Wykładnia Prawa

Wykładnia prawa

Nieostrość i niewyrazistość języka, jakim operuje ustawodawca w różnych aktach normatywnych sprawia, że pozornie jasny i czytelny tekst ustawy czy innego aktu normatywnego, sprawia niekiedy trudności w praktycznym jego zastosowaniu do konkretnych sytuacji codziennego życia.

Czynnikiem zapobiegającym różnorakiemu rozumieniu treści poszczególnych przepisów prawnych, a co za tym idzie różnemu ich stosowaniu do konkretnych sytuacji przez właściwe organy (co byłoby szkodliwym dla porządku prawnego zjawiskiem) jest wykładnia prawa.

Wykładnia prawa jest to interpretacja (objaśnianie) znaczenia norm zawartych w przepisach prawnych. Ma ona miejsce wówczas, gdy organ mający zastosować prawo ma wątpliwości dotyczące znaczenia normy prawnej, która zdaniem organu powinna być zastosowana. Wykładni dokonują różne organy. Z tego punktu widzenia wyróżniamy:
- wykładnię autentyczną, której dokonuje sam prawodawca. Jej istotą jest wyjaśnianie w samym tekście ustawy co należy rozumieć przez użyte w nim określenia. Np. w ustawie o prawie wynalazczym, wyjaśnienie co w rozumieniu ustawodawcy uważać należy za wynalazek;
- wykładnię legalną, której dokonuje specjalnie upoważniony organ państwa. Jest nim Trybunat Konstytucyjny;
- wykładnię sądową, której dokonują sądy w procesie stosowania prawa do konkretnych przypadków. Szczególne znaczenie posiada wykładnia Sądu Najwyższego (wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej), która mimo iż nie wiąże sądów niższych instancji - poza rozstrzygnięciami dokonanymi w konkretnej sprawie - to jednak ze względu na powagę Sądu Najwyższego, ma wpływ na ich orzecznictwo. Wiążącymi sądy niższej instancji są wszakże wytyczne SN dot. wymiaru sprawiedliwości, jak m.in. wydane w swoim czasie, dotyczące rozumienia art. 56 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wyjaśniające jak powinny one interpretować użyte w tekście pojęcia: zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego, dobra małoletnich dzieci małżonków, winy małżonka, jak również odmowy zgody na rozwód małżonka niewinnego rozkładu małżeńskiego pożycia w świetle prawa i zasad współżycia społecznego.
- wykładnię organów administracji państwowej, której dokonują nadrzędne organy administracji i odnoszą ją do organów administracji niższych szczebli;
- wykładnię doktrynalną, która jest dokonywana przez pracowników nauki i specjalistów z poszczególnych dziedzin prawa. Nie ma ona mocy wiążącej sądów czy organów administracji państwowej, ale jej autorytet jest tak wielki, że w procesie stosowania prawa jest brana pod uwagę.

W zależności od sposobu dokonywania wykładni prawa rozróżniamy:
- wykładnię językową (gramatyczną), ustalającą znaczenie normy na gruncie właściwości języka (semantyczna, syntaktyczna itp.), w którym została sformułowana;
- wykładnię systemową, ustalającą znaczenie normy w całokształcie systemu, do którego należy i w powiązaniu z innymi normami;
- wykładnię funkcjonalną (celowościową), ustalającą znaczenie normy ze względu na funkcje i cele, które ma spełniać;
- wykładnię historyczną opartą na posiadanych materiałach historycznych, pozwalających rozumieć właściwy sens normy w świetle okoliczności, jakie istniały w czasie jej stanowienia.