Romantyzm w Eurpoie.

Romantyzm - terminu tego używa się w dwóch znaczeniach: jako nazwy nurtu artystycznego i ideowego, który zdominował literaturę, filozofię i sztukę europejską w pierwszej połowie XIX wieku oraz jako określenia epoki. Mówi się wówczas o epoce romantycznej w odniesieniu nie tylko do kultury, ale i polityki, obyczajów, architektury, mody itp.
Romantyzm jako pojęcie literackie zaistniał pod koniec wieku XVIII i odnoszono je do twórczości autorów spod znaku Sturm und Drang (burza i napór).
Powstał jako reakcja na oświecenie, w opozycji dla jego uwielbienia dla rozumu i intelektu,
Nawiązywał do tradycji i kultury ludu, kładł nacisk na rozwój indywidualizmu, uprawiał kult uczucia, przeszłości historycznej, sztywną i bezbarwną rzeczywistość wzbogacał nieskrępowaną grą wyobraźni, fantazją, poszukiwaniem egzotyki.
Ulubionym tematem twórców romantycznych był bunt nieprzeciętnej, genialnej jednostki przeciwko światu i powszechnie uznawanym normom społecznym i obyczajowym w imię celów własnych lub interesów grupowych.

Romantyzm jest epoką, która w Europie rozpoczyna się w latach 90. XVIII wieku (preromantyzm) a kończy w połowie wieku XIX. Za początek epoki w Europie uznaje się wybuch Rewolucji Francuskiej - 1791. Datą kończącą europejski romantyzm jest rok 1848, czyli rok wybuchu Wiosny Ludów.
Za datę otwierającą tę epokę w Polsce przyjmuje się rok 1822, w którym Mickiewicz wydał Ballady i romanse - cykl tekstów manifestujących romantyczne widzenie świata. Rok 1863 (powstanie styczniowe) zamyka polski romantyzm.
Etymologia wyrazu pochodzi ze starofrancuszczyzny od form "romans", "romant" i podobnych, (którymi posługiwano się dla oznaczenia przygodowych, miłosnych powieści rycerskich, pełnych wszelakich cudowności) i "romance", jako nazwy drobnych pieśniowych utworów. Wraz z upowszechnieniem się romansów i pieśni w Europie kształtowały się ich rodzime odpowiedniki: francuski - "romantique", angielski - "romantic" , niemiecki - "romantisch". Określają one coś niepodobnego do rzeczywistości, takiego jak w romansach, niezwykłego, pięknego, oddziaływującego na uczucie, podniecającego wyobraźnię.
Terminu "romantyczny" w odniesieniu do literatury przeciwstawnej klasycyzmowi pierwszy użył Fryderyk Schlegel w roku 1798, takie określenie przybrała też niemiecka szkoła propagująca nową poezję.
Romantyzm jako ogólnoeuropejski ruch kulturowy wyrósł na podłożu stosunków polityczno- społecznych wywołanych przez Rewolucję Francuską i jej następstwa. Rewolucja nigdzie nie odniosła zwycięstwa, lecz jej hasła zapadły bardzo głęboko w świadomość klas i grup społecznych, a nawet całych narodów. Idee rewolucyjne są żywe w życiu społecznym i literaturze tego okresu -rewolucja odpowiada romantycznemu światopoglądowi.
Liczne tajne organizacje głoszą hasła rewolucyjne o charakterze narodowym lub międzynarodowym, rzeczniczką owych haseł jest stale i wszędzie literatura tworzona przez poetów, działaczy i patriotów często przykładnie ginących na polu walki bądź w ciężkich więzieniach politycznych.
W I poł. XIX w raz po raz wybuchają społeczne fermenty, systematycznie duszone przez zwycięskie siły reakcji, zwanej "Świętym Przymierzem".
W latach 1792-1802 rewolucyjna Francja prowadziła w obronie zdobyczy rewolucji wojny przeciwko koalicji państw Europejskich dążących do przywrócenia na tron francuski Burbonów oraz stłumienia rewolucji.
Kontynuacją tych wojen były wojny prowadzone w latach 1803-1815 przez Napoleona I z mocarstwami europejskimi: Wielką Brytanią, Austrią, Prusami, Hiszpanią i Rosją.
Wojny napoleońskie ostatecznie zakończył traktat paryski w roku 1815 zawarty pomiędzy Francją a państwami koalicji antynapoleońskiej. Wojny te przyczyniły się do ukształtowania nowoczesnych państw. Wojny napoleońskie rozbudziły w Polakach wielkie nadzieje na odzyskanie suwerennego państwa. Namiastką tych oczekiwań było utworzone przez Napoleona I w roku 1807 na mocy traktatu w Tylży Księstwo Warszawskie. Przestało ono istnieć w 1815 wskutek decyzji Kongresu Wiedeńskiego. Z części Księstwa utworzono Królestwo Polskie. Fakt ten nie zaspakajał dążeń i oczekiwań narodowościowych Polaków, jedynie na nowo rozbudził niechęć wobec zaborców i przyczynił się do rozwoju ruchu niepodległościowego, którego efektem było powstanie listopadowe 1831.
Kongres wiedeński 1814-1815, konferencja przedstawicieli 16 większych europejskich państw zwołany w celu dokonania zmian terytorialnych i ustrojowych po rewolucji francuskiej. Na jego mocy m.in. połączono Belgię i Holandię w królestwo Niderlandów, powołano Związek Niemiecki, utworzono Królestwo Polskie z carem Aleksandrem I jako królem Polski. Głównymi założeniami Kongresu było tłumienie ruchów republikańsko-demokratycznych i narodowych w Europie oraz próba utworzenia ładu międzynarodowego w skali kontynentu. Kongres wiedeński likwidując epokę napoleońską, a tym samym dziedzictwo Rewolucji Francuskiej był faktycznie czwartym rozbiorem Polski.

Realizację założeń Kongresu za cel przyjęło Święte Przymierze - sojusz zawarty przez Rosję, Austrię i Prusy w 1815 r. Program Ś.P. zakładał m.in. wspólną walkę z liberalizmem i ruchami rewolucyjnymi oraz obronę porządku politycznego.
Dopiero schyłek epoki - połowa XIX w. - wieńczy mniejszymi lub większymi sukcesami wysiłki narodów przynosząc Wiosnę Ludów a z nią zjednoczenie Włoch, rewolucję węgierską, czy też nasze powstanie styczniowe - ostatnią z zapóźnionych rewolucji romantycznych.
Głoszone przez romantyzm hasła rewolucyjne dotyczą trzech podstawowych, o różnej doniosłości dziedzin:
- konieczność walki z niewolą polityczną, domagając się prawa wolności dla narodów jej pozbawionych, włączonych przemocą w potężne organizmy państwowe, takie jak cesarstwa rosyjskie, austriackie i otomańskie, czy królestwa Wielkiej Brytanii lub Prus;

- życie społeczne i walka o prawa klas upośledzonych, określanych mianem "stanu czwartego", prawa robotnika przemysłowego i chłopa. Sprawom tym patronowała literatura przy czym w Polsce zajmowała się głównie zwalczaniem krzywdy chłopa- - niewolnika;

- konieczność walki z przesądami społeczno - towarzyskimi, krępującymi wolność jednostki ludzkiej, zwłaszcza jednostki utalentowanej, górującej nad otoczeniem. Przesądami takimi są: różnica urodzenia, różnica majątkowa, różnica pozycji społecznej, różnica poglądów politycznych, społecznych, a zwłaszcza religijnych.



Bazą dla powstania nowej epoki jest kryzys myśli epoki poprzedniej. Tak też było z narodzinami romantyzmu, który powstał w opozycji do powszechnej w oświeceniu władzy rozumu.
Według poetów romantyzmu to nie umysł jest najważniejszy. Doznania, intuicja, wiara i uczucia są tym co pozwala najlepiej i najpełniej poznać świat ( "czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko..."). Tak więc romantyzm to czas wszechpanujących uczuć, właściwie całkowita rezygnacja z intelektualnego odbierania rzeczywistości.
Klasycy uważali, że dopiero człowiek w kwiecie wieku jest prawdziwie mądry i doświadczony, z niechęcią odnosili się do młodości, która była dla nich synonimem spontaniczności, emocjonalizmu, braku pokory, a nawet głupoty.
Romantycy twierdzili, że młodość jest wartością samą w sobie, wiąże się z energią, siłą, daje szerokie horyzonty, idzie w parze z chęcią zmieniania świata. Tej potędze młodości przeciwstawiają bezwładną starość (Mickiewicz - "Oda do młodości").
Znamienne dla epoki jest to , że wszystkie rodzaje obłąkania, szaleństwa, nie są traktowane jako choroba, lecz jako dowód na niezwykle głębokie życie duchowe.
Oświecenie było epoką przywiązaną do pojęcia zbiorowość. Najpewniejszą metodą dokonania zmian jest zbiorowe wystąpienie we wspólnej sprawie.
Romantyzm z niechęcią traktuje wszystko to co kojarzy się ze wspólnotą. Romantycy bardzo cenią sobie indywidualizm - najważniejsze są potrzeby jednostki, jej przeżycia i myśli, a także jej zdolności do dokonania niemożliwego.
Dla przedstawicieli tej epoki najważniejsza jest miłość jako najsilniejsza, najpiękniejsza i jednocześnie najbardziej dramatyczna z ludzkich namiętności. Miłość powoduje cierpienie duszy i ciała, co często stanowi natchnienie dla poetów. Cierpienie dla romantyka jest czymś pięknym i wzniosłym. Człowiek przeżywający duchowe rozterki staje się szlachetnym wybrańcem losu.
Romantyczną wizję świata i człowieka ukazuje postawa nowego typu bohatera powstałego w literaturze.
Pisarze romantyzmu przedstawiając swoich bohaterów zwracają uwagę na fakt, że osobowość ich ma naturę niejednorodną, łączą się w niej cechy pozornie sprzeczne. Psychika romantycznego bohatera jest wielowymiarowa, nie sposób go oceniać w tradycyjnie rozumianych kategoriach dobra i zła. W kontaktach społecznych bohater ten jest buntownikiem. Odrzuca powszechnie wyznawane wartości widząc w nich nieszczerość, obłudę, oszustwo. Nie godzi się na bierność, wygodnictwo; skłonny jest do skrajnych sądów i reakcji, a swoich przekonań gotów jest bronić do śmierci. Zawsze chce pozostać sobą, odrzuca wszelkie reguły krępujące indywidualność. Bohater taki często jest egocentrykiem, człowiekiem skupionym na sobie i niechętnie odnoszącym się do innych. Mimo to posiada wielką wrażliwość, która powoduje iż miotają nim gwałtowne uczucia. Jeżeli już kogoś kocha, zwiąże się bliżej - staje się najwierniejszym kochankiem i przyjacielem. Daje z siebie dużo, więc wymaga także tego samego od partnera w miłości czy przyjaźni.
Dużą rolę w stworzeniu nowego typu bohatera romantycznego odegrał angielski poeta George Byron. Bohaterem tym jest tytułowa postać z powieści poetyckiej "Giaur". Jest to człowiek budzący trwogę, skrywający w swym sercu mroczną tajemnicę. Nigdzie nie może zagrzać miejsca, rysy jego twarzy zdradzają wewnętrzne cierpienie. Giaur lekceważy konwenanse, gardzi tymi, którzy żyją zwyczajnie, bez żadnej wielkiej idei. Nie pozwala narzucić sobie jakichkolwiek ograniczeń, żąda absolutnej wolności. Ma świadomość swej nieprzeciętności, jest dumny i nieskłonny do żałowania za swe czyny.
Bohater romantyczny nie zgadza się na rzeczywistość, sprzeciwia wobec zasad obyczajowych, moralnych, społecznych czy religijnych, buntuje się przeciwko światu. W różnych formach postawa ta przejawia się u Fausta, Gustawa z IV cz. "Dziadów", czy
Konrada Wallenroda.

W literaturze romantycznej największą rolę odgrywa poezja. Romantyzm w przeciwieństwie do poprzednich epok wywyższa rolę poety, zwraca uwagę na barierę pomiędzy nim, a odbiorcą.
Poezja rodzi się z uczuć, nieuchwytnych doznań wewnętrznych, a te wg romantyków ujawniają tajemniczą istotę świata. Poeta więc jako człowiek szczególnie wrażliwy, kierujący się czuciem i wiarą, jest kimś lepiej zorientowanym od innych, łatwiej mu poznać i zrozumieć to, co dla innych jest nieosiągalne i przełożyć na zrozumiały dla nich język.
Poezja w romantyzmie traktowana jest jako absolut, nieskończona siła twórcza, tajemniczy głos wnętrza. Nie można się jej nauczyć, trzeba mieć ją w sobie. Poeta objawia poezję i to właśnie wywyższa go ponad innych. Poezja ma charakter metafizyczny, pozwala dotrzeć do niepoznawalnego. Dzieło poetyckie jest więc tworem bezgranicznej w swoich możliwościach poznawczych i kreacyjnych wyobraźni poety. Poezja ma w romantyzmie odkrywać niewtajemniczonym ukryte treści, ma wyrażać niewyrażalne. W romantyzmie polskim poezja jest obarczona dodatkowymi funkcjami i zadaniami, ma odegrać szczególną rolę wobec narodu. Zadaniem poezji jest zagrzewanie narodu do walki, podnoszenie ducha patriotyzmu, zjednoczenie narodu we wspólnym przeżyciu. Po 1831 roku romantyczna literatura polska kształtuje duszę narodu, wskazując mu drogę i dając pocieszenie. W tej sytuacji romantyczny poeta nabiera cech wieszcza, przywódcy, który swą siłą i mocą może poprowadzić naród do walki. Poeci wskazują na szczególną rolę Polski wśród innych narodów.
Mesjanizm - (od hebr. Masziach - wysłannik, pomazaniec Boży, wybawiciel, mesjasz); w znaczeniu najbardziej ogólnym to wiara w rychłe zbawienie ludzkości, które dokona się za sprawą mesjasza, jednostki lub zbiorowości (np. narodu) powołanej przez Boga do przeprowadzenia tego dzieła. Ma się to wiązać z wielką przemianą świata i nastaniem epoki powszechnej szczęśliwości: całkowitego wykorzenienia zła, braterstwa ludzi, dobrobytu. W Starym Testamencie jest głoszona idea narodu wybranego, któremu Bóg przeznaczył specjalną rolę do odegrania w historii. Na gruncie polskiej literatury romantycznej idea ta przybrała nowe formy - niezliczone klęski spadające na ojczyznę skłoniły wielu twórców do spojrzenia na dzieje narodu w kategoriach mesjanistycznych. Koncepcję Polski widzianej jako Chrystusa narodów Mickiewicz przedstawia w III części "Dziadów". Polski mesjanizm to z jednej strony wyraz rozpaczy Polaków, którzy zwątpiwszy po listopadowej klęsce w siły ziemskie pokładali nadzieję na odzyskanie wolności w tajemnych planach Bożych, z drugiej zaś to próba zbudowania optymistycznej i krzepiącej wizji dziejów, ratującej przed pogrążeniem się w skrajnym pesymizmie, jaki zwykle wywołuje brak jakichkolwiek widoków na przyszłość.
Duże znaczenie w poezji odgrywa ludowość- głoszona przez romantyków konieczność nawiązywania do ludowej literatury i kultury; wykorzystywanie ludowych motywów przede wszystkim fantastyki, ukazanie nowego bohatera, zwykłego człowieka z ludu (patrzącego na świat ze swej gminnej perspektywy, co wcale nie oznacza prymitywnej), sięganie do obecnych przedtem jedynie w folklorze gatunków literackich, głównie ballady. Wpływ ludowości jest wyraźny już u pierwszego wybitnego polskiego romantyka, Mickiewicza. Zasługą romantyków jest wprowadzenie do literatury przedstawicieli ludu.
Nurtem w poezji romantycznej jest historyzm - zainteresowanie historią, (zwłaszcza średniowieczem), czerpanie z niej tematów i inspiracji.
Do czołowych poetów epoki romantyzmu należą:
-Johan Wolfgang Goethe - stworzył nowy typ bohatera literackiego (werterowski). "Cierpienia młodego Wertera", "Faust"
-Friedrich Schiller - "Zbójcy"
-Lord George Byron - stworzył typ bohatera bajronicznego - na wzór Giaura; rozpropagował gatunki takie jak powieść poetycka i poemat dygresyjny. "Giaur", "Korsarz", "Podróże Childe Harolda"
-Walter Scott - autor ballad i powieści poetyckich, prozą zainteresował się dopiero w wieku dojrzałym.
"Rob Roy", "Ivanhoe".
-Aleksander Puszkin - "Eugeniusz Oniegin"
-Lermontow
-Adam Mickiewicz - "Ballady i romanse", "Konrad Wallenrod", "Grażyna", "Sonety Krymskie", "Dziady", "Pan Tadeusz"
-Juliusz Słowacki - "Kordian", "Beniowski", "Balladyna", "Fantazy", "Testament mój"
-Cyprian Kamil Norwid - "Promethidon", "Vade-mecum", "Bema pamięci żałobny rapsod".
- Zygmunt Krasiński - "Nie-Boska komedia", "Psalmy przyszłości", "Przedświt".

Polska literatura powstaje w większości na emigracji, im dłużej ona trwa tym wyraźniej zaznacza się jej oderwanie od języka ojczystego, od życia narodu. Literatura odbija to wszystko bardzo wyraźnie.