Pedagogika antyautorytarna
Pedagogika antyautorytarna
Pedagogika antyautorytarna jest prądem pedagogicznym, który nawiązuje najsilniej do pajdocentryzmu i pedagogiki Nowego Wychowania. W wychowaniu antyautorytarnym wszystkie osoby, nie tylko wychowanek, ale i wychowawca, traktowane są jako wolne jednostki ludzkie, gdyż takimi istotami się rodzą.
Okres przed i po II wojnie światowej to czas wzmagającego się totalitaryzmu na świecie (bolszewizm, hitleryzm, stalinizm), podział świata na strefy wpływów ideologicznych, politycznych i ekonomicznych, który pogłębił stan rozczarowania wobec nauk humanistycznych, w tym zwątpienie w moc oddziaływania pedagogicznego na życie codzienne oraz w to że pedagogika ma wpływ na przemiany globalne w kierunku wolności i demokracji.
Pedagogika, religia utraciły moc oddziaływania na ludzi. W czasie globalnego niepokoju, krytyki i obawy o przyszłe losy świata zrodziła się nowa świadomość społeczna, która za zło nie tylko obwiniała politykę, industrializację, różnice międzykulturowe i ekonomiczne, ale i pedagogikę teorię ideologicznie zniewalającą. Zrodziła się idea demokracji, korzeniami sięgająca do myśli antycznej, reformacji, liberalizmu oświeceniowego oraz do koncepcji „z natury dobrego człowieka”. Na pierwszy plan wysunęła się jednostka, której organizm społeczny powinien gwarantować wolność i dobro.
Pedagogika antyautorytarna jest zatem prądem w naukach o wychowaniu, który został ukształtowany w opozycji do różnych odmian autorytaryzmu i totalitaryzmu w świecie, w tym przede wszystkim w procesie kształcenia i wychowania młodego pokolenia. Nie ma jednej teorii wychowania antyautorytarnego gdyż lokują się pomiędzy ideą wychowania wolnego od represji, kar, przymusów, autorytetów a ideologią wychowania rewolucyjnego, prowadzącego do zmiany społeczno- politycznej w społeczeństwie, do zmiany kultury pedagogicznej i politycznej z totalitarnej ( np. patriarchalnej, autorytarnej) na podmiotową i demokratyczną.
W pedagogice antyautorytarnej wyróżnia się dwa nurty : polityczny i edukacyjny.
Nurt polityczny
Przedstawiciele nurtu politycznego zabiegają o wolna osobowość jednostek ludzkich w wolnym społeczeństwie. Traktują zatem wychowanie jako element czy środek walki klasowej do rewolucyjnej zmiany społeczeństwa z kapitalistycznego na socjalistyczne, z klasowego na bezklasowe lub z totalitarnego na demokratyczne, obywatelskie.
Prekursorem pedagogiki autyautorytarnej w aspekcie politycznym był wybitny humanista i filozof Theodor W. Adorno, który opublikował w 1966 r. esej zatytułowany "Wychowanie po Oświęcimiu" . Jego główną myślą było to, by już nigdy więcej nie powtórzył się Oświęcim. Chodziło mu także, by poszukiwać nowych idei edukacyjnych - pedagogiki miłości i tolerancji. Przeciwstawia się społeczeństwu totalitarnemu, faszystowskiemu na rzecz tworzenia społeczeństwa wolności równości, sprawiedliwości i szczęścia. Pedagogika powinna być antyautorytarna w tym sensie, że walcząc z wychowaniem instrumentalnym, adaptacyjnym, wzmacniałaby władzę ludzi przeciwko wszelkim formom przemocy.
Adorno nie chciał stworzyć kolejnego systemu wychowawczego, chciał tylko „aby Oświęcim nigdy się już nie powtórzył” .
Ważnym postulatem dla antyautorytarnych pedagogów stało się obnażanie wszelkich barier instytucjonalnych, blokujących społeczeństwu możliwości budowania tożsamości na poziomie postkonwencjonalnym, by edukacja stała się czynnikiem samoregulacji społecznej, sprzyjającej rozwojowi systemu społecznego i rozwojowi ludzi. Zakładano, że w społeczeństwie anytautorytarnym będą dojrzewać jednostki autonomiczne.
Wychowanie może mieć sens jedynie jako wychowanie do krytycznej autorefleksji. Wychowanie powinno skoncentrować uwagę na wczesnym dzieciństwie, ponieważ wszystkie charaktery kształtują się już wtedy.
Wychowanie permisywne
Promotorem permisywizmu był Benjamin Spock (1903- 1998). Jest autorem książki Dziecko – pielęgnowanie i wychowanie. Promował w niej ideę szczęśliwego dzieciństwa i rodzicielstwa i wychowania dzieci bez tradycyjnej surowości, ale z optymizmem, ufnością i samodzielnością.
Apelował o cieszenie się obecnością i rozwojem dzieci, o łączenie w okresie rodzicielstwa radości z racjonalną troską o ich życie i umiejętnością budzenia poczucia odrębności i niezależności. Podstawowym czynnikiem stymulującym rozwój każdego dziecka jest obdarzanie go miłością, wzmacnianie w sposób naturalny jego rozwoju, zaciekawień i zainteresowań światem budzenie w nim entuzjazmu i satysfakcji z działania oraz uczenie odpowiedzialności i inicjatywy.
Rodzice antyautorytarni wysłuchują dziecko ze zrozumieniem; zamiast narzucać swego stanowiska przedyskutują z dzieckiem w sposób demokratyczny sporne kwestie. (cytat).
Koncentracja na wczesnym dzieciństwie, które skutkuje potem czynieniu dobra lub zła. Zwrócenie się ku poznaniu mechanizmów, które sprawiają, że ludzie stają się zdolni do czynieni zarówno zła jak i dobra.
W świetle pedagogiki antyautorytarnej praktycznie wszystkie dzieci są źle wychowane, gdyż tylko nieliczne dorastają w rodzinie, która gwarantowałaby wolność, możliwość bycia sobą, autentycznego wyrażania własnych przeżyć i doznań bez agresji wobec innych osób. Dobra już od urodzenia natura dziecka jest deformowana przez społeczeństwo a szczególnie osoby odpowiedzialne za jego wychowanie, jakimi są autorytarni rodzice czy nauczyciele. One natomiast muszą cały czas coś odreagowywać, mają problemy z własną tożsamością i światem własnych uczuć. Ich rodzice wcale nie są od nich mniej nieszczęśliwi, a co gorsza nie uświadamiają sobie tego, iż w toku wychowania przekazali dzieciom swoją nienawiść, poczucie bezsilności, kompleksy i gotowy scenariusz opresyjnego rozwiązywania problemów międzyludzkich.
Pedagodzy antyautorytarni przyjmowali założenie, że wolność w wychowaniu jest możliwa i nie musie się za nią kryć jakakolwiek chęć manipulowania dzieckiem. Wychowawcy powinni jedynie zmienić swój punkt widzenia na własne interakcje z dziećmi i ich edukacyjne funkcje. Największą bowiem barierą w reformowaniu wychowania jest dominująca u większości spośród nich patriarchalna mentalność i wzmacnianie w toku ich kształcenia tradycyjne wzory zniewalania dzieci. Istotą przesłania tej pedagogiki nie jest narzucanie społeczności dorosłych dziecięcej wizji świata czy jego interesów, ale wbudowanie ich w harmonię wzajemnych stosunków.
Dziecko powinno rozwijać się według praw swobodnego rozwoju i zasady samoregulacji. Rolą zaś wychowawców jest zaufanie immanentnej tendencji rozwoju i wzrostu organizmu oraz osobowości dziecka. Oznacza to, że dziecko może w każdym okresie swojego życia samo regulować zaspakajanie takich podstawowych potrzeb jak jedzenie spanie seksualizm, zachowanie społeczne, zabawy, uczenie się itp. Powinno mieć ku temu możliwość i wsparcie, by jego indywidualne potrzeby były dostrzegane i respektowane.
Celem wychowania jest wolny człowiek, istota w pełni szczęśliwa, żyjąca w harmonii z pokoleniem ludzi dorosłych i starszych. Wychowanie powinno być zatem rozwijaniem i wspieraniem zainteresowań oraz ciekawości dziecka. Dzieci muszą mieć wolność, która oznacza równość wobec praw społecznych i indywidualnych, zewnętrzną możliwość bycia sobą, samourzeczywistnienie naturalnych potencji, ale również oznacza konieczność liczenia się z warunkami wspólnego i własnego bezpieczeństwa oraz respektowania prawa do autonomii i suwerenności innych osób.
Dzięki pedagogice antyautorytarnej rozwinął się ruch awangardy pedagogicznej, propagujący wyzwolenie dotychczas zniewolonych dzieci i młodzieży od autorytarnych rodziców i nauczycieli. Powstały alternatywne przedszkola i tzw. wolne szkoły (montessoriańskie, steinerowskie, freinetowskie, ale i szkoły bez tytularnego usytuowania nazwiska twórcy ich pedagogicznej koncepcji, jak Wolna Szkoła we Frankfurcie nad Menem, Szkoła Laboratorium w Bielefeld, Szkoła Podstawowa Glocksee w Hanowerze czy Autorska Szkoła Samorozwoju we Wrocławiu.
Wszystkie te szkoły stanowią swoistą awangardę nowoczesnej myśli pedagogicznej i niekonwencjonalnych rozwiązań dydaktycznych, które można zawrzeć w trzech następujących zasadach
- przezwyciężenie władczych postaw dorosłych wobec dzieci
- rezygnacja kanonu tradycyjnych treści kształcenia na rzecz ich wyboru opartego na globalnych uwarunkowaniach życia i na rzecz dalece posuniętej samodzielności organizowania procesu uczenia się przez dzieci;
- nawiązywania przez nauczycieli w trakcie procesu uczenia się w szkole do możliwości i codziennych doświadczeń dzieci, by przy okazji zadań edukacyjnych rozwiązywać wspólne ich problemy życiowe i likwidować instytucjonalne bariery w wychowaniu pomiędzy szkołą, rodziną i środowiskiem życia.