznych jako dobre albo jako złe.
Ogólnie biorąc, dobre, jest to co jest przez kogoś aprobowane, dla czego przywykł odnosić się z szacunkiem, ze współczuciem, przywiązaniem, a nawet z miłością. Dobre jest to, co przyciąga, co jest pożądane
Złe jest to, co się dezaprobuje, do czego człowiek przywykł odnosić się ze wzgardą, z brakiem współczucia, co odpycha, co jest niepożądane.
Elementarne normy moralne danego społeczeństwa to zespół norm moralnych wspólnych dla wszystkich jego członków.
Doktryna moralna- usystematyzowany wykład zasad postępowania, które jakiś zespół ludzi, a nawet jednostka uważa za normy moralne.
Normy moralne maja na ogół ogólnikowy charakter. Nie są nazbyt ścisłe i dokładnie sprecyzowane ani skodyfikowane.
Normy prawne. natomiast, oprócz nielicznych wyjątków są bardziej precyzyjne, zawsze uchwytne i przeważnie skodyfikowane.
Cechą wspólną natomiast prawa i moralności jest to że regulują one w dużej części te same
zachowania ludzi.
Zasady współżycia społecznego - część norm moralnych, które dotyczą zachowań ujawniających się zewnętrznie w stosunkach z między ludźmi. Są one przechowywane, jak inne normy moralne w świadomości ludzi.

3. Prawo a normy organizacji społecznych.
Normami organizacji społecznych są wszelkie normy pochodzące od tych organizacji, poza normami prawnymi. Państwo udziela niektórym z tych organizacji pełnomocnictwa do ustanowienia norm prawnych. Dotyczy to najczęściej takich organizacji jak: związki zawodowe, organizacje spółdzielcze, samorządy zawodowe czy niektóre kościoły i związki wyznaniowe.
Cechą wspólną prawa i norm organizacji społecznych jest to że są one określonymi zespołami norm postępowania. Normy organizacji są przeważnie sformułowane równie precyzyjnie jak normy prawa.
Istnieje generalna zasada, że normy organizacji społecznych nie mogą być sprzeczne z prawem obowiązującym w danym państwie.

X. ŹRÓDŁA PRAWA

1.Poiecie źródła prawa.
Za źródła prawa uważa się decyzje państwowe ustanawiające lub uznające generalne, ogólne normy postępowania. Nie każda więc decyzja państwa jest źródłem prawa. Decyzje organów państwa rozstrzygające indywidualne sprawy bądź są aktami administracyjnymi bądź orzeczeniami sądowymi.
Na ogół są one aktami zastosowania prawa.

2. Stanowienie
Jest aktem woli, a wiêc przeżyciem różnym od myśli, wzruszenia czy dążenia. Jest przeżyciem aktywnym. Jedno z możliwych rozwiązań się przyjmuje, inne odrzuca. Stanowienie jest decyzją w wyniku której powstaje norma postępowania. Stanowić normy postępowania mogą zarówno organy jednoosobowe jaki i kolegialne.
Aby stanowić prawo, dobre prawo, trzeba posiadać odpowiednie w tym celu kwalifikacje: wiedzę, wartości moralne, dar przewidywania, zdolność artykułowania potrzeb i interesów społeczeństwa.
Akt stanowienia nie sprowadza się do samej decyzji. Ważne są także czas, miejsce podjęcia decyzji i sposób w jaki to następuje. Znaczenie ma również sposób komunikowania o podjętej decyzji.
Odmianami stanowienia są:
· Współstanowienie, mówi się o nim, gdy normy prawne powstają w wyniku zgodnej decyzji dwóch lub więcej organów
· Umowa, jest zgodnym co do treści stanowieniem norm postępowania dokonanym przez dwa lub więcej podmioty, przy czym zachowanie się jej partnerów może być wyznaczone w umowie w różny sposób. Adresatami norm zawartych w umowie są jej strony.

3. Uznanie
Akt uznania przez państwo jakiejś istniejącej normy za normę prawa składającą się z dwóch elementów: aktu aprobaty danej normy i aktu jej przyjęcia do zespołu norm prawnych.
Względnie często stosowaną postacią uznania normy obyczajowej za normę prawną jest precedens.
Precedensem jest decyzja organu państwowego w konkretnej sprawie która jest przyjmowana jako wzorzec przy rozstrzyganiu innych analogicznych spraw.
Uznanie uprzednie - uznanie pewnych norm społecznych za normy prawa wcześniej niż dane normy się pojawiły.
Recepcja prawna - ma miejsce, wtedy gdy państwo przyjmuje jako obowiązujące w pewnej
dziedzinie życia normy prawne pewnego państwa, przy czym mogą to być normy prawne, które od dawna nie obowiązują.

4. System źródeł prawa
Przez system źródeł prawa w danym państwie rozumie się całokształt jego źródeł w ich wzajemnym powiązaniu, ujmowanych z punktu widzenia co jest im wspólne i co je różnicuje.
Moc prawna poszczególnych norm prawnych obowiązujących w danym państwie nie jest jednakowa. Są normy mające wyższą i niższą moc prawną.
Moc obowiązująca danej normy jest jednakowa. Adresat każdej normy prawnej niezależnie od źródła, w którym jest ona zawarta, ma jednakowy obowiązek jej przestrzegania.

5. Technika orawodavcza.
Należy do polityki państwa dotyczącej tworzenia prawa przez państwo.
Rodzaje dyrektyw skutecznego prawodawstwa:
· Dyrektywy legislacyjne, miałyby określać ogólne warunki redagowania skutecznie działających aktów prawotwórczych.
· Dyrektywy kodyfikacyjne, miałyby wskazywać jak redagować przepisy prawne, aby zapewniæ ich jasność, zwięzłość i zgodność i innymi przepisami prawa
· Dyrektywy techniki kodyfikacyjnej, zajmują się uporządkowaniem przepisów prawa w ramach jednego aktu prawotwórczego oraz uwzględnianiem przepisów czy zbiorów przepisów zawartych w różnych aktach prawotwórczych.

6. Zbiór przepisów, kodeks.
Systematyzacja prawa przybiera postać inkorporacji bądź kodyfikacji.
Inkorporacja jest prostą, prymitywną postacią systematyzacji prawa. Polega ona na zebraniu w jedną całość obowiązujących w jakiejś dziedzinie norm prawnych oraz na ich uporządkowaniu wg treści.
Działalność kodyfikacyjna w wyniku której powstaje kodeks.
Kodeks jest aktem prawotwórczym, regulującym w sposób stosunkowo pełny określoną sferę
stosunków społecznych. Często kodeks zawiera niemal wszystkie obowiązujące normy prawne należące do określonej gałęzi prawa.

7. System źródeł prawa w Polsce.
W skład systemu źródeł prawa wchodzą zarówno źródła prawa stanowionego, jak i prawa uznanego, w tym znikomym zakresie prawa zwyczajowego.
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa są: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Obowiązują one na całym terytorium państwa.
Źródłami prawa mającymi charakter wewnętrzny są: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów oraz zarządzenia ministrów, zarządzenia Prezydenta oraz KRRiT.
Konstytucja jest najwyższym prawem RP. Jej przepisy stosuje się bezpośrednio: chyba że sama stanowi inaczej.
Ustawa jest aktem prawotwórczym uchwalonym przez Sejm i Senat, ogłaszanym przez Prezydenta. W hierarchii: źródeł prawa znajduje się na drugim miejscu po konstytucji.
Prawo inicjatywy ustawodawczej, czyli prawo zgłaszania do Sejmu projektów ustaw przysługuje posłom i komisjom sejmowym. Senatowi. Prezydentowi RP. Radzie Ministrów oraz wyborcom w liczbie co najmniej l 00 tys. (inicjatywa ludowa).
Quorum jest to minimalna liczba członków ciała zbiorowego, w tym przypadku Sejmu i Senatu, których obecność na zwołanym posiedzeniu jest niezbędna, aby uznać, że dane ciało się zebrało i może podejmować decyzje do których jest ujawnione.
Do podejmowania niektórych najważniejszych decyzji wymagania co do quorum są wyższe w obu izbach parlamentu. Większością podejmuje się decyzje, w tym przypadku uchwala ustawy. Ustawa jest przyjęta, jeżeli głosowała za jej przyjęciem większość posłów czy senatorów biorących udział w głosowaniu.
Większość zwykła, występuje gdy do przyjęcia ustawy wystarczy aby za przyjęciem opowiedziało się więcej posłów lub senatorów, niż przeciw danej ustawie. Nie bierze się pod uwagę głosów tych, którzy wstrzymali się.
Większość bezwzględna, występuje wtedy, gdy wymaga się aby za projektem ustawy opowiedziała się przynajmniej połowa plus jeden z głosujących. Głosy tych co się wstrzymali mają takie znaczenie jak tych co byli przeciw.
Większość kwalifikowana, jest wymagana do podjęcia najważniejszych decyzji w państwie.
Występuje wtedy, gdy do podjęcia decyzji jest niezbędne, aby odpowiedziało się za danym projektem więcej głosujących niż jest wymagane do podjęcia decyzji większością bezwzględną albo absolutną.
Umowy ratyfikowane międzynarodowe:
· za uprzednią zgodą w ustawie
· ratyfikowane przez Prezydenta tylko na wniosek rządu
Rozporządzenia są wydawane Przez takie organy jak: Prezydent, Rada Ministrów, poszczególni ministrowie, KRRiT.
Akty prawa miejscowego są wydawane przez organy samorządu terytaia1nego oraz terenowe organy administracji rządowej. Obowiązują na obszarze działania tych organów. Aktami tego rodzaju są: rozporządzenia wojewodów, uchwały w referendum gminnym.
Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń, aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie we właściwym organie publikacyjnym.

8. Ilość i jakość prawa
Gdy interesuje nas ilość prawa w danym państwie, bierzemy pod uwagę wszystkie normy prawne w nim obowiązujące. Ale ważne jest też jaka jest ilość przepisów zawartych w aktach prawotwórczych najwyżej rangi, a jaka w aktach najniżej rangi. Jakie są proporcje między liczbą przepisów o zasięgu ogó1nokrajowym, a przepisów zawartych w aktach prawa lokalnego.
Jakość prawa oznacza właściwość, cechę lub zespół cech odróżniających, istotnych dla
charakterystyki danego prawa.
Kryteria do mierzenia jakości prawa dzieli się na:
· Kryteria materialne, do nich zalicza się to, czy według ocen danego społeczeństwa jest ono sprawiedliwe i słuszne, czy wyraża szeroko akceptowane przez społeczeństwo wartości, w jakim stopniu prawo zapewnia bezpieczeństwo i porządek.
· Kryterium formalne, zlicza się to, na ile prawo jest dostępne dla społeczeństwa, na ile jest mu podawane do wiadomości. Żeby prawo nie było stanowione z mocą wsteczną, oraz by było formułowane w sposób zrozumiały dla zwykłych ludzi. Ważne jest, aby prawo nie wymagało zachowań niemożliwych do spełnienia lub wymagających nadzwyczajnego wysiłku. Żeby było względnie stabilne, a nie nazbyt często zmieniane.
Prawo o niskiej jakości lepsze jest od bezprawia.

XI . STOSOWANIE PRAWA

I. Realizacja. ostrzeganie. stosowanie orawa.
Sens istnienia prawa polega na tym, żeby ludzie postępowali zgodnie z jego wskazaniami. Postępować mają tak wszyscy adresaci norm prawnych. Czyniąc to realizują prawo w życiu.
Przestrzega prawa ten, kto będąc adresatem określonych norm prawnych, świadomie postępuje zgodnie z ich treścią. Nie przestrzega prawa każdy, kto będąc świadom tego, że prawo wymaga określonego zachowania, postępuje inaczej.
Prawo stosuje tyko państwo, jego organy. Decyzja jaką dany organ podejmuje wobec adresata dyspozycji danej normy jest aktem stosowania prawa. W toku tego procesu organ stosujący prawo musi ustalić:
· jakie normy prawne obowiązują w odniesieniu do sytuacji, co do której musi zająć stanowisko
· musi ustalić ich właściwą treść
· ustalić stan faktyczny, do którego normy mają być zastosowane
· czy owe normy prawne maja być zastosowane, a także czy odnoszą się do danego stanu faktycznego.

2. Obowiązywanie prawa.
Dana norma obowiązuje, gdy mamy taką sytuację iż norma została ustanowiona i do tej pory nie została uchylona przez kompetentny organ państwa.

3. Obowiązywanie prawa w czasie.
Istotne dla stosowania prawa jest ustalenie momentu początkowego i momenty końcowego
obowiązywania danej normy prawnej.
Akt prawotwórczy, a więc i normy w nim zawarte, obowiązuje od chwili, jaką sam wskazuje jako początek swego obowiązywania. Może to być data ustanowienia danego aktu, data jego publikacji w urzędowym organie pub1ikacyjnym. W zasadzie nie może to być data wcześniejsza od daty publikacji a tym bardziej od daty jego ustanowienia.
Akt prawotwórczy nie działa wstecz - lex retro non agit.
Jeśli akt prawotwórczy nie określa daty początkowej jego obowiązywania, przyjmuje się, że jest nią data jego publikacji w oficjalnym organie publikacyjnym.
W Polsce - data na stronie tytułowej Dziennika Ustaw czy Monitora Polskiego.
Data końcowa obowiązywania danego aktu prawotwórczego: akt prawotwórczy obowiązuje do daty, jaką sam wskazuje jako datę końcową swego obowiązywania.
Przyjmuje się również że akt prawotwórczy przestaje obowiązywać, jeżeli jego przepisy przez
dłuższy czas nie znajdują zastosowania, gdy wytwarza się przekonanie, że nie stosuje się ich, bo przestały obowiązywać wskutek zmiany sytuacji. Dzieje się tak gdy dany akt nie został uchylony innym aktem prawotwórczym. Mówi się wtedy o wyjściu danego aktu z użycia, tzn. desuetudo.

4. Obowiązywanie prawa w przestrzeni.
Przyjęta jest zasada, że akt prawotwórczy wydany przez centralny organ państwa obowiązuje na całym terytorim danego państwa, chyba że sam zakreśla wężej granice przestrzenne swego
obowiązywania.
Terytorium państwa to wycinek kuli ziemskiej podlegający zwierzchnictwu danego państwa.
Obejmuje ono ląd, wodę i powietrze. Do terytorium państwa należy wszystko to, co jest pod
powierzchnią lądu i wód, oznaczonych granicami i to aż do granic technicznej możliwości
eksploatacji. Terytorium państwa to również obszar powietrzny oraz część morza przylegająca do wybrzeży należących do danego państwa.
Niektóre normy maja zastosowanie również do działań i zdarzeń, jaki mają miejsce na statkach morskich i powietrznych żeglujących pod banderą danego państwa, niezależnie od miejsca ich aktualnego pobytu, od tego czy znajdują się na wodach terytorialnych danego państwa, czy na obszarze innego państwa
Akt prawotwórczy pochodzący od kompetentnego organu terenowego obowiązuje na części
terytorium państwa, która jest podporządkowana władzy danego organu, chyba że sam akt
prawotwórczy ogranicza swoje obowiązywanie jedynie do części tego obszaru.

5. Obowiązywanie prawa co do osób.
Prawo danego państwa obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na terytorium danego państwa. Przy tym jest obojętne obywatelstwo tych osób. Istnieją jednak wyjątki. Dotyczą one osób korzystających z tzw. przywilejów dyplomatycznych. Są one wyłączone spod jurysdykcji państwa przyjmującego.
Immunitet parlamentarny, sędziowski czy też inny- państwo gwarantuje na pewien czas nietykalność.
Prawo danego państwa obowiązuje wszystkich jego obywateli niezależnie od miejsca ich pobytu.
Nie każda norma prawna obowiązuje wszystkich obywateli przebywających na danym terytorium państwa. Są normy które obowiązują jedynie pewne kategorie osób np. wojskowych, marynarzy...

6. Ustalenie faktów. domniemania orawne.
Ustalenie tzw. prawdy materialnej - wierne odzwierciedlenie istotnych dla danej sprawy zdarzeń i okoliczności.
Domniemania prawne - normy formułujące dyrektywy dowodzenia określonych stanów
faktycznych, który ustalenie jest bardzo trudne a czasami nawet niemożliwe w toku naukowego procesu poznawczego.
Fikcje prawne - mamy do czynienia. gdy ustawodawca każe uznać coś za istniejące, każe
przyjmować, że miał³ miejsce pewien stan faktyczny, choć wiadomo, że to coś nie istnieje, że dany stan faktyczny jest niemożliwy.
XII. WYKŁADNIA PRAWA
1.Poiecie wykładni prawa
Wykładnia lub interpretacja prawa jest procesem myślowym, zmierzającym do ustalenia, że dany przepis bądź zespół przepisów ma takie to a takie znaczenie i taki a taki zakres. Wykładnia prowadzi do właściwego zrozumienia danych przepisów, do ustalenia, jakie zawierają one normy.
Teoria wykładnia prawa, czyli rozważania i ich rezultaty na temat procesu wyk³adni, jej celów, skutków itp. Wyróżnia się dwa rodzaje: opisowe i normatywne.
Opisowe teorie wykładni prawa starają się wiernie i w sposób pełny przedstawić, jak w
rzeczywistości przebiegają procesy wykładni, kto w jakich okolicznościach, pod wpływem jakich czynników dokonuje wykładni, jakie osiąga wyniki, jak te wyniki są przyjmowane przez zainteresowanych, jak są oceniane.
Normatywne teorie wykładni starają się wypracować dyrektywy należytej wykładni, wypowiadają postulaty, jak proces wykładni ma przebiegać, aby dawał porządną jednoznaczność prawa.
Wśród normatywnych teorii wykładni prawa wyróżnia się tzw. teorie statyczne i teorie dynamiczne.
Teorie statyczne – widzą cel wykładni w zachowaniu niezmienności prawa i pewności prawnej
Teorie dynamiczne - widzą cel wykładni w zapewnieniu zgodności prawa z życiem.

2. Sposobv wykładni
Są trzy sposoby:
· wykładnia językowa -jej dyrektywy mają zastosowania w każdym procesie wykładni. Przepisy prawne są zawsze sformułowane w określonym języku. Język tekstów prawotwórczych nazywa się językiem prawnym. Język nauki prawa przedstawiający, opisujący przepisy i zawarte w nich normy nazywa się językiem prawniczym
· wykładnia systemowa, jeżeli na gruncie dyrektyw wykładni językowej powstają wątpliwości co do znaczenia danych przepisów, należy wybrać takie ich znaczenie, które jest zgodne z zasadami danej gałęzi prawa czy całego systemu prawa
· wykładnia celowościowa, odnosi się do kontekstu społeczno-politycznego danego systemu prawa. Należy przy tym brać pod uwagę cele stawiane całemu systemowi prawnemu.
Jeżeli ograniczamy się do tekstów przepisów systemu prawa a w wyniku ich analizy i porównania ustalamy znaczenie interpretowanego przepisu, to mówimy o wykładni wewnętrznej.
Jeżeli korzystamy z różnych danych i materiałów spoza systemu prawa, mówimy o wykładni
zewnętrznej.
Wykładnia zewnętrzna porównawcza, która ma miejsce gdy do interpretacji określonego przepisu wykorzystujemy przepisy prawne innych państw i sięgamy do norm należących do innych systemów normatywnych w danym kraju.
Wykładnia zewnętrzna historyczna, która ma miejsce wtedy gdy jako materiału do interpretacji określonego przepisu używa się wszelkich danych, jakie mogą okazać się pożyteczne.
Dyrektywy interpretacyjne drugiego stopnia stosuje się: do rozstrzygnięcia określonej sprawy przepis musi mieć tylko jedno znaczenie. Potrzebne są zatem dyrektywy pozwalające wybrać trafnie właściwe znaczenie interpretowanego przepisu spośród kilku jakie dotychczas ustaliliśmy.

3. Moc wiążąca wykładni.
Są dwie sytuacje dla interpretowanego przepisu:
· wynik wykładni nie jest wiążący dla kogokolwiek
· wynik wykładni wiąże pewne osoby czy organy
Z sytuacją gdy wynik wykładni nie jest wiążący dla kogokolwiek mamy do czynienia wtedy, gdy interpretator nie ma żadnej kompetencji prawnej do narzucania komukolwiek swojego rozumienia danego przepisu.
Wykładnie prawnie wiążącą dzieli się według liczby osób i organów państwa nią związanych na:
· wykładnia wiążąca wszystkich adresatów
· wykładnia wiążąca tylko pewną grupę osób i organów państwa - wykładnia legalna
· wykładnia wiążąca organy państwowe w poszczególnej sprawie - wykładnia praktyczna

4. Luki i analogia w prawie. ,
Luka pozorna o niej mówi się wtedy, gdy z braku dostatecznej znajomości prawa i techniki
posługiwania się nim komuś się wydaje, że jakieś materie nie są prawnie uregulowane.
Luki rzeczywiste lub konstrukcyjne, zdarzają się wtedy, gdy przepisy konstruujące pewną
instytucję prawną nie normują niezbędnych elementów tej instytucji
Analogia z prawa występuje wtedy, gdy rozstrzyga się jakąś sprawę nieuregulowaną prawnie na podstawie zasad systemu prawa bądź zasad danej gałęzi prawa.
Analogia z ustawy jest dopuszczalna w prawie cywilnym czy administracyjnym. Występują tu ograniczenia np. nie wolno stosować w drodze analogii przepisów wprowadzających wyjątki od pewnych zasad. Nie wolno powiększać listy wyjątków.

Schematy wykładni prawa;
Wnioskowanie z podobieństwa może być wnioskowane z mniejszego na większe. np. jeżeli do sklepu nie wolno wprowadzać psa, to tym bardziej nie wolno wprowadzać konia.
Ale może być też wnioskowanie z większego na mniejsze np. jeżeli w danym miejscu można pić wódkę, to tym bardziej można pić piwo.
Wnioskowanie z przeciwieństwa polega na tym, że jeżeli norma zabrania np. prowadzić samochód po wypiciu alkoholu, to wynika z niej m.in. że osoba, która piła alkohol, może być pasażerem samochodu.

XIII. STOSUNEK PRAWNY.

1. Pojęcie stosunku nrawnego
Stosunek prawny jest jednym z rodzajów stosunku społecznego. Stosunek społeczny zachodzi co najmniej między dwiema osobami, z których jedna oddziałuje na drugą. Przyjmuje się przy tym, że oddziaływanie to jest raczej trwałe lub powtarzalne.
Jeśli jakiś stosunek społeczny jest uregulowany przez jakąś normę postępowania, mówi się, że jest stosunkiem stanowionym albo tetrycznym. Odróżnia go to od stosunku, do którego me odnosi się żadna norma postępowania, który nazywa się stosunkiem faktycznym
Jeżeli norma która odnosi się do danego stosunku społecznego, jest norma prawa ów stosunek
nazywa się stosunkiem prawnym.
Ludzie wchodzą ze sobą w stosunki prawne ze względu na pewne rzeczy i dobra niematerialne oraz ze względu na pewne działania. To wszystko, ze względu na co ludzie wchodzą ze sobą w stosunki prawne, nazywa się przedmiotem stosunku prawnego.

2. Zdarzenie prawne.
Każde zdarzenie w tym także ustanowienie lub uznanie określonej normy prawnej, które powoduje powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego nazywa się zdarzeniem prawnym.
Zdarzenia dzieli się wg tego, czy są zależne od woli ludzi, na takie które są od tej woli niezależne i na takie, które są od niej zależna.
Zdarzenia zależne od woli człowieka dzieli się na:
· zdarzenia zgodne z obowiązującymi normami prawa, należą do nich akty tworzenia prawa, akty jego stanowienia jak i czynności prawne
· zdarzenia niezgodne z obowiązującymi normami prawa, należą do nich wykroczenia i
przestępstwa, czyli czyny społecznie niebezpieczne, zakazane przez ustawy, czyny niedozwolone polegające na wyrządzeniu drugiemu szkody, a takie czyny, które powodują państwową odpowiedzialność dyscyplinarną.

3. Podmioty stosunku prawnego
Stosunek prawny zachodzi między co najmniej dwoma podmiotami zwanymi osobami.
Osobą fizyczną jest każdy człowiek od urodzenia aż do śmierci lub uznania go za zmarłego.
Osoba prawna (kompleksowa) Tworzy ją kompleks osób fizycznych dysponujących pewnym kompleksem majątkowym: Kompleksy są podmiotami stosunków prawnych i uczestnikami obrotu prawnego. O nadaniu określonemu kompleksowi ludzi i majątku osobowości prawnej decyduje prawo. Osobą prawną jest przedsiębiorstwo, uczelnia, szpital. Każda osoba prawna ma swój statut, swoją organizację, swoje organy.
Każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność prawną. Polega ona na tym, że osoba ta może być podmiotem praw i obowiązków, może nabyć prawa i obowiązki, może zmieniać swoją sytuację prawną.
Zakres praw i obowiązków, których podmiotem może być dana osoba, jest różny, zmienia się w czasie trwania danej osoby. Przede wszystkim jest inny zakres zdolności prawnej osób fizycznych niż osób prawnych.
Zdolność do czynności prawnych polega na tym, że dana osoba przez swoje własne działanie może nabyć, modyfikować i zbywać prawa i obowiązki, może modyfikować swoją sytuację prawną.
Osoby fizyczne pod względem zdolności do czynności prawnych dzieli się na trzy kategorie:
· osoby, które w ogóle nie mają zdolności do czynności prawnych (są to osoby które nie ukończyły trzynastego roku życia)
· osoby, które mają zdolność w ograniczonym zakresie (są to osoby od 13 do ukończenia 18 roku życia)
· osoby, które mają pełną zdolność prawną do czynności prawnych (są to osoby. które ukończyły 18 rok życia)
Podstawą do ograniczenia lub całkowitego pozbawienia zdolności do czynności prawnych mogą być: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne. Takie osoby poprzez swoje własne działanie nie mogą dokonywać ważnych czynności prawnych, nabywać praw czy obowiązków.
Osoby prawne mają zawsze zdolność do czynności prawnych. Działają one zawsze poprzez swoje organy w sposób przewidziany prawem. Gdy osoba prawna nie ma organu, państwo ustanawia kuratora upoważnionego do działania w imieniu danej osoby prawnej.
Osoba fizyczna nie posiadająca zdolności do czynności prawnych nabywa prawa i obowiązki przez działania innych upoważnionych przez prawo osób np. dziecko nabywa prawa i obowiązki poprzez działania jego rodziców.

4. Obowiązek uprawnienie roszczenie kompetencia
Jeżeli norma prawna przewiduje dla adresata możliwość działania i daje mu wybór, czy ma wykonać dane działanie, czy nie czy maje wykonać w taki albo inny sposób, mówi się, że stwarza ona uprawnienie dla danego adresata normy.
Roszczeniem nazywa się żądanie z jakim może wystąpić uprawniony wobec zobowiązanego, aby zachował się zgodnie z treścią aktualnego obowiązku. Jest to żądanie cieszące się poparciem i ochroną ze strony państwa.
Jeżeli norma prawna przewiduje dla swego adresata w danych okolicznościach tylko jeden sposób zachowania się, mówi się że ustanawia ona dla tego adresata określony obowiązek.
Przedmiotem kompetencji mogą być tylko działania umowne, a nie proste działania psychofizyczne. O kompetencji mówi się wtedy, gdy adresat normy może w sposób ważny prawnie wykonać daną czynność umowną.
Kompetencja normatywna - jeżeli przedmiotem kompetencji jest ustanowienie odpowiednich norm prawnych.
Kompetencja kompetencji - jeżeli przedmiotem kompetencji jest zakreślenie kompetencji innych osób.

XIV. SYSTEM PRAWA
1. Pojecie systemu prawa.
Normy prawne obowiązujące w danym państwie tworzą system. Są uporządkowane według
przyjętych zasad. Istnieje wśród nich określona hierarchia.
Na system prawa danego państwa w danym momencie historycznym składają się obowiązujące w nim normy prawne w ich wzajemnym powiązaniu z punktu widzenie cech wspólnych i cechuje różniących.
Każdy system prawa ma swoje zasady. Jako zasady systemu prawa traktuje się normy prawne o szczególnie doniosłym znaczeniu dla tego systemu oraz podstawowe postulaty prawne właściwe temu systemowi niezależnie od tego, czy i w jakiej mierze zost fonnułowane w przepisach prawnych należących do danego systemu.
Zasady wytyczają kierunki przyszłych rozwiązań prawodawczych oraz są ważnymi dyrektywami dla wykładni prawa.
System prawa ma cechy niesprzeczności i zupełności
Niesprzeczność polega na tym, te może być w nich dwóch norm, z których jedna nakazywałaby działanie A, a druga zabraniała czynić A
Zupełność systemu prawa wyraża się tym, że każde zagadnienie prawne można rozstrzygnąć na podstawie norm należących do danego systemu.
System ustaw - w jego skład wchodzą tylko wszystkie normy stanowione. System ustaw zmierza na ogół do tego, aby mieć te same właściwości co system prawa.

2. Prawo publiczne a prawo prvwatne.
Prawo publiczne - należą do niego normy, które mają na uwadze interesy państwa.
Prawo prywatne - należą tu normy, które mają głównie na uwadze interes jednostki. Prawo prywatne związane jest z pozycją własności prywatnej środków produkcji i ze swobodą dysponowania nimi przez jednostki.

3. Prawo materialne a prawo formalne
Prawo materialne - na nie składają się wszystkie normy, które regulują pierwotne uprawnienia i obowiązki ludzi oraz osób prawnych, ich zachowanie w życiu społecznym. Do jego norm zalicza się norm prawa konstytucyjnego, karnego, cywilnego, administracyjnego.
Prawo forma1ne- składają się normy prawne, które służą urzeczywistnianiu tych pierwszych norm. Są normami wtórnymi; pomocniczymi W stosunku do norm prawa materialnego.
Do jego norm zalicza się normy prawa postępowania karnego, cywilnego, administracyjnego.
4. Gałąź prawa, instytucja prawa
Na gałąź prawa składa się całokształt norm prawnych regulujących pewną kategorię stosunków społecznych. Stosunki te narastają historycznie. Gałęzie prawa są więc uwarunkowane historycznie.
Instytucja prawna to ogół norm prawnych regulujących pewien typowy dla danej gałęzi prawa stosunek społeczny np.: małżeństwo, kupna- sprzedaż
Instytucja państwowa to kompleks osób, majątku i kompetencji np: prezydent, urząd skarbowy