Wspówłasność
WSPÓŁWŁASNOŚĆ
1. Pojęcie i charakterystyka współwłasności
Współwłasność – jedna rzecz jest przedmiotem własności kilku osób
Art. 195. Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność).
3 cechy współwłasności:
- jedność przedmiotu
- wielość podmiotów
- niepodzielność wspólnego prawa
Jedność przedmiotu – polega na tym, że jest nim ta sama rzecz
Wielość podmiotów – polega na tym, że wspólne prawo należy do kilku osób, a więc do co najmniej dwóch.
Niepodzielność wspólnego prawa – najistotniejsza cecha, polega na tym, że każdy ze współuprawnionych ma prawo do całej rzeczy, a żaden nie ma prawa do jej wyodrębnionych części fizycznych. Współwłasność ta twa tak długo jak długo istniej stosunek współwłasności.
Wzajemne stosunki między współwłaścicielami – są w zasadzie stosunkami prawnorzeczowymi, ale mogą z nich także wynikać stosunki o charakterze zobowiązaniowym, np. w zakresie zarządu wspólnym prawem. Źródłem współwłasności mogą być różne zdarzenia np. otwarcie spadku.
Rodzaje współwłasności :
1) współwłasność w częściach ułamkowych (in. współwłasność w częściach idealnych)– jest samoistnym stosunkiem prawnym prawa rzeczowego, niezwiązanym ze stosunkiem prawnym innego rodzaju. Polega na tym, że każdy właściciel ma swój udział w rzeczy wspólnej określony ułamkiem np. ½. Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. Każdy ze współwłaścicieli może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności, osobie zaś związanej węzłem współwłasności łącznej takie uprawnienie nie przysługuje, bo godziłoby to w jej przeznaczenie.
Najczęściej powstaje ona z następujących zdarzeń prawnych: z czynności prawnych, na skutek zasiedzenia, ze spadkobrania, z orzeczenia sądowego, z połączenia, przetworzenia i pomieszania.
2) współwłasność łączna – regulują ją przepisy dotyczące stosunków, z których ona wynika. Opiera się na szczególnym stosunku osobistym, który łączy określone osoby. Bez tego stosunku osobistego współwłasność łączna nie powstaje, nie ma więc charakteru samoistnego, lecz jest podporządkowana temu stosunkowi. Odznacza się tym, że jak długo on trwa udziały w rzeczy wspólnej nie są oznaczone. Dopóki trwa stosunek osobisty będący podstawą współwłasności łącznej, nie można żądać jej zniesienia.
Współwłasnością łączną jest: współwłasność małżeńska, współwłasność wspólników spółki cywilnej we własności rzeczy wniesionych przez nich do spółki.
Istnieje wspólna masa majątkowa służąca osiągnięciu celu społecznego lub ekonomicznego.
2. Współwłasność wynikająca ze wspólności majątkowej między małżonkami
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa). Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków.
Małżonkowie mogą przez umowę wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Można ją zawrzeć także przed zawarciem małżeństwa.
3. Współwłasność wspólników spółki cywilnej
Wkład wspólnika
Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług.
Domniemywa się, że wkłady wspólników mają jednakową wartość.
Odrębny majątek spółki cywilnej
Spółka prowadzi do powstania odrębnego majątku spółki, który w rzeczywistości jest wspólnym majątkiem wspólników. Majątek: wkłady o charakterze praw majątkowych wniesione przez wspólników i to co w wyniku działalności spółki zostało dla niej nabyte. Majątek spółki jest traktowany jako odrębny od majątku osobistego każdego ze wspólników. Wspólnik ma w nim tylko udział i to nieoznaczony żadnym ułamkiem. Oznaczenie w częściach ułamkowych następuje w chwili ustąpienia wspólnika ze spółki albo jej rozwiązania.
Nienaruszalność majątku spółki
Majątek w czasie trwania spółki jest nienaruszalny. W konsekwencji tego:
a) wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku
b) wspólnik nie może domagać się jego podziału
c) wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.
Nienaruszalność majątku spółki w czasie jej trwania nie oznacza, że wierzyciele spółki nie mogą na tym majątku szukać zaspokojenia.
Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają nie tylko majątkiem spółki, ale też solidarnie całym swym majątkiem osobistym.
Od chwili rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.
4.1 Udziały we współwłasności – jest to zakres uprawnień właścicielskich, który określa się ułamkiem.
Prawo własności całej rzeczy przysługuje wszystkim współwłaścicielom, udział natomiast przysługuje określonemu współwłaścicielowi. Jeden właściciel nie może dysponować całą rzeczą, może swobodnie rozporządzać tylko swym udziałem.
Wielkość udziału wynika z reguły z tytułu, który stał się źródłem powstania współwłasności.
Ułamek określa zakres uprawnień współwłaściciela w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych wobec innych współwłaścicieli.
Są ograniczenia np. prawo pierwokupu.
Domniemanie równych udziałów – domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Jest to domniemanie wzruszane tzn. obowiązuje ono do chwili wykazania, że udziały są nierówne. Obalenie tego domniemania może nastąpić w każdym postępowaniu, którego wynik zależy od wielkości udziałów współwłaścicieli np. w postępowaniu o zniesienie współwłasności albo o rozliczenie pożytków i dochodów.
Wspólność majątku spadkowego – spadkobierca jest współwłaścicielem każdej rzeczy należącej do spadku. Domniemanie, że udziały współwłaścicieli są równe, zostaje obalone przez stwierdzenie nabycia spadku w częściach nierównych.
4.2 Rodzaje współwłasności w częściach ułamkowych:
- współwłasność przymusowa
- współwłasność przedmiotów należących do spadku
- wspólność spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego
- wspólnota gruntowa
Współwłasność przymusowa – charakteryzuje się tym, że niedopuszczalne jest jej zniesienie tak długo jak trwa stosunek prawny, z którym ta współwłasność jest związana
Współwłasność przedmiotów należących do spadku – charakteryzuje się tym, że rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do masy spadkowej jest ograniczone i że zniesienie współwłasności może nastąpić w drodze działu spadku.
4.3 Zarząd rzeczą wspólną – podejmowanie decyzji dotyczących rzeczy, dokonywanie czynności prawnych, których przedmiotem jest rzecz.
Każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną.
Kwestie zarządu można: określić w umowie, na zasadach określonych w k.c.
Zarząd umowny – określa zadania, sposoby wykonywania zarządu, musi je precyzyjnie określać, jeżeli nie zawrą to zarząd ustawowy.
Zarząd ustawowy – określony w k.c., opiera się na podziale czynności w ramach zarządu:
- czynności zwykłego zarządu: bieżące utrzymanie rzeczy, administrowanie rzeczą, utrzymanie rzeczy w należytym stanie, decyduje większość a w przypadku braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności.
- czynności przekraczające zwykły zarząd: mogą doprowadzić do utraty rzeczy, obciążenia rzeczy, zastaw, hipoteka, zbycie rzeczy, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W przypadku braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd.
- czynności zachowawcze: zmierzają do zachowania prawa np. powództwo windykacyjne o wydanie rzeczy, mają zapobiec utracie prawa: czynności faktyczne, czynności powódcze
Zasada woli stron – oznacza, że ostateczną decyzję w zarządzie podejmują współwłaściciele. Decyduje się w zależności od rodzaju czynności.
Do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. W braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności
Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli.
Jeżeli większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, każdy z pozostałych współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd.
Uzupełniająca interpretacja sądu – w razie nieuzyskana odpowiedniej ilości głosów sąd może: - rozstzrzygnąć daną kwestię
- ustanowić zarządcę
Wyznaczenie zarządcy - każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy, jeżeli nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość.
Do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. W braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności.
4.4 Treść i wykonywanie uprawnień oraz obowiązków
Są inne jeżeli chodzi o udziały we współwłasności (każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli) i jeżeli chodzi o rzecz jako całość (zakres uprawnień i obowiązków współwłaścicieli zależy od wielkości ich udziałów w rzeczy wspólnej).
Rozporządzanie udziałem – polega na tym, że właściciel nie tylko może zbyć swój udział ale także obciążyć go ograniczonym prawem rzeczowym, o ile nie jest to sprzeczne z danym prawem: może np. ustanowić na swym udziale hipotekę.
Bez względu na wielkość udziałów każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Może występować z powództwem windykacyjnym lub negatoryjnym.
Uprawnienie do współposiadania oraz do korzystania z rzeczy wspólnej
Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli.
Sposób korzystania z rzeczy może być przez współwłaścicieli różnie określany. Zależy to od źródła określenia sposobu korzystania. Można mówić o korzystaniu ustawowym, umownym i o korzystaniu na podstawie orzeczenia sądowego.
Z prawa do korzystania z rzeczy przez współwłaścicieli wynikają 2 uprawnienia: do pobierania pożytków z rzeczy oraz do posiadania rzeczy i jej używania.
Pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną.
Roszczenie o dopuszczenie do współposiadania
Jeżeli współwłaściciel nie wszedł w posiadanie rzeczy wspólnej lub je utracił, to przysługuje mu to roszczenie. Roszczenie to można jednak tylko realizować gdy ze względu na charakter współposiadania sąd może skonkretyzować w wyroku na czym mają polegać obowiązki pozwanego, których wykonanie zapewni powodowi współposiadanie a więc gdy wyrok nadaje się do wykonania. Należy uznać, że współwłaściciel może domagać się dopuszczenia go do współposiadania gdy chodzi o wspólne korzystanie z takich obiektów jak: wspólna studnia, wspólna droga, wspólne pastwisko. Jeżeli chodzi o rzeczy, które nie dadzą się wydzielić do odrębnego korzystania to współwłaściciel może domagać się np. tylko niektórych pomieszczeń znajdujących się na wspólnej nieruchomości.
Podział quoad usum – podział nieruchomości do korzystania. Polega na tym, że każdy ze współwłaścicieli otrzymuje do wyłącznego użytku wydzieloną część nieruchomości wspólnej. Podział ten nie jest zniesieniem współwłasności.
4.5 Zniesienie współwłasności
Przedmiotem zniesienia mogą być tylko rzeczy samoistne a nie ich części składowe.
Różni się tym, że istnieje roszczenie o zniesienie współwłasności, przysługuje wszystkim współwłaścicielom bez względu na wielkość jego udziału w rzeczy wspólnej i nie ulega przedawnieniu.
Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze lat pięć; przedłużenie można ponowić.
Zniesienie współwłasności może nastąpić: w drodze porozumienia współwłaścicieli i w drodze orzeczenia sądowego.
Zniesienie współwłasności w drodze porozumienia na podstawie umowy może nastąpić tylko gdy wszyscy współwłaściciele osiągną porozumienie, że chcą znieść współwłasność.
Każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
a) podział fizyczny rzeczy jeśli się da
b) przyznanie rzeczy jednemu współwłaścicielowi, a on musi innych spłacić
c) podział cywilny – sprzedaż rzeczy i podział pieniędzy
Umowa o zniesienie współwłasności
Kodeks cywilny nie przewiduje żadnej formy dla umowy o zniesienie współwłasności. Umowa znosząca współwłasność przez podział fizyczny albo przez wykup udziałów przez jednego ze współwłaścicieli jest w istocie umową o przeniesienie własności. Dlatego umowa znosząca współwłasność powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Wyodrębnienie własności lokalu
Odrębną własność lokali można ustanowić w drodze umowy, jednostronnej czynności prawnej właściciela nieruchomości albo orzeczenia sądu znoszącego współwłasność. Umowa o ustanowieniu odrębności własności lokali może być zawarta także przez współwłaściciela nieruchomości. Ustanowienie odrębnej własności lokali w orzeczeniu znoszącym współwłasność może nastąpić także w ten sposób, że jeden ze współwłaścicieli otrzyma kilka wyodrębnionych lokali, stosownie do wielkości udziałów poszczególnych współwłaścicieli.
Sądowe zniesienie współwłasności
Następuje w postępowaniu nieprocesowym. Do złożenia wnisku uprawniony jest każdy ze współwłaścicieli. W postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga także o wzajemnych roszczenia z tytułów posiadania.
Jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.
Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego
Jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia.
W toku postępowania o zniesienie współwłasności sąd powinien nakłaniać współwłaścicieli do zgodnego przeprowadzenia podziału, wskazując im sposoby mogące do tego doprowadzić.
Jeżeli nie ma zgodnego oświadczenia to sąd ma dokonać podziału rzeczy w naturze na części odpowiadające wartości udziałów poszczególnych współwłaścicieli.
Postanowienie sądu ma charakter konstytutywny.
Gdy nie można doprowadzić do zniesienia współwłasności w oparciu o wymienione sposoby to rzecz może być sprzedana wg przepisów k.p.c., a współwłaściciele otrzymują kwoty odpowiadające wartości ich udziałów we współwłasności.