Polityka zagraniczna Jagiellonów

Ostatnim królem dynastii piastowskiej był Kazimierz Wielki. Nie miał on męskich potomków i następcą po nim został Ludwik Andegaweński (1370-1382), syn jego siostry, Elżbiety Łokietkówny i Karola I, założyciela węgierskiej dynastii andegaweńskiej. Po śmierci Ludwika , królową została jego córka Jadwiga (1384-1386). Zaślubił ją w 1386roku wielki książę litewski Władysław Jagiełło i on dał początek dynastii jagiellońskiej (1386-1572) w Rzeczpospolitej.
Prawie dwustuletnie panowanie Jagiellonów w Polsce to okres największej potęgi naszego kraju. Dzierżył on rolę hegemona (przywódcy) w Europie środkowo-wschodniej i liczyły się z nim wszystkie państwa europejskie. Początki rządów dynastii Jagiellonów na ziemiach polskich są najczęściej postrzegane przez pryzmat problemu krzyżackiego. Jest to pogląd nie tyle niesłuszny , co zbyt zawężający obraz ówczesnych zadań Władysława Jagiełły i jego następców. Owe inne zadania to sprawa przejęcia tronów czeskiego i węgierskiego , stosunek do nowych potęg ówczesnej Europy: Turcji i Habsburgów, kwestia husycka – to problemy w polityce zagranicznej. Równie ważne było osobiście dla Jagiełły udowodnienie swojego przywiązania do wiary katolickiej co podważali nie tylko Krzyżacy , ale i niektóre dwory na zachodzie Europy.
Tematem niniejszej pracy będzie więc polityka zagraniczna Jagiellonów. Historiografia pojmuje dzieje Polski od Władysława Jagiełły czyli od 1386 roku, do śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku i tym właśnie okresem, pod kątem odpowiedniego kryterium się zajmę. Jednak prześledzę to w porządku chronologicznym.

Założycielem dynastii Jagiellonów był Władysław Jagiełło (1386-1434). Od 1377 wielki książę pogańskiej Litwy, zagrożonej podobnie jak Polska przez Zakon Krzyżacki Nawiązał wówczas kontakty z panami polskimi i podpisał w Krewie układ z Polską w 1385 roku w sprawie małżeństwa z Jadwigą, zasiadającą na tronie polskim od 1384 r. W układzie tym, dzięki któremu powstał zaczepno-obronny sojusz skierowany przeciwko Krzyżakom, Jagiełło zobowiązał się do przyjęcia chrztu i wyraził zgodę na chrystianizację Litwy. 15 lutego 1386 r. odbył się chrzest księcia trzy dni później ślub z Jadwigą, a 4 marca koronacja Władysława Jagiełły na króla polskiego.
W 1387 rozpoczęła się chrystianizacja Litwy. Zarząd nad nią król powierzył początkowo swemu bratu Skirgielle, a od 1392 (po ugodzie w Ostrowie) stryjecznemu bratu Witoldowi, którego mianował namiestnikiem, w 1401 wielkim księciem litewskim (unia wileńsko-radomska), zatrzymując dla siebie tytuł najwyższego księcia Litwy. W 1387 r. odzyskał dla Polski Ruś Czerwoną. W 1396 roku opanował zbrojnie ziemię wieluńską i Kujawy, znajdujące się w rękach Władysława Opolczyka, lennika Zygmunta Luksemburskiego.
W latach 1401-1403 doszło do działań zbrojnych między zakonem a Litwą zapoczątkowanych wsparciem przez Witolda antykrzyżackiego powstania na Żmudzi. Wielkim osiągnięciem dyplomacji Jagiełły było wydanie w 1403 roku przez papieża bulli zakazującej zakonowi wypraw na Litwę. W maju 1404r na podstawie układu w Raciążu wykupił od Krzyżaków ziemię dobrzyńską.
W latach 1409 - 1411 toczył wojnę z Zakonem, o której wyniku zadecydowało zwycięstwo wojsk polsko-litewskich w bitwie pod Grunwaldem (15 lipca 1410 r.). Działania wojenne zakończyły się pierwszym pokojem toruńskim w 1411, którego postanowienia nie odpowiadały rozmiarom odniesionego zwycięstwa i nie przyniosły trwałego rozwiązania konfliktów.
Podczas tej bitwy, jednej z największych w średniowiecznej Europie, Jagiełło objawił wybitny talent wodza. Korzyści z tego zwycięstwa dla Polski i Litwy okazały się wprawdzie skromne, ale siła militarna Zakonu doznała poważnego uszczerbku, a państwo krzyżackie weszło w fazę kryzysu. Ekspansja Krzyżaków na ziemie Polski i Litwy została zahamowana.
W polskiej polityce po zakończeniu wojny z zakonem niewątpliwie ważną rolę odegrał zawarty w marcu 1412 roku w Lubowil sojusz między Władysławem a Zygmuntem Luksemburczykiem. Oznaczał on faktyczne rozerwanie dotychczasowego związku luksembursko – krzyżackiego i zarazem uznanie Jagiełły za pełnoprawnego i liczącego się na arenie międzynarodowej partnera.
Po sukcesie w wojnie z zakonem powstała konieczność ponownego określenia stosunków polsko – litewskich. Doszło do tego w Horodle 2 października 1413 roku. król chciał w ten sposób wzmocnić pozycję obu państw na arenie międzynarodowej. Potwierdziła ona wprawdzie instytucję odrębnego wielkiego księcia litewskiego, ale wybieranego z udziałem polskich panów. Przewidywała wspólne zjazdy dla rozstrzygania istotnych problemów Polski i Litwy. Dzięki rozsądnemu kompromisowi Jagiełły i Witolda oba państwa uregulowały wzajemne stosunki na ponad półtora wieku - aż do unii lubelskiej w 1569 r.
Unia wzmacniała wprawdzie Polskę i Litwę, ale nie uchroniła szczególnie Polski przed dalszymi wojnami z zakonem. w 1414 roku miała bowiem miejsce tzw. Wojna głodowa, następnie w 1422r. wojna golubska, którą zakończył korzystny dla Polski pokój nad jeziorem Melno, w wyniku którego ?Krzyżacy zostali zmuszeni do odstąpienia od postulatu o nienaruszalności swych granic. Ostatni konflikt z Krzyżakami za życia Jagiełły rozgorzał w 1431 roku. Król jednak nie wziął w nim bezpośredniego udziału, ponadto zakończył się już po śmierci króla, 31 grudnia 1435 roku, podpisaniem pokoju w Brześciu Kujawskim.
Za rządów Jagiełły odbył się w 1414-1418 w Konstancji wielki sobór biskupów i uczonych świeckich. Na tym soborze uczony polski, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego i członek delegacji polskiej Paweł Włodkowic, broniąc spraw polskich, pierwszy ogłosił, że poganom nie wolno narzucać gwałtem chrześcijaństwa i nawracać ich ogniem i mieczem oraz potępił wszelkie wojny zaborcze.
Wojny z Zakonem miały wielki wpływ na pozycję międzynarodową Polski, która wyraźnie wzrosła po zwycięstwie grunwaldzkim. W związku z Polską widzieli szansę obrony swej niezależności czescy husyci, którzy w 1419 roku, a następnie w 1421 roku proponowali Jagielle koronę Czech. Władysław Jagiełło odrzucił propozycję husytów dotyczącą objęcia tronu czeskiego, o czym zadecydowało stanowisko kardynała Zbigniewa Oleśnickiego i innych dostojników. Sprzyjający początkowo husytom król, pod wpływem opozycji ustanowił sankcje karne przeciwko Czechom (wieluński edykt z 1424 r.).

Po śmierci Jagiełły tron objął Władysław Warneńczyk (1434-1444). Został koronowany na króla Polski jako dziesięcioletni chłopiec, więc przez kilka lat w jego imieniu rządy sprawował regent, którym był kardynał Zbigniew Oleśnicki.
W 1438 r. interweniował na Śląsku, udzielając poparcia kandydaturze swego brata Kazimierza, obranego przez stronnictwo husyckie na króla Czech. Na zjeździe w Piotrkowie 8 XII 1438 r., pozostawał jednak pod ogromnym wpływem biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego.
W 1440 roku doszło do wydarzeń określających kierunki dalszej polityki polskiej.
Na Litwie opozycja bojarska zamordowała Zygmunta Kiejstutowicza. Wysłany do Wilna jako namiestnik króla, Kazimierz Jagiellończyk został przez bojarów obwołany wielkim księciem Litwy. Nieuznanie tego wyboru przez dwór polski spowodowało nie tylko zaognienie stosunków polsko – litewskich, ale praktyczne zerwanie unii łączącej oba państwa.
Na Węgrzech po śmierci Albrechta Habsburga w 1439 roku powołano na tron króla Władysława Jagiellończyka. Nie został on uznany przez wszystkie grupy polityczne Węgier i dwa lata musiał toczyć walkę ze stronnictwem pogrobowego syna Albrechta. Ambitne plany Oleśnickiego, dotyczące wspólnego zorganizowanie krucjaty antytureckiej, tym bardziej zostały przekreślone, że Władysław ulegał wpływom członków Królestwa Węgierskiego.
Jednocześnie nastąpiło osłabienie pozycji Kościoła. Spór miedzy soborem w Bazylei, a papieżem doprowadził do nowej schizmy i wyboru antypapieża. Oleśnicki opowiedział się za nim, ale synod polski w Łęczycy w 1441r. zadeklarował neutralność wobec walki między zwolennikami soboru i papieża. Oleśnicki pozostawał tu też w opozycji do Węgrów, którym bardzo zależało na poparciu papieża w ich konflikcie z Turkami. Toteż niewielka była pomoc udzielona królowi Władysławowi zarówno w walce z Habsburgami, jak i w dwóch jego wojnach tureckich. Klęska po Warną w 1444 roku, która przesądziła o podboju Bałkanów przez Turcję, i śmierć Władysława w tej bitwie zerwały unię personalną z Węgrami. Polska pozostała sama, wobec zwyciężającej idei prymatu papieża – również w niejasnych układach kościelnych i w konflikcie z Litwą.
Po śmierci brata, Władysława koronę królewską przejął, Kazimierz Jagiellończyk (1447-1492). Wcześniej od kilku lat był już wielkim księciem na Litwie. Wielkie Księstwo Litewskie było wtedy u szczytu potęgi, sięgając od Bałtyku po limany dniestrowe nad Morzem Czarnym.
Kazimierz objął władzę wręcz w komfortowej sytuacji, tzn. w cztery lata po śmierci brata. Był dziedzicznym wielkim księciem litewskim, i co więcej bardziej sama szlachta chciała go na króla, niż on sam chciał być królem. Miał więc silną pozycję przetargową w stosunku do szlachty, do tego nawet stopnia, że nie zobowiązał się do przestrzegania przywilejów szlacheckich. Jego sytuacja uległa komplikacji wtedy, kiedy udzielił poparcia Związkowi Pruskiemu. Celem jego polityki było także wygranie wojny z Zakonem. W jaki sposób doszło do konfliktu pomiędzy Polską a Zakonem? Zakon Krzyżacki był państwem bardzo sprawnym, ale swobody stanowe były w tym państwie bardzo ograniczone. Mieszczaństwo i rycerstwo z zazdrością patrzyły na przywileje i możliwości miast i rycerstwa polskiego. Powstał nawet Związek Stanów Pruskich (1440), który początkowo miał wspierać władzę Zakonu. Konflikt oddano do rozsądzenia cesarzowi, który nakazał rozwiązanie Związku, zaś przywódców skazał na śmierć. W takiej sytuacji poselstwo Stanów Pruskich zwróciło się do króla polskiego z prośbą o inkorporację (włączenie) do Królestwa Polskiego. Związek rozpoczął powstanie przeciw Krzyżakom na terytorium Prus. Tymczasem szlachta zebrana na pospolitym ruszeniu w obozie w Nieszawie zażądała od króla potwierdzenia przywilejów już istniejących zobowiązań monarszych i nadania nowych. Taka jest geneza statutów cerkwicko-nieszawskich.(1454) Tymczasem wojna toczyła się ze zmiennym szczęściem, ponieważ pospolite ruszenie nie zdawało już egzaminu na polach walki i w pierwszej bitwie pod Chojnicami doszło do porażki wojsk polskich i stało się jasne, że wojnę można wygrać tylko za pomocą zawodowych armii zaciężnych, a na to potrzebne były pieniądze. Sporych sum dostarczyły miasta i stany pruskie: Gdańsk, Toruń, Elbląg. W drugiej połowie wojny , w latach 60-tych Polacy odnieśli szereg sukcesów, a jeszcze bardziej do zwycięstwa przyczyniły się możliwości finansowe państwa polskiego i stanów pruskich. (Niektóre miasta i twierdze były wykupywane) Natomiast pieniędzy zaczęło brakować Zakonowi. Tak więc w 1466 roku w Toruniu został zawarty pokój, w myśl którego Pomorze Gdańskie, zachodni pas Prus z Malborkiem i Elblągiem oraz Warmia i Ziemia Chełmińska wracają bezpośrednio do Polski, otrzymując nazwę Prus Królewskich. Reszta ziem Zakonu, tj. wschodnia część Prus pozostaje przy Krzyżakach jako lenno polskie.
Dalsze lata panowania Kazimierza Jagiellończyka to aktywna polityka dynastyczna, w rezultacie której w posiadaniu dynastii jagiellońskiej znalazły się trony czeski i węgierski.
Król polski zdecydował się w latach sześćdziesiątych na zdobywanie tronów metodami dyplomatycznymi, idąc na kompromis z zarodowym królem czeskim Jerzym. Kiedy w 1466 roku król husyta Jerzy z Piediebradu został wyklęty przez papieża, Kazimierz mimo wezwań do zwalczanie Czech zawarł z ich władcą układ. Co prawda papież w rewanżu nie zatwierdził pokoju toruńskiego , ale Władysław, został uznany za następcę tronu czeskiego. Z pretensją do Pragi wystąpił król Węgier Maciej Korwin, syn bohatera walk z Turkami, Jana Hunyadego. Mając swoje stronnictwo w Królestwie Czeskim, zawładnął Morawami, Śląskiem i Łużycami. Po śmierci Jerzego w 1471 roku Władysław Jagiellończyk został wybrany królem Czech. Wybuch wówczas konflikt zbrojny polsko – czesko – węgierki, niszczący ziemie przygraniczne i skarb Polski. W dodatku ten stan rzeczy skłonił Krzyżaków i pretendenta do stolicy biskupiej Warmii, Mikołaja Tungena, do wystąpienia przeciw Polsce celem obalenia warunków pokoju z 1466 roku. popierani przez Macieja Korwina Krzyżacy podjęli działania w 1478r., zajmując między innymi Brodnicę i Chełmno („wojna popia”). Umowa pokojowa z Korwinem zapewniała powrót do statusu quo, zmuszała Tungena do ukorzenia się i zapewniała królowi Maciejowi dożywotnie władanie Śląskiem, Morawami i Łużycami.
Sytuację skomplikowały niepokoje na Litwie, przerwane ścięciem spiskowców w 1481 roku, i postępy Turków na Bałkanach i Krymie (zdobycie Kaffy w 1475, Kilii i Białogrodu w 1484 roku). hołd hospodara mołdawskiego Stefana Wielkiego, złożony w 1485r., wciągnął Polskę bezpośrednio w konflikty bałkańskie, które pogłębiła śmierć Macieja Korwina w 1490 roku. wśród paru pretendentów do spadku najpoważniejszymi byli Maksymilian Habsburg oraz dwaj bracia Jagiellonowie- Jan Olbracht i Władysław. Pierwszy, wysuwany przez ojca, pozyskał sobie szlachtę węgierską, drugi – magnaterię, a z czasem i stronników Korwina. Walka zbrojna między braćmi zakończyła się zwycięstwem Władysława. Jan musiał się wycofać z Węgier i po śmierci ojca objął tron polski. W czasie walk z bratem Władysław zawarł ugodę z Habsburgami, na mocy której uzyskali oni prawo do ewentualnej sukcesji na Węgrzech i w Czechach.

Tak więc po śmierci Kazimierza Jagiellończyka nowym władcą został Jan Olbracht. Rządy rozpoczął od podpisania układu o przyjaźni z bratem Władysławem. Za jego panowania Litwa uzyskała znaczną swobodę pod władaniem Aleksandra. Na nią spadł główny ciężar zmagań z Moskwą.
W 1495 roku Jan Olbracht wykorzystał śmierć księcia Janusza II i przyłączył do Korony Płock. 21 września 1495 roku za 80 tys. zł. węgierskich kupił księstwo oświęcimskie.
Głównym celem polityki Olbrachta było zahamowanie wzrostu potęgi Habsburgów i obrona przed Turcją. Rozpoczął wiec program zbrojnej wyprawy z Turcją. W wyniku kilkuletnich przygotowań dyplomatycznych i militarnych, w 1497 roku wszczął działania wojenne, kierując się ku Białogrodowi i Kilii. Zawiodła najpierw dyplomatyczna strona przedsięwzięcia. Mimo wielokrotnych zabiegów Olbrachta, nie udało mu się skłonić do udziału w wojnie brata Władysława czesko – węgierskiego. Drugi brat Olbrachta, wielki książę litewski Aleksander, zainteresowany był w wojnie z Turcją, bo powinna ona przynieść osłabienie Tatarów krymskich, sprzymierzeńców Moskwy. Wziął nawet udział w wyprawie, ale do Mołdawii nie dotarł wskutek sprzeciwu panów litewskich. W sposób decydujący natomiast wpłynął na los wyprawy brak współdziałania, czy choćby neutralność, ze strony hospodara Stefana Wielkiego. Wręcz przeciwnie, podjął on akcje dywersyjną przeciw Polsce, ruszając na Pokucie. Wyprawa Olbrachta zatem, musiała zawrócić pod Suczawę, stolicę Mołdawii, której oblężenie jednak nie powiodło się. W wyprawie tej ujawniła się mała przydatność pospolitego ruszenia, które właśnie stanowiło trzon wyprawy Olbrachta. Spod Suczawy trzeba było wracać do Polski, ale i tu szczęście nie sprzyjało, bo w lasach bukowińskich polskie oddziały zostały dwukrotnie zaatakowane i poniosły dotkliwe straty. Z kolei w 1498 roku Turcja w odwet dopuściła się przy udziale Tatarów niszczących najazdów w głąb Polski, które sięgnęły kresów Małopolski, a powtórzyły się jeszcze w 1499 i 1500 roku.
W tej sytuacji Jan Olbracht podjął zabiegi o pokój z Turcją. Najpierw jednak doszło do uregulowania stosunków z Węgrami, które uważały Stefana mołdawskiego za swego wasala i wojnę z nim uznały za naruszenie własnej neutralności. Ostatecznie uregulowano konflikt w 1598 i 1499 roku i przystąpiono do pertraktacji z Turcją. Sfinalizowano je już po śmierci Olbrachta w 1503 roku. porty czarnomorskie , Białogród i Kilia pozostały w rękach Turków, a Stefan Wielki nie zrezygnował ze swoich roszczeń do Pokucia, co miało być na dłuższy okres zarzewiem nowego konfliktu.
Następcą Jana Olbrachta został Aleksander. Większą część swoich rządów spędził na Litwie, uwikłanej w spory z Moskwą zakończone rozejmem w 1503 roku (Litwa utraciła ¼ ziem ruskich). W 1502r. przedłużył rozejm z Turcją. Nie zdołał zmusić mistrza krzyżackiego Fryderyka Saskiego do złożenia hołdu. Powierzenie rządów państwem senatowi doprowadziło Polskę do ruiny finansowej i niemocy militarnej. Wykorzystał to hospodar mołdawski Stefan, zajmując na krótko Pokucie. Aleksander był przeciwny ściślejszemu związkowi Litwy z Polską. Nie dopuścił do zatwierdzenia unii mielnickiej. Za jego panowania utwierdzona została dominująca pozycja szlachty. Stało się to dzięki wydaniu przywileju Nihil Novi.
Królowi nie udało się podpisać pokoju z nowym władcą Moskwy
Wasylem III.
Latem 1506 roku czambuły tatarskie uderzyły na Kijowszczyznę, Podole, Wołyń i Ruś Czerwoną. Choć książę Michał Gliński rozbił siły tatarskie pod Kleckiem w 1506 roku nie położyło to kresu ich najazdom. Tatarzy nie stanowili bowiem regularnej armii, lecz oddziały lekkiej kawalerii, podległe różnym chanom. Ich czambuły miały długo jeszcze zagrażać ziemiom Rzeczpospolitej. Aleksander Jagiellończyk zmarł w 1506 roku
w Wilnie.

Królem został najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka – Zygmunt (15607-1548). Wstępując na tron polski i litewski musiał rozwiązać wiele istotnych spraw w polityce zagranicznej obydwu państw. Najważniejszymi z nich były: wojna z Moskwą, problem krzyżacki, kwestia najazdów mołdawskich oraz tatarsko – tureckich na południowe granice obu krajów, a także ekspansja dynastyczna cesarskiej rodziny Habsburgów na Czechy oraz Węgry.
Na plan pierwszy wysunęła się kwestia ekspansji militarnej Moskwy na ziemie Wielkiego Księstwa, która w latach 1500-1503 zajęła ziemię siewierską. Zmagania z Moskwą zajęły Zygmuntowi większość część panowania i wyznaczyły je trzy wojny w latach 1507-1508, 1512-1514, 1534-1537. ich wynikiem była utrata przez Litwę Smoleńszczyzny wraz ze Smoleńskiem, który padł po trzykrotnym oblężeniu przy ogromnych stratach w ludziach ze strony moskiewskiej 30 lipca 1514r.
Jednocześnie Wasyl III, książę moskiewski od 1505r., podpisał przymierze z Habsburgami przeciwko Polsce, które miało odciągnąć wojska polskie z teatru wschodniego. Zwycięstwo hetmana litewskiego, 8 września 1514r. pod Orszą, gdzie Moskwa straciła dużo żołnierzy, przekreśliło te plany i powstrzymało dalsze postępy moskiewskie. Próbowano odzyskać Smoleńsk w 1536r., ale bez większego powodzenia. W 1537r. podpisano rozejm z Moskwą, sankcjonujący utratę Smoleńska oraz Siewierszczyzny.
Wojny z Moskwą wykorzystali przede wszystkim Habsburgowie w celu rozwinięcia swej polityki dynastycznej, która zmierzała do objęcia tronów Czech i Węgier. Król polski, chcą rozerwać porozumienie Habsburgów z Wasylem III, zdecydował się na podjęcie rozmów z Wiedniem.
Na zorganizowanym zjeździe w Wiedniu(VII 1515r.),uczestniczyli Zygmunt, Władysław i cesarz Maksymilian. Król polski zgodził się na podwójne małżeństwo wnuków cesarskich z dziećmi Władysława. W razie bezpotomnej śmierci króla Czech i Węgier przekreślało to dziedzictwo jagiellońskie w tych państwach. Maksymilian zatwierdził pokój toruński, wycofał się z układów z Wasylem III, zrzekł się praw do Gdańska i Elbląga. Zobowiązał się również do pośrednictwa w sporze polsko – krzyżackim. Układy w Wiedniu utrwaliły wpływy Habsburgów w Czechach i na Węgrzech. W roku 1516 zmarł Władysław II. Korona przypadła jego niepełnoletniemu synowi Ludwikowi. Pod wpływem Habsburgów Zygmunt poślubił Bonę Sforza(1518r.).
W marcu 1517r. zawarty został sojusz krzyżacko – moskiewski. Do ataku na Polskę nie doszło z powodu kłopotów finansowych Zakonu. W 1519r. nowy cesarz Karol V poparł agresywną politykę Krzyżaków. Dopiero wtedy wybuchła wojna trwająca do 1521 roku. Wojska polskie zajęły Kwidzyn i Holąd. W 1521r. podjęto w Toruniu rozmowy pokojowe. Po porozumieniu Wasyla III z Polską, Krzyżacy zmuszeni byli do podpisania rozejmu. Nie mogąc znaleźć sojuszników Albrecht zaproponował Zygmuntowi sekularyzację Prus. Ostatecznie w 1525r. podpisano w Krakowie traktat na mocy, którego Albrecht dokonał sekularyzacji państwa pruskiego i otrzymał tytuł księcia w Prusach i lennika Polski. Księstwo pruskie stało się jego dziedziczną własnością. Praw do dziedziczenia pozbawieni zostali elektorzy brandenburscy. 10 kwietnia 1525r. na krakowskim rynku Albrecht złożył hołd lenny Zygmuntowi. Jak się okazało w przyszłości, był to błąd polityczny polskiej dyplomacji i samego króla, który zaprzepaścił szansę ostatecznej likwidacji zagrożenia, jakim było dla Polski państwo zakonne, a po jego przekształceniu państwo pruskie.
Mimo niepowodzenia w kwestii pruskiej Zygmunt odnotował poważny sukces na południowej granicy, przedłużając już w 1510r. rozejm z Turcją, a następnie czyniąc to w 1512 i 1513 roku. nie pozwolił też wciągnąć Polski w krucjatę antyturecką planowaną przez Habsburgów. Wprawdzie Turcy w 1524r. najechali na Podole, ale w 1528r. został z nimi zawarty kolejny rozejm na pięć lat. Po jego upływie, dzięki zabiegom Bony, Zygmunt zawarł pokój wieczysty w 1533r. z Sulejmanem II Wspaniałym, sułtanem tureckim w latach 1520-1566. Pozwalało to rozwiązać przynajmniej czasowo sprawę najazdów mołdawskich. Za rządów Zygmunta kwestię mołdawską zapoczątkowała wyprawa Bogdana, który z początkiem czerwca 1509r. przyłączył do Mołdawii Pokucie oraz pustoszył województwa ruskie, podchodząc aż pod Lwów. Polska odpowiedziała uderzeniem na Mołdawię dwudziestotysięcznej armii, która ponownie zajęła Pokucie, obległa Suczawę oraz zniszczyła spore połacie kraju. Podczas odwrotu, Polacy rozbili wojska Bogdana podczas przeprawy pod Chocimiem. Zmusiło to hospodara do podpisania pokoju z Polską w 1510 i zrzeczenia się pretensji do Pokucia. Udało się wtedy uniknąć konfliktu z Turcją, która uważała ten obszar, podobnie jak Węgry, za swoją strefę wpływów. Kolejny okres wzmożonej aktywności polskiej na tym obszarze przypadł na lata 1530-1532, kiedy popierany początkowo przez Turcję, Piotr Raresz rozpoczął wojnę z Polską o Pokucie w 1530r. porozumienie polsko – tureckie pozwoliło hetmanowi Janowi Tarnowskiemu powstrzymać agresywne plany Raresza i rozbić armię hospodara pod Obertynem 22 sierpnia 1531r.. Zmagania trwały nadal i zakończyło je osadzenie w 1540 przez Turków nowego hospodara. Stefana IV, który zawarł traktat przyjaźni z królem polskim, rezygnując z pretensji do Pokucia. Choć spotkał się z naganą ze strony papiestwa, to jednak zapewnił aż do początków następnego stulecia spokój na południowej granicy Rzeczpospolitej.
Oprócz zagrożenia mołdawskiego, na południowe granice naciskali również Tatarzy, którzy podlegli Turcji, często sprzymierzali się z Moskwą oraz Mołdawią przecie Polsce i Litwie. Ich najazdy pustoszyły nadgraniczne ziemie. Mimo ich rozbicia pod Wiśniowcem w 1512, Polacy ponieśli klęskę pod Sokalem w 1519roku. następne ich najazdy miały miejsce w latach dwudziestych: największy z nich w 1524roku. ich ograniczenie nastąpiło po podpisaniu pokoju z Turcją, ale niestety nie ustały.
W latach 1526 – 1529 do Polski zostało przyłączone Mazowsze. Szukał również zbliżenia z Francją w 1524 roku. Dla przeciwwagi wpływom habsburskim zawarł sojusz z Franciszkiem I, królem francuskim w latach 1515-1547. W wyniku klęski Francuzów pod Pawią 25 lutego 1525 roku w walce z hiszpańską gałęzią dynastii Habsburgów, układ ten jednak przestał mieć jakiekolwiek znaczenie.

Syn i następca Zygmunta Starego, Zygmunt August (1548-72) rozpoczął swe rządy jeszcze za życia ojca, co zapewniła mu elekcja „vivente rege” w 1530 r. Jeszcze wcześniej, bo w 1522 r., koronowany został na wielkiego księcia litewskiego, a od 1544 r. samodzielnie władał Litwą.
W polityce zagranicznej Zygmunt August zacieśnił związki z Habsburgami, z którymi (Ferdynand I) w 1549 r. podpisał układ sojuszniczy, potwierdzający dotychczasowe ustalenia polityczne z 1515 roku. przewidywał on pomoc dla Zygmunta w razie buntu i zagrożenia jego władzy królewskiej, król polski z kolei godził się na zaniechanie pomocy w walce o koronę węgierską swojej siostrze.
Zawarł też rozejm z Moskwą w 1549 roku, który odnowił w 1556r., powstrzymując na pewien czas jej postępy na Litwie i w Inflantach, gdzie z kolei zawarł układ z wielkim mistrzem Zakonu Kawalerów Mieczowych. Wielkie znaczenie miało odnowienie pokoju z Turcją, który pozwalał na utrzymanie spokoju na granicy południowej Polski i Litwy. Układ pokojowy z Zakonem spowodował zaniepokojenie Moskwy, której car Iwan IV Groźny uderzył na Inflanty w styczniu 1558r. I tak podporządkowanie Inflant stało się najważniejszym celem jego polityki.
Walki, toczone dawniej o tereny leżące w dorzeczu Dniepru, przeniosły się teraz ku dorzeczu Dźwiny, mianowicie na terytorium Inflant. Prowincja ta, aż do roku 1525 stanowiła inflancką część państwa krzyżackiego. Po jego sekularyzacji dni państwa zakonnego w Inflantach, które sąsiadowało z potężną Rzeczpospolitą oraz prącą ku Bałtykowi Moskwą, były policzone. W tej sytuacji Zygmunt August zdołał uprzedzić swego wschodniego sąsiada i w 1557 roku wymusił na wielkim mistrzu kawalerów mieczowych zawarcie z Litwą sojuszu, wymierzonego przeciwko Iwanowi IV Groźnemu. Car odpowiedział wkroczeniem w następnym roku do Inflant, zajmując Dorpat i Narwę, ważny port nad Zatoką Fińską. Równocześnie Szwedzi okupowali północ kraju, a wojska duńskie wylądowały na wyspie Ozylii. Postawiony w tej sytuacji przymusowej wielki mistrz zakonu Gotthard Kettler zdecydował się na sekularyzację Inflant, a następnie poddał je królowi polskiemu w zamian za gwarancję autonomii terytorialnej i swobód wyznaniowych dla luteranizmu. Dotychczasowy wielki mistrz, już jako świecki książę, otrzymał od Zygmunta Augusta w lenno Kurlandię i Semigalię. Cała reszta Inflant przeszła pod wspólne władanie Polski i Litwy. W ten sposób został zapoczątkowany zbrojny konflikt Polski, wspomaganej przez Danię , z Moskwą, po której stronie stanęła Szwecja. Wojna o Inflanty trwała aż siedem lat (1563-1570), w trakcie których doszło między innymi do odwrócenia przymierzy. Szwedzi stanęli po stronie polsko – litewskiej, a Duńczycy – Moskwy, która przyznała ich księciu, Magnusowi, Inflanty we władanie lenne wraz z ręką siostrzenicy cara. Działania wojenne przerwał kongres w Szczecinie w 1570 roku, utrzymujący faktyczny podział Inflant, oraz rozejm litewsko – moskiewski, zawarty na trzy lata.
Zaborczość wschodniego sąsiada stała się odtąd dla Polski jednym z trudniejszych problemów polityki zagranicznej.
W wojnie o Inflanty król polski posługiwał się flotą kaperską, upoważnionej do posługiwania się polską banderą. Gdańsk niechętnie widział rozwój floty, która nie podlegała władzą miasta lecz Królewskiej Komisji Morskiej. Dlatego gdańszczanie wszelkimi sposobami utrudniali jej działanie. Dochodziło do poważnych konfliktów bo Gdańsk nie respektował zarządzeń królewskich. Zygmunt August w 1568 roku powołał stałą Komisję Morską, która dwa lata później pragnęła narzucić miastu twarde dla jego autonomii „ statuty Karnkowskiego”. Nie weszły one w życie Duńczycy zniszczyli znaczną część floty kaperskiej.
Ofiary krwi i pieniądza nie były jedynymi, jakie zapłaciła Polska za udział w tej wojnie. Zygmunt August, licząc na pomoc Albrechta w walce z Moskwą, wyraził zgodę (1563), by sukcesję po nim przejęła frankońska, a następnie elektorska linia Hohenzollernów.
Niewątpliwie największym sukcesem Zygmunta była całkowita integracja Litwy z Polską. Decydującym do niej krokiem było przelanie praw dziedzicznych na Koronę. Najważniejsze ustalenia zapadły jednak podczas sejmu lubelskiego w 1569r. Delegacja litewska złożona głównie z możnowładców, obawiających się utraty dotychczasowej pozycji, nie przyjęła przedstawionego projektu unii i opuściła Lublin. W odpowiedzi Zygmunt August inkorporował do Korony województwa: podlaski, wołyńskie, bracławskie oraz kijowskie, nadając szlachcie tych ziem przywileje szlachty polskiej. Nowa delegacja litewska złożona głównie ze średniej szlachty zaprzysięgła akt unii 01 lipca 1569r. Polska i Litwa posiadały odtąd wspólnego monarchę, sejm i senat oraz monetę(wybijaną w oddzielnych mennicach). Oba państwa miały prowadzić wspólną politykę zagraniczną. Odrębne były wszystkie urzędy centralne i administracyjne, wojsko, skarb i sądownictwo. Nową stolicą została Warszawa, chociaż Kraków i Wilno zachowały dawne przywileje. Powstałe państwo nosiło nazwę Rzeczpospolita Obojga Narodów.
Akt unii położył kres istnieniu oddzielnego sejmu Prus Królewskich, którego przedstawiciele mieli zasiadać we wspólnym dla całego państwa parlamencie. Ograniczono również samorząd miejski Gdańska. Po włączeniu do Korony dwóch skrawków Śląska ( księstwa zatorskiego i oświęcimskiego) oraz po wcieleniu Mazowsza – inkorporacja Prus stanowiła kolejne zwycięstwo odniesione na polu walki o unifikację terytorialną państwa.
Zygmunt August zmarł w 1572r., pozostawiając po sobie silne i zjednoczone państwo polsko - litewskie. Jego śmierć położyła kres dwuwiekowemu panowaniu Jagiellonów.

Polityka Jagiellonów uczyniła Polskę mocarstwem na skalę europejską. Niestety unia z Litwą nie przyniosła Polsce samych korzyści. Władcy jagiellońscy koncentrowali się głównie na sprawach wschodnich. Wmieszali Polskę w wojny z Rosją, która zdobywając stopniowo przewagę doprowadziła do upadku Rzeczpospolitej w XVIII w. Jagiellonowie przywiązywali zbyt mało uwagi do zachodnich obszarów, będących niegdyś własnością Piastów. Minusem też było zaniedbanie rewindykacji Śląska do Polski i zerwali wszelkie kontakty z Pomorzem Zachodnim. Nie udało im się utrzymać na tronie czeskim i węgierskim i pozwolili na objęcie tych ziem we władanie Habsburgów w następstwie układu wiedeńskiego. Kolejnym skutkiem negatywnym polityki dynastycznej było poniesienie przez Polskę ogromnych nakładów finansowych oraz przejście dużej części królewszczyzn tytułem zastawu w ręce prywatne. Mieszanie się w sprawy Mołdawii i Europy południowej uwikłało Polskę w liczne konflikty z Turcją. Błędem w polityce dwóch ostatnich Jagiellonów było zbyt łagodne traktowanie lenna pruskiego. Umożliwiło to powstanie w przyszłości silnego państwa, stanowiącego zagrożenie dla Polski. Nie powinniśmy jednak zapominać, że to właśnie na epokę jagiellońską przypada okres największej potęgi Polski, z którą liczyły się wszystkie mocarstwa europejskie, że to oni zabezpieczyli granice przed agresją zewnętrzną oraz to za ich panowanie doszło do osłabienia wpływów niemieckich w Polsce.