Środki trwałe w przedsiębiorstwie

Wstęp

Środki trwałe stanowią podstawowy element majątku przedsiębiorstwa. W zasadniczy sposób wpływają one na charakter i zakres działalności. Środki trwałe stanowią najmniej mobilny element majątku przedsiębiorstwa najczęściej usztywniający działalność. Wyznaczają one rodzaj zastosowanej technologii i metody wykonania produktu ograniczając je do tych, które są możliwe przy ich użyciu. Środki trwałe często też określają wymagania dotyczące jakości surowców. Decydują również o ilości zatrudnionych pracowników potrzebnych do ich obsługi jeśli majątek trwały znajduje się w posiadaniu zakładu produkcyjnego ale każda jednostka nawet najmniejsza w warunkach gospodarki rynkowej jest zobligowana do prowadzenia ewidencji posiadanych składników majątku trwałego. Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne należą do aktywów firm. Będąc aktywami niepłynnymi, mają jednak wpływ pośredni na płynność składników majątku obrotowego jednostki gospodarczej. Wielkość i struktura majątku trwałego charakteryzują przedsiębiorstwo w aspekcie ekonomicznym, dając podstawę do bieżącej działalności i rozwoju na przyszłość. Wiedza o składnikach majątku rzeczowego, do którego zaliczane są środki trwałe jest o tyle istotna, że ich utrzymanie obciążone jest podwyższonym ryzykiem ze względu na koszty zamrożonego w nich kapitału.
W procesie produkcji środki trwałe uczestniczą w kombinacji ze środkami obrotowymi i siłą roboczą. Rola i udział poszczególnych czynników w procesie produkcji są różne. Rodzaj, struktura i wielkość środków trwałych często wyznaczają skład i proporcje pozostałych czynników produkcji. Znajomość związków pomiędzy poszczególnymi czynnikami powinna stanowić punkt wyjścia dla wszystkich działań mających na celu zwiększenie efektywności działań przedsiębiorstwa.
Optymalne wykorzystanie środków trwałych pozwala na ograniczenie niepotrzebnych nakładów inwestycyjnych oraz zbyt częstych zakupów nowego wyposażenia. Zwiększenie produkcji oraz obniżenie kosztów wpływają na zwiększenie zysku generowanego przez przedsiębiorstwo. Zwiększenie zysku może zostać przeznaczone na różnego rodzaju cele np. modernizację, podwyżkę płac, zakup nowych urządzeń, zakup większej ilości surowców. Lepsze wykorzystanie zasobów majątku trwałego stanowi więc mechanizm funkcjonujący na zasadzie sprzężeń zwrotnych. Sposób ewidencji środków trwałych, który jest określony przepisami prawa podatkowego jak i prawa bilansowego ma istotny wpływ na wysokość płaconego przez firmę podatku.
Celem pracy jest przedstawienie sposobów amortyzacja środków trwałych w prawie bilansowym i podatkowym oraz możliwość wykorzystania amortyzacji na poprawę płynności finansowej firmy Polcynk sp. z o.o..
Praca składa się z trzech rozdziałów.
W rozdziale pierwszym, przedstawiono, w oparciu o krytyczna analizę literatury pojęcia związane z majątkiem przedsiębiorstwa. W rozdziale tym w szczególności zostały opisane pojęcia związane ze strukturą majątku, klasyfikacją środków trwałych z ich wyceną i ewidencją oraz czynnikami, które mają wpływ na racjonalne gospodarowanie majątkiem.
W drugim rozdziale przedstawiono regulacje dotyczące ewidencji środków trwałych w prawie bilansowym, podatkowym oraz zawartych w dyrektywach UE.
Trzeci rozdział jest empirycznym i zawiera analizę ewidencji środków trwałych w przedsiębiorstwie Polcynk sp. z o.o.w latach 2010-2012. W rozdziale tym została scharakteryzowana analizowana firma, efektywność wykorzystania środków trwałych, wpływu amortyzacji na wynik finansowy firmy oraz możliwość wykorzystania amortyzacji do poprawy płynności finansowej.

I Rozdział Majątek przedsiębiorstwa
1.1. Struktura majątku

Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga odpowiedniej bazy materialnej. Bazę materialną firmy stanowi jej aparat wytwórczy, składający się głównie ze środków produkcji, a wiec środków pracy (budynki, maszyny i urządzenia oraz grunty) u przedmiotów pracy (surowce i materiały). Bazę materialną tworzą środki własne firmy, stanowiące jej majątek, oraz ewentualnie środki wypożyczone, będące majątkiem cudzym . Do majątku zalicza się także wyroby gotowe, towary oraz warto-i pieniężne. Źródłem pochodzenia majątku własnego są kapitały (fundusze) własne, włożone przez założycieli przedsiębiorstwa i pomnażane z zysku. Źródłem pochodzenia majątku własnego mogą być również kapitały obce, najczęściej kredyty bankowe.
Majątek własny przedsiębiorstwa utworzony z kapitałów własnych i obcych występuje w wielu postaciach. Można je ująć w trzy grupy, które zostały przedstawione na rysunku 1.
Rysunek 1 Trzy grupy podziału majątku firmy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie M. Pietraszewski, Zarys wiedzy o gospodarce, eMPi2, Poznań 2006, s.148.

Z uwagi na rolę ekonomiczną, spełnianą przez majątek w procesie gospodarczym, dzieli się go na dwie zasadnicze grupy, które zostały przedstawione na rysunku 2.

Rysunek 2 Podział majątku z uwagi na rolę ekonomiczną

Źródło: Opracowanie własne na podstawie M. Pietraszewski, Zarys wiedzy o gospodarce, eMPi2, Poznań 2006, s.150.

Do środków trwałych, poza stanowiącymi własność przedsiębiorstwa, zalicza się także środki trwałe stanowiące jego współwłasność, a nawet obce środki trwałe będące w użytkowaniu przedsiębiorstwa, jeżeli z przepisów wynika prawo dokonywania od nich odpisów amortyzacyjnych .
1.2. Klasyfikacja i pojęcie środków trwałych

Głównym składnikiem majątku trwałego są środki trwałe. Tworzą je środki pracy oraz inne przedmioty wyposażenia przedsiębiorstwa (ziemia uprawna, hotel robotniczy), stanowiące własność przedsiębiorstwa a obejmujące nieruchomości (grunty, tereny, budynki, budowle), ruchomości (maszyny, urządzenia, środki transportu, wyposażenie) i inwentarz żywy o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok.
J. Wieczorek zauważa, że środki trwałe stanowią bazę gospodarczą danego przedsiębiorstwa, przekształcając jeden rodzaj środków obrotowych w drugi .
Są to rzeczowe aktywa trwałe o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, zdatne do użytku, kompletne, przeznaczone na potrzeby jednostki .
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów pod pojęciem środków trwałych rozumie się stanowiące własność bądź współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w momencie przyjęcia do używania :
• nieruchomości – grunty, budynki i budowle, oraz lokale będące odrębną własnością,
• maszyny, urządzenia i środki transportu,
• inne przedmioty, o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż rok, które są wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej lub oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy, lub innej umowy o przybliżonym charakterze.
Do środków trwałych podatnika zaliczamy także, niezależnie od przewidywanego okresu użytkowania
• przyjęte do używania inwestycje w obcych środkach trwałych, zwane dalej „inwestycjami w obcych środkach trwałych”,
• środki trwałe uwzględnione w ust.1, które nie stanowią własności lub współwłasności podatnika, a są przez niego wykorzystywane na potrzeby związane z prowadzeniem działalności na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze zawartej z właścicielem lub z współwłaścicielami tych środków – jeżeli zgodnie z odrębnymi przepisami te środki są zaliczane do składników majątku trwałego podatnika.
Środki trwałe muszą być kompletne i zdatne do użytku oraz przeznaczone na potrzeby danej jednostki.
W szczególności do środków tych zalicza się :
• nieruchomości – grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budynki i budowle, oraz będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, a także spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
• maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,
• ulepszenia w obcych środkach trwałych,
• inwentarz żywy.
Do środków trwałych jednostki zalicza się również środki trwałe obce, użytkowane przez jednostkę na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, jeżeli zalicza się je do aktywów trwałych strony korzystającej z tych środków .
Środkami trwałymi danego podmiotu są także :
• budynki i budowle postawione na obcym gruncie oraz budynki i budowle, które są własnością przedsiębiorstwa, lecz wymagają wykupu przez nie od Skarbu Państwa, np. przez spółdzielnię,
• ulepszenia dokonane w obcym obiekcie, tzn. inwestycje w cudzych środkach trwałych, którymi mogą być budowle oraz budynki, ale także maszyny i urządzenia, jeżeli obcy obiekt, w którym przeprowadzono roboty, jednostka będzie użytkować dłużej niż rok, a roboty, które zostały wykonane polegały na rozbudowie, przebudowie, rekonstrukcji, modernizacji, bądź adaptacji, która zwiększyła wartość użytkową obcego obiektu.
Środki trwałe w budowie to rzeczowe aktywa trwałe, które pozostają w okresie ich montażu czy budowy, czyli nie są jeszcze gotowe do użytkowania .
Do środków trwałych w budowie zaliczamy także ogół kosztów poniesionych przez jednostkę w związku z budową, zakupem, montażem nowego środka trwałego, jak również koszty związane z modernizacją już istniejących środków trwałych .
Do środków trwałych nie zalicza się:
• obiektów, które nie spełniają ich definicji, np. gruntów przyjętych w wieczyste użytkowanie, obiektów, których przewidywany okres użytkowania jest krótszy od roku,
• obiektów stanowiących cudzą własność, przyjętych w dzierżawę, leasing operacyjny lub najem,
• obiektów o niskiej cenie zakupu bądź koszcie wytworzenia, jeżeli ze względu na ich znikomy wpływ na wynik nie jest celowe ujmowanie ich w toku używania ewidencją księgową środków trwałych,
• obiektów, które zostały postawione w stan likwidacji, nawet jeżeli nadal fizycznie istnieją.
Do środków trwałych nie zaliczamy również tych środków, które w danej jednostce zostały zakwalifikowane jako inwestycje.
Zgodnie z unormowaniami zawartymi w MSR 16 Środki trwałe, to składniki rzeczowych aktywów trwałych, które:
• trzymane są w celu wykorzystania ich w procesach produkcyjnych bądź przy świadczeniu usług i dostawach towarów, w celu oddania do używania innym podmiotom na podstawie umowy najmu bądź też w celach administracyjnych, a także,
• którym towarzyszy oczekiwanie, że będą wykorzystywane przez czas dłuższy niż jeden okres.
Klasyfikacja rodzajowa środków trwałych wyodrębnia dziesięć (od 0 do 9) zasadniczych grup środków trwałych :
— grupę 0—grunty i melioracje szczegółowe obejmującą między innymi grunty użytkowane rolniczo, grunty pod lasami, tereny osiedlowe, budowle wodnomelioracyjne, stawy rybne, plantacje,
— grupę 1 — budynki, np. hale produkcyjne, dworce, magazyny, budynki handlowe, budynki szkolne, budynki mieszkalne, nie uwzględnia się tu obiektów prowizorycznych bądź tymczasowych , a także obiektów przenośnych. W klasyfikacji środków trwałych występują również pojęcia:
• lokal mieszkalny,
• lokal niemieszkalny.
Lokal mieszkalny oznacza wydzieloną trwałymi ścianami w pobliżu budynku izbę lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które służą do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. Natomiast lokal niemieszkalny jest to izba bądź też zespół izb, które nie są przeznaczone na stały pobyt ludzi .
— grupę 2 —obiekty inżynierii lądowej i wodnej— obejmującą zbiorniki podziemne, rurociągi, drogi kolejowe, linie energetyczne, boiska sportowe, kominy przemysłowe,
— grupę 3 — kotły i maszyny energetyczne, do których zalicza się między innymi kotły grzejne, kotły parowe, turbiny, silniki spalinowe i elektryczne, turbozespoły. Nie powinno się uważać za samodzielne obiekty maszyn energetycznych wbudowanych w inne maszyny, aparaty lub urządzenia, oraz kotłów ustawionych i eksploatowanych na pojazdach ,
— grupę 4 — maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania — obejmującą na przykład tokarki, frezarki, piły, młoty i kuźniarki, piece przemysłowe, aparaty do spawania, zespoły komputerowe, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania przydatne w przemyśle rolnym jak i spożywczym, urządzenia i maszyny do przetłaczania i sprężania gazów i cieczy,
— grupę 5 — maszyny, urządzenia i aparaty specjalne branżowe — czyli maszyny, urządzenia i aparaty specjalnie dostosowane do technologii wytwarzania w poszczególnych gałęziach i branżach wytwórczości, np. maszyny i aparatura przemysłu chemicznego, maszyny górnicze, urządzenia hutnicze, maszyny drukarskie, maszyny przędzalnicze, maszyny rolnicze, maszyny budowlane, przy czym o zaliczeniu maszyny, urządzenia lub aparatu do odpowiedniej podgrupy i rodzaju decyduje jej przeznaczenie oraz konstrukcja i wyposażenie;
— grupę 6 — urządzenia techniczne — obejmującą na przykład zbiorniki naziemne, rozdzielnie i stacje transformatorowe, aparaturę radiową nadawczą i odbiorczą, łącznice telefoniczne, dźwigi, przenośniki, suwnice, urządzenia klimatyzacyjne, urządzenia przeciwpożarowe, urządzenia do oczyszczania powietrza, wody, ścieków i gazów oraz odżużlania. W skład poszczególnego obiektu wchodzą oprócz właściwego urządzenia technicznego: fundamenty, konstrukcje wsporcze, konstrukcje ochronne oraz stałe- normalne jak i specjalne - dodatkowe wyposażenie .
— grupę 7 — środki transportowe— zawierającą na przykład tabor kolejowy i tramwajowy, samochody, autobusy, ciągniki, tabor konny, wózki jezdniowe, statki, łodzie i wodoloty, wraz z poduszkowcami, samoloty, śmigłowce, szybowce i balony, motocykle, ciągniki oraz wózki jezdniowe: przyczepy, naczepy,
— grupę 8 — narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie, do których zalicza się na przykład narzędzia i przyrządy pomiarowe, aparaty i sprzęt laboratoryjny, aparaty medyczne, maszyny do pisania, wyposażenie kin i teatrów, kioski, domki kempingowe.
— grupę 9 inwentarz żywy — grupa ta obejmuje zwierzęta żywe , które wykorzystywane są w różnych celach. W tej grupie ujęte są zwierzęta hodowlane, gospodarskie, utrzymywane w cyrkach i ogrodach zoologicznych, jak również pozostałe zwierzęta żywe.
Odpowiednie gospodarowanie majątkiem trwałym przedsiębiorstwa jest warunkiem efektywności działalności gospodarczej ponieważ finansowanie środków trwałych jest obciążeniem dla każdej jednostki gospodarczej .
Zarządzanie środkami trwałymi obejmuje dwie grupy działań
1 – Kształtowanie racjonalnej wielkości i struktury środków trwałych, oraz
2 – Efektywne wykorzystanie środków trwałych.
Efektywne wykorzystanie środków trwałych powinno spowodować wzrost wielkości produkcji, jak również ograniczenie inwestycji i likwidację zbędnych środków. Takie działania powodują wzrost przychodów ze sprzedaży produktów, a także zmniejszenie kosztów . Zachodzące w przedsiębiorstwie tego typu zmiany spowodują wzrost kwoty zysku, Zwiększenie zysku może mieć korzystny wpływ na proces odnawiania majątku trwałego, intensywność procesu produkcji oraz lepsze wykorzystanie środków trwałych .
Najważniejszym celem w zarządzaniu majątkiem trwałym jest ciągłe ulepszanie efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa, a co za tym idzie poprawa wydajności pracy.