Romantyzm - wiadomości wstępne.
WIADOMOŚCI WSTĘPNE
Ramy chronologiczne epoki romantyzmu
Romantyzm rozwijał się w Europie od końca XVIII wieku do końca lat 40-tych wieku XIX. Za początek umownie przyjmuje się rok 1789 (Wielka Rewolucja Francuska), za koniec natomiast 1848 (Wiosna Ludów).
W Polsce za początek okresu przyjmuje się najczęściej rok 1822 (rok wydania I tomu „Poezji” Adama Mickiewicza), za koniec rok 1863, czyli wybuch powstania styczniowego.
Nazwa epoki
Termin „romantyzm” cechuje głębokie zróżnicowanie znaczeniowe. Oznacza on:
- epokę w dziejach kultury,
- prąd literacki, kulturowy i umysłowy,
- zespół idei i poglądów,
- postawę wobec życia,
- sposób przeżywania i manifestowania emocji,
- obyczaj.
Terminy „romantyczny, „romantyzm” weszły w powszechne użycie za sprawą romantycznej szkoły niemieckiej. Wywodzi się od romansu (gatunku średniowiecznego).
Wyrazy „romantyzm”, „romantyczny” funkcjonowały również przed wiekiem XIX i oznaczały zjawiska niepodobne do rzeczywistości (np. tak określano niekiedy niesamowity, dziki krajobraz).
Fryderyk Schlegel użył czasownika „romantyczny” na określenie nowej, powstałej pod koniec XVIII wieku poezji stanowiącej przeciwieństwo wobec poezji klasycyzmu.
Założenia romantyzmu
- Romantyzm kształtował się jako konsekwencja kryzysu świadomości ludzi oświecenia, w wyniku kompromitacji racjonalizmu, upadku wiary w harmonijny rozwój świata.
- Jednym z założeń było przekonanie o rewolucyjnym rozwoju świata.
- Charakter epoki określa preferowanie intuicji, wyobraźni, natchnienia, jak też subiektywizmu w ujmowaniu świata.
- Dominowały tendencje indywidualistyczne, których przejawem był kult jednostki wybitnej.
- Odrzucono kanony, reguły.
- Funkcjonowało przekonanie o głębokim zespojeniu rzeczywistości ze sztuką.
- Nastąpiło rozszerzenie zakresu tematyki literackiej.
- Dominującymi rodzajami literackimi były: liryka i dramat.
PRZEDSTAWICIELE EUROPEJSKIEGO ROMANTYZMU
Romantyzm w Niemczech
Romantyzm w tym kraju poprzedzony był okresem „burzy i naporu”, który przypadał na lata siedemdziesiąte wieku XVIII. Ideologia tego okresu wyrosła z buntu przeciwko feudalizmowi i rozdrobnieniu Niemiec. Pokolenie młodych twórców, do którego należeli: Johann Wolfgang Goethe, Reinhold Lenz, Maximilian Klinger, Fryderyk Schiller, inspirowane przez nieco starszego Johanna Herdera protestowało w formie literackiej, której owocem stały się dzieła wielkiej miary, jak na przykład „Zbójcy” Schillera, „Burza i napór” Klingera, czy też „Cierpienia młodego Wertera” Goethego.
Obok wcześniej wymienionych haseł młodzi twórcy propagowali będące zapowiedzią romantyzmu hasła: oryginalności w sztuce i geniuszu, uczucia, intuicji, zwrotu do natury i przeszłości narodowej jako źródła sztuki.
W romantyzmie niemieckim można wyróżnić:
- fazę wczesną, którą reprezentowali: Fryderyk i August Wilhelm Schleglowie, Novalis (czyli Fryderyk Leopold von Hardenberg) i Ludwik Tieck.
- Dojrzały romantyzm, w którym działali między innymi Jakub i Wilhelm Grimmowie.
Romantyzm we Francji
We Francji romantyzm pojawił się nieco później, na skutek silnego oddziaływania tendencji klasycyzmu. Do prawdziwego przełomu romantyzmu w tym kraju doszło w latach dwudziestych XIX wieku. Wówczas tworzył Wiktor Hugo – poeta, dramaturg i powieściopisarz, autor zbioru „Liście jesienne”, dramatów „Cromwell”, „Hernami” i powieści „Nędznicy”.
Przedmowa do „Cromwella” stała się pierwszym we Francji manifestem romantyzmu. Natomiast premiera „Hernami” – przyczyną wielkiej wojny klasyków z romantykami.
Romantyzm w Anglii
Romantyzm w Anglii był poprzedzony długim okresem sentymentalizmu. Wczesny romantyzm w tym kraju otwiera wystąpienie poetów jezior (Rordsworth, Coleridge) w roku 1798. Dojrzały romantyzm wystąpił w latach następnych w twórczości: George’a Gordona Byrona, Percy’ego Bysshe Shelleya, Johna Ketsa, Waltera Scotta.
Trzeba dodać, że na rozwój romantyzmu w Anglii wpłyną także żyjący na przełomie XVI i XVII wieku William Szekspir, stając się inspiratorem romantyzmu nie tylko angielskiego.
Romantyzm w Rosji
Okres romantyzmu dla tego kraju to czasy rządów despotycznych, dlatego literatura romantyczna tej epoki wyrażała dążenia wolnościowe oraz chęć walki z przeżytkami systemu feudalnego. Przedstawicielami byli:
- Aleksander Puszkin – poeta, dramaturg, prozaik, z szacunkiem odnoszący się do klasyków, których dorobku nie przekreślał. Jego twórczość została uznana za jedno z większych osiągnięć literatury rosyjskiej i stała się źródłem nawiązań wielu twórców.
- Michał Lermontow – poeta, dramaturg, autor pierwszej rosyjskiej powieści psychologicznej „Bohater naszych czasów”. Za wypowiedzi głoszące hasła wolnościowe oraz za napisanie wiersza poświęconego Puszkinowi został aresztowany i zesłany na Kaukaz.
Romanzyzm we Włoszech
Pojawił się w drugiej dekadzie wieku XIX w związku z walkami o wolność i zjednoczenie Włoch. Przedstawicielami romantyzmu włoskiego byli:
- Alessandro Manzoni – poeta, prozaik, autor dramatów,
- Giacomo Leopardi – poeta oraz filozof.