Polityka zagraniczna Jagiellonów.

Polityka zagraniczna Jagiellonów w latach 1447-1572


W 1447r., po trwającym 3 lata bezkrólewiu, na tron polski wstąpił dotychczasowy wielki książę litewski Kazimierz. Polska znajdowała się w korzystnej sytuacji międzynarodowej. Czesi i Węgrzy uwikłani byli w spory dynastyczne. Zakon Krzyżacki nie zagrażał Polsce po pokoju brzeskim w 1435r.
W 1448r. Zawarto traktat z Moskwą. Do roku 1454 trwały liczne konflikty wewnętrzne, głównie z kardynałem Oleśnickim.
W 1454r. Kazimierz poślubił Elżbietę Habsburżankę („matkę królów”). Podczas uroczystości zaślubin 10.02.1454r. delegacja miast pruskich pod przewodnictwem Jana Bażyńskiego złożyła petycję do króla polskiego o objęcie zwierzchnictwa nad Prusami. Nota ta została ułożona przez powstały w 1440r. Związek Pruski mający na celu obronę interesów stanów pruskich przed samowolą Krzyżaków. W 1453r. został potępiony przez cesarza Fryderyka III i ekskomunikowany przez papieża Kaliksta III. 06.03.1454r. kancelaria królewska oficjalnie wypowiedziała wojnę Zakonowi, wystawiając dokument potwierdzający inkorporację Prus do Polski. Toruń, Elbląg i Królewiec złożyły królowi polskiemu przysięgę wierności. Pierwsze starcie nastąpiło 18.09.1454r. pod Chojnicami. Polacy posiadający dwukrotną przewagę ponieśli całkowitą klęskę. Król musiał uciekać z pola walki. Ofensywa krzyżacka sięgnęła w głąb Wiekopolski. Powstrzymana została dopiero pod Opokami. Do końca 1455r. Krzyżacy odzyskali większość ziem. Polacy zmuszeni zostali do przyjęcia pośrednictwa elektora brandenburskiego Fryderyka II. Rozmowy w Pieniążkowicach zakończyły się niepowodzeniem. Krzyżacy licząc na pomoc Czech i Danii przystąpili do walki. W 1456r. flota gdańska odniosła zwycięstwo nad połączonymi siłami krzyżackimi i duńskimi koło wyspy Bornholm. Z rąk wojsk najemnych wykupione zostały Malbork, Tczew i Iława. W 1457r. Kazimierz Jagiellończyk wjechał do stolicy państwa zakonnego. Wyczerpane walką strony podpisały rozejm w Prabutach, trwający od X 1458 do VII 1459r. Podjęto również rozmowy w Chełmie, zakończone fiaskiem pomimo nacisków papieża. Po niepowodzeniach w roku 1460 król rozpuścił pospolite ruszenie i zaciągną wojska najemne. Dzięki temu posunięciu Piotr Dunin odniósł zwycięstwo pod Świeciem 17.09.1462r. Na prośbę Krzyżaków pośrednikiem w rozmowach pokojowych został król czeski Jerzy z Podiebradu. Sprzyjał on Polakom. Podczas zjazdu w Głogowie zrzekł się praw do księstw nadgranicznych i zawarł sojusz z Polską. W tej sytuacji Kazimierz zerwał negocjacje z Zakonem. W roku 1463 flota polska odniosła dwa znaczne zwycięstwa koło Elbląga i na Zalewie Wiślanym. W 1464r. Polacy zdobyli Gniew Puck i Działdowo. W 1465r. padły Chojnice i Zakon znalazł się w beznadziejnej sytuacji. W celu zakończenia wojny przybył do Polski wysłannik papieski Rudolf z Rudesheim. Trwającą 13 lat wojnę zakończył pokój w Toruniu, podpisany 19.10.1466r.
W wyniku wojny do Polski zostały przyłączone Prusy Królewskie(ziemia michałowska, Pomorze Gdańskie, Żuławy z Malborkiem, Elbląg, Tolkmicko i Dzierzgoń) oraz biskupstwo warmińskie. Z pozostałych ziem państwa krzyżackiego utworzono lenno polskie ze stolicą w Królewcu. Pierwszy hołd lenny złożył 19.10.1466r. Ludwik von Erlichshausen. Pokój nie określał dokładnie stopnia zależności Zakonu od Polski. Dzięki niemu Polska uzyskała dostęp do Bałtyku, co otworzyło nowe możliwości przed polską gospodarką.
Wojna 13-letnia była okresem szczególnej aktywności polskiej dyplomacji. Wyprawiono wtedy 61 poselstw. Głównym celem tych zabiegów było pozyskanie opinii europejskiej.
W roku 1471 zmarł Jerzy z Podiebradu. Czeski sejm elekcyjny w Kutnej Horze obrał następcą syna Kazimierza Jagiellończyka – Władysława. O koronę czeską ubiegał się również popierany przez katolików i papieża władca Węgier Maciej Korwin. Kazimierz udzielił zbrojnego poparcia synowi. Toczona ze zmiennym powodzeniem wojna zakończyła się w 1479r. , pokojem w Ołomuńcu. Korwin zrzekał się korony czeskiej.
Zaangażowanie Polski w konflikt z Zakonem i Korwinem wykorzystał książę moskiewski Iwan III. Zhołdował Nowogród Wielki(1471) i zawarł sojusz z Mołdawią(1482) wymierzony przeciwko Polsce. Dokonał kilku najazdów na ziemie litewskie. Król polski starał się zorganizować dywersyjny atak Złotej Ordy. Nie przyniosło to jednak efektów. W 1482r. Tatarzy krymscy uderzyli na Kijowszczyznę. Atak Polaków na Moskwę został uniemożliwiony przez sprzymierzenie się Iwana z Korwinem. Pojawiło się również nowe zagrożenie.
W 1484r. Turcy przekroczyli Dunaj i zajęli dwie czarnomorskie twierdze: Białogród i Kilię, odcinając Polskę i Litwę od handlu czarnomorskiego. Sejm piotrkowski uchwalił powszechny pobór i w VI 1485r. król na czele 20 – tysięcznej armii ruszył do Mołdawii. Nie zdobył utraconych portów. Uzależnił ponownie Mołdawię. Próbował utworzyć ligę antyturecką. Wysyłał poselstwa do Wiednia i Wenecji. Nie przyniosło to oczekiwanych rezultatów. W tej sytuacji do Mołdawii ruszyła kolejna ekspedycja pod wodzą Jana Olbrachta. Po drodze rozbiła znaczne siły tatarskie. Zmusiło to Turcję do podpisania dwuletniego rozejmu w 1489r.
W 1490r. zmarł Maciej Korwin. Możnowładcy węgierscy chcieli oddać tron Władysławowi – królowi Czech. Kazimierz wolał elekcję Jana Olbrachta.
W wyniku wojny przeforsowana została decyzja Węgrów. W 1491r. Władysław został królem Węgier.
Ostatni rok życia Kazimierz Jagiellończyk spędził na przygotowaniach do wojny z Moskwą. Umarł 07.06.1492r.
Nowym władcą został Jan Olbracht. Rządy rozpoczął od podpisania układu o przyjaźni z bratem – Władysławem. Za jego panowania Litwa uzyskała znaczną swobodę pod władaniem Aleksandra. Na nią spadł główny ciężar zmagań z Moskwą.
W 1495r. Jan Olbracht wykorzystał śmierć księcia Janusza II i przyłączył do Korony Płock. 21.09.1495r. za 80 tys. zł. węgierskich kupił księstwo oświęcimskie.
Głównym celem polityki Olbrachta było zahamowanie wzrostu potęgi Habsburgów i obrona przed Turcją. W 1487r. ruszyła wielka wyprawa do Mołdawii(50 tys. rycerzy). W wyniku zdrady hospodara Stefana poniosła ona klęskę. Walki z Turcją zakończył rozejm w 1500r.
W 1499r. Władysław odebrał Polsce Głogów i część Śląska. Jan Olbracht zmarł 17.06.1501r.
Następcą został Aleksander. Większą część swoich rządów spędził na Litwie, uwikłanej w spory z Moskwą zakończone rozejmem w 1503r.(Litwa utraciła ¼ ziem ruskich). W 1502r. przedłużył rozejm z Turcją. Nie zdołał zmusić Fryderyka Saskiego(mistrza krzyżackiego) do złożenia hołdu. Powierzenie rządów państwem senatowi doprowadziło Polskę do ruiny finansowej i niemocy militarnej. Wykorzystał to hospodar mołdawski Stefan, zajmując na krótko Pokucie. Aleksander był przeciwny ściślejszemu związkowi Litwy z Polską. Nie dopuścił do zatwierdzenia unii mielnickiej. Za jego panowania utwierdzona została dominująca pozycja szlachty. Stało się to dzięki wydaniu przywileju Nihil novi.
Jeden z jego artykułów mówił:
„Odtąd na potomne czasy nic nowego stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich”
Królowi nie udało się podpisać pokoju z nowym władcą Moskwy
Wasylem III. Latem 1506r. czambuły tatarskie pod wodzą synów Mengli – Gireja, Beti i Burasza uderzyły na Kijowszczyznę, Podole, Wołyń i Ruś Czerwoną. Wojska litewskie pod wodzą kniazia Glińskiego rozbiły główne siły tatarskie
w bitwie pod Kleckiem 06.08.1506r. Aleksander Jagiellończyk zmarł 20.08.1506r.
w Wilnie.
Królem został najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka – Zygmunt. Nowy władca postanowił wykorzystać zamieszanie w Moskwie wywołane śmiercią Iwana III. Zawarł sojusz z chanem krymskim i kazańskim. Wysłał do Moskwy poselstwo z żądaniem zwrotu zagarniętych ziem. Następca Iwana – Wasyl III odrzucił wszystkie propozycje i w 1507r. rozpoczął działania wojenne. Za sprawą Wasyla na Litwie wybuchł bunt kniazia Glińskiego. Stłumienie rebelii umożliwiło podpisanie w 1508r. „pokoju wieczystego”, zachowując dotychczasowy stan posiadania.
Od roku 1506 oddziały mołdawskie grasowały po wschodnich terenach Korony. W 1509r. hospodar mołdawski Bogdan zawarł sojusz z Tatarami krymskimi. Zajął Pokucie i ruszył na Kamieniec Podolski. Polacy pod wodzą hetmana Mikołaja Kamienieckiego zmusili Bogdana do kapitulacji 23.01.1510r. Pokój był dla Polski niekorzystny. Uznana została zwierzchność Węgier nad Mołdawią.
Od roku 1509 papież zabiegał o utworzenie ligi antytureckiej. Zygmunt nie dał się do niej wciągnąć i w 1510r. odnowił rozejm z Turcją. Reakcją Stolicy Apostolskiej było zakazanie Krzyżakom jakichkolwiek ustępstw w stosunku do Polski.
W 1510r. wielkim mistrzem został siostrzeniec króla Zygmunta Albrecht Hohenzolern. Król polski jego wybór zatwierdził dopiero w 1511r. Albrecht prowadził politykę wrogą Polsce. Zawarł porozumienie z Wasylem III i cesarzem Maksymilianem. Polacy szukali sojuszników na Węgrzech(ród Zapolyów) i na Krymie. Tatarzy rozpoczęli najazdy na Moskwę. W odpowiedzi na to Wasyl III wkroczył na Smoleńszczyznę. Nie zdołał zdobyć Smoleńska i rozpoczął rozmowy pokojowe. Działania wojenne wznowiono w 1514r.Po dwóch miesiącach oblężenia upadł Smoleńsk, a po nim Mścisław, Kryczów i Dubrowa. Pomimo wspaniałego zwycięstwa odniesionego pod Orszą(08.09.1514r.), Polacy nie zdołali odzyskać utraconych ziem.
W celu podjęcia rozmów z Habsburgami zorganizowano zjazd w Wiedniu(VII 1515r.).Uczestniczyli w nim Zygmunt, Władysław i cesarz Maksymilian. Król polski zgodził się na podwójne małżeństwo wnuków cesarskich z dziećmi Władysława. W razie bezpotomnej śmierci króla Czech i Węgier przekreślało to dziedzictwo jagiellońskie w tych państwach. Maksymilian zatwierdził pokój toruński, wycofał się z układów z Wasylem III, zrzekł się praw do Gdańska i Elbląga. Zobowiązał się również do pośrednictwa w sporze polsko – krzyżackim. Układy w Wiedniu utrwaliły wpływy Habsburgów w Czechach i na Węgrzech. W roku 1516 zmarł Władysław II. Korona przypadła jego niepełnoletniemu synowi Ludwikowi. Pod wpływem Habsburgów Zygmunt poślubił Bonę Sforza(1518r.).
W marcu 1517r. zawarty został sojusz krzyżacko – moskiewski. Do ataku na Polskę nie doszło z powodu kłopotów finansowych Zakonu. W 1519r. nowy cesarz Karol V poparł agresywną politykę Krzyżaków. Dopiero wtedy wybuchła wojna. Wojska polskie zajęły Kwidzyn i Holąd. W 1521r. podjęto w Toruniu rozmowy pokojowe. Po porozumieniu Wasyla III z Polską Krzyżacy zmuszeni byli do podpisania rozejmu. Nie mogąc znaleźć sojuszników Albrecht zaproponował Zygmuntowi sekularyzację Prus. Ostatecznie 08.04.1525r. podpisano w Krakowie traktat na mocy, którego Albrecht dokonał sekularyzacji państwa pruskiego i otrzymał tytuł księcia w Prusach i lennika Polski. Księstwo pruskie stało się jego dziedziczną własnością. Praw do dziedziczenia pozbawieni zostali elektorzy brandenburscy. 10.04.1525r. na krakowskim rynku Albrecht złożył hołd lenny Zygmuntowi.
W latach 1526 – 1529 do Polski zostało przyłączone Mazowsze. W 1526r. w bitwie pod Mohaczem bezpotomnie zginął Ludwik Jagiellończyk. Dynastia bezpowrotnie utraciła Czechy i Węgry. W roku 1533 zawarto pokój wieczysty z Turcją.
03.12.1533r. zmarł Wasyl III. Wykorzystując to Polacy w 1535r. zdobyli Homel, Starodub i Radohoszcz. W 1537r. zawarto 5 – letni rozejm. Litwa zatrzymała tylko Homel.
W 1548r. władzę objął ostatni z Jagiellonów – Zygmunt August. Najważniejszym celem polityki nowego króla było podporządkowanie Inflant.
Demonstracja siły zmusiła wielkiego mistrza Gotarda Kettlera do zawarcia sojuszu przeciw Moskwie. W 1559r. oddał swoje ziemie pod opiekę Zygmunta, a w 1561r. stał się lennikiem polskim utrzymując we władaniu Kurlandię i Semigalię. Wobec zbliżającej się wojny z Moskwą Zygmunt musiał zgodzić się na przeniesienie praw dziedzicznych w Prusach na brandenburską linię rodu. W 1563r. Polacy utracili Połock na rzecz Moskwy. Zwycięstwa Polaków w 1565r. zmusiły Iwana III do podpisania dwuletniego rozejmu. Działania wojenne zostały wznowione w 1567r. Po stronie Polski walczyła również Szwecja. Armia polska dotarła do Radoszkowic i rozpoczęła debaty nad unią z Litwą. W 1569r. zdobyta została Uła i Izborsk. Zmusiło to Iwana III(koronowanego już na cara)do podpisania trzyletniego rozejmu w 1570r. Kongres w Szczecinie zwołany w 1570r. z udziałem Danii, Szwecji, Polski, Francji i Lubeki zakończył pierwszą wojnę północną. W walce o Dominium Maris Baltici Polska odniosła znaczne korzyści. Uznała jednak zwierzchność cesarza nad Inflantami.
Panowanie Zygmunta Augusta cechowały bardzo dobre stosunki z Turcją. Nie dał się on wciągnąć do koalicji antytureckiej formowanej przez papieża. Zawierał nawet liczne sojusze z Tatarami.
Niewątpliwie największym sukcesem Zygmunta była całkowita integracja Litwy z Polską. Decydującym do niej krokiem było przelanie praw dziedzicznych na Koronę. Najważniejsze ustalenia zapadły jednak podczas sejmu lubelskiego w 1569r. Delegacja litewska złożona głównie z możnowładców, obawiających się utraty dotychczasowej pozycji, nie przyjęła przedstawionego projektu unii i opuściła Lublin. W odpowiedzi Zygmunt August ogłosił wcielenie do Polski Podlasia, Wołynia i Kijowszczyzny. Nowa delegacja litewska złożona głównie ze średniej szlachty zaprzysięgła akt unii 01.07.1569r. Polska i Litwa posiadały odtąd wspólnego monarchę, sejm i senat oraz monetę(wybijaną w oddzielnych mennicach). Odrębne były wszystkie urzędy, wojsko, skarb i sądownictwo. Oba państwa miały prowadzić wspólną politykę zagraniczną. Szlachta litewska otrzymała te same prawa, co polska. Nową stolicą została Warszawa, chociaż Kraków i Wilno zachowały dawne przywileje. Powstałe państwo nosiło nazwę Rzeczpospolita Obojga Narodów.
Zygmunt August zmarł 07.07.1572r., pozostawiając po sobie silne i zjednoczone państwo polsko–litewskie. Jego śmierć położyła kres dwuwiekowemu panowaniu Jagiellonów.
Polityka Jagiellonów uczyniła Polskę mocarstwem na skalę europejską. Niestety unia z Litwą nie przyniosła Polsce samych korzyści. Władcy jagiellońscy koncentrowali się głównie na sprawach wschodnich. Wmieszali Polskę w wojny z Rosją, która zdobywając stopniowo przewagę doprowadziła do upadku Rzeczpospolitej w XVIII w. Jagiellonowie przywiązywali zbyt mało uwagi do zachodnich obszarów, będących niegdyś własnością Piastów. Nie zdołali odzyskać Śląska i zerwali wszelkie kontakty z Pomorzem Zachodnim. Nie udało im się utrzymać na tronie czeskim i węgierskim. Pozwolili na objęcie tych ziem we władanie Habsburgów. Mieszanie się w sprawy Mołdawii i Europy południowej uwikłało Polskę w liczne konflikty z Turcją. Błędem w polityce dwóch ostatnich Jagiellonów było zbyt łagodne traktowanie lenna pruskiego. Umożliwiło to powstanie w przyszłości silnego państwa, stanowiącego zagrożenie dla Polski.
Nie powinniśmy jednak zapominać, że to właśnie na epokę jagiellońską przypada okres największej potęgi Polski, z którą liczyły się wszystkie mocarstwa europejskie, i która była hegemonem w Europie środkowo – wschodniej.



Bibliografia:
1. Ludwik Kolankowski – „Polska Jagiellonów”
2. Norman Davies – „Boże Igrzysko. Historia Polski”
3. Norman Davies – „Europa”
4. Feliks Kiryk, Jan Ryś – „Wielka Historia Polski”
5. Praca zbiorowa – „Poczet królów i książąt polskich”