Ludwig van Beethoven
Ludwig van Beethoven[1] (ur. 16 lub 17 grudnia 1770 roku w Bonn, ochrzczony 17 grudnia 1770, zm. 26 marca 1827 w Wiedniu) - kompozytor niemiecki, uważany za jednego z największych kompozytorów wszech czasów. Prekursor romantyzmu w muzyce.
Pochodzenie
Po mieczu posiadał korzenie flamandzkie. Jego przodkowie byli katolickimi rolnikami z terenów dzisiejszej Belgii ("van" przed nazwiskiem nie oznacza - jak w języku niemieckim - rodowodu szlacheckiego, lecz jest typowe dla nazwisk niderlandzkich). Istnieją dwie główne hipotezy o pochodzeniu nazwiska van Beethoven, które figuruje już w XIII-wiecznych kronikach. Według pierwszej w nich, oznacza ono "z buraczanych ogrodów, pól, gospodarstw" (beet - burak, hoven - "ogrody", także w znaczeniu ziemi razem z budynkami). Druga hipoteza wskazuje na inne rdzenie: bet- (lepszy, -a, -e) i ouwe (gleba); jest faktem, że istniała we Flandrii miejscowość Betouwe, w późniejszych wiekach pisana "Bethove" i "Bethoven" - nazwisko van Beethoven mogło zatem należeć do osadników, którzy znaleźli gdzieś lepszą ziemię.
Najstarszym znanym przodkiem Ludwiga van Beethovena był Jan van Beethoven (ur. ~1485). Dziadek kompozytora, Ludwig senior (nid. Lodewijk, (1712-1773), przybył do Bonn z Mechelen w 1733 roku i w tym samym roku poślubił miejscową dziewczynę, Catherine Marię Josephę Poll; w 1761 otrzymał posadę kapelmistrza. Syn jego, a ojciec genialnego kompozytora ? Johann van Beethoven (1740-1792) ? nie przejawiał już ani podobnego talentu, ani ambicji. Udało mu się jedynie osiągnąć stanowisko tenora w kapeli dworskiej. Ożenił się z Marią Magdaleną Laym z d. Keverich; małżeństwo to miało siedmioro dzieci, z których tylko trzej synowie doczekali dorosłości: Ludwig (najstarszy), Nikolaus Johann i Kaspar Karl. Bracia kompozytora nie byli utalentowani muzycznie.
Dzieciństwo i młodość
Muzyczne zdolności Ludwiga ujawniły się bardzo wcześnie, przez co ojciec zapragnął uczynić z syna cudowne dziecko, podobne Mozartowi; nie miał jednak wystarczająco dużo wiedzy, talentu ani cierpliwości, by zrealizować to zamierzenie, a i geniusz jego syna rozwijał się inaczej, niż u Mozarta. Ponadto, Johann nadużywał alkoholu i nierzadko zachowywał się agresywnie w stosunku do żony i dzieci (w późniejszych latach Beethoven nigdy o nim nie wspominał, podczas gdy matkę darzył ogromną miłością, a jej portret zawsze stał na jego biurku). I choć to pod kierunkiem ojca chłopiec rozpoczął karierę pianisty w wieku 8 lat (pierwszy koncert dał w Kolonii), to już niebawem Johann zaczął wynajmować synowi lepszych nauczycieli. Najważniejszym z nich był niewątpliwie kompozytor i organista Christian Gottlob Neefe, który zaznajomił młodego Beethovena z muzyką Jana Sebastiana Bacha i rozkochał w niej: Bachowski cykl preludiów i fug "Das Wohltemperierte Klavier" Beethoven znał na pamięć.
W roku 1787 siedemnastoletni Beethoven skorzystał z okazji wyjazdu do Wiednia, ówczesnej stolicy muzyki i muzyków. Tam to, być może, spotkał się z samym Mozartem, który - według anegdoty ? zobaczył w nim "chłopca, który zadziwi niebawem cały świat". Niestety, choroba matki (suchoty) już po dwóch tygodniach zmusiła Beethovena do powrotu. Choć zdążył on jeszcze ujrzeć matkę żywą, niebawem zmarła. Po jej zgonie Johann bez reszty oddał się nałogowi i nie był w stanie nawet zarabiać na utrzymanie synów. Faktyczną głową rodziny został wtedy Ludwig, który zaczął pobierać połowę pensji ojca, przyznawanej mu nadal z łaski arcyksięcia; czynił to, by ojciec nie mógł wydać wszystkich pieniędzy na alkohol.
Dojrzałość
W 1792 roku Beethovenowi udało się zamieszkać w Wiedniu na stałe. Z początku pobierał nauki kompozycji u J. Haydna, J. Schenka, J. Albrechtsbergera i A. Salierego, jednak z żadnego nauczyciela nie był zadowolony. Zyskał sympatię grona bogatych mecenasów i wielbicieli jego talentu, do których zaliczali się m. in.: Karl Alois Johann-Nepomuk Vinzenz ks. Lichnowsky, ks. Joseph Franz Maximilian Lobkowitz, ks. Ferdinand Johann Nepomuk Kinsky, ks. Andriej Kiryłłowicz Razumowski, Moritz hr. von Fries; przyjaźnił się też m.in. z Ferdinandem hr. von Waldsteinem i swoim wieloletnim uczniem, arcyksięciem Austrii, późniejszym arcybiskupem Ołomuńca, Rudolphem Johannem Josephem Habsburgiem.
W okresie 1796-1798 wystąpiły u Beethovena pierwsze objawy głuchoty. Postępująca choroba doprowadziła go niemal do samobójstwa; świadectwem zmagań Beethovena z sobą samym jest słynny testament heiligenstadzki (Heiligenstdter Testament) (1802). Po kilku latach heroicznych zmagań, Beethoven musiał w końcu całkowicie zaprzestać publicznych występów, toteż poświęcił się wyłącznie pracy kompozytorskiej.
Cieniem na jego życiu położyły się problemy materialne (nie zarabiał mało, ale bardzo nieregularnie) oraz kłopoty z wychowywaniem bratanka Karla, o opiekę nad którym zabiegał po śmierci swego brata Kaspara Karla (uważał, że wdowa po nim jest zbyt rozwiązła, by opiekować się synem); mimo wielkiej miłości do bratanka, Beethoven był zupełnie nieprzygotowany do wychowania dziecka. Jeszcze przed rokiem 1819, z powodu całkowitej głuchoty, zmuszony był porozumiewać się z otoczeniem wyłącznie za pomocą tzw. zeszytów konwersacyjnych (Konversationshefte). Powstał w ten sposób unikatowy historyczny zapis, w którym zawarte są dyskusje na tematy muzyczne i inne; możemy dzięki temu poznać, co kompozytor myślał, jak odczuwał muzykę i jak postrzegał swój związek ze sztuką. Niestety, z ok. 400 zapisanych zeszytów zachowały się do naszych czasów jedynie 264.
Ostatnie lata przyniosły kompozytorowi dowody wielkiego uznania: został członkiem szwedzkiej Akademii Nauk, otrzymał od Ludwika XVIII złoty medal za Mszę uroczystą (Missa Solemnis D-dur op.123).
Zmarł późnym popołudniem (około 17:15) 26 marca 1827 roku. Ostatnim jego gestem według anegdot było wyciągnięcie ku górze zaciśniętej pięści; wersji ostatnich jest słów jest kilka, m.in.: (prawdopodobnie prawdziwa) "Plaudite, amici, comoedia finita est" (Klaszczcie, przyjaciele, komedia skończona - ostatnie zdanie rzymskich komedii), "Szkoda, szkoda, za poźno...!" (powiadomiony o przybyciu butelek wybornego wina, przysłanych mu z ojczystej Nadrenii), "W niebie będę słyszał". Pochowany został na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu.
Twórczość
Beethoven był twórcą nowego myślenia muzycznego, które odcisnęło się piętnem nie tylko na epoce romantyzmu, ale i następnych. Rozluźnił klasyczne podejście do formy, harmonii, orkiestracji, wzbogacił technikę instrumentalną i kolorystykę, w nowoczesny sposób potraktował fortepian. Był przede wszystkim wielkim symfonikiem; w swoich symfoniach do perfekcji doprowadził formę sonatową, był niedościgłym mistrzem w pracy przetworzeniowej. Był twórcą rewolucyjnym: zwiększył liczbę części w cyklu sonatowym, poszerzył skład orkiestry, w niespotykany sposób łączył ze sobą instrumenty, wprowadził do symfonii formy wokalne, stosował środki ilustracyjne, obce sztywnym kanonom symfonicznej tradycji szkoły mannheimskiej, z której wyrósł.
W drobnych utworach: miniaturach fortepianowych i pieśniach, zwłaszcza z cyklu Do dalekiej ukochanej widoczne jest nadejście schubertowskiego mistrzostwa pieśni romantycznej.
Beethoven jest również twórcą trzydziestu dwóch sonat fortepianowych (m.in. tzw. sonata Księżycowa).
Skomponował:
9 symfonii (patrz niżej)
5 koncertów fortepianowych (patrz niżej)
Koncert skrzypcowy D-dur op.61
Koncert potrójny na skrzypce, wiolonczelę i fortepian op. 56
11 uwertur; uwertury koncertowe:
Egmont op.84,
Koriolan op.62,
Leonora III op.72a,
Poświęcenie domu (Die Weihe des Hauses) op.124,
Imieninowa (Namensfeier) op. 115,
opera Fidelio op. 72 (3 wersje: 1805, 1806, 1814)
kantaty i dzieła sakralne, w tym:
Missa solemnis (Msza uroczysta) D-dur op.123,
Msza C-dur op. 86,
oratorium Chrystus na Górze Oliwnej (Christus am lberge) op.85
utwory fortepianowe: 32 sonaty, w tym:
zwana Księżycową cis-moll op.27/2,
Patetyczna c-moll op.13,
Waldsteinowska C-dur op.53,
Appassionata f-moll op.57,
Das Lebewohl/Les Adieux (Pożegnanie) Es-dur op.81a (jedyna programowa sonata Beethovena);
Grosse Sonate fr das Hammerklavier B-dur op.106
oprócz sonat liczne bagatele, w tym słynna Dla Elizy WoO 59;
utwory kameralne:
10 sonat na skrzypce i fortepian (Wiosenna F-dur op.24),
5 sonat na wiolonczelę i fortepian,
16 kwartetów smyczkowych (6 kwartetów op. 18, 3 kwartety op. 59 tzw.Kwartety Razumowskie, Harfowy (Harfenquartett)Es-dur op.74, Quartetto serioso f-moll op.95, oraz tzw. późne kwartety: Es-dur op. 127, B-dur op. 130 oraz [[Wielka fuga]] op. 133 (będąca pierwotnie finałem Opus 130), cis-moll op. 131, a-moll op. 132 i F-dur op. 135 (ostatni ukończony utwór kompozytora);
7 triów fortepianowych (najpopularniejsze: Geistertrio D-dur op.70 nr 1 i Arcyksiążęce B-dur op. 97),
5 triów smyczkowych
utwory na inne obsady kameralne: kwintety, sekstety, septet, oktet
Symfonie
Ludwig van Beethoven skomponował 9 symfonii. Symfonie te w większości podążają za schematem:
I część - w formie allegra sonatowego; czasem także z wolnym wstępem (I, II, IV, VII)
II część - wolna
III część - menuet (I, VIII), scherzo (pozostałe)
IV część - szybka, w formie allegra sonatowego (I - także z krótkim wolnym wstępem).
Standardowa instrumentacja to: dwa flety, dwa oboje, dwa klarnety, dwa fagoty, dwie waltornie, dwie trąbki, kotły oraz smyczki: I skrzypce, II skrzypce, altówki, wiolonczele, kontrabasy. W tabeli podano tylko różnice względem wymienionego składu.
Relatywnie najpopularniejszymi jego symfoniami są III, V, VI i IX, ale cały cykl 9 symfonii stanowi żelazny repertuar orkiestr całego świata.