Motyw arkadii i utopii w literaturze.

Człowiek od zawsze marzył o szczęściu, dlatego pragnął znaleźć się w krainie dobra, w której mógłby spędzić spokojne życie bez jakichkolwiek trosk i lęków. Ta tęsknota za rajem na ziemi była i jest częstym motywem dzieł literackich.
Już w starożytności poeta Wergiliusz opiewał Arkadię –krainę w środkowej części Peloponezu otoczoną górami, zamieszkaną przez ubogich pasterzy. Stała się ona symbolem nieziemskiej radości, idealnego świata .
Do głoszenia afirmacji życia i chęci bycia szczęśliwym w życiu ziemskim powrócono w epoce renesansu. Twórcy polskiego renesansu za Arkadię uznali polską wieś. Zalety ziemiańskiego życia są opiewane w „Żywocie człowieka poczciwego” Mikołaja Reja oraz w licznych fraszkach i pieśniach Kochanowskiego.
Rej wychwala wieś jako raj na ziemi, gdzie wszystkiego jest pod dostatkiem : „jabłuszek, gruszeczek, wisneczek, maluneczek, ogrodów i innych roskoszy”. Walory życia na łonie natury, zgodnie z rytmem przyrody a przede wszystkim w zgodzie z Bogiem wychwalał również inny wielki twórca renesansu- Jan Kochanowski. W utworze „Na dom w Czarnolesie” za receptę na szczęście uważa życie wiejskie w zdrowiu i opiece bożej, przyjaznej atmosferze rodzinnej, w zgodzie z sąsiadami.
Uroki mieszkania z dala od zgiełku miast ojciec polskiej poezji ukazuje też miedzy innymi w „Pieśni Świętojańskiej o Sobótce”: drzewa dają owoce, pszczoły miód , po pracy w polu można odpocząć tańcząc, śpiewając i bawiąc się. W dziele tym poeta podkreśla radość płynącą z życia z dala od wielkich skupisk ludzkich :
„Wsi spokojna , wsi wesoła,
Jaki głos twej chwale zdoła?”
Przyroda obdarza ludzi swoimi darami , daje człowiekowi bezpieczeństwo i równowagę ducha. Miejscem niezwykłej natury i baśniowego świata jest również Soplicowo, w którym rozgrywa się akcja „Pana Tadeusza” . Arkadyjsko przedstawiony świat dworku soplicowskiego wyrósł z ogromnej tęsknoty Adama Mickiewicza do kraju z dziecięcych lat. Niezwykle plastyczne obrazy „łąk zielonych szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnonych” miały przenieść „duszę utęsknioną” poety do rodzinnych stron. W Soplicowie każdy czuje harmonię między ludźmi i naturą. Niezwykle ważne są też obyczaje jak i pamięć o przynależności narodowej. O tradycjach patriotycznych Sopliców świadczy wnętrze dworu- obrazy bohaterów,
zegar kurantowy grający Mazurka Dąbrowskiego. Ogromną rolę w codziennym życiu odgrywają zwyczaje. Mieszkańcy przestrzegają zasad grzeczności przy sadzaniu gości przy stole, podczas spacerów idą w ustalonej kolejności, specjalny rytuał obowiązuje także podczas polowań. W czasie uczt jadają wykwintne polskie dania serwowane z starej porcelanie. Idylliczny opis Soplicowa miał na celu „pokrzepienie serc” po upadku powstania listopadowego.
W podobny sposób idealizuje ojczyznę Cyprian Kamil Norwid. W utworze „Moja piosenka II” pisze :
„Do kraju tego gdzie pierwsze ukłony ,
są jak odwieczne Chrystusa wyznanie
Bądź pochwalony
Tęskno mi Panie”
Poeta tęskni za krajem ludzi uczciwych, prawych i szlachetnych.
Czuje, że nigdy nie ujrzy rodzinnych stron, a nostalgia za ukochaną ojczyzną uwypukla jej piękno.
Zarówno Wergiliusz jak i Rej, Kochanowski , Mickiewicz oraz Norwid wierzyli, że istnieje miejsce na ziemi w którym panuje ład, harmonia, pomyślność i radość. Jednym było dane żyć w takim ziemskim raju, inni z tęsknotą go wspominali. Opisywali oni istniejące , prawdziwe krainy. Niezależnie czy chodzi o Peloponez, Czarnolas czy Litwę - łączy je realność.
Odmienny rodzaj krainy szczęścia ukazał Tomasz Morus. W swoim dziele, „Prawdziwie złota książeczka o najlepszym urządzeniu rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopi”, nakreślił wizję nowego, sprawiedliwego społeczeństwa, rządzonego demokratycznie, w którym nie ma własności prywatnej i osobistej, każdy obywatel zobowiązany jest do pracy i każdy według potrzeb może z owoców tej pracy korzystać. W społeczeństwie tym nie ma obiegu pieniężnego, złoto i srebro używane są tylko do wymiany z innymi krajami.
Utopia to „nie liczący się z możliwościami realizacji ideał społeczeństwa szczęśliwego”. Wizja Morusa o idealnym i równie nierzeczywistym państwie zapoczątkowała w literaturze nowy nurt, do którego należą między innymi dwa ważne dzieła epoki oświecenia : „Kandyd” Woltera i „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” Krasickiego. Obydwa utwory ukazują idylliczne kraje, rażące wręcz swą nierealnością.
Tytułowy bohater powiastki filozoficznej Woltera, trafia podczas swej wędrówki do Eldorado , czyli kraju złota. Mieszkańcy tego miejsca nie troszczą się o dobra doczesne, złoto ma taką samą wartość jak błoto w realnym świecie z którego pochodzi Kandyd. Ludność Eldorado dziwi się Kandydowi, który pragnie nagromadzić jak najwięcej żółtego metalu. Mimo wielkiego dobrobytu i doskonałości krainy Eldorado Kandyd postanawia ją opuścić.
Podobnie czyni Mikołaj Doświadczyński, bohater dzieła Ignacego Krasickiego. W czasie swych wędrówek trafia on na wyspę NIPU . Panuje tu miłość i wzajemny szacunek. Ludzie żyją w pomyślności , każdy przestrzega praw Boga i natury . Dla mieszkańców nipuańskiej krainy praca ma ogromną wartość, a jej dorobek ludzie dzielą równo między siebie. Mikołaj Doświadczyński na wyspie NIPU odradza się moralnie i staje się wzorem obywatela i gospodarza. Postawa tytułowego bohatera pierwszej polskiej powieści ukazywała nadzieje autora na poprawy losów ojczyzny. Marzenia Krasińskiego o zmianie stosunków w państwie były jednak nieosiągalne, co pokazała historia. Równie nieosiągalne były marzenia Seweryna Baryki- bohatera „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. Podczas podróży do Polski ojciec opowiada synowi Cezaremu o szklanych domach które, jak twierdzi, widział na własne oczy. Budynki z bajecznie kolorowego szkła, o pięknych i wygodnych wnętrzach, łatwe do utrzymania higieny, ogrzewane w zimie i ochładzane latem. Mit szklanych domów jest wizją Polski jako kraju szczęśliwości i dobrobytu, wyraża nadzieje na możliwość zmian. Seweryn mocno wierzy, że Cezary doczeka czasów kiedy ów mit stanie się rzeczywistością.
Szukamy raju na ziemi z nadzieją, że tam odnajdziemy spokój i radość, ale zapominamy o tym , co powiedział kiedyś Chamfort - „Szczęście nie jest rzeczą łatwą : trudno jest znaleźć w sobie, ale nie sposób gdzie indziej„