Romantyzm

Cech, które stanowią o romantycznym charakterze utworu literackiego, może być wiele. Wśród zagadnień treściowych należałoby szukać ich przede wszystkim w kreacjach postaci, opisach przyrody, oraz tle historycznym. Z kolei, gdy zwrócimy uwagę na formę, to zauważymy charakterystyczny dobór gatunku, a także wiele, typowo romantycznych, środków wyrazu.

Jednym z najsilniej działających na odbiorcę elementów świata opisanego przez Mickiewicza jest jego swoisty realizm, w którym sceny z życia szlachty polskiej mieszają się z baśniowymi niemal opisami przyrody ("Pod namiotem obwisłych gałęzi majowych Snuło się mnóstwo kształtów, których dziwne ruchy, Niby tańce, i dziwny ubiór: istne duchy Błądzące po księżycu. " [Księga 3 Umizgi 222-225]), które poza wprowadzeniem do utworu nastroju niesamowitości, a czasem i grozy, powodują pobudzenie wszystkich zmysłów (np. scena grzybobrania), oraz umożliwiają przyrównanie hierarchii istniejących w świecie ludzi do tych naturalnych, odwiecznych, zachowywanych przez przyrodę. Subiektywizm postrzegania przyrody stał się u poety realizmem psychologicznym, dzięki któremu możliwe stało się ukazanie przeżyć poszczególnych osób (natura jest ich obrazem). Do opisu postaci wykorzystał Mickiewicz znane już formy, polegające na przyrównywaniu ich do przedstawicieli świata zwierząt, lub personifikacji tychże, co pozwalało wykorzystać je jako przykład, a nie zawężało znaczenia tych opinii.

Romantycznego charakteru "Pana Tadeusza" dowodzi także, przedstawiony w nim, stosunek do tradycji i historii. Na pierwszy plan wysuwa się tutaj tło utworu, które stanowi kampania napoleońska: budzony przez nią powszechny entuzjazm udziela się także bohaterom utworu (pan Tadeusz i hrabia Horeszko wstępują do armii). Na dalszym planie zauważyć należy przede wszystkim, bardzo dokładnie odzwierciedlone, obyczaje szlacheckie. Mickiewiczowi udało się podkreślić największe zalety polskich sarmatów, takie jak choćby hołdowanie kodeksowi rycerskiemu, patriotyzm, czy przepiękne zwyczaje dotyczące np. kolejności siadania przy stole. Innym aspektem tradycji w utworze jest jego przynależność do antycznego gatunku, jakim jest epopeja. Autor pragnął w ten sposób uwznioślić to, co opisał, dzięki czemu zyskałoby to też charakter uniwersalny.

Podsumowując należy stwierdzić, iż "Pan Tadeusz" jest utworem należącym do nurtu romantycznego, a także, że wskazują na to wszystkie jego
cechy. Nie ma w nim takiego elementu, który nie wskazywałby na taką właśnie jego przynależność.