Jacy jesteśmy, Polacy?

Powstanie państwa polskiego w X wieku naszej ery spowodowało wyodrębnienie się narodu Polaków wśród plemion słowiańskich. Od tej pory każdy mieszkaniec tego kraju stał się wytwórcą swoistej kultury, zwyczajów, ducha narodowego. Zmieniająca się sytuacja społeczna, gospodarcza i polityczna sprawiła, że na przełomie wieków portret Polaków ulegał przeobrażeniu, raz na lepsze, raz na gorsze. Znaczącą rolę w tej metamorfozie miał fakt napływania do Polski coraz to innych prądów europejskich związanych z nowatorską myślą polityczną i kulturową. Patrząc z lotu ptaka na te kilkanaście wieków istnienia naszego państwa, można rzec, że nasi przodkowie wykształcili naszą mentalność narodową, której przekazywanie należy do kolejnych pokoleń. To od nas samych zależy, jak będą nas postrzegali inni, czy zasłużymy sobie na pozytywne opinie, czy może na potępienie. Z tym problemem próbowało się zmierzyć wielu pisarzy, którzy w swoim licznych utworach ukazywali portrety Polaków.

Ι Polacy jako jednostki stanowiące obiekty krytyki.
1. „Zbytki polskie” i „Nierządem Polska stoi” wg Wacława Potockiego jako przykład degeneracji społeczeństwa polskiego.
a) Polacy myślą tylko o zapewnieniu sobie wygodnego życia, stworzeniu bogatego domu, urządzaniu wystawnych przyjęć przy suto zastawionych stołach.
b) Nie zastanawiają się nad losem ojczyzny, interesuje ich tylko własna prywata. Zaniedbują oni kraj, w którym panuje bieda, tępią biednych i skupiają się tylko na gromadzeniu dóbr materialnych.
c) Są egoistami, skłonnymi do megalomanii, brak im patriotyzmu, nie szanują prawa, skłonni do anarchii, rozpustni, ulegli nałogom, a szczególnie pijaństwu.

2. „Świat zepsuty” Ignacego Krasickiego przykładem ujawnienia wad Polaków.
a) Podmiot liryczny zadaje sobie pytanie, gdzie podziały się największe wartości człowieka jak cnota i prawda.
b) Dochodzi on do wniosku, że polska szlachta jest swawolna, szczyci się fałszywą ogładą, jest niewierna samemu bogu, targając się na prawdy wiary, kłótliwa, wyrodna, rozpustna.
c) Pojawia się topos tonącego statku, który trzeba ratować przed katastrofą. Niestety ludzie nie są do tego skłonni, gdyż dawno już zaginęły tradycje naszych przodków, którzy pielęgnowali cnotę, a współczesne pokolenie je niszczy.
3. Polacy pod maską nowoczesności w powieści „Ferdydurke”.
a) Bohater Józio Kowalski wprowadza się do mieszkania państwa młodziaków. Zuta Młodziakówna jest wysportowana,bezczelna i nowoczesna. Nikt nie zmusza jej do nauki i nie wychowuje. Nie szanuje rodziców, nie ma autorytetów. Miłość jest dla niej sportem. Jest młoda, ale zamknięta w formę.
b) Joanna i Witold Młodziakowie. Ulegli modzie „łydki” przedkładając kulturę fizyczną nad duchową. Zachowanie ich jest sztuczne, podporządkowane konwencji. Sprowokowani znalezieniem w sypialni córki dwóch adoratorów zdjęli maski.
c) Bohater za wszelka cenę próbuje dowieść, że jego gospodarze przybierają pozę nowoczesności, nie ma w nich żadnej naturalności.
Polacy, a głownie szlachta zapisała się w dziejach narodu jako warstwa nie mająca żadnych zasad moralnych, pozbawiona skrupułów w dążeniu do bogactwa i własnej przyjemności. Najbardziej uwidoczniło się to zjawisko w epoce Baroku, gdzie wielu polskich poetów wytykało wady społeczeństwa.

II Polacy walczący.
1. „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego jako portret Polaków niegotowych na podjęcie walki.
a) Wyspiański doskonale przedstawia niechęć mieszczan do „czynu zbrojnego” pokazując jednocześnie zapał chłopów. Jasiek mający wypełnić powierzoną mu przez Czepca misje zawodzi, gdyż podnosząc pawie pióro symbol próżności i pozornych wartości odpina mu się złoty róg, którego dźwięk miał ponieść naród do zwycięstwa.
b) Całe chłopstwo a w szczególności osoba, która zgubiła róg ukazana jest jako niedojrzała do wzniosłych czynów, a brak uczestnictwa mieszczan, potencjalnych dowódców powoduje całkowitą klęskę powstania.
c) Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej.
2. Walka o dobro narodu na podstawie dziejów Kordiana.
a) W Warszawie przygotowywano koronację cara na króla Polski. Młodzi spiskowcy w podziemiach kościoła naradzali się nad planem zamachu na monarchę.
b) Po wygłoszeniu mowy Kordiana okazało się, że większość spiskowców jest przeciw takiemu rozwiązaniu sprawy.
c) Młody człowiek postanawia samotnie zgładzić cara, by uchronić naród przed zagładą. Jego postawa jest pełna patriotyzmu i altruizmu.
3. Mesjanistyczna koncepcja walki na podstawie „Widzenia księdza Piotra”.
a) Ksiądz Piotr ujrzał wizję zmartwychwstałej Polski. Stało się tak, gdyż był on człowiekiem skromnym i pokornym.
b) Dzieje Polski oraz jej rola została porównana do życia i śmierci Mesjasza.
c) Naród cierpi podobnie jak Chrystus i podobnie jak on zmartwychwstanie przynosząc wolność innym państwom.
Zazwyczaj w momentach, gdy trzeba przyjąć na swe barki ciężar walki o ojczyznę okazuje się, że Polska jest jak tonący okręt, który został opuszczony przez załogę. Niewielu bohaterów potrafiło poddać się uniesieniu patriotycznemu i sprostać wymaganiom ochrony państwa. Brak jednomyślności oraz wspólnego działania pozostawił na arenie dziejowej wiele niewykorzystanych sytuacji naprawienia chorej ojczyzny.

III Podział społeczeństwa polskiego.
1. Ocena społeczeństwa polskiego w świetle sceny szóstej- „Salon Warszawski”.
a) Dramat Mickiewicza zawiera charakterystykę społeczeństw polskiego, które było bardzo zróżnicowane. Dzieliło się na patriotów tych, którzy usługiwali carowi. Najbardziej patriotyczną grupą jest młodzież wileńska, gotowa oddać życie za ojczyznę.
b) W scenie pt. „Salon warszawski” przedstawione tu towarzystwo podzielone zostało na dwie grupy. Pierwsza to wysocy urzędnicy, oficerowie, geniusze damy z towarzystwem. Tematem ich rozmów są organizowane bale. Są to zdrajcy, obojętni na losy ojczyzny, kosmopolici, akceptują rzeczywistość, w której żyją, a tym samym wyrażają zgodę na niewolę. Boją się rozmawiać o sprawach politycznych.
c) Druga grupa jest przeciwieństwem pierwszej. W tej grupie znajduje się Piotr Wysocki, który tak scharakteryzował Polskę: „Nasz naród jak lawa, z wierzchu zimna I twarda, sucha i plugawa. Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi, plwajmy na tę skorupę I stąpmy do głębi”. Ta zewnętrzna skorupa to obojętna arystokracja, a wewnętrzny ogień to polska młodzież, bardzo kochająca ojczyznę, nienawidząca caratu.
2. Zróżnicowanie społeczeństwa polskiego w utworze Bolesława Prusa „Lalka”.
a) Ludzie przynależą do różnych klas społecznych: arystokracji, mieszczaństwa oraz biedoty.
b) Jest to ponury obraz społeczeństwa, gdyż nie widać w nim żadnej siły zdolnej odrodzić państwo.
c) Różnica między najbogatszą a najbiedniejszą warstwa utrudnia komunikację społeczną i jest murem dzielącym Polaków. Najważniejsze staje się dążenie do bogactwa. Powstają liczne scysje na tym tle. Społeczeństwo jest źle zorganizowane.

Największym problemem w obliczu współpracy międzyludzkiej i nawiązaniu porozumienia są różnice klasowe, które przez wieki były barierą w kontaktach. Utopijne obrazy państwa bez warstw społecznych to jedynie niespełnione marzenia zarówno pisarzy jak i samych ludzi. Polacy nie byli nigdy wyjątkiem w tej sprawie.

Społeczeństwo polskie przeszło ogromna metamorfozę. Od zadufanej w sobie szlachty począwszy na bojownikach o wolność skończywszy. Polacy wiele razy udowadniali, że potrafią się zjednoczyć w chwilach zagrożenia, bądź mają dobre zamiary. Jednak zazwyczaj zawodziła ludzka chciwość. Reasumując powyższe rozważania na temat oceny społeczeństwa polskiego w literaturze polskiej, stwierdzam, że nie da się jednoznacznie określić "charakteru" naszego narodu. Jesteśmy postrzegani jako zacofani, zakompleksieni, słabi. Jednak wielu ludzi obcokrajowców z przekonaniem mówi o naszej gościnności, otwartości, pozytywnym podejściu do życia. Miejmy nadzieję, że „grzechy” naszych przodków nie zaćmią wypracowanej przez nas mentalności, a pozostaną jedynie wspomnieniami na papierze. Niech będą również przestrogą, bo nigdy nie wiadomo, kiedy będzie trzeba ratować okręt kraju przed zatonięciem.