Dwudziestolecie Miedzywojenne w pytaniach i odpowiedziach- zagadnienia maturalne!

1.Zaprezentuj grupy poetyckie międzywojnia

Skamander
Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz. Współpracowali: Kazimiera Iłłakiewiczówna, Maria Pawlikowska- Jasnorzewska, Jerzy Liebert
Grupa zaczęła się formować po 1918 roku wokół pisma „pro arte et studio”. Pierwszy okres działalności wiąże się z kawiarnia Pod Picadorem, potem skupiła się wokół miesięcznika Skamander. Nazwa pochodzi od nazwy rzeki wpadającej do morza w okolicach Troi opisanej przez Wyspiańskiego w „Akropolis”. Za patrona skamandryci uznali Leopolda Staffa.
Skamander to grupa z założenia bez programu. „Programowo bezprogramowa”
Postulaty:
Prawo do swobody artystycznej i indywidualności, kult talentu
Związanie poezji z teraźniejszością, zwrot ku codzienności, w niektórych utworach pojawiały się postulaty uwolnienia poezji od obywatelskich i narodowych obowiązków („Herostrates”: a wiosna - niechaj wiosnę a nie Polskę zobaczę)
Pochwala życia, jej biologicznej pełni i bujności (witalizm), zafascynowanie dynamizmem współczesnego życia (aktywizm)
Podkreślenie wielkich możliwości poety- kreatora, ale zarazem rezygnacja z koturnowej roli „poety ponad światem”, poeci to tylko ludzie, ale świadomi swych sil i swojego rzemiosła, wykonujący je bez zarzutu
Nowy bohater liryczny- zwykły mieszkaniec współczesnego miasta
Wprowadzenie mowy potocznej (kolokwializmowi i nawet wulgaryzmów)
Zachowanie tradycyjnych form wyrazu: klasycznych reguł budowy wiersza, rytmu i rymu
Świadome czerpanie z tradycji literackich
Wierszem programowym, od którego publikacji często datuje się powstanie grupy, jest „Wiosna” Tuwima  patrz pyt 8

Lechoń: „Herostrates”
Polska jest zarówno Chrystusem narodów jak i papuga. Polacy żyją mitem przeszłości, walki o niepodległość, a gdy ona przyszła nie umieją się zachować. Nawołuje do zburzenia Łazienek- nie patrzmy ciągle wstecz, myślmy o tym, co teraz. Wiosna niech będzie wiosna, bez interpretacji narodowych

Wierzyński: „Ojczyzna chochołów”
Tytuł oznacza ludzi niezdolnych do działania (nawiązanie do wesela). Naród nie uczy się na błędach. Z jednej strony mamy sarmatyzm, a z drugiej Mazurek Dąbrowskiego. Kraj buduje się z mitów przeszłości i dawnych bohaterów. Wolność polska jest tragiczna, bo nie potrafią stworzyć państwa, tworzy się ono samo.

Także: „Kartofle” i „Mieszkańcy” Tuwima

Awangarda Krakowska
Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jalu Kurek, Jan Brzękowski
Termin awangarda to zbiorowa nazwa tendencji i kierunków w sztuce XX wieku odznaczających się nowatorstwem formalnym, będącym świadectwem poszukiwań nowych dróg artystycznych i wyrazem sprzeciwu wobec zastanej sztuki
Awangarda krakowska to grupa ukształtowana na początku lat 20. twórca i teoretykiem grupy był T. Peiper, zaś trybuną wydawane przez niego pismo „Zwrotnica”
Program:
Sztuka powinna pozostawać w uścisku z teraźniejszością
Naczelny temat to 3*M: miasto, masa, maszyna; kult techniki, cywilizacji technicznej, urbanizm
Zerwanie z tradycyjnym pojmowaniem poety jako wieszcza, przeciwstawienie mu artysty- rzemieślnika tworzącego w materiale słownym, jego obowiązek to nowatorstwo i oryginalność, rozpoczynanie wciąż od nowa; odrzucenie natchnienia i intuicji jako źródła poezji, przeciwstawienie im dobrego rzemiosła, świadomej pracy będącej kreacyjnym wysiłkiem, poezja to szczególna organizacja języka, maksymalnie zdyscyplinowana i ekonomiczna (najmniej słów)
Język poetycki pozostaje w opozycji do języka prozy, ona bowiem operuje nazwami przedmiotów i przeżyć, w niej słowo jest jednoznaczne, poezja zaś powinna posługiwać się pseudonimami poetyckimi tu słowa maja wieloraki sens
Metafora jest kluczowa figura języka poetyckiego, ze względu na jej antyrealistyczny charakter, a także dlatego, ze jest instrumentem wypowiedzi skrótowej, ale bogatej w znaczenia
Składnia ma wielka role- poezja to tworzenie pięknych zdań
Oczyszczenie poezji z elementów muzycznych, propozycja stosowania rymów odległych i nieskładnych
Znalezienie dla uczuć obrazów zastępczych, mówienie o emocjach nie bezpośrednio, ale poprzez metafory, odrzucenie sentymentalizmu i ckliwości
Układ rozkwitający

Przyboś: „Notre Dame”
Człowiek jest przerażony wielkością katedry średniowiecznej, która miała pokazać jego małość wobec boga. Jako ateista czuje się obco, jest tym przytłoczony. Bojaźń przed materia, która może się na niego zawalić. Podziw dla budowli, a nie dla potęgi boga dla mocy ludzkiej wiary, która te katedrę wzniosła.

Przyboś: „Gmachy”
Człowiek buduje domy jest twórcą, współczesnym bogiem. Budowniczymi są robotnicy, proletariat. Dom żyje dzięki robotnikom, ich obecności go ożywiła. Dachy kłaniają się ludziom i miastu. Dziękują robotnikom.
Każda z cegieł nosi ślady pracy. Wiersz jest pochwala możliwości ludzkich, ale w najprostszy sposób. Wspólną praca można osiągnąć wielki efekt.

Futuryści
Ojczyzna futuryzmu są Włochy. Pierwszym programowym wystąpieniem w 1909 roku był „manifest futuryzmu” Filipa Merinettiego. Futuryści głosili
totalna negacje dziedzictwa kulturalnego. Ich programy zawierają pochwale wytworów nowoczesnej cywilizacji technicznej, a także kult siły, przemocy i agresywności. Opowiadali się także przeciwko tradycyjnemu językowi poezji. Głosili hasło „słów na wolności”- wyzwolenia języka poetyckiego z krępujących go reguł.
Polscy futuryści: Jerzy Jankowski, Brunon Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Anatol Stern. Aleksander Wat. Współdziałał z nimi Tytus Czyżewski
Program polskich futurystów wyłożył Brunon Jasieński w „Manifeście w sprawie poezji futurystycznej”
Program:
Antytradycjonalizm, odrzucenie dziedzictwa kulturowego i wszelkich zastanych kierunków i reguł literackich
Obowiązek nowatorstwa
Odrzucenie logiki na rzecz kojarzenia zjawisk od siebie odległych (które łączy na przykład podobieństwo brzmienia ich nazwy)
Wykorzystanie prozaizmów w języku. Liczne neologizmy, imitowania zapisu telegraficznego
Symultanizm- ukazanie dynamizmu, równoczesności i przenikania się różnych zjawisk
Odrzucenie zasad ortografii
Ekstrawagancje typograficzne

Młodożeniec: „XX wiek”
Wchodzimy w XX wiek, w okres postępu. Wprowadza liczne neologizmy. Ruch kinematografu porównuje do cyklu przyrody. Nie uznaje zasad ortografii.

Młodożeniec: „Moskwa”
Kompozycja schodkowa (Majakowski)
Tu i tam oznacza gdzie mam mieszkać. Futuryści byli komunistami. Podmiot liryczny rozważa czy zostać w kraju, czy jechać do Moskwy gdzie odbyła się rewolucja. Wybiera Polskę (tum)

Czyżewski: „Mediumiczno- magnetyczna fotografia poety Brunona Jasińskiego”
Fascynacja technika. Opis fotografii, a nie portretu. Eksponowana cielesność. Poetycki opis wywoływania zdjęcia.

Wat: „Ja z jednej i ja z drugiej strony mego mopsozelaznego piecyka”
Negatywna ocena siebie. Podmiot w dzień śpi, a w nocy wylega na ulice, jak lump, włóczy się. Skradanie się ujawnia obawę. Kładzie się tak by był widoczny, wkomponowuje się w miasto które go niszczy.

„Autoportret”
Nie musi się już chronić powiekami, bo nie ma, czego chronić. Zamknięty jest w kasie ogniotrwałej, niedostępny, całkowicie odizolowany.
Wat uważa się za osobę skażoną niedoskonałością, obsesyjnie dba o chronienie swojej prywatności. Ma się za człowieka o małych możliwościach, któremu świat zrobił wiele krzywd.
Elementy masochistyczne. Jest to bardziej studium podmiotu niż własnej psychiki- zmierzanie w kierunku dokumentu

2.Przedwiośnie, Ferdydurke, Granica, Sklepy cynamonowe- różne typy narracji, nowatorstwo formalne, rola mitu dzieciństwa

Nowatorstwo formalne
„Ferdydurke”.
Powieść zrywa z mimetyczna koncepcja sztuki. Gombrowicz rezygnuje z trzeciososobowej, obiektywnej narracji, opartej na zasadach prawdopodobieństwa i przyczynowości fabuły. Posługuje się groteska.
Kompozycja jest luźna i otarta (wprowadzenie 2 alegorycznych nowel). Powieść podzielona jest na 3 części (szkoła, u Młodziaków i u Hurleckich), części te przedzielone są dygresyjnymi przypowieściami.
Język jest pełen stylistycznych innowacji, posługuje się tez parodia (np. stylu literatury romantycznej).
Ważną role odgrywają „słowa- klucze” np. pupa, łydki, gęba.
Tytuł i zakończenie są niejasne, nie wiadomo co oznacza abstrakcyjny neologizm w tytule. Zakończenie jest wręcz obraza czytelnika- pokazuje, ze nie ma co się spodziewac moralu czy pointy. s

„Sklepy cynamonowe”
świat sklepów cynamonowych przypomina os świata (axis mundi). Schulz mitologizuje świat. Pisarz staje się budowniczym świata, stwarza na nowo świat dzieciństwa.

„Granica”
Nowatorska kompozycja została tak ukształtowana dzięki rozwojowi psychologii i socjologii. Narrator stawia znak równości miedzy słowem życie i kariera. Na samym początku dowiadujemy się, jakie będzie zakończenie opowiadanej historii, a wiec nie fabuła będzie tu najważniejsza. Jednak nie znamy przyczyn śmierci bohatera, dlatego narrator musi cofnąć się w przeszłość.
Sama fabuła jest banalna (znana min. Z „Moralności pani Dulskiej”). Chodzi tu bardziej o zbadanie różnych punktów widzenia i ukazanie złożoności sytuacji
Bardzo ważna jest także interpretacja tytułu. Może być to granica społeczna lub moralna.

Narracja
„Ferdydurke”
Wypowiedz narratora zostaje rozbita na 3 różne role:
Narratora- autora
Narratora pierwszoplanowego- Józia
Trzecioosobowego narratora w rozdziałach „Filidor dzieckiem podszyty” i „Filibert dzieckiem podszyty”
Różne typy narracji powodują jej niejednorodność gatunkowa i stylistyczna
Narrator jest także głównym bohaterem

„Sklepy cynamonowe”
Narratorem jest bohater

„Granica”
Narracja wehikularna- narrator gromadzi różne punkty widzenia by ukazać, ze rzeczywistość nie jest całością prosta, ale często składa się z elementów sprzecznych. Ma to tez ukazać różnice miedzy tym, co człowiek myśli o sobie, a tym co sadza o nim inni. Technika polifoniczna Dostojewskiego- o bohaterze mówią inni.
Narrator jest bardzo ważny, bo to on wprowadza nas w świat powieści i oprowadza po nim. Nie tylko opisuje fakty, ale wnika tez w myśli bohaterów (mowa pozornie zależna).
Narrator unika autorytatywnego wypowiadania sadu o przedstawionej rzeczywistości, chętniej przytacza komentarze innych postaci
Narracja jest retrospektywna i achronologiczna. Nałkowska wspomina o jakimś fakcie, by rozwinąć go dużo dalej. Czas akcji to cale życie bohaterów.

„Przedwiośnie”
Żeromski zrezygnował z uprzywilejowanej roli narratora, sprawującego piecze nad światem powieściowych zdarzeń, potraktował jako równorzędne różne, często przeciwne punkty widzenia, dopuścił do głosu wielu ludzi. Mamy wiec podwójną perspektywę narracyjną: narrator wszechwiedzący często ustępuje miejsca narratorowi personalnemu, który staje na stanowisku Cezarego lub jego matki, przyjmując ich sposób widzenia. Narracja zmienia się w różnych częściach powieści. Z początku jest to relacja pobieżna, skrótowa, jakby reporterska; potem mamy do czynienia z epicka opowieści o życiu polskiej wsi, barwna i pełna ciekawych obserwacji, przy końcu zaś dominuje dialog i dysputy polityczne

Mit dzieciństwa
„Sklepy cynamonowe”
Ujawnia się w czasie wędrówki chłopca po mieście. Poddaje się marzeniom i to uwalnia go od miasta. Wiosna nakłada się z zima, wiec czas jest odrealniony, czas marzeń. Koń zamienia się w konika na biegunach- uciekanie w bezpieczny świat dzieciństwa, gdzie nie ma nieszczęść. Powrót do dzieciństwa chroni go przed zmanierowana codzienności. Pozwala mu także odnaleźć samego siebie (poprzez wędrówkę po mieście). Uprzytamnia sobie piękno przeszłości i tandetę współczesności, jest wyalienowany
sklep jest dla chłopca mistyczny, bo patrzy na niego z perspektywy czasu.

„Ferdydurke”
Dominacja dorosłych, narzucanie opinii, ingerencja w osobowość.
Nauczyciele są nudni i ułomni, nie potrafią niczym zainteresować ucznia. Szkoła ogranicza, nie pozwala się rozwinąć, tłumi indywidualizm i narzuca schematy. Prowadzi do zdziecinnienia uczniów.

„Przedwiośnie”
Jest to cudowne beztroskie życie rodzinne, pełne troskliwości rodziców

„Granica”

3.Galeria postaci kobiecych w powieści

„Granica”
Justyna Bogutówna
prosta, wiejska dziewczyna, córka kucharki pracującej u Ziembiewiczów; ma romans z Zenonem, jednak kiedy zachodzi w ciążę, ten pozostawia ją własnemu losowi, ofiarując jedynie pomoc finansową. W głębokiej depresji oblewa Zenona kwasem, przez co on traci wzrok

Elżbieta Ziembiewiczowa,
z domu Biecka – pochodząca z ustosunkowanej i dość zamożnej rodziny żona Zenona i matka jego syna – Waleriana. Wrażliwa na ludzka krzywdę pomaga Justynie, stara się wspierać męża, choć nie wszystko w jego postawie akceptuje. Jej losy zaczęły się komplikować, gdy postanowiła wybaczyć Zenonowi, jeszcze wtedy swojemu narzeczonemu, zdradę. Postąpiła według rady swojej matki, która twierdziła, że każdy będzie ją zdradzał, więc skoro już ma Zenona, to niech trwa przy nim. Elżbieta żyła w obłudnym, nieszczerym świecie i nie próbowała zrobić nic, żeby go zmienić

Cecylia Kolichowska
zamożna właścicielka kamienicy, ciotka Elżbiety Bieckiej. Boleśnie znosi swoją samotność i starość

„Przedwiośnie”
Jadwiga Baryka
Tęskni za polską, nigdy się nie zrusyfikowała, nie zna języka. Stale wraca myślami do Siedlec gdzie zostawiła ukochanego Gajowca. Nie wierzy w rewolucje, chce ukryć przed nią skarby rodzinne. Zmuszana jest do pracy i umiera. Rewolucjoniści zabierają jej cala biżuterię wkładając do grobu.

„Mistrz i Małgorzata”
Małgorzata
Sens życia odnajduje dopiero, gdy spotyka Mistrza, jedyna miłość swojego życia
Rezygnuje ze swojej złotej klatki dla tej miłości, ponieważ jest ona prawdziwa wartością
Największą tragedia jest utrata mistrza i zgadza się zostać gospodynią na balu Wolanda. Wtedy uświadamia sobie, ze jest wolna – lot nad Moskwą. Zemści się na krytykach
Na balu wstawia się za Friedą u Wolanda. Rezygnuje z własnego dobra na rzecz kogoś kogo nie zna, ale komu to obiecała
Jej odwaga, wiara i miłość, a także duma sprawia, ze Woland im pomorze i ofiaruje wiekuisty spokój

4.Groteska w poezji i prozie, koniecznie „Bal w operze”

Groteska jako kategoria estetyczna do XVIII wieku funkcjonuje jedynie w sztuce. Wywodzi się z rysunków na ścianach grot. W literaturze pojawiła się w okresie romantyzmu. Jest to nagła deformacja świata przedstawionego, a potem akcja toczy się zupełnie normalnie, jakby nic dziwnego się nie wydarzyło.

„Ferdydurke”
Pimka odnosi się do 30 letniego Józia jak do nastolatka i prowadzi go do szkoły. Nikt nie zauważa, ze Józio nie jest dzieckiem.

„Proces”
Scena aresztowania podobna do początku „Ferdydurke”. Aresztowanie, bez powodu, deformuje rzeczywistość. Groteskowa jest także scena w rupieciarni.

„Bal w operze”
Technokracja i ośmieszenie elit
Jest to satyra polityczna., napisana w 1936 roku. Jest wyrazem zawodu rzeczywistością, rozwiały się marzenia liberalnej inteligencji oraz narastania nastrojów antysemickich i nacjonalistycznych.
Tuwim symultanicznie (zdarzenia dzieją się równocześnie) ukazał obraz 1 warszawskiej nocy: bal zapijaczonej elity na tle chaosu wszystkich dziedzin publicznego życia. Całość pokazana jest w ruchu, groteskowo, dynamicznie, co potęguje wrażenie szybko nadchodzącego kryzysu.

„Sklepy cynamonowe”
świat przedstawiony przez Schulza jest światem groteskowym. Groteska ogrania wszystko: charakterystyki postaci, wewnętrzną strukturę wydarzeń, budowę świata. Groteska jest wewnętrznie sprzeczna, składa się z kontrastów. U odbiorcy budzi to zarówno lek jak i rozbawienie.. Skłania do zadumy nad potwornością świata i odnalezieniem siebie wśród postaci.
Groteskowa jest przemiana ojca narratora w ptaka

5.Egzystencjalne zagubienie jednostki np. Gombrowicz, Kafka, Schulz, Bułhakow

„Proces” Kafki
Bohater ma 30 lat, pracuje w banku, ma szanse na awans. W mieście zapomina o swoich korzeniach, nie lubi wuja z prowincji i nie kontaktuje się z kuzynka. Nie ma tez przyjaciół, jedynie kolegów z pracy, często zapraszany jest do szefa na obiad. Mieszkanie wynajmuje i jest tam traktowany jak w hotelu. Nie ma żadnych związków emocjonalnych z ludźmi. Każdy jego tydzień jest taki sam. Niczym się nie interesuje, nastawiony jest na konsumpcje. Nie znamy jego nazwiska, a wiec może być każdym przeciętnym obywatelem państwa, nie można mu nic zarzucić. Proces nie może mieć wiec wymiaru karnego. Nie wiemy, o co jest oskarżony. Nie można liczyć na sprawiedliwość (alegoria na obrazie u Totorelliego- sędzia jest sakralizowany, a sprawiedliwość utożsamiana ze zwycięstwem). Na obronę także nie może liczyć. Instytucje się alienują, przestają spełniać swoje funkcje, podporządkowują sobie jednostkę.
Józef K. nie zastanawia się nad sobą, nie zadaje sobie pytania, szuka błędów w sadzie. Przed sama śmiercią zamiast żałować, nadal myli o tym, co jeszcze mógł zdziałać.

„Mistrz i Małgorzata” Bułhakowa
Nie ma wolnego pisarstwa. Członkowie mosolitu musza pisać pod system. Bez legitymacji organizacji nie ma pisarza. Wydawnictwa są zcentralizowane.
Mistrz chciał opowiedzieć o prawdzie w swojej powieści, ale dla takiego utworu nie było miejsca w ówczesnym świecie. Uważa, ze przegrał, pali swoja powieść.
Małgorzata dla mistrza rezygnuje ze swojej złotej klatki i dostatniego życia. Kiedy traci ukochanego jest gotowa na wszystko by go odzyskać. Dlatego godzi się zostać gospodynią u szatana.

„Ferdydurke”
Profesor Pimka odnosi się do 30-letniego Józia jak do nastolatka i prowadzi go do szkoły. Nikt nie zauważa, że Józio nie jest dzieckiem, że nie pasuje do innych uczniów. Nikt nie widzi w tym nic niezwykłego, jedynie sam Józio ma jakieś obiekcje. Niezależnie od tego gdzie się znajduje, czy w szkole, czy w domu Młodziaków, czy w ziemiańskim dworku Hurleckich, Józio nie ma szans, żeby wyrazić samego siebie – cały czas są mu narzucane jakieś formy (Forma ucznia, Forma staroświeckiego chłopca /którą narzuca mu Zuta/, Forma kochanka /narzucona przez ucieczkę z Zosią/), którym on się poddaje.

„Sklepy cynamonowe”
Akcja utworu dzieje się „w trzynastym, nadliczbowym niejako i fałszywym miesiącu, na marginesie czasu, na bocznych jego torach”. Ojciec – tradycjonalista, strażnik surowych norm etycznych, wzór kupieckiej solidności i skrupulatności – jest patronem czasu, który odchodzi w przeszłość. Narrator ma świadomość, że świat Ojca manifestującego jadowitą nienawiść do tego, co nowe i niewybredne, musi jednak skapitulować w walce z nowoczesnym, choć tandetnym komercjalizmem. Widząc klęskę Ojca tak wobec manekinów z ulicy Krokodyli, jak i wobec hołdującej praktycyzmowi Adeli próbuje poszukiwać dla siebie sposobów wyjścia poza szarość życia, jaką niesie za sobą chaos XX wieku. Kompensacją wobec nowoczesnej, tandetnej rzeczywistości stają się wykreowane poetyckie światy rodem ze snu i fantazji. Od szarości życia, które nie jest w stanie niczym zafrapować człowieka – jeszcze nie manekina – bohater ucieka w mitologię dzieciństwa, w przestrzeń raju utraconego, w świat wykreowany przez tęsknotę za czymś niezwykłym.

6.Motywy katastroficzne w liryce i epice

„Bal w operze” Tuwima
Utwór zaczyna się i kończy nawiązaniem do Ewangelii św. Jana
Można w nim wyróżnić 4 kręgi:
Miasta
Wsi, życia na prowincji
Uniwersalizujący (pieniądze)
Kosmiczny

W kręgu kosmicznym przedstawiony jest zodiak, nad którym władzę przejmuje małpa i zaczyna się bawić ludźmi i światem
Miasto jest miejscem upadku cywilizacji i rządów pieniądza (Spengler). Wieś natomiast jest przedstawiona jako sielskie miejsce, idylla (nawiązania do Roussou)
Współczesny diabeł ma oblicze banków i finansjery

W kręgu uniwersalistycznym miasto urasta do symbolu całego świata. Porównane jest do Babilonu, miasta rozpusty i dekompozycji klasy społecznej.

W części IV elita bawi się, ale wcale nie elegancko i kulturalnie – dekompozycja klasy społecznej.
W części X archikrator (=diabeł) umożliwia objawienie się ludzkich instynktów urządzając bal. W „Objawieniu św. Jana”, gdy zaczyna się sąd nad ludzkością dochodzi do walki między Dobrem a Złem pod Armagedonem, w której biorą udział ludzi żywi i zmartwychwstali i po której władzę nad światem przejmuje szatan – w „Balu w operze” – „Diabli biorą”. Na końcu na świni jedzie naga kobieta, która symbolizuje rozpustę.

„Żal” Czechowicza
Podmiot liryczny wędruje po mieście idzie tam gdzie jest troska i cierpienie ludzkie. Jest homo viatorem. Jest starszym człowiekiem – ma siwe włosy. Idzie tam, gdzie jest troska i cierpienie ludzkie (np. pogromy żydowskie – „roztrzaskane szybki synagog”). „Ryk głodnych ludów” – chcą krwi – motyw apokalipsy oczekiwanej – zbliża się wojna, która będzie rzezią („czerwony udój”); ci, którzy ocaleją, będą musieli zadać sobie nawzajem pytanie, kim są, skoro coś takiego zrobili (W Biblii ocaleli dobrzy ludzie, tu – przypadkowi). Podmiot liryczny utożsamia się ze wszystkimi („Dziady 3”).

„Roki” Miłosza
Roki to staropolskie prawo zwyczajowe. Szlachcic miał obowiązek stawić się na rozprawę, ale były przyczyny przez które mógł nie przybyć. Był to jednak wyrok tylko odroczony, bo jest nieunikniony.
Podmiot liryczny czuje katastrofę, mówi mu o tym ziemia i przyroda.
Jest to wyobrażenie podmiotu lirycznego, przeżywa to w swojej wyobraźni – motyw oniryczny. Zaczyna się eschatologicznie – dym, umarła ziemia i bestia wychodząca z mórz. II zwrotka to zwrot do adresata, do tego, kto ocalał i nienawidzi teraz ziem, którą jeszcze niedawno kochał. Ocalony musi uciekać, apokalipsa trwa, kręcą się szprychy koła czasu. Ocalony zginie.
Jest to wyobrażenie podmiotu lirycznego, przezywa to w swojej wyobraźni- motyw oniryczny

„Koniec świata” Gałczyńskiego
Pandafilanda jest prorokiem zwiastującym koniec świata. Nikt go jednak nie słucha i uznaje się, ze jest wariatem, który chce wszystkich skompromitować. Prorok powinien być natchniony, Pandafilanda nie jest – cały czas coś sprawdza, oblicza, nie jest pewny.
Koniec świata o godz. 18 rozpoczyna się od pękania luster (lustro ma formułę magiczna – pokazuje prawdę; pękające lustro = zmiana rzeczywistości) i świętych uciekających do nieba.
W Biblii szatan objawia się jako bestia, tu jako Astralnym Potworem, który zjada lekarstwa ludziom, którzy nie chcą umierać. Przekupki o końcu świata mówią jak o kolejnej plotce, jest on dla nich wiarygodny, bo napisano o nim w gazecie. Ludzie nie zmieniają się w obliczu apokalipsy, nie wpływa on na nich. Postanawiają urządzić protest przeciwko końcowi świata. Koniec świata robi się na złość – oddziela się od ingerencji boskiej. Jednoczą się w nim wszyscy, razem sprzeciwiają się woli boskiej.

„Szewcy” Witkacego
Nacjonalizm już się zdezaktualizował, naród przestał być wartością. Ludzkość dąży do samounicestwienia poprzez rewolucje: faszystowskie, komunistyczne i technokratyczne.
Szewcy dążą do tego by mieć więcej i więcej, po rewolucji komunistycznej nie ma już w nich dążeń metafizycznych.
Gębon Kuczymorda prowadzi do rewolucji faszystowskiej, a tak naprawdę do absurdu
Hiperrobociarz przewodzi rewolucji technokratycznej. Władza staje się anonimowa, uniformizacja życia.
Nowe społeczeństwo nie ma sztuki, religii, jest kontrolowane, nie pragnie wolności.

Rewolucja permanentna którą przedstawia Witkacy prowadzi do państwa totalitarnego

7.Spełnione nieistnienie Leśmiana

W 20-leciu międzywojennym każdy młody człowiek układający wiersze musiał należeć do grupy twórczej czy określonego kierunku artystycznego. Poetą poza wszelkimi prądami, grupami i manifestami okazał się Bolesław Leśmian (1878-1937). Debiutował co prawda jeszcze w okresie Młodej Polski, zbiorem wierszy „Sad rozstajny” (1912), ale większy rozgłos zyskał w dwudziestoleciu, po opublikowaniu kolejnych tomów poetyckich – „Łąka” (1920), „Napój cienisty” (1936). Pozostawał pod wpływem filozofii Bergsona, głoszącej witalizm i prymat intuicji nad rozumem. Świat, będący wynikiem walki bezwładnej materii i twórczego ducha, wymyka się racjonalnym kategoriom, jest przypadkowy i chaotyczny, trudny do przeniknięcia, dlatego tyle w twórczości Leśmiana akcentów metafizycznych i fantastycznych – zagubiony w zmiennym świecie człowiek szuka wartości trwałych i ostatecznych. Choćby w miłości, czego dowodem jest mistrzowski erotyk „W malinowym chruśniaku” – miłość pozwala się zatrzymać, zastanowić, odnaleźć w kontemplowaniu drugiej osoby. Akt miłosny dzieje się tu na tle natury, życzliwego obserwatora i mimowolnego uczestnika zdarzenia; wraca w tym wierszu motyw Arkadii

8.Arkadia utracona w epice i liryce

„Przedwiośnie”
obraz szklanych domów pojawia się w pierwszej części powieści i spełnia bardzo istotną funkcję. Wprowadza utwór w przestrzeń mitu. Podobnie jak w oświeceniowych powieściach, na zasadzie kontrastu uzmysławia przepaść, jaka dzieli rzeczywistość od ideału. Opowieść ojca o szklanych domach kreuje świat utopii osiągniętej dzięki rewolucji naukowo-technicznej. Jest to więc arkadia nowoczesna określona przez wynalazki. Pierwsze zderzenie Cezarego z polską rzeczywistością burzy mit szklanych domów. Zamiast kryształowej cywilizacji bohater zobaczył odrażający, brudny świat.

„Folwark zwierzęcy”
Nadzieje na idealny świat, bez głównego wroga zwierząt – człowieka, bez uzd, obroży, łańcuchów i batów, szybko runęły. Okazało się, że władza i siła tak samo wpływają zarówno na ludzi, jak i na zwierzęta.

Wierzyński „Ojczyzna chochołów”
Pierwsze dziesięć lat dwudziestolecia międzywojennego, zaraz po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, to lata odbudowywania kraju, lata nowych szans, nadziei na inne niż dotychczas, lepsze życie, szczęśliwą przyszłość. Ludzie byli pełni nadziei, że coś się wreszcie zmieni, że będą mogli wziąć los w swoje ręce i działać dla dobra kraju. Nadzieje na wspaniały kraj, wolny, niezależny, silny i potężny upadły jednak bardzo szybko. Okazało się, że Polacy nie potrafią po tak wielu latach niewoli odnaleźć się w wolnym kraju. Nie potrafią dbać o dobro kraju, a jedynie o własne interesy. Tytuł oznacza ludzi niezdolnych do działania (nawiązanie do „Wesela”). Naród nie uczy się na błędach. Z jednej strony mamy sarmatyzm, a z drugiej „Mazurka Dąbrowskiego”. Kraj buduje się z mitów przeszłości i dawnych bohaterów. Wolność polska jest tragiczna, bo Polacy nie potrafią stworzyć państwa i musi ono tworzyć się samo.

9.Codzienność i jej rola w literaturze

Znaczny przeskok techniczny wprowadza nowe tematy do literatury:
technika (samoloty, kino, elektryczność, radio, telegraf – początek „wielkiej kariery”, wcześniej były znane, ale nie tak szeroko rozpowszechnione)
urbanizacja
praca w fabryce
człowiek który dominuje nad techniką i przestrzenią
Poeci zachłysnęli się (nie po raz pierwszy z resztą) możliwościami ludzkimi – na przykład samolot dawał wrażenie panowania nad przestrzenią. Pozostawała jednak obawa przed upadkiem (pamięta się postać Ikara).

„Ciotka Helena: T.S. Eliot
Śmierć ciotki taka jak każda inna, nic nie zmienia, świat się od tego nie wali – nastąpiła żałoba;
Teraz, kiedy umarła, zamilkło niebo,
Uciszyły się na ulicy sąsiednie domy.
Zasunięto żaluzje i wytarł nogi pogrzebowy przedsiębiorca: był świadomy,
Że i przedtem zdarzały się podobne rzeczy.
Smutne zdarzenie nie zmienia niczego w codzienności;
I lokaj zasiadł na dużym stole
Trzymając na kolanach drugą pokojową –
Tak zawsze akuratną, gdy żyła jej pani.

„Kartofle” J. Tuwim
Pochwała codzienności i prostoty
Kartofel z ogniska opisany jako coś najwspanialszego, przywołujący wspomnienia beztroskiego dzieciństwa

„Mieszkańcy” Tuwim
Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach
Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.
Codzienność, masa ludzka, każdy dzień – wszystkie dni
karmieni papką informacji, mają te same obawy, te same pragnienia

„XX wiek” S. Młodożeniec

Codzienność opisana jest również w dziennikach pisanych nagminnie w tamtym okresie: Dąbrowska, Wat, etc.

10.Miasto jako nowa przestrzeń znacząca

Tuwim „Wiosna. Dytyramb”
Bohaterem wiersza jest tłum, który z wiosna wylega na ulice, ale także do parków, by poddać się elementarnym instynktom.
- Charakteryzując tłum poeta używa szeregu wulgaryzmów: psiekrwie, gnój miasta, potwór porubczy
zwraca uwagę przede wszystkim na biologizm tłumu i na jego rozbuchane popędy seksualne
Nie przedstawia nic co można by nazwać moralnym albo ludzkim. Pokazuje zwyrodnienie

„Mieszkania” Tuwima
Motyw strasznego mieszczanina

„Ulica krokodyli”
klient jest bezosobowy, sklepy są jak magazyny, subiekci są natrętni
Pokazana jest dzielnica rozpusty która przychodzi razem z nowoczesnością i rozwojem.
Miasto jest tandetne, oparte na pozorach. Tramwaje są z papieru, popychane przez tragarzy, pociąg przychodzi kiedy chce i staje gdzie chce. Wraz z nowoczesnością przychodzi chaos i zakłamanie życia- tylko to potrafi stworzyć człowiek współczesny. Dzielnica jest doczepiona do miasta, inni mieszkańcy się tam nie zapuszczają

„Sklepy cynamonowe”
Miasto staje się labiryntem. Jest to labirynt manierystyczny; ma wyjście i wejście

„Mistrz i Małgorzata”
Moskwa, lata 30. często jeżdżą karetki- wożą więźniów, ludzie znikają. Miasto jest świetnie osadzone w realiach, ludzie przyzwyczajają się do sowieckiego reżimu i traktują jako normę wszelkie wypaczenia. Woland patrząc na Moskwę jest smutny, bo widzi ludzi skrzywionych przez system. Jest zniesmaczony tym co zobaczył w teatrze. Totalitaryzm jest gorszy niż sam szatan.
Normalne warunki życia są dostępne tylko dla wybranych np. z Mossolitu. W kamienicy na Sadowej kwitnie łapówkarstwo, donosicielstwo, wszyscy chcą zając puste mieszkanie.

„Proces”
Nie wiemy co to za miasto, prototypem jest Praga. Na ulicy K. czuje się osaczony i śledzony. Sady umieszczone są na strychach w małych klitkach, wydaje się, ze łączą się ze sobą. Człowiek żyjący w takim mieście podlega wykorzenieniu, gubi swój humanizm, zapomina o byciu człowiekiem. Przestaje szukać wartości i zadawać pytania.

„Bal w operze”
patrz pytanie 6

11.Poetyka oniryczna i jej źródła, z uwzględnieniem Trenów, Dziadów, Wesela itp.

Tren IX lub Sen
Pogodzenie się ze śmiercią, uspokojenie się. Kochanowski po kryzysie humanisty widzi swoja matkę, która tłumaczy mu gdzie jest Urszula, wraca do humanizmu i idei renesansu. Jest to mistyczna przemiana, objawienie we śnie.

Dziady III
sen senatora – Scena VI
Sen pokazuje marzenia i obawy bohatera, zanim jeszcze zostanie wprowadzony do akcji. Pokazuje jak zachowuje się senator w sytuacji gdy ma łaskę u cara i gdy jej nie ma. Zrobi wszystko dla sławy. Jego dusza jest opętana przez diabla, który się jednak nie ujawni, bo boi się, ze senator mógłby się nawrócić.

Scena ta zawiera obraz stosunków panujących w XIX-wiecznej Rosji, Mickiewicz demaskuje służalstwo, serwilizm i podłość carskich urzędników. Nowosilcow zasypia, we śnie jest dręczony przez stojące przy jego łóżku diabły. Mimo iż czarty wiedzą, że dusza Senatora należy już do piekła, postanawiają zabawić się nieco jego kosztem. Nasyłają więc na śpiącego koszmarny sen. Najpierw Senator śni o sobie jako o zauszniku cara. Otacza go łaska tyrana, otrzymuje ordery, pieniądze. Przybywa na carski dwór, wszyscy mu się kłaniają, podziwiają, boją się go... nagle następuje niespodziewany zwrot – kapryśny car przestaje obdarzać Nowosilcowa łaską. W jednej chwili Senator, pozbawiony łask władcy, staje się nikim. Ci, którzy przed momentem płaszczyli się przed nim i kłaniali w pas, teraz drwią sobie z niego. Dusza Nowosilcowa dręczona jest w ten sposób aż do świtu, czyli do czasu, gdy powróci do ciała, określanego przez diabły jako „brudna psiarnia”.

sen Ewy – Scena IV (Dom wiejski pode Lwowem – Widzenie Ewy)
Akcja tej sceny został przeniesiona do wiejskiego domu pod Lwowem. Młoda dziewczyna, Ewa, modli się za prześladowaną przez cara i osadzoną w więzieniu młodzież polską. Odmawia też modlitwę za poetę, którego wiersze czytała (najprawdopodobniej za Konrada). Kiedy dziewczyna usypia, ma widzenie. Spostrzega siebie, zdobiącą kwiatami obrazek Matki Boskiej. Maria bierze wianek w ręce i podaje Jezusowi, który z uśmiechem obsypuje kwiatami Ewę. Jeden z kwiatów, różą, żyje i skarży się, że została „wyjęta z rodzinnej trawki” (aluzja do młodzieży w więzieniach). Ale ta ofiara jest niezbędna – róża została przecież zerwana dla uwieńczenia skroni Matki Boskiej.

Wesele
Akcja dramatu toczy się przez jedna noc, cały czas rozbrzmiewa muzyka. Już didaskalia mówią, ze może wydarzyć się cos niezwykłego. Opis ten tworzy klimat tajemnicy. Zapowiada zjawiska z pogranicza jawy i snu. Spotkanie 2 światów, wsi i miasta, jest pełne nieufności. W II akcie pojawiają się postacie z pogranicza jawy i snu. Pierwszy jest Chochoł zaproszony przez państwa młodych, zachęconych przez Rachele. Potem pojawiają się osoby symbolizujące tragiczna przeszłość- hetman Branicki upadek Polski) i Szela (rabacja). poeta widzi Zawisze- symbol utraconej dumy narodowej. Stanczyk, symbolizuje mądrość i troskę o kraj. Wernyhora, ukraiński lirnik, przywołuje pamięć wielkiego czynu narodowego. Z jego słów wynika konieczność czynu narodowego. Zaczynają się przygotowania. Jednak Gospodarz zrzuca swój obowiązek na Jaśka.
W III akcie wracamy w krąg gości, którzy są coraz bardziej pijani i wizyta widm zaczyna się w ich pamięci zacierać. Noc nie kończy się wiec pojednaniem. Polacy nie potrafią się tez zorganizować.

W rzeczywistości onirycznej można sobie pozwolić na więcej, lepiej przedstawić bohatera, beletryzacja

„Proces”
Powieść może być interpretowana jako sen.

„Ballada z tamtej strony” Czechowicza
podmiotem lirycznym jest sam autor. Oniryzm- zmarł i leży w trumnie. W życiu ma się różne koncepcje tego co jest śmierci, kiedy on już umarł nic już nie wie. Sen jest zapowiedzią śmierci. Śmierć sprawia tylko, ze się umiera, nie może zagwarantować nieba.

„Żal” Czechowicza
patrz pytanie 6
„Roki” Miłosza
patrz pytanie 6

Elementem onirycznym jest psychika Justyny w „Granicy”

12.Młodzi i ich cele życiowe, drogi do osiągnięcia szczęścia

Cezary Baryka
Pochodził z polskiej rodziny, ale urodził się w Rosji i tam przeżył lata swojego dojrzewania i kształtowania. Był oderwany od kultury polskiej i trudno się dziwić ze bliższa była mu Rosja. Największy wpływ na Barykę miała rewolucja, z która sympatyzował. Uczestniczył w licznych wiecach i wierzył, ze racja jest po stronie rewolucjonistów. Nie zauważył jej okrucieństwa, do chwili śmierci matki i pracy przy grzebaniu trupów
Nie zapomniał o ideałach rewolucji, ale dal się namówić na powrót do polski. W czasie drogi słuchał od ojca o szklanych domach. Wyobrażał sobie Polskę jako kraj idealny. W ojczyźnie dal się ponieść fali patriotyzmu i wziął udział w wojnie z Rosją. Rozczarowuje się komunizmem i zwraca ku Polakom, zaprzyjaźnia z Hipolitem Wielosławskim. W Nawłoci odnajduje „Polskę w miniaturze”. Ten obraz upadnie jednak w czasie jego pobytu w Chłodku. Widzi nędze i niesprawiedliwość. Po powrocie do Warszawy musi wybierać miedzy wizja Gajowca, a Lulka. Jego udział w marszu na Belweder jest wyrazem niezadowolenia i rozczarowanie tym, co znalazł w Polsce
Losy Baryki są uogólnieniem doświadczeń młodego pokolenia, które właśnie wola o idee, a także domaga się zmian

Zenon Ziembiewicz z „Granicy”
Na początku powieści:
Młody idealista o lewicowych poglądach
Wrażliwy na krzywdę innych
Pogardza dorobkiewiczami
Gardzi swoim ojcem, który nieustannie zdradza matkę, ale także matka, która przymyka na to oko
Chce uciec od taki życia, schematu boleborzanskiego
Marzy mu się kariera, w której nie zatrąciłby swojej indywidualności
Marzy o Elżbiecie, z która mógłby stworzyć prawdziwy dom, a nie taki jak w Boelborzy

Tymczasem:
Jeszcze przed powrotem do Paryża nawiązuje romans z Justyna
Uważa, ze Justyna w niczym nie przypomina kochanek ojca, chłopek, którymi gardzi
Kiedy jest już żonaty nadal romansuje z Justyną, ale nie widzi podobieństwa z poczynaniami ojca.
Od Elżbiety wymaga wyrozumiałości (takiej jak jego matki)
W pracy w miejscowej gazecie układy szefa (Ciechlinskiego) wymagają od niego postawy konformistycznej
Jako prezydent wyraża milczącą zgodę na strzelanie do robotników

„Wiosna”
patrz pytanie 8