Reforma edukacji

1.1. Założenia reformy.

Polityka oświatowa stanowi ogólny program ustalony przez państwo, pochodzący z dziedziny oświaty oraz sektora wychowania. Owa polityka szczegółowo określa wszystkie podstawowe cele, treści oraz również metody, czy w końcu i formy dotyczące zasad przeprowadzania pracy pedagogicznej. Również reguluje istotne sprawy będące ściśle związane zarówno z kierowaniem, jak i zarządzaniem oświatą .
W Polsce, istniejąca struktura władz oświatowych, w zakresie swych kompetencji, realizuje politykę oświatową założoną i przewidzianą przez Ministerstwo i Kuratorium, a także Szkołę.
Główną istotą i przedmiotem wdrażanej w życie polityki oświatowej jest bardzo szeroko rozumiany system o charakterze oświatowo-wychowawczym. Z kolei podmiotem wspomnianej polityki jest już tutaj władza państwowa oraz administracyjna
Do zasadniczych celów przypisanych polityce oświatowej, zalicza się przede wszystkim :
- efektywne pojednanie techniki z zasadami humanizmu,
- proces wychowania powinien w szczególności inspirować wychowanków do podejmowania działań twórczych,
- edukacja powinna mieć za zadanie pomóc w poznaniu samego siebie oraz świata, i jednocześnie umiejętnie tym światem i sobą kierować,
- nauczenie myślenia innowacyjnego oraz alternatywnego,
- wpojenie umiejętności i zasad odnośnie rozwiązywania problemów na szczeblu europejskim i globalnym włącznie.
Pisząc o polityce oświatowej należy wyjaśnić czym jest system edukacyjny, z czego wynikały przesłanki odnośnie konieczności przeprowadzania w nim ostatniej reformy, w końcu jakie były jej główne założenia.
System stanowi termin bardzo często wykorzystywany w rożnych naukach społecznych, dotyczących rozwoju współczesnej cywilizacji. Jednak pojęcie system, w praktyce odnalazło dla siebie zastosowanie także i w języku potocznym, inaczej obiegowym.
Ogólnie przyjęta definicja systemu mówi o tym, że możliwe jest wydzielenie z poszczególnych, licznych zjawisk jedynie tych, które w pewnym stopniu odpowiadają tylko tym następującym kryteriom, czyli :
- system swym zakresem obejmuje zawsze dające się zidentyfikować elementy składowe,
- pomiędzy poszczególnymi, różnymi elementami przejawia się chociaż jedna, pewnego rodzaju część, którą jesteśmy w stanie określić zależność,
- niektóre z pojawiających się zależności, tak naprawdę implikują wszystkie inne.
System więc jest to szczególny zbiór pewnych odrębnych, indywidualnych, istniejących oddzielnie elementów, które oddziałują na siebie wzajemnie w taki sposób, aby mógł on osiągnąć założony, wytyczony przez siebie cel. Ważne jest wiec, żeby każdy taki system były zwartą, a przy tym i niepodzielną, jedną całością, jaka można wyszczególnić z otoczenia.
Całość tą postrzega się jako zorganizowaną, bowiem odzwierciedla ona swą istotą dynamiczne oraz również wszelkie wzajemne związki, zachodzące pomiędzy różnymi częściami składowymi. Jakakolwiek zmiana przynajmniej jednego z elementów, w efekcie pociąga za sobą konieczność dokonania zmiany wszystkich innych, pozostałych elementów. W ostateczności zaś, zmianie ulega i cały system .
Poszczególne części każdego systemu w rzeczywistości stanowią jego pewne podsystemy, odnośnie systemu oświaty, wyróżnić można tutaj:
- szkoły elementarne,
- szkoły wyższe,
- szkoły średnie,.
Wspomniane części mogą także funkcjonować w sposób samodzielny, co miedzy innymi dotyczy kształcenia w systemie zawodowego szkolnictwa. Co istotne, praktycznie każdy z tego rodzaju system złożony jest z wielu licznych, tak zwanych mikrosystemów, jak mikrosystem charakterystyczny dla szkoły elementarnej
O systemach edukacyjnych zazwyczaj decydują bardzo urozmaicone czynniki oraz uwarunkowania. Czynniki zaś, jest to określony zespól różnych przyczyn, jaki ogólny wpływ w bardzo istotne sposób rozstrzyga, inaczej też stanowi, wręcz nawet decyduje o stanie oraz perspektywie przyszłościowej dla systemów edukacyjnych. Dla tego rodzaju zespołu, ,można przede wszystkim zaliczyć wszystkie czynniki o charakterze uniwersalnym oraz obiektywnym, jak również i subiektywnym czy progresywnym, nie pomijając także czynników regresywnych .
Wszystkie wymienione czynniki mogą zezwolić na jednoczesne wskazania oraz uzasadnienie wszelkich, pojawiających się podobieństw bądź tez różnic zachodzących pomiędzy systemami edukacyjnymi w poszczególnych, różnych miejscach świata.
System oświaty należy nieustannie dostosowywać do zachodzących na świecie zmian, podążać za nimi, wychodzi im naprzeciw. Z tego powodu w historii polskiej edukacji nie jedne raz były przeprowadzane reformy, wprowadzono w system nauki nowe rozwiązania.
Współcześnie ma to odniesienie do komputeryzacji nauki, zwiększenia stopnia wykorzystywania multimedialnych narzędzi dydaktycznych, uatrakcyjnienie samych zajęć lekcyjnych. Szczególny nacisk kładzie się na wykorzystywanie w celu edukacji Internetu, który to w ostatnim czasie zdominował praktycznie wszystkie aspekty życia społeczeństwa. System oświaty musi więc sprostać stawianym mu coraz to poważniejszym wyzwaniom i wprowadzać reformy zgodnie z oczekiwaniami społeczeństwa, a jednocześnie stwarzające każdemu człowiekowi szanse rozwoju i kształcenia.
Reforma oświaty od zawsze wzbudzała liczne kontrowersje oraz sprzeczne reakcje. Prowadzone dyskusje na temat zasadniczych założeń reformy edukacyjnej potwierdzały jedynie to, co i tak było powszechnie wiadome, a mianowicie, że potrzeba dokonania zmian jest bardzo odczuwana przez całe społeczeństwo, ponieważ najbardziej nawet krytyczne glosy w tej sprawie nie negowały dawniej jej konieczności .
Należy oczywiście wspomnieć, że podstawą dla współczesnego systemu szkolnego panującego w Polsce, jest pomimo późniejszych reform i z wprowadzanych zmian, ustawa dotycząca systemu oświaty pochodząca z 7 września 1991 roku.
W swojej bardzo ujednoliconej, precyzyjnej formie, ustawa ta świadczy o tym, że oświata obowiązująca w Rzeczpospolitej Polskiej stanowi niekwestionowane dobro dla całego społeczeństwa, a przy tym kieruje się również najważniejszymi zasadami zawartymi w akcie normatywnym, jakim jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej .
Zasadami będącymi zgodnymi ze wskazaniami zamieszczonymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, a także zawartym, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich oraz Politycznych, jak również Konwencji Praw każdego Dziecka.
Podstawowymi celami, jakie stawiano przed reformą oświaty, a którą to zaczęto sukcesywnie realizować już w 1997 r., były w szczególności :
- utworzenie szkoły bezpiecznej, a jednocześnie i przyjaznej dziecku,
- wykazywanie staranności oraz dbałości o dokonujący sie wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży,
- maksymalne podniesienie odpowiedniego współczynnika solaryzacji, co oznaczało, że docelowo wykształcenie na poziomie średnim ogólnym powinno posiadać około 80% uczniów.
Jednym z zasadniczych założeń planowanej reformacji stało się także wyrównanie posiadanych przez każdego szans edukacyjnych, głównie zaś tych dzieci oraz młodzieży, jacy mieszkali na wsi. Cel ten planowano zrealizować przede wszystkim poprzez wprowadzenie całkiem nowego, a przy tym i pośredniego, obowiązkowego dla wszystkich jednego wspólnego szczebla edukacji. Owym szczeblem stało się gimnazjum
Prócz tego, praktycznie zupełnie nowym zadaniem dla każdej działającej szkoły stało się systematyczne, efektywne przygotowanie uczniów do późniejszego przez nich, tak zwanego samo zatrudnienia, a więc ujmując to dokładniej, właściwej i przemyślanej sprzedaży wszystkich swoich własnych umiejętności, zdolności oraz wiedzy, jakie mogą im w przyszłości okazać się pomocne.
Pomocne zwłaszcza w uzyskaniu dobrej, często wymarzonej pracy, jak również i odejście od pewnych schematycznych, utartych od lat, a przy tym i również przepełnionych czysto teoretyczną wiedzą szkolnych programów nauczania, bezpośrednio na rzecz systematycznego i konsekwentnego rozwijania poszczególnych umiejętności uczniów. Prowadzić to miało w praktyce jedynie do jak największego podniesienia ogólnej efektywności i wydajności procesu nauczania.
Ministerstwo Edukacji Narodowej, poprzez planowana reformę miało zamiar osiągnąć :
- Całkiem nowy ustrój szkolny
- Szczegółowo zaplanowany, zewnętrzny system egzaminacyjny
- Dokonanie rozdziału zarządzania od zjawiska nadzorowania
-Zupełnie Nowy status zawodowy dla nauczyciela
- Utworzone na nowo zasady względem finansowania szkolnictwa
- Zreformowanie programów nauczania.
Bardzo charakterystycznym rysem, akcentem planowanych reform było, oraz nadal jest dążenie do skutecznego zlikwidowania przepaści istniejącej pomiędzy umiejętnościami a oczekiwaniami wszystkich absolwentów nie tylko szkół, ale i uczelni, a czasem ręcz wygórowanymi wymaganiami współczesnego rynku pracy.
Na owym rynku pracy bowiem, obecnie bardzo ceni się wykazywaną przez pracowników inicjatywę, jak również i otwarte podejście do zachodzących problemów, czy też w końcu umiejętności współdziałania, podejmowania współpracy z innymi ludźmi.
W kontekście postępujących od lat, zachodzących licznie zmian, to w programach szkolnych musiały się w ostateczności pojawić, czego jesteśmy obecnie świadkami, całkiem nowe elementy, do jakich zaliczyć można :
- technologię informacji, inaczej TI, jakiej chociażby podstawowa tylko znajomość jest obecnie uważana za praktycznie niezbędną głównie w dziedzinie nauk ścisłych, a jaka obecnie coraz częściej bezpośrednio przenika do wszystkich, różnorodnych dziedzin; uważa się, że jest ona potrzebna zarówno w ekologii, jaki prowadzonych badaniach nad obecnym stanem środowiska, czy również w wychowaniu technicznym oraz i w naukach humanistycznych;
- we wszystkich naukach humanistycznych oraz społecznych także, wręcz niezbędne jest wprowadzanie podstawowych zagadnień treści ekonomicznych oraz prawnych, jak i poszczególnych elementów dziedziny socjologii bądź psychologii;
- w tego typu przedmiotach, jak chociażby historia czy geografia, bardzo istotną rolę odgrywać musi swobodny dostęp do baz danych, a także i techniki statystycznej lub modelowania;
- w okresie kształtowania struktur Nowej Europy, w polskich programach szkolnych pojawić się musiała problematyka europejska, jako pewien istotny, znaczący aspekt, jakiego możemy pominąć.
Sumując najważniejsze aspekty i przesłanki założeń reformy szkolnictwa, można uznać, iż za główne cele ze strony reformy edukacji, brzmią następująco :
- efektywne podniesienie ogólnego stanu i poziomu polskiej edukacji społeczeństwa, co powinno być zrealizowane głównie poprzez upowszechnienie wykształcenia na szczeblu średnim i wyższym jednocześnie,
- wyrównanie istniejących szans edukacyjnych dla wszystkich, zlikwidować nierówny dostęp do możliwości rozwoju i kształcenia w polskich szkołach,
- poprawę stopnia jakości polskiej edukacji, będącej rozumianą jako bardzo ważny, integralny proces wspierający wychowanie i kształcenie.

1.2. Etapy wprowadzenia reformy.

Reforma dotychczas panującego systemu oświatowego w Polsce, została wdrożona w życie dnia 1 września 1999 r. Reformy tej dokonano za pomocą zmiany ustawy o systemie oświaty, pochodzącej z 7 września 1991 r. Funkcjonowała ona jedynie przez okres 9 lat, i co ważne, była ona nawet wielokrotnie nowelizowana .
Jednak te najważniejsze, najbardziej istotne punktu widzenia współczesnego sytemu oświaty, panującego w polskich szkołach zmiany, dopiero wprowadziły kolejno ustawy pochodzące z 25 lipca 1998 r, poruszającej kwestie zmiany ustawy o obowiązującym systemie oświaty, jak również i innych, niektórych ustaw, w szczególności tej pochodzącej z dnia 8 stycznia 1999 r. To właśnie jej przepisy wprowadziły reformę całego ustroju szkolnego, jaki funkcjonuje do dnia dzisiejszego .
Ostatnie nowelizacje zostały do tej ustawy wprowadzone w 2000 r, przy pomocy ustawy uchwalonej dnia 21 stycznia, a dotyczącej zmiany niektórych, poszczególnych ustaw będących bezpośrednio związanych z zasadami funkcjonowania administracji publicznej, a także ustawy z 18 lutego, odnoszącej się w swych przepisach do Karty nauczyciela.
Ustawa dotycząca systemu oświaty stanowi podstawowy, najważniejszy dokument, jaki stanowi o obowiązującym ustroju oświaty na terenie Polski, jak również i o poszczególnych organach prowadzących czy też sprawujących nadzór nad szkołami lub placówkami o charakterze oświatowo-wychowawczym. Świadczy on też o :
- ich funkcjach oraz przypisanych im zadaniach,
- o zasadach i głównych przesłankach odnośnie funkcjonowania szkół bądź placówek oświatowo-wychowawczych praktycznie wszystkich rodzajów, każdego szczebla.
Najbardziej znaczący, zauważanym i spektakularnym jednocześnie elementem przeprowadzonej reformy było utworzenie całkiem nowych rodzajów szkół, a tym samym i likwidacja niektórych z ich typów już istniejących, dotychczas funkcjonujących.
Owy nowy ustrój szkolny do dzisiaj obejmuje poszczególne, wyodrębnione etapy szkolnej edukacji, rozpoczynającej się od przedszkola, a kończącej nawet na studiach doktoranckich. Nauczanie realizowane w przedszkolach pozostaje jednak cały czas nieobowiązkowe. Również ta nieobowiązkowość dotyczy uczestnictwa w zajęciach tak zwanej klasy zerowej, czyli pewnego specjalnego oddziału przedszkolnego przeznaczonego dla sześciolatków .
Obowiązkową już naukę rozpoczynają zaś dzieci w wieku siedmiu lat, którzy zaczynają uczęszczać do pierwszej klas utworzonej, nowej, tylko sześcioletniej szkoły podstawowej.

1.3. Szczeble edukacji w Polsce.

Na pierwszym etapie trwającej tutaj nauki, swym zakresem obejmującym klasy od I do III, praktycznie w zupełności zrezygnowano z podziału na wcześniej przeprowadzane, tradycyjne lekcje z charakterystycznymi przerwami oraz tematycznymi przedmiotami, a całą organizację lekcyjnych zajęć pozostawiono w kompetencji nauczycielowi. Obecnie to on decyduje o ich przebiegu, formie, przerabianych tematach, stawianych ocenach i stosujących czynnikach motywujących dzieci do aktywności .
Realizując przewidziany program nauczania, każdy nauczyciel według własnego uznania dostosowuje ogólny czas przeznaczony na trwanie zajęć, a także sam dobór wszelkich właściwych treści programowych bądź też sposób przeprowadzania zajęć, przede wszystkim odnośnie możliwości oraz zainteresowań wykazywanych przez uczniów.
Także i na drugim etapie wspomnianej szkoły podstawowej, obejmującym klasy od IV do VI, praktycznie zrezygnowano dotychczasowego podziału na wszelkie tradycyjne przedmioty, a zastępując je tak zwanym. kształceniem blokowym. Uczniowie tych klas mogą zapoznać się z poszczególnymi dziedzinami wiedzy w trakcie zajęć, posiadających charakter specjalnych bloków przedmiotowych, a jakie swym zakresem obejmują łącznie od dwóch nawet do czterech tradycyjnych, stosowanych powszechnie dyscyplin akademickich .
Można tutaj wymienić przykładowo blok przedmiotowy o nazwie przyroda, jaki to zawiera wszystkie najważniejsze, podstawowe zagadnienia z dziedziny nie tylko biologii, ale również i geografii czy chemii lub fizyki. Konsekwentnie, we wspomniany system nazwany kształceniem blokowym, odpowiednio wplecione zostały również i tak zwane programy wychowawcze, czyli wychowanie patriotyczne oraz obywatelskie, jak i kultura informacyjna.
Dzieci w wieku trzynastu lat, kiedy uczęszczają do szóstej klasy szkoły podstawowej, kończą ją, jednocześnie przystępując i zdając swój pierwszy w życiu poważny egzamin, jakim jest przeprowadzony, końcowy sprawdzian kompetencji. Istotne jest to, że niezależnie od uzyskanego wyniku tego typu sprawdzianu, to i tak wszyscy uczniowie dalej rozpoczynają swoją naukę, ale na szczeblu szkoły gimnazjalnej.

Rysunek 1. Szczeble edukacji w Polsce

Trzyletnie gimnazjum już jednak kontynuuje naukę i kształcie według tradycyjnego, powszechnie panującego podziału na poszczególne, tematyczne przedmioty, które to dalej odpowiadają już tym przedmiotom, będącym nauczanym obecnie w liceach o profilu ogólnokształcącym. Wszystkie wprowadzone w tych starszych klasach, sześcioletniej szkoły podstawowej programy o charakterze wychowawczym, nas etapie gimnazjum ulegną stosunkowemu rozszerzeniu o takie przedmioty, jak :
- edukację filozoficzną,
- edukację ekologiczną,
- zasady obrony cywilnej.
Powyższe przedmioty występują w gimnazjum pod specjalna, specyficzna i charakterystyczna dla nich nazwą ścieżek edukacyjnych, tak zwanych między przedmiotowych. Trwającą przez trzy lata naukę w gimnazjum, zakańcza następny końcowy egzamin, określany jako reorientujący. Zasadniczym celem owego sprawdzianu jest w pewnym stopniu przybliżenie, określenie ogólnego stanu wiedzy oraz umiejętności danego ucznia, zaś jego wynik będzie w tym przypadku stanowił o dalszej, szkolnej karierze absolwenta gimnazjum. Inaczej jest w podstawowej szkole, gdzie końcowy egzamin nie ma wpływu na to, czy uczeń pójdzie do gimnazjum, czy tez nie.
Od wyniku tego sprawdzianu będzie bowiem w dużej mierze zależało, do jakiej szkoły zawodowej bądź, do jakiego z istniejących liceów profilowanych zostanie on po ukończeniu edukacji w gimnazjum przyjęty.
Stanowi to tak naprawdę pierwszy, bardzo poważny wybór, często decydujący o dalszym życiu zawodowym ucznia, a jakiego musi dokonać zaledwie szesnastolatek.
Na drugim szczeblu przewidzianym dla szkolnictwa średniego, obecnie zreformowany system polskiej edukacji jest w stanie zaproponować jedynie dwa typy szkół, a więc zakańczające się egzaminem dojrzałości, czyli maturą, trwające trzy lata liceum profilowane, a także i szkołę zawodową. W szkole zawodowej zaś, po odbytym, tylko dwuletnim okresie nauki uczniowie muszą zdać specjalny egzamin zawodowy .
Reforma w swej istocie i głównych założeniach przewidziała likwidację techników oraz liceów zawodowych. Nauka realizowana w obrębie liceum profilowanego, swym zakresem obejmie trzy rodzaje utworzonych przedmiotów, do jakich zaliczają się przedmioty będące wspólnymi dla wszystkich profili, charakterystycznych dla zajęć przeprowadzanych w zakresie podstawowym, a także i zajęcia zintegrowane, jak również poszczególne przedmioty, w pełni odpowiadające wyszczególnionym, określonym profilom .
Podobnie, jak to jest w przypadku gimnazjum, także i w liceum profilowanym pojawiają się liczne, specjalne programy wychowawcze, przede wszystkim w postaci tak zwanych ścieżek edukacyjnych, stosowanych pomiędzy kolejnymi przedmiotami.
Jeśli uczniowie kończący swą naukę w liceum, zdadzą wspomniany egzamin maturalny, to jednocześnie mają szanse i możliwość kontynuowania swej nauki na dalszych studiach, jak i szkołach policealnych. Co ważne, samo ukończenie zarówno szkoły zawodowej oraz liceum, zakańcza okres przeznaczony do odbycia obowiązkowej nauki.
Jednak nie tylko same zdanie matury umożliwia udanie się na studia, szansę na to, czyli na zdobycie wyższego wykształcenia posiadają również absolwenci szkół zawodowych.
Tuż po złożeniu przez nich egzaminów zawodowych, mają oni prawo podjąć naukę w liceum uzupełniającym, która trwa przez okres dwóch lat.. Warunkiem udania się na studia jest tutaj tylko pomyślne zdanie egzaminu maturalnego.
Odnośnie zaś szkolnictwa wyższego, to na skutek reformy zostało ono zorganizowane w sposób dwustopniowy. Oznacza to w praktyce, że w przypadku uczelni akademickich realizowane są obecnie trzyletnie studia wyższe, zaliczane do pierwszego stopnia, a będące zakończone uzyskanym tytułem licencjata, a także przewidziane zostały studia dwuletnie, inaczej studia uzupełniające, zapewniające tytuł magistra .
Z kolei bez żadnych większych zmian pozostały dotychczasowe jednolite, pięcioletnie studia magisterskie. Zaś ostatnim z możliwych etapów przewidzianych dla procesu edukacji szkolnej, są specjalnie organizowane poprzez różne, poszczególne wydziały polskich uczelni, studia prowadzące do uzyskania tytułu doktora, a więc studia doktoranckie.
Ciekawym rozwiązaniem, pewna alternatywa na zdobycie ciekawego zawodu oraz wszelkich, dodatkowych kompetencji na tym tle, dla absolwentów liceów są trzyletnie kolegia, przykładowo kolegia językowe bądź też dwuletnie szkoły policealne, gdzie naukę zazwyczaj zakańcza zdawany egzamin zawodowy.
W nowo powstałych, kształtujących i rozwijających swe struktury rodzajach polskich szkół, lekcyjne zajęcia zorganizowane zostały w zupełnie odmienny niż było to dotychczas sposób. Podstawowym założeniem ze strony reformy było przede wszystkim zupełne odejście od postrzeganych jako przeładowane, przestarzałe programy nauczania, w jakich to wszystkie, poszczególne przedmioty bezpośrednio odpowiadają nawet dyscyplinom akademickim .
Nastąpiło to na rzecz tego typu zajęć, przy pomocy których obecnie można dostrzec pewną indywidualność każdego dziecka z osobna, jego zainteresowania i uzdolnienia, a tym samym i położyć szczególny nacisk na systematyczny, kontrolowany przez nauczycieli rozwój jego osobowości czy też predyspozycji oraz możliwości.
Nauczyciel ma szansę prowadzić swoje zajęcia lekcyjne w oparciu o jeden z licznych, nowoczesnych, dostosowanych do współczesnych warunków programów, który został zaproponowany szkolnictwu przez Ministerstwo Edukacji Narodowej bądź też i opracować swój własny, autorski program procesu nauczania.
Program ten jednak musi być całkowicie zgodny z centralnie, odgórnie ustalonym tak zwanym minimum programowym, jak być również i zaaprobowany osobiście przez radę pedagogiczną danej szkoły.
Sposób zaplanowania i organizacji zajęć na etapie gimnazjum zasadniczo nie różni się w sposób rażący od systemu, jaki obecnie można spotkać w tych starszych klasach szkoły podstawowej, a także w liceum ogólnokształcącym. Przede wszystkim wykładane są tutaj tradycyjne przedmioty, do jakich zaliczyć można język polski oraz matematykę, historię i fizykę z astronomią oraz chemią włącznie.
Zupełną nowością, w porównaniu do czasów sprzed reformy, jest wprowadzenie zajęć z informatyki, będących realizowanymi w wymiarze przeważnie dwóch godzin w ciągu jednego tygodnia.
Takie lekcje, jak muzyka, plastyka oraz technika, z informatyką na czele, w założeniach reformy, mają być organizowane w grupach, którym został przyznany różny poziom zaawansowania.
Reforma oświaty wprowadziła nowy system względem oceniania uzyskiwanych postępów w nauce, które to osiągają uczniowie znajdujący się na poszczególnych etapach swego kształcenia. Wszystkie końcowe egzaminy są przygotowywane oraz następnie przeprowadzane bezpośrednio przez Centralną Komisję Egzaminacyjną oraz specjalnie do tego przeznaczone, Regionalne Komisje Egzaminacyjne czy też instytucje, będące niezależne zarówno od danej szkoły, jak również i kuratorów oświaty .

1.4.Efektywność szkoły jako instytucji społecznej.

Kształtowanie oraz sukcesywny rozwój osobowości zarówno dzieci, jak i młodzieży przebiega obecnie w bardzo różnych warunkach, a wielość wpływów i ich odmienność powoduje, iż wychowanie młodego pokolenia staje się procesem skomplikowanym. Wielość, często także przeciwstawność wpływów środowiska może spowodować negatywne, a nawet patologie w optymalnym rozwoju dzieci i młodzieży. Współczesna rzeczywistość, szybki rozwój społeczny i kulturowy budzi wśród większej części społeczeństwa, także wśród młodzieży i dzieci, więcej obaw i lęków niż nadziei.
Szkoła w ludzkim życiu spełnia ważną, bardzo szczególną i specyficzną rolę, odgrywa funkcje istotne dla rozwoju i kształtowania życiowych postaw przyjmowanych przez człowieka. Wpływa ona w bezpośredni sposób na przyjęcie przez dzieci, pewnych wartości oraz zasad, norm moralnych. Ważne więc staje się, aby funkcjonowała i prosperowała ona we właściwy, zgrany sposób, by pod wpływem wielu niesprzyjających czynników, nie zachwiano i zburzono panującej w niej równowagi i nie doprowadzono tym samym do zniszczenia, zatracenia jej najważniejszych priorytetów. Ponieważ jeśli człowiek dopuści do takiej sytuacji, to powstałe konsekwencje mogą okazać się bolesne, brzemienne w skutki, co dotknąć może zwłaszcza dzieci, uczniów.
Szkoła praktycznie od zawsze zajmowała oraz nieustannie nadal zajmuje dominującą pozycję wśród wszystkich instytucji oraz różnych placówek, które prowadzą odpowiednio zaplanowaną działalność na tle oświatowo - wychowawczym, edukacyjną, niezależnie od tego, że zmieniały się stawiane przed nią cele oraz sprawowane funkcje, podobnie zresztą jak wypowiadane na jej temat opinie. Również dzisiaj jedni skłonni są widzieć w szkole instytucje, od której zależy ciągłość rozwoju kultury i cywilizacji, nawet racjonalna przebudowa stosunków społeczno-ekonomicznych, inni natomiast, eksponując jej różnorakie braki, sądzą, że jest to placówka anachroniczna, od jakiej trzeba społeczeństwo jak najszybciej uwolnić .
Istnieje wiele definicji określających instytucje, jaką jest szkoła, opisujących jej istotę i główne role pełnione na różnym gruncie życia społecznego. Jednak najbardziej ważnymi definicjami są te, które szczegółowo i bezpośrednio dotyczą aspektu edukacyjnego szkół, postrzegają je jako placówki oświatowo – wychowawcze. Zapoznając się ze wspomnianymi definicjami możemy spotkać te bardziej rozbudowane, jak i zarazem precyzyjniejsze, dlatego warto jest wybrać jakaś pośrednią, łączącą w sobie elementy wszystkich pozostałych. Za tego rodzaju definicję uznaje się tą opracowaną przez W. Okonia.
Według tej definicji, szkoła to instytucja oświatowo- wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych stosowanie do przyjętych w danym społeczeństwie celów oraz zadań, a także koncepcji oświatowa – wychowawczych i programów; osiąganiu tych celów służy odpowiednio wykształcona kadra pedagogiczna, nadzór oświatowy, baza lokalowa i wyposażenie oraz zabezpieczenie budżetowe w skali państwa, samorządów lokalnych lub innych źródeł .
Szkoła stanowi środowisko wychowawcze dla dzieci, w którym odbywa się nieustanny proces kształcenia i edukacji, pozwalający na rozwijanie zainteresowań uczniów, ich wiedzy, kreatywności oraz umożliwiający dzieciom integrację z życie kulturalnym. Na proces edukacji odbywającej się na podłożu szkoły składają się poszczególne etapy wielowymiarowego kształtowania osoby, jej charakteru.
Sama edukacja zaliczana jest do procesu realizacji programu względem ewolucji każdej istoty ludzkiej, jaka ma miejsce w toku praktycznie całego życia. Ma ona bezpośredni związek z myślą o tak zwanym integralnym rozwoju przede wszystkim w zakresie umysłowym oraz fizycznym, a także afektywnym oraz i moralnym czy też duchowym. Edukacja jest to proces, jaki obejmuje praktycznie nie tylko samo schematyczne przekazywanie wiedzy i różnych umiejętności, ale również szeroko pojętych wszelkich wartości otaczającej kultury, a także inspirowanie pewnej postawy twórczej, czyli otwartej i szczególnej umiejętności samodzielności myślenia i zdolności do realizacji samokształcenia .
Edukacja w szkole powinna umożliwiać i sprzyjać integralnemu, właściwemu rozwojowi uczniów, powinna sprzyjać dzieciom w integrowaniu z życiem kulturalnym, ekonomicznym oraz społecznym. Istotnym aspektem staje się tutaj kształcenie tych osób, które twórczo, aktywnie uczestniczą i biorą udział w kulturze, cywilizacji, w wymiarze nie tylko jednostkowym, ale i społecznym.
O edukacji mówi się, że jest to ogół działań, procesów i warunków sprzyjających rozwojowi człowieka, a rozwój jest określany poprzez lepsze rozumienie siebie i relacji ze światem, skuteczniejszą kontrolą własnych zachowań i większe sprawstwo wobec procesów zewnętrznych .
Jest to zespół czynników między generacyjnych służących przede wszystkim formowaniu pewnego całokształtu odnośnie poszczególnych zdolności życiowych każdego człowieka, jak poznawczych, estetycznych, moralnych, czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, dobrze czującą się w danej, wyodrębnionej kulturze, a tym samym zdolną również do pewnego rodzaju konstruktywnej krytyki i równocześnie refleksyjnej afirmacji.
Pojęcie edukacji obejmuje zarówno nauczanie, jak i wychowanie. Edukacja nie może ograniczać się do transmisji wiadomości, bowiem jest ona specyficznym, szczególnym dialogiem, w jakim obie zainteresowane strony, czyli tutaj wychowawca – nauczyciel i wychowanek – uczeń, korzystając z dorobku kultury, dostępnych metod i narzędzi, jak chociażby media, nie tylko są w stanie przekazać właściwe informacje, lecz także świadomie ujawniają i urzeczywistniają jednocześnie wobec siebie, wszelkie istotne wartości etyczne oraz estetyczne .
Dobrze funkcjonująca szkoła, środowisko szkolne stwarza podłoże dla rozwoju i kształtowana właściwych, pożądanych postaw życiowych u dzieci, ich zachowań i wybieraniu drogi, jaką pragną w przyszłości podążać. Jednym słowem, szkoła i sytuacja w niej panująca, atmosfera i relacje pomiędzy poszczególnymi uczniami, wypełnianie przez nią podstawowych funkcji, które do niej należą, są gwarantem wybierania przez dzieci celów i kształtowania ich życiowych aspiracji. Bowiem to na podłożu szkoły dzieci odbywają edukację, uczą się pewnych postępowań oraz zasad, rodzice starają się im wpoić rzeczy ważne, przydatne w późniejszym, dorosłym już życiu.
Kształtowanie indywidualnego systemu wartości odbywa się z reguły na płaszczyźnie wewnętrznych doświadczeń ucznia w kontaktach z uczestnikami procesu kształcenia oraz kulturą. Racjonalnie ukształtowany system wartości przybiera postać tożsamości, jak i fundament zdrowia i pewnej autokreacji. Wartość oznacza wszystko to, co nie jest naturalne i obojętne, lecz jest cenne, ważne i doniosłe, a przez to stanowi podstawowy, najważniejszy cel ludzkich dążeń, działań .
Wartością jest wszystko to, co dla każdego człowieka przedstawia się i jawi jako cenne, bardzo ważne, w co chce angażować swe wysiłki i starania, wole, czemu pragnie się poświęcić, na czym skupić uwagę. To dążenie ku wartościom, ich spełnieniu, kształtuje i umacnia wewnętrznie człowieka, jest również w stanie przesądzać o jego rozwoju duchowym, o jego przeżyciach oraz odczuciach, sposobie myślenia, podejmowanych działaniach o całej przyjmowanej życiowej postawie .
Określenia wartości można podzielić na te, które traktują je jako przedmioty lub utożsamiają je z przekonaniami. Pierwsze dominują w filozofii, a drugie w socjologii. W aspekcie socjologicznym wartości określa się jako przedmioty i przekonania o nie normatywnym charakterze, determinujące lub podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek, rozpowszechnianie w grupie społecznej przekonanie określające godne pożądania sądy, opinie i zachowania jej członków, przekonania jednostek lub grup społecznych określające cechy godne pożądania, cechy poszczególnych grup społecznych lub też całego społeczeństwa .
Edukacja zaś to proces polegający na wpajaniu młodzieży pewnych wartości, które są jej rdzeniem, podstawą. Edukacja efektywnie służy wielostronnemu rozwojowi ucznia, gdy staje się procesem integracji jego wokół wartości. Jest to możliwe i realne, gdy wartości przenikają cały proces kształcenia i wychowania. Wykształcenie w czasie edukacji ustawicznej jest nie tylko podstawową, ale stałą wartością zgodnie z zasadą uczyć się, by być. A więc uznanie i propagowanie wartości stanowi podstawę kierunkowej orientacji procesów wychowania i kształcenia .
Wartości to główny problem dla edukacji szkolnej, stanowiące jeden z ważniejszych priorytetów w pomocy i profilaktyce szkolnej. Występują w niej jako system norm rzutujących na działania nauczycieli oraz uczniów. W trakcie kształcenia odwołujemy się często do wartości, które uczniowie mogą zaakceptować, a nawet identyfikować się z nimi. Wartości ssą kategorią edukacji i nauk o niej. Stanowią dla nich źródło inspiracji i dyrektyw. Pociągają one dzieci, uczniów i dorosłych do wzajemnych relacji, oddziaływań, zmuszają do dokonywania wyborów i podejmowania decyzji. Dlatego też trzeba uczynić wszystko, żeby wartości mogły być rozpoznawane i definiowane, rozumiane, a przy tym akceptowane i respektowane .
Te procesy wzajemnie się uzupełniają i tworzą w rezultacie złożony proces wartościowania, zwany również tworzeniem sytuacji aksjologicznych. Proces kształcenia jest kreowaniem pewnych ciągów poznawczych i zrozumiałych, wspomnianych wcześniej rodzajów sytuacji, w jakich uczeń ma możliwość poznania, zrozumienia oraz przyjęcia lub odrzucenia i włączenia wartości w ogólną strukturę własnego doświadczenia. Wybory te stanowią o istocie jego wolności. Przygotowanie młodego pokolenia do odpowiedzialnej wolności pozostaje wciąż zaniedbaną w programach kształcenia, dokształcenia i doskonalenia nauczycieli propozycją pedagogiki peroalistycznej. Nie można bowiem pominąć faktu, iż uczeń tworzy sobie dzięki doświadczeniu hierarchiczny system wartości, postaw i przekonań. Te ostatnie, czyli przekonania, są z reguły wyrazem zinternalizowanego układu wartości .
Uczniowie, młodzież w ogóle, bardzo często w wartościach nie upatrują wzorców do naśladowania, nie kierują się nimi w swym zachowaniu. Ich system wartości jest zazwyczaj bowiem nieukształtowany, nie opracowany i niekompletny. Dlatego też muszą oni nauczyć się rozstrzygać i decydować o tym, co w ich życiu jest wartością, a co nie. Edukacja szkolna ma za zadanie pomóc młodzieży szkolnej w tych poszukiwaniach oraz budowaniu ich systemu wartości, ma ona na celu uczenia życia według ogólnie przyjętych a społeczeństwie norm i zasad, twórczych wartości.
W procesie edukacji kładzie się największy nacisk i akcentuje znaczenie wartości o cechach uniwersalnych. Z tego też względu, na gruncie edukacji wszczyna się takie działania, jakie zmierzają bezpośrednio do odczytania i odnalezienia tego rodzaju wartości. Wartości uniwersalne związane są na trwale z ogólnymi zasadami i normami społecznymi, silnie zakorzenionymi w ogólnej tradycji humanistycznej.
Sam proces uczenia w szkołach jest elementem procesu edukacyjnego, jaki przeprowadza się na podłożu tej placówki i dotyczy on w głównej mierze przekazywania wiedzy przez nauczycieli w sposób nowoczesny, zgodny z zachodzącymi coraz to nowszymi zmianami, a także kształtowanie wśród podopiecznych umiejętności poznawczych.
Realizując owy proces w szkole, można posłużyć się w tym celu wieloma zróżnicowanymi technikami, metodami czy narzędziami, bowiem uczenie się i nabywanie wiedzy odbywa się zazwyczaj oraz najbardziej skuteczniej przez konsekwencję, ciekawość, chęci, pracę, zabawę nauką, a także swobodne posługiwanie się wszechobecnymi i dostępnymi jednocześnie mediami bądź ich nośnikami.
Uczenie odnosi się do jednostek i całych społeczeństw; realizowane jest w rodzinie oraz szkole, w grupie społecznej. Odbywa się ono przez zabawę, pracę i korzystanie z mediów .
Aby uczenie przebiegało sprawnie i przynosiło zamierzone rezultaty, szkoła potrzebuje zarówno odpowiednich środków dydaktycznych, jak i wykształconych nauczycieli, którzy będą potrafić sprostać rosnącym oczekiwaniom ze strony uczniów oraz nowoczesnym tendencjom pojawiającym się na tle edukacyjnym.
Dotyczy to chociażby wcielenia do programów lekcyjnych nośników medialnych i elementów mass mediów, które w dzisiejszych czasach mogą usprawnić proces uczenia, uczynić go ciekawszym, wzbudzić zainteresowanie wśród uczniów, zmotywować ich do okazywania aktywności.
Innowacyjne podejście nauczycieli do nowych metod nauczania, stanowi przykład ich elastyczności i otwartości, umiejętności godzenie i łączenia w swej edukacyjnej pracy zasad tradycyjnych z tymi, które wytyczają czasy współczesne oraz postępujący wciąż postęp w życiu całych społeczeństw, występują w ciągle zmieniających się warunkach .
Do prawidłowego, efektywnego wykonywania zawodu oraz skutecznego działania współczesnego pedagogicznego niezbędne są umiejętności nauczyciela, jego dyspozycje osobowościowe i sprawność.
Kluczowym, bardzo ważnym, czyli wręcz priorytetowym tutaj wymiarem względem profesjonalnych kwalifikacji, umiejętności nauczyciela jest głównie jego otwartość na wszelką zmianę, jak i na konieczność umiejętności radzenia sobie w różnych niepowtarzalnych, a także dynamicznych jednocześnie i ciągle zmieniających się warunkach, różnorodnych okolicznościach danego działania, które wymagają od niego samego realnej, rzeczywistej diagnozy bieżącej sytuacji i wszelkich doświadczeń typowo edukacyjnych. Dotyczy to także tak zwanego krytycznego namysłu, jak i przydzielania adekwatnych ocen i odpowiednich decyzji.

1.5.Polski system edukacji na tle innych krajów Unii Europejskiej.

Polski system edukacji praktycznie od zawsze wykazuje się pewną systematycznością w ciągłej zmienności, jak i samej swojej złożoności. Postrzega się go, mimo wprowadzanych do niego zmian i reform, za jeden z bardziej specyficznych, skomplikowanych systemów o charakterze edukacyjnym, pojawiających się w całej Europie. W przeciwieństwie do innych państw europejskich, edukacja w Polsce zaczyna się bardzo wcześnie, bowiem już na etapie przedszkolnym.
W polskim systemie szkolnictwa, w okresie przedszkolnym powszechnie się wykorzystuje, w realizowanych procesach edukacyjnych poszczególne, niezbędne materiały znane najmłodszym uczniom z ich codziennego życia. Szkolnictwo w Polsce dzieli sie na trzy zasadnicze, podstawowe szczeble. Pierwszym tutaj, najwązniejszym etapem jest edukacja odbywana w szkole podstawowej, z kolei do drugiego oraz trzeciego etapu zalicza się gimnazjum, a także liceum lub zawodowe technikum.
Wszystkie te etapy szkolne stanowią obowiązkowy, obejmujący wszystkich zakres odbywanej edukacji zarówno dla dzieci, jak i młodzieży. Są ono również podporządkowane odgórnym postanowieniom, wydanymi przez Ministerstwo. Polskie szkoły nie posiadają przy tym autonomii w działaniu, co wyróżnia inne, europejskie systemy, jak ten panujący we Włoszech.
Autonomia włoskich uczelni jest bardzo ważnym elementem ich działania oraz organizacji. Wyróżnia ona system edukacji spośród innych, działających w europejskich pastwach. Z jednej strony daje wiele korzyści i wnosi pozytywne aspekty, rozwiązania do swego funkcjonowania, jak chociażby dostosowanie danej uczelni do własnych możliwości, predyspozycji kadry pedagogicznej, nauczycielskiej, jak i samych uczniów.
Z drugiej strony zaś, może powodować pewne niejasności w sposobie prowadzenia instytucji, stwarzać zbyt dużo swobody i za mało ograniczeń, odgórnych wytycznych.
Według przepisów ustawy nr 59, pochodzącej z dnia 15 marca 1997 oraz późniejszym rozporządzeniem, czyli DPR 275/1999, praktycznie wszystkie włoskie szkoły posiadają własną autonomię w zakresie działania administracji, jak również organizacji, dydaktyki czy badań oraz samego prowadzenia różnego rodzaju przedsięwzięć eksperymentalnych bądź rozwojowych włącznie.
Według Konstytucji Włoch, państwo posiada obowiązek zapewnienia, lub też inaczej finansowania nauki realizowanej w szkołach publicznych, jednak szkoły o charakterze niepublicznym mają prawo funkcjonować.
Mówi się zazwyczaj o dwóch rodzajach szkół niepublicznych, czyli o szkołach posiadających równy status (czyli paritarie), a także o szkołach, które nie mają równego statusu (non paritarie). Pierwsze wspomniane szkoły mogą być prowadzone zazwyczaj przez podmioty prywatne lub państwowe włącznie.
W roku 2004 został utworzony Servizio Nazionale di Valutazione, jakiego głównym, zasadniczym zadaniem jest przeprowadzanie precyzyjnej oceny odnośnie skuteczności oraz badanie ogólnej jakości kształcenia przede wszystkim na poziomie centralnym, jak również w kontekście międzynarodowym .
W ramach przeprowadzanego narodowego systemu badania jakości włoskiego kształcenia, działa tutaj Państwowy Instytut skierowany do spraw sprawnej Oceny Systemu Edukacji, czyli Instituto nazionale di valutazione del sistema educativo di istruzione e formazione – INVALSI .
Co ważne, włoskie uczelnie uzyskiwały w sposób stopniowy autonomię w zakresie administracji, jak i finansów oraz księgowości. Ministerstwo w ramach swych kompetencji odpowiada za przydział funduszy oraz monitorowanie bądź ocenę jakości kształcenia, jakie w praktyce przeprowadza Agencja Narodowa do spraw ewaluacji systemu szkolnictwa wyższego oraz nauki (czyli Agenzia nazionale per la valutazione del sistema universitario e Della ricerca – Anvur).
Została ona założona w 2008 roku. Według postanowień owego rozporządzenia nr 509, pochodzącego z 3 listopada 1999, w zakresie swej autonomii uczelnie same decydują o organizacji prowadzonych zajęć, które muszą zostać przeprowadzone pod kątem realizacji założonych wcześniej szczegółowych celów.