Historia doktryn

1. Podział społeczny Sparty.
Była to polis o timokratycznej formie rządu. Początki wiąże z podbojem Dorów. Dorowie stali się grupą panującą. Sparta kojarzy się ze spartańskim wychowaniem.

STRUKTURA SPOŁECZNA
1) Spartiaci –wolni, pełnoprawni obywatele. Posiadają prawa polityczne i cywilne. Na gruncie praw politycznych mają: prawo decydowania o sprawach państwa – udział w zgromadzeniu ludowym oraz możliwość dokonywania wyboru. W grupie praw cywilnych na pierwszy plan wysuwa się możliwość zawierania związków małżeńskich oraz możliwość posiadania rzeczy.
Grupa Spartiatów to wąska grupa około 5-6 tys. Ludzi, podczas gdy wszystkich obywateli było 120 tys., która utrzymywała się z ziemi. Za zasługi w bitwach Spartiata dostawał równowartość pieniężną w ziemi. Nie był właścicielem ziemi. Dziecko Spartiaty otrzymywało tę ziemię w spadku w formie testamentu – na łożu śmierci Spartiata dzielił ziemię między swoje potomstwo- tak w linii męskiej jak i żeńskiej.. Spartiaci nie pracowali sami na tej ziemi. Dla nich pracowała grupa niewolników ( Heloci przypisani do ziemi jako narzędzia, byli niewolnikami państwowymi).
Obowiązki Spartiatów:
Spartiaci obowiązani byli do odebrania wychowania spartańskiego –tzw. agoge -. Jeżeli tego wychowania nie odebrali to tracili prawa polityczne.
Tego wychowania nie musiały odbierać jedynie dzieci królewskie.
Dzieci Spartiatów wychowywały się poza domem ( chłopcy). Po urodzeniu chłopiec był odbierany rodzicom przez państwo. Państwo wychowywało chłopca. Od 7 roku życia zaczynała się nauka. Bardziej zdolni studiowali filozofię , inni kształcili się ogólnie. Obowiązkowe było wychowanie fizyczne. Po 18 roku życia każdy musiał odbyć 2-3 letnią służbę wojskową. Po służbie wojskowej młody mężczyzna nabywał pełnię praw obywatelskich. Jednakże urzędnikiem mógł zostać dopiero gdy ukończył 30 rok życia. Mężczyzna 30 letni musiał być żonaty, jeżeli nie był to zmuszano takiego mężczyznę do zawarcia związku małżeńskiego. Każdy mężczyzna do 65 roku życia musiał być w gotowości bojowej. Musiał posiadać w domu broń. Po 65 roku życia stawał się starcem ( gerontem).
Spartiata musiał płacić specjalny podatek na wspólne uczty ( FIDITIA). Był to jego obowiązek, jeśli tego obowiązku nie dopełnił tracił prawa obywatelskie. Została zachwiana równość majątkowa Spartiatów. Różna ilość dzieci powodowała dzielenie ziemi albo łączenie ( córka łączy ziemię z zięciem).

Spartiata tracił prawa obywatelskie kiedy utracił cześć, kiedy popełnił przestępstwo, przy przekupstwie urzędnika lub przyjął łapówkę, kiedy krzywoprzysięgał czy też skłamał. Problem czci u Spartiatów był niezwykle ważny. Tracił cześć gdy zhańbił się na polu walki, stchórzył.
Spartiata to grupa uprzywilejowana ale skrajnie ubezwłasnowolniona.
Polis jest wartością sama w sobie. W Sparcie polis nie była dla człowieka.
2) Periojkowie – to wolni ludzie ale bez praw politycznych. Posiadali prawa cywilne tzn. mogli ze sobą zawierać pełnoprawne związki małżeńskie. Mogli tez mieć rzeczy na własność. Periojek oznaczał – mieszkający na zewnątrz. Periojkowie musieli być w ciągłej gotowości do wojny.
3) Heloci – to niewolnicy państwowi. Nie posiadali żadnych praw politycznych i cywilnych. Spartiaci nie kupowali niewolników. To niewolnicy wzięci na wojnie. Musieli być w ciągłej gotowości do wojny. Spartiata nie mógł wyzwolić Heloty. Mogło to zrobić jedynie Zgromadzenie Ludowe.
Zarówno Periojkowie jak i Heloci byli zagrożeniem dla Spartiatów. Potrafili walczyć , a nadmierna ich siła była zagrożeniem dla Spartiatów. Dlatego Spatriaci organizowali tzw. Święte wojny ( kryptee). Zgromadzenie Ludowe podejmowało decyzję , żeby znienacka napadać na Periojków i Helotów i tym samym likwidować nadmierną ich ilość. Ten system nie był systemem demokratycznym. Ustrój demokratyczny to także system wartości równych praw – majątek nie odgrywał tutaj roli. Natomiast istotą timokracji był majątek.

Organy władzy Sparty:
1) Zgromadzenie Ludowe (Apella) – jest to zgromadzenie, na którym zbierali się pełnoprawni obywatele Sparty ( mężczyźni). Myśl starożytna nie zna podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Zgromadzenie było ciałem ustawodawczym, wykonawczym i sądowniczym w jednym. Dokonywało wyboru urzędników tj. Eforu i gerontów. Generalnie Zgromadzenie Ludowe zajmowało się np. wypowiadaniem wojen, zawieraniem pokoju, podejmowano tworzenie prawa w różnych dziedzinach. Na Zgromadzeniu Ludowym nie dyskutowano projektu ustaw (albo przyjmowano od razu albo odrzucano przez podniesienie ręki). Zgromadzenie Ludowe zajmowało się Skarbem Państwa. Wyznaczało dowódców wojennych i wskazywało, który król wyruszy na wojnę..
2) Efor - Efor był urzędem kolegialnym , składający się najczęściej z pięciu osób. Zgromadzenie Ludowe raz do roku wybierało Eforów. Efor nie mógł być wybrany ponownie na następny rok. Nie miał możliwości reelekcji. Efor miał ogromną władzę nad królem; mógł go wygnać , zgładzić itd. Dla tego świata bardzo ważną rolę odgrywały znaki niebieskie. Istota władzy była boska. Znaki niebieskie mogły być dowolnie interpretowane. Eforowie czuwali nad agoge -wychowaniem spartańskim . Byli fachowcami od wychowania. Oni określali czy dziecko odebrało to wychowanie czy nie. Eforowie występowali z wnioskiem o rozpoczęcie świętej wojny i przewodzili na tych wojnach. Oni kontrolowali Helotów i Periojków.
3) Królowie - W Sparcie mamy do czynienia z dwoma królami. Sparta powstała z połączenia dwóch szczepów Dorów każdy ze swoim królem.
I tak w Sparcie pozostało dwóch króli. Bezwzględną zasadą było to, że każda decyzja jednego z króli musiała być kontrasygnowana przez drugiego króla. Pieczę nad królami sprawowali eforowie
4) Geruzja - zgromadzenie gerontów, rada starszych. Składała się z 28 gerontów i dwóch króli. Instytucja geruzji wykształciła się w okresie wcześniejszym była to przyboczna rada królewska ( doradcy króla). Decyzje rady starszych nie były wiążące. Geruzja miała podobne kompetencje jak Zgromadzenie Ludowe. Jednak Zgromadzenie Ludowe sądziło urzędników natomiast geruzja zajmowała się sprawami pospolitymi. Geruzja miała pieczę nad podatkami, zajmowała się porządkiem w mieście ( wyznaczała urzędników, którzy byli odpowiedzialni za te porządki). Bardzo ważnym był wówczas problem wag.
System społeczno polityczny Sparty określany był mianem timokracji.

2. Podział społeczny Aten.
W Atenach ludność dzieliła się na:
1) wolną – to pełnoprawni obywatele i nieobywatele ( cudzoziemcy, wyzwoleńcy i metojkowie).
Pełnoprawny obywatel to człowiek urodzony z matki Atenki i ojca Ateńczyka, z zastrzeżeniem że związek został zawarty zgodnie z prawem. Miał pełnię praw politycznych i cywilnych. Czyli miał prawo brać udział w Zgromadzeniu Ludowym, możliwość wybierania i możliwość kandydowania na urzędnika (Ateńczycy nie brali pod uwagę cenzusu majątkowego)
Nieobywatele (cudzoziemcy i Metojkowie – to ludzie z zewnątrz oraz wyzwoleńcy).
Cudzoziemcy to wszyscy którzy przybyli z zewnątrz,
Metojkowie – to przybywający z miast, z kolonii sprzymierzonych z Atenami. Wyzwoleńcy to ci , którzy uzyskali wolność za sprawą państwa albo z decyzji swojego pana, ale nie mają oni praw publicznych.
Wszyscy oni musieli mieć swojego patrona z grona pełnoprawnych obywateli- to był ich obowiązek.
Cudzoziemiec, metojek i wyzwoleniec nie mieli pełnej zdolności do czynności prawnych ponieważ byli nieobywatelami dlatego patron mógł za nich załatwiać sprawy urzędowe np. występować do sądu w ich imieniu.
Wszyscy ci ludzie musieli płacić specjalny podatek państwu tzw. metojkion.
Nieobywatele mieli różne zobowiązania wobec swoich patronów. Metojek był zobowiązany do płacenia długów za swojego patrona , gdy ten był niewypłacalny. Metojek miał obowiązek zorganizować wyprawę ślubną dla córki patrona.
2) niewolną – niewolnicy państwowi i niewolnicy prywatni
Niewolnicy państwowi byli własnością państwa ( pracowali na statkach, kopalniach i wykonywali zawody hańbiące takie jak kat czy pracownik komunalny. Niewolnik państwowy mógł mieć niektóre rzeczy na własność. Dostawał wynagrodzenie. Pochodzili z braństwa państwowego.
Niewolnicy prywatni – wszystko było własnością jego pana. Zatrudniani byli w gospodarstwach rolnych i jako służba domowa. Pochodzili z kupna, lub z urodzenia z matki niewolnicy. Jeżeli matka była wolna to dziecko też było wolne. Pan nie mógł zabić niewolnika , ale mógł wyznaczyć chłostę. Jeżeli w trakcie tej chłosty niewolnik umarł pan nie odpowiadał za jego śmierć.


3. Główne instytucje polityczne starożytnych Aten.
Instytucje polityczne Aten
Ustrój Aten oparty był na funkcjonowaniu takich instytucji jak:
1) Zgromadzenie Ludowe (Eklezja)
2) Bulle – Rada pięciuset
3) Areopag – Zgromadzenie archontów
4) Archont
5) Sąd Przysięgłych – Heliaja
6) Strateg
ZGROMADZENIE LUDOWE
Zgromadzenie Ludowe jest zarówno ciałem ustawodawczym, wykonawczym i sądowniczym.
Zgromadzenie jako ciało ustawodawcze stanowi prawa bardzo ważne dla państwa zaczynając od prawa międzynarodowego a kończąc na sprawach porządkowych.
Jako ciało wykonawcze – posiada kompetencje zarządzania i administrowania sprawami polis.
Zgromadzenie Ludowe było ciałem sądowniczym – w odniesieniu do urzędników. Urzędnicy podlegali sądom na Zgromadzeniu. Wypowiadało wojny i zawierało pokój. Określało kierunki polityki międzynarodowej, wyznaczało kierunki ekspansji terytorialnej. Ateńczycy nie byli w stanie sami wyżywić się, więc konieczne było poszerzanie ekspansji. Zgromadzenie wyznaczało dowódców wojskowych, ustalało cła, podatki. Ponieważ Zgromadzenie Ludowe liczyło od 5-6 tys. Urzędników stało się konieczne wyłonienie z niego, z jego grona mniejsze ciało tj.
BULLE
Rade pięciuset, po to aby szybciej podejmować decyzje. Było to wąskie grono 300-400 osób. Posiadało podobne kompetencje do kompetencji Zgromadzenia Ludowego tj. w zakresie administracji i sądownictwa.
Z bulle wyłoniono jeszcze mniejszy organ PRYTANIE – jest to organ kolegialny , składający się z kilkunastu urzędników, działał on permanentnie (dzień i noc). Urzędnik – prytan był do dyspozycji Ateńczyka w każdym momencie.
Grecy i Rzymianie wyznaczali sobie dni feralne.
Do prytanów można było wnieść sugestię, załatwienia jakieś sprawy. Prytanie wnosili projekty ustaw do Zgromadzenia. Mieli oni inicjatywę ustawodawczą.
Mamy do czynienia z urzędami:
Są to ciała kolegialne
AREOPAG – ciało ludzi doświadczonych, uznanie dla zasług tych ludzi dla Aten
ARCHONT -wybierany przez Zgromadzenie Ludowe. Było kilku archontów. Funkcja archonta powstała u schyłku ery królewskiej, żeby przejąć funkcje , które sprawował król.
Archonty ( Bazileus, Ptolemarchos i Eponymos).
Bazileus – to z greckiego król. Zajmował się sprawami kultu.
Ptolemarchos – odpowiedzialny za sprawy wojskowe
Eponymos – odpowiedzialny za sprawy administracyjne
Po upływie kadencji Archont automatycznie wchodził w skład AEROPAGU – ciało ludzi doświadczonych, uznanie dla zasług tych ludzi dla Aten.
STRATEG
Urzędnik od szczegółowego wyznaczania planów wojennych, urzędnik od spraw wojskowych..
HELIAIA – sąd przysięgłych organ ściśle sądowniczy.
Jest to istota demokracji, pewien układ instytucji na określone ciała polityczne i społeczne.
W systemie demokratycznym to lud ( ale tylko pełnoprawni obywatele) decyduje jaki układ polityczny ma funkcjonować. Układ społeczny w Atenach jest dość typowy dla myśli starożytnej.

4. Znaczenie zgromadzenia ludowego w Atenach.
ZGROMADZENIE LUDOWE
Liczyło ok. 5 lub 6 tys. urzędników. Prawo do udziału w Zgromadzeniu Ludowym mieli pełnoprawni obywatele, dorośli mężczyźni od 21 roku życia po odbyciu służby wojskowej .Prawa obywatelskie urzędnik tracił wtedy kiedy stracił cześć jako kategorię polityczną (popełnił przestępstwo polityczne lub przekupił albo sam przyjął łapówkę) zhańbił się ucieczką z pola bitwy lub kiedy zdradził ( przeszedł na stronę wroga) , kiedy zawarł związek małżeński z nieobywatelem. Pełnoprawny obywatel to ten kto urodził się z matki Atenki i ojca Ateńczyka.
Nie ma podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą Zgromadzenie Ludowe jest zarówno ciałem ustawodawczym, wykonawczym i sądowniczym.
Zgromadzenie wybierało urzędników . Zbierało się raz na miesiąc. Zgromadzenie zwoływał archont.
Zgromadzenie jako ciało ustawodawcze stanowi prawa bardzo ważne dla państwa zaczynając od prawa międzynarodowego a kończąc na sprawach porządkowych.
Jako ciało wykonawcze – posiada kompetencje zarządzania i administrowania sprawami polis.
Zgromadzenie Ludowe było ciałem sądowniczym – w odniesieniu do urzędników. Urzędnicy podlegali sądom na Zgromadzeniu. Wypowiadało wojny i zawierało pokój. Określało kierunki polityki międzynarodowej, wyznaczało kierunki ekspansji terytorialnej. Ateńczycy nie byli w stanie sami wyżywić się, więc konieczne było poszerzanie ekspansji. Zgromadzenie wyznaczało dowódców wojskowych, ustalało cła, podatki. Ponieważ Zgromadzenie Ludowe liczyło od 5-6 tys. urzędników stało się konieczne wyłonienie z niego, z jego grona mniejsze ciało tj.

5. Proszę scharakteryzować synojkizm.
Proces synoikizmu – jest to proces powstawania polis ( miasto-państwo).
Wg Tukidydesa na początku mieliśmy do czynienia z rozrzuconymi twierdzami. Wokół tych twierdz istniały osiedla ludzkie i nie czuły się związane z tymi twierdzami. Jednakże konieczność dotarcia do źródła wody , które znajdowało się w twierdzy przybliża ludzi z osiedli do twierdzy. Zacieśniają się związki między tymi społeczeństwami. Jednym z najistotniejszych procesów historycznych , który zdecydował o przyszłych losach Grecji, to kształtowanie się nowych zupełnie struktur społeczno-politycznych.
Elementy synoikizmu.
1) Pierwszy element to powstanie władzy w twierdzy. Ludzie z okolicznych osiedli wokół twierdzy sukcesywnie podporządkowują się tej władzy w twierdzy. Ludzie zaczynają się identyfikować z twierdzą. Dla bezpieczeństwa teren twierdzy wraz z okolicznymi osiedlami zostaje otoczony murami.
2) Drugi element polis to mury. Jedynie Sparta nie została otoczona murami.
1) Trzeci element polis to jeden wspólny kult ( jeden bóg) przykładem są Ateny.
2) Czwarty element to wykształcenie sposobu gospodarowania typowego dla polis. Autarkiczne , samowystarczalne polis. Samodzielne miasta – państwa mają strukturę autonomiczną, niezależną.

6. Główne wartości na których opierała się demokracja ateńska.
Wartości, na których demokracja ateńska była oparta są bardzo ważne. Ateńczycy byli bardzo przywiązani do pewnych wartości tj.
1)Równość praw (ISONOMIA)- W Atenach w grupie pełnoprawnych obywateli nie brano pod uwagę cenzusu majątkowego, a w Sparcie było to bardzo ważne. Równość praw sprowadzało się do tego, że Ateńczyk miał prawo odwoływania się od wyroków sądowych. Obywatel był chroniony. Kontrola państwa nad obywatelem sprowadzał się do tego co ustanowiło prawo, nie było samowoli urzędniczej.. Żaden z Ateńczyków nie dorósł do pozycji Efora w Sparcie. Nie miało znaczenia skąd pochodzi Ateńczyk Ateny były miastem otwartym, bez znaczenia było czy to był przybysz, czy zasiedziały Ateńczyk. Obcokrajowcy za zasługi mogli uzyskać prawa obywatelskie. Był równy dostęp do urzędu. Urzędnicy byli losowani ( ślepy los decydował , kto zostanie urzędnikiem. Piastowanie urzędu to nie było tylko prawo , ale i obowiązek. Jest to służba. Urzędnik, który został wybrany musiał wytłumaczyć dlaczego nie chce zostać urzędnikiem. Aby zapewnić równy dostęp do urzędu Ateńczycy stosowali diety . W ten sposób wyrównywali prawa urzędnika.
2) Wolność słowa (ISEGORIA )– myśl starożytna rozumie nieco inaczej, nie jest to wolność słowa na zasadzie mówienia o wszystkim. Ateńczycy rozumieli to jako dobre radzenie państwu – coś ważnego do powiedzenia dla dobra polis. Szczególnym tego wyrazem był OSTRACYZM – słowo popularne inaczej SĄD SKORUPKOWY. Kojarzy się z wykluczeniem kogoś, bojkotem. Odbywał się on na Zgromadzeniu Ludowym. Na jednym ze Zgromadzeń zadawano pytanie: Czy jest między nimi ktoś, kto zagraża np. demokracji? I wymaga wykluczenia. Za miesiąc odbywało się kolejne Zgromadzenie i na tym spotkaniu zgromadzeni dostawali skorupkę i wpisywali na niej osobę uznaną za tyrana. Takiego osobnika usuwano z Aten, żeby nie zagrażał demokracji.Tak odbywał się Sąd Skorupkowy. Takiego oskarżonego spotykała kara np. wygnania na 10 lat. Usuwano go z państwa. Tyrania oznacza tu coś zupełnie innego niż współcześnie. Tyran to człowiek sprawujący jednoosobowo władzę dla dobra polis.
3)Równy dostęp do urzędów (ISOTIMIA )– urzędnicy byli losowani, o tym czy zostanie urzędnikiem decydował ślepy los. Piastowanie urzędu w Atenach to obowiązek – służba dla polis, a nie kolejny szczebel do kariery. Wylosowany urzędnik (biało – czarne fasolki) w swoich obowiązkach był oderwany od podstawowych zajęć domowych i dlatego otrzymywali oni diety – dodatkowa pula pieniędzy, aby mogli się utrzymać.
Urząd strateg – kojarzy się z kwestiami wojennymi, nie stosowano tu losowania, był on wybierany.
4)Harmonia, zgoda - Harmonia i sprawiedliwość to bliskoznaczne określenia dla Ateńczyka. Harmonia – to taki układ stosunków społeczno – politycznych w którym każdy Ateńczyk zna swoje miejsce i wykonuje to co do niego należy. Wiąże się to z kwestią niewolnictwa. Ateńczycy uważali niewolnictwo za coś naturalnego., Harmonijne współdziałanie wszystkich obywateli prowadziło do dobrego funkcjonowania polis (jest ona wartością naczelną). Zarówno Spartanie jak i Ateńczycy cenili swoją autonomię.
5)sprawiedliwość - utożsamiana jest z harmonijnym funkcjonowaniem państwa. Gdy w państwie brak jest harmonii i sprawiedliwości to jego struktura jest zachwiana. Bunt społeczny to burzenie sprawiedliwości. Sprawiedliwe jest tylko to co mieści się w ramach harmonii.
Wszystkie te wartości są bardzo ważne i typowe dla Ateńczyka.

7. Sparta – dlaczego niedemokratyczna polis?
Faktyczną władzę w Sparcie sprawowali Eforowie. Pierwotnie byli to urzędnicy kontrolujący królów; stopniowo uzyskiwali coraz szersze kompetencje, przewodniczyli geruzji i apelli, kierowali polityką zagraniczną państwa, towarzyszyli królowi na wojnie; przejęli więc ogólne kierownictwo państwem, gdy podporządkowali sobie organy ustawodawcze wykształcił się ustrój oligarchiczny o bardzo wąskiej grupie rządzących.

8. Isegoria, isonomia, harmonia – charakterystyka pojęć.
Ateńczycy kierowali się następującymi zasadami:
1) ISOTIMIA – zasada równego dostępu do urzędów, jedna z wartości na której jest oparta demokracja.
2) ISEGORIA – jest to wolność słowa, która była rozumiana jako dobre radzenie państwu. Coś ważnego do powiedzenia na temat państwa i polityki.
3) ISONOMIA – równość praw – wszyscy mają takie same prawa i obowiązki względem państwa. Oznacza równość głosu i udziału we władzy, to również równość traktowania obywateli w urzędzie podatkowym, przed sądem, na agorze.
4) HOMONOIA- - Harmonia i sprawiedliwość to bliskoznaczne określenia dla Ateńczyka. Harmonia – to taki układ stosunków społeczno – politycznych w którym każdy Ateńczyk zna swoje miejsce i wykonuje to co do niego należy. Wiąże się to z kwestią niewolnictwa. Ateńczycy uważali niewolnictwo za coś naturalnego., Harmonijne współdziałanie wszystkich obywateli prowadziło do dobrego funkcjonowania polis (jest ona wartością naczelną). Ateńczycy cenili swoją autonomię.

9. Cechy charakterystyczne demokracji ateńskiej.
Podstawowym pojęciem demokracji ateńskiej była wolność. Wolność pozwalająca człowiekowi robić co chce i mówić co chce, jeżeli prawo nie stanowi inaczej. Za istotę wolności uważano wolność słowa. Na zgromadzeniu ludowym każdemu przysługiwało prawo zabierania głosu. Za treść wystąpienia nie można było nikogo karać ani nawet ganić. Dobrodziejstwa wolności były szczelnie zamknięte przed niewolnikami. Innym składnikiem ateńskiej demokracji była zasada praworządności. Obywatele byli twórcami prawa, zmieniali je, kiedy przestało im służyć, ale dopóki obowiązywało musiało być przestrzegane było “panem demokracji”.

10. Charakterystyka braminizmu.
Dzieje braminizmu można podzielić na dwa okresy:
1. okres wczesnowedyjski – wkroczenie do Indii Ariów, którzy zamienili ludność tubylczą Drawidów w niewolników. Zdobywcy dokonali pierwszego poważnego podziału wśród społeczeństwa. W okresie nieprzerwanych walk dominującą rolę odgrywali Ariowie oraz wzrastała pozycja kapłanów, których modlitwy i ofiary miały zapewnić zarówno zwycięstwo Ariów jak i ład we wszechświecie
2. okres braminizmu – kapłani zdobywają supremację ( zwierzchnictwo, panowanie, dominowanie) w społeczeństwie. Jest to przełom II i I tysiąclecia p.n.e. Następuje przejście do osiadłego trybu życia. Pomyślność ludzi zależała od siły modlitw i darów kapłanów, którym przypisywano moc tajemną. Wyższa pozycja braminów wynikała także z tego, że doradzali oni królowi. Zajmowali się także wychowaniem.
Ogólny ład i prawa u braminów:
1) Dharma - to jest “święty ład”. Wyznacza miejsce każdej rzeczy i każdego człowieka we wszechświecie. Na jej gruncie każdy człowiek ma wyznaczone miejsce i granice i nie wolno tej granicy przekroczyć. To wyznaczenie celów życiowych człowieka. Dotyczy ona wszystkich stworzeń. W dharmie każdy ma swoje miejsce. Określeniem dharma posługiwano się również dla oznaczenia norm prawnych, obyczajowych i obowiązków sakralnych. Dharma była porządkiem świata niezależnym od bogów. To prawo naturalne.
2) Artha – rodzaj praw, które dotyczą tylko człowieka, sfera praktycznego działania człowieka, wyznaczająca cele dla działalności artystycznej, zajęć gospodarczych, rzemiosła, kupiectwa itd. Porządkuje życie ludzkie od narodzin aż do śmierci. Obowiązek dziecka wynika z arthy. W tym przypadku uczucia nie są ważne. Dolegliwości znosi się z pokorą.
3) Kama – oznaczał dążenie ludzkie skierowane ku realizacji jednostkowych celów. Dotyczy poszczególnego człowieka. W efekcie zawsze chodzi o to , żeby zrealizować dharmę. Kama jest ściśle powiązana z dharmą i arthą.

Filozofia związana okresem braminizmu
Brahman – jest to dusza wszechświata ( święty świat, święta potęga), siła duchowa, która powoduje , że świat jest ułożony harmonijnie, jest ład w świecie.
Atman – to dusza jednostkowa, indywidualna.
Maja – to życie doczesne, złuda, ułuda, coś nieprawdziwego. Maja to świat materialny, to jest nierzeczywiste. Rzeczywisty jest tylko świat duchowy.

Bogowie – są bogami sprawczymi na ziemi, nie odpowiadają za to co się na niej dzieje. W Indiach panował system wielobóstwa, większość bogów była osobowa, tylko Brahman był bezosobowy.

Reinkarnacja- bramini głosili, że w łańcuchu wcieleń życie doczesne jest tylko jednym ogniwem zależnym od stanowiska i postępowania w życiu poprzednim. Jednocześnie uczą , że życie doczesne i zachowanie człowieka przesądzają o następnym ogniwie, o następnym wcieleniu. Krąg sansary – uzasadnienie doczesnej sytuacji jednostki, perspektywa lepszego życia w następnym wcieleniu pod warunkiem przestrzegania prawa. Dusza nie ma postaci materialnej, tylko wtedy, gdy połączy się z bramanem. Problem reinkarnacji określa podział społeczny, zwłaszcza w czasie dominacji braminów.
Struktura społeczna różnicuje się i wyróżnia się w a r n y.
Podział warnowy jest podziałem sztywnym, nie ma przeskakiwania z jednej warny do drugiej.
Są cztery podstawowe warny:
1) Bramini – to kapłani – najwyższa warna. Braminem mógł zostać tylko syn bramina.
2) Krzatriowie –wojownicy, drużyny wojskowe i potomkowie rodów książęcych.
3) Wajsiowie – to ludzie pracujący – rolnicy, rzemieślnicy i kupcy.
4) Siudrowie – Drawidowie nie znający wiedzy wed i nauk braminów. Najniższa grupa służebna względem trzech pozostałych warn.
Ten podział był ugruntowany przez braminów. Dominująca pozycja braminów stworzyła sytuację, że wszystkie decyzje spoczęły na kapłanach. Pośrednictwo między bogiem a człowiekiem w okresie braminów doprowadzone było do skrajności. W tej kulturze nie ma ofiar dziękczynnych tylko są ofiary błagalne. Te ofiary były przyjmowane przez bogów tylko od braminów. Pomyślność ludzi uzależniona jest od bramina.
Każdy książę posiadał doradcę i zawsze nim był bramin, był to purochita.
Bramini sprawowali pieczę nad systemem wychowania. Ten system na którego pieczy stali bramini był niewzruszony.

11. Księgi polityczne starożytnych Indii.
Wszystkie księgi polityczne poruszają jeden bardzo ważny problem, problem władzy. Władza traktowana jest jako najpoważniejszy element, bez którego nie istniałoby życie społeczne.
Podział ksiąg politycznych Indii:
- Ramajana- jest epopeją – zawiera szereg poglądów o władzy, państwie, prawie. Precyzyjnie ujmuje zagadnienia ustrojowo-społeczne
- Mahabharata- epopeja- zawiera poglądy o dobrych i złych władcach oraz myśli o sztuce rządzenia, szczególnie w księdze 12 można poznać szereg myśli o państwie, władzy i prawie.
- Arthasiastra- podręcznik o sztuce rządzenia przypisywany Kautilji
- Księga Manu - jest epopeją – zawiera szereg poglądów o władzy, państwie, prawie. Precyzyjnie ujmuje zagadnienia ustrojowo-społeczne


12. Państwo i władza według ksiąg politycznych starożytnych Indii.
Na państwo składa się 7 elementów: król, ministrowie, terytorium, fortece, skarb państwowy, wojsko i sojusznicy międzynarodowi.
Król opiera się na skarbie i sile, monarcha zdobywa tylko wówczas nienaruszoną władzę gdy zachowuje w swoich rękach dyspozycje państwem i wojskiem. Władcami nie powinni być ludzie ulegli, przewrażliwieni, niemęscy, pełni cnót i współczucia. Zły panujący oddaje się przyjemnością nie jest opanowany, lekceważy niebezpieczeństwo, nie wykonuje królewskich obowiązków. Przykładem takiego władcy jest Rawana. Wzorem dobrego władcy jest Rama, zasięgający rady mędrców, działający z rozmysłem, zrównoważony, konsekwentny, szybki w działaniu, czujny na niebezpieczeństwa.
Środkiem prowadzącym do dobrych rządów było wychowanie rządzących łączące wiedzę teoretyczną z praktycznym działaniem w swych przedsięwzięciach. Władca powinien liczyć na siebie, chociaż powodzenie zależy nie tylko od jego wiedzy, decyzji i przedsiębiorczości ale również od losu. Władza ma charakter boski i dlatego nie można się przeciw niej buntować.

13. Cztery prawdy buddyzmu.
5) o istnieniu cierpienia – Budda twierdził, że każde życie ludzkie pomiędzy jednym a drugim wcieleniem jest cierpieniem
6) o powstaniu cierpienia – cierpienie powstaje na skutek pożądliwości i chciwości człowieka tzn. człowiek chciałby być ciągle młody, piękny i bogaty
7) zlikwidowanie cierpienia – cierpienie można zlikwidować – zależy to od człowieka, musi on wyzbyć się pożądliwości, zapomnieć o sobie, wznieść się ponad własne ja
8) droga wiodąca do zlikwidowania cierpienia – ośmioraka ścieżka ( droga) do zniszczenia cierpienia; człowiek powinien przyjąć właściwe myślenie, działanie, osąd – jest to sposób myślenia i postępowania człowieka

14. Buddyzm pierwotny – religia czy nie?
9) o istnieniu cierpienia – Budda twierdził, że każde życie ludzkie pomiędzy jednym a drugim wcieleniem jest cierpieniem
10) o powstaniu cierpienia – cierpienie powstaje na skutek pożądliwości i chciwości człowieka tzn. człowiek chciałby być ciągle młody, piękny i bogaty
11) zlikwidowanie cierpienia – cierpienie można zlikwidować – zależy to od człowieka, musi on wyzbyć się pożądliwości, zapomnieć o sobie, wznieść się ponad własne ja
12) droga wiodąca do zlikwidowania cierpienia – ośmioraka ścieżka ( droga) do zniszczenia cierpienia; człowiek powinien przyjąć właściwe myślenie, działanie, osąd – jest to sposób myślenia i postępowania człowieka

15. Idealizm Platona.
Platon wyznawał pogląd, że istnieją dwa światy: świat idei i świat odbijający te idee. Świat idei jest doskonały, identyczny z bóstwem, albo stanowi jego twór, drugi jest niedoskonałym odbiciem pierwszego. Świat idei jest absolutny, jego prawa są niezmienne i trwałe, oparte na zasadach hierarchii. Tylko mędrzec może przeniknąć jego tajemnicę, może zbliżyć państwo do idealnego wzorca, tworząc organizację doskonałą, odpowiadającą ideom dobra, sprawiedliwości, piękna i prawdy. Doskonały rządca – filozof ma możliwość powstrzymania procesu degenerowania się ustroju.

16. Krytyka demokracji w koncepcji Platona.
Wg Platona ustrój demokratyczny jest najbardziej chwiejny. Cechują go brak dyscypliny społecznej i respektu dla władzy, anarchia, brak kompetencji rządzących i demoralizacja wśród ludu. Zręczny demagog nie ma trudności w zapanowaniu nad motłochem. Demokracja prowadzi nieuchronnie do tyranii.

17. Teoria krążenia ustrojów Platona.
Timokracja- pojawiają się ludzie odważni, mężni, uczciwi, którzy walczą dla idei. Zaczynają patrzeć na własny interes. Obaliłem tyrana więc powinienem mieć więcej korzyści. Następuje podział na idealistów i arystokrację – grupa ludzi która monopolizuje władzę. Na zewnątrz monopolizuje mit, że ta władza wykonywana jest w interesie ogółu, dobra wspólnego. Arystokracja przekształca się w oligarchię.
Oligarchia- Zwyciężają największe namiętności – miłość do pieniądza, bogactwa. Brak racjonalnego myślenia, że ten interes przeznaczony jest dla dobra wspólnego, dla ogółu. Arystokraci naie patrząc na innych zagarniają wszystko. Pojawia się sprzeciw, wszyscy chcą rządzić. Następuje demokracja – rządy ludu.
Demokracja- każdy chce mieć władzę i pieniądze. Każdy chce rządzić, demokracja staje się w końcu anarchią.
Anarchia- ludzie dążą do silnej władzy, mówią, że wreszcie trzeba zrobić porządek. Ale żebym miał z tego korzyść, będę obiecywał ( demagog- który wszystkim obiecuje wszystko) Robi się z niego tyran.
Tyrania- ustrój zdecydowanie najgorszy, racją stanu jest tu interes osobisty despoty- karierowicza. Ponieważ na dłuższą metę jest on niemożliwy pojawiają się ludzie odważni, mężni, uczciwi którzy obalają tyrana. Tyrania zmienia się w timokrację.

18. Sprawiedliwość według Platona.
Platon stworzył teorię idealnego państwa opartą na idei dobra i idei sprawiedliwości. W państwie tym ludność miała dzielić się na trzy klasy: filozofów, którzy mieli kierować państwem; wojowników, którzy mieli go strzec i rzemieślników- rolników, którzy mieli pracować na utrzymanie całego państwa. Dwie pierwsze grupy miały żyć we wspólnocie, wyrzec się rodziny i własności prywatnej, a ich dzieci miały być wychowywane przez państwo. Jedynie trzecia grupa mogła dysponować swą własnością. Wg Platona w timokracji rządy ludzi odważnych, mężnych, uczciwych powinny cechować się cnotą (arete) , czyli osiąganiem celów godzących cele osobiste z celami całej wspólnoty i najważniejszą z cech czyli sprawiedliwością. Filozofowie, politycy, władcy wymyślają prawa i egzekwują je. Władca – filozof rozumie idee sprawiedliwości i musi przestrzegać praw. Władza jest sprawiedliwa, jeśli stoi ponad prawem.

19. Platońska polis idealna.
Polis idealna to taka, którą rządzi idea uniwersalnego dobra i sprawiedliwości. W państwie wszystko musi mieć charakter powszechny – nie ma tu miejsca na indywidualność, lecz jedynie najbardziej ogólne zasady, wzorce. Państwo jest jednym organizmem, wszyscy obywatele muszą mieć ten sam cel, jest to warunek ładu, Państwo musi być rządzone przez filozofów, do państwa należą ci którzy są mu potrzebni, przydatni władcy – filozofowie, wojsko i rzemieślnicy. Idealna polis jest stanowa, każdy ma ściśle określone miejsce. Cnotą władców jest mądrość, wojska – męstwo a rzemieślników – panowanie nad sobą. Państwo musi być ascetyczne, konieczne jest wyrzeczenie się wszelkich dóbr doczesnych. Ma panować komunizm- nie jest to rozumiane jako wspólne posiadanie ale jako wyrzeczenie się prawa do posiadania oczywiście na rzecz państwa.
Idealne społeczeństwo to takie, w którym wszystkie te elementy funkcjonują harmonijnie. Żołnierze pomagają władcom utrzymać resztę obywateli pod łagodną , lecz pełną kontrolą. W państwie idealnym nie ma konfliktów, każda klasa jest szczęśliwa i zadowolona dzięki robieniu tego, do czego się najbardziej nadaje. Platońska teoria państwa to normatywna teoria państwa “najlepszego” skonstruowana wg idei dobra i sprawiedliwości. Państwo “najlepsze” winno dążyć do najwyższych zalet za jakie Platon uważał powszechność i stałość.
Program Platona był jeden dla wszystkich, nie podlegał przystosowaniom ani rozwojowi państwa, od obywateli wymagał stałości w sposobie myślenia i odczuwania.

20. Geneza państwa według Platona.
Państwo stworzył człowiek. Państwo powstaje wówczas, gdy nikt z nas nie zdoła dbać w dostateczny sposób o zaspokojenie swych potrzeb lecz zdany jest na pomoc wielu. Państwo tworzy się w wyniku naszej wzajemnej potrzeby. Naczelną zasada realnych tworów państwowych wcale nie jest rozum ale odwaga (timokracja), anarchia (demokracja), chciwość (oligarchia), strach i zbrodnia (tyrania).

21. Hierarchiczność w koncepcjach Platona.
Idealna polis jest rygorystycznie zhierarchizowana. Społeczeństwo i państwo zbudowane są na podobieństwo duszy człowieka. Podobnie jak dusza składa się z nierównych odlanych z różnych kruszców części, z których jedna charakteryzuje się inteligencją, druga odwagą, trzecia zaspokaja potrzeby całego organizmu. Tak w społeczeństwie istnieją trzy wyraźnie wyodrębnione od siebie grupy społeczne. Na szczycie stoją ci, którzy wyróżniają się inteligencją i mądrością – oni rządzą, poniżej stoją wojownicy- strażnicy – oni bronią całego społeczeństwa przed wrogiem, na dole zaś żyją ci, którzy powołani są do zaspokajania potrzeb materialnych ogółu. Żadna z tych grup nie osiąga doskonałości z osobna, żadna nie funkcjonuje bez związku z pozostałymi, dopiero wszystkie razem tworzą harmonijną, składającą się z nieruwnych części – całość.. Państwo staje ponad jednostką, jednostka stanowi część składową całości.

22. Komunizm w platońskiej polis idealnej.
Hierarchia społeczna została oparta przez Platona na hierarchii wiedzy. Mędrcy dochodzą do pełnej prawdy przez zdobycie kluczy otwierających przed nimi tajemnice świata idei; wojownicy poznają tylko część prawdy, prostacy zaledwie jej strzępy.
Idealne państwo to państwo ascetyczne, ponieważ cel do jakiego dąży jest idealny, którego osiągnięcie nie zapewnia obywatelom bezpośrednich korzyści, rozkoszy czy dóbr doczesnych. Wymaga wyrzeczenia się dóbr doczesnych. Ale te wyrzeczenia dotyczyły tylko dwóch wyższych stanów tj. strażników i wojowników. Dla nich została zniesiona własność indywidualna. W państwie obowiązywał ustrój komunistyczny, w którym wspólnym było wyrzeczenie się. Stan najniższy – rzemieślnicy nie podlegali rygorom, ponieważ nie brali udziału w dążeniach do doskonałości.
Ideą państwa platońskiego było podporządkowanie jednostek państwu, a państwa celom czysto moralnym, idealnym, powszechnym i stałym. W państwie idealnym nie liczono się z wolnością i szczęściem człowieka
Jednostka w platońskiej wizji nie była wartością suwerenną i samoistną, a jej szczęście osobiste i dobre samopoczucie nie stanowiły przedmiotu troski. Jednostka miała wartość o tyle tylko, o ile życie i działanie służyły realizacji ogólnych celów państwa. Idea państwa zajmowała wyższe miejsce w obiektywnej hierarchii a niżeli jednostki. To nie państwo istniało dzięki jednostce, ale jednostka żyła dzięki państwu. Grupy rządzące żyły we wspólnocie rodzinnej i majątkowej. Nie znały rodzin. Związki kobiet i mężczyzn wyznaczał los, wychowanie dzieci było wspólne i odbywało się na koszt państwa ( rodzice nie znali swojego potomstwa). Elita nie znała własności prywatnej. Platon był zdania, że wyzwolenie od pokus osobistych, rodzinnych i majątkowych pozwoli na dystans wobec polityki, a tym samym na właściwe, szczęśliwe rządzenie.

23. Geneza państwa w doktrynie Arystotelesa.
Punktem wyjścia arystotelowskiej nauki o państwie jest stwierdzenie, że państwo należy do twórców natury, człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, zaś taki który z natury a nie przez przypadek żyje poza państwem jest albo nędznikiem albo nadludzką istotą. Państwo jest syntezą mniejszych wspólnot rodzinnych i miejskich, jest ono jednak od tamtych doskonalsze, bo oznacza się samowystarczalnością. W sensie logicznym państwo jest pierwsze, człowiek bez państwa nie może istnieć.

24. Prawo natury Arystotelesa.
Arystoteles podkreśla, że rzeczywistość ustrojowa podlega prawu. Koncepcja prawno-naturalna mówi, że istnieją obiektywne prawa naturalne, podlega im cała rzeczywistość. Prawo natury – przyrodnicze, prawa naturalne – podlega im człowiek. Prawo natury znajduje zastosowanie w społecznych instytucjach koniecznych “ z natury”, górujących nad ludzkimi ustaleniami. Natura występuje jako stróż powszechnego ładu, twórca harmonijnego świata. Prawo natury u Arystotelesa jest zsynchronizowane z zasadą nierówności dominującą w świecie, a także z zasadą równości, która zawiera idee propozycji, nakazując każdemu oddawać to , co mu się należy wg miejsca w hierarchii świta i społeczeństwa.

25. Funkcje i zadania państwa według Arystotelesa.
Polis służy człowiekowi, państwo ma pomagać człowiekowi , zaspokajać jego potrzeby. Wg Arystotelesa człowiek jest istotą polityczną i bez otaczającego go społeczeństwa nie jest prawdziwym człowiekiem. Państwo należy do tworów natury, człowiek z natury jest istotą państwową. Państwo pochodzi z natury tzn. że powstaje na drodze naturalnego rozwoju. Arystoteles twierdził , że cały rozwój społeczny zmierza do tego celu, którym jest państwo. Etapami tego rozwoju jest powstanie rodziny, gminy wiejskiej, a w końcu państwa, wspólnoty doskonałej, która jest kresem ewolucji. Priorytet państwa jest logiczny – całość musi być pierwsza od części. Państwo jest koroną mniejszych wspólnot rodzinnych. Tylko państwo osiąga wszechstronną samowystarczalność, może zaspokoić wszystkie materialne i duchowe potrzeby ludzi. Celem państwa jest stworzenie ludziom dobrego życia tzn. pełnego rozwoju materialnych i moralnych wartości, których ludziom potrzeba. Dobra materialne też są warunkiem szczęścia, ale nie dają się one mnożyć w nieskończoność i nie są trwałe; te zalety mają tylko wartości duchowe. Arystoteles podkreśla związek rozumu i cnoty z działaniem, z praktyczną aktywnością ludzi. W naturze ludzkiej tkwi dążenie do życia w państwie. Człowiek jako istota własnego gatunku, pewne predyspozycje nabywa wraz z urodzeniem. Ale grupa pozwala jemu to wykształcić ( wykształcenie cech ludzkich). Istotą człowieczeństwa jest życie w grupie. Arystoteles uważa że człowiek dochodzi etapami do państwa. Państwo jest tą doskonałą syntezą- potrzeba bezpieczeństwa.

26. Arystotelesowska klasyfikacja ustrojów.
Zależnie od tego kto rządzi ( jednostka, grupa czy ogół) istnieją trzy ustroje dobre ( rządy dla dobra powszechnego): monarchia, arystokracja i politea oraz trzy ustroje zdegenerowane ( rządy dla własnej korzyści rządzących) : tyrania, oligarchia, demokracja.
Kształt ustroju zależy od siły i efektu walk społecznych, stanu gospodarki, charakteru narodu, podziału geograficznego oraz wielkości terytorium.
Kryterium oceny to czy rządy są sprawowane w interesie ogółu.
Oligarchia to rządy bogaczy nawet gdy stanowią większość, a demokracja to rządy biednych nawet gdy stanowią mniejszość. Kariera tych ustrojów jest w pełni zrozumiała, ponieważ podstawowym kryterium zróżnicowania społecznego jest majątek. Trzecią drogą jest forma pośrednia, gdyby stan średni był grupą najsilniejszą, a co najmniej przeważającą liczebnie najlepszym ustrojem byłaby politea. Arystoteles bardzo chwali ten ustrój widząc w nim harmonijne połączenie ideałów wolności i hierarchii. Politea to system trwały i wykluczający walki wewnętrzne. Jest ona mieszaniną oligarchii i demokracji. W istocie politea to oligarchia o szerokiej podstawie społecznej. Wg Arystotelesa politea to złoty środek, to szansa dla kompromisów społecznych i stabilizacji polis.

27. Chrematystyka – nauka o gospodarowaniu według Arystotelesa.
To nauka o dobrym gospodarowaniu. Najważniejsza jest rodzina. Podstawą myślenia jest przeświadczenie, że pracujemy dla zaspokojenia własnych potrzeb.
Ideałem będzie gospodarka towarowa. Arystoteles potępiał obrót finansowy. Preferuje typ gospodarki naturalnej, ewentualne nadwyżki należy sprzedać i wtedy mieć z tego zyski.

28. Arystotelesowska koncepcja szczęścia a polis.
Wg Arystotelesa formą człowieka jest to, że ma on zarówno duszę roślinną , duszę zwierzęcą i duszę myślącą. Człowiek będzie szczęśliwy, gdy wykorzysta wszystkie swoje zdolności i możliwości. Arystoteles uważał, że istnieją trzy formy szczęścia:
3. życie wśród namiętności i przyjemności
4. życie wolnego i odpowiedzialnego obywatela
5. życie badacza i filozofa
Aby człowiek był naprawdę szczęśliwy spełnione muszą być te trzy warunki jednocześnie. Człowiek jest stworzony do życia w polis i tylko będąc jej obywatelem może być w pełni szczęśliwy.

29. Cechy magistratu w Rzymie okresu republiki.
Cechy magistratu
1) wybieralność – każdy urzędnik nie był mianowany tylko był wybierany
2) kolegialność – dwóch konsulów, dwóch pretorów, pięciu cenzorów. Zawsze jest to kilka osób. Obowiązuje zasada zgody. Edykt jednego konsula musi być zatwierdzony przez drugiego konsula ( prawo intercesji). Podczas wojny decyzje podejmuje jeden konsul.
3) Ograniczenie w czasie – była to skrupulatność- każdy urzędnik był wybierany na rok i nie można było przedłużyć kadencji. Gdy się załamują zasady , rozpada się republika.
4) Bezpłatność –Rzymianie nie płacili diet ( inaczej niż w Grecji) oznaczało to, że pewne urzędy były zamknięte dla ludzi ubogich. Istniała pewna zasada – karierę urzędniczą rozpoczynało się od edulatu. Republika Rzymska rekompensowała urzędnikowi to, że wcześniej wydawał pieniądze nadając mu tytuł prokonsula ( prawo rządzenia na prowincjach, co oznaczało duże pieniądze.
5) Odpowiedzialność – każdy urzędnik z wyjątkiem dyktatora musial złożyć sprawozdanie na wiecach albo na zgromadzeniach plebejskich.

30. Proszę scharakteryzować comitia w Rzymie republikańskim.
1) Comitia (Zgromadzenia) - dzielą się na :
- Curialne, -do republiki przyniosły niewiele, zajmowały się spisywaniem testamentów, problemem adopcji ( cała dynastia cesarzy adoptowanych w II w). Auspicje przeprowadzane przez comitia kurialne są to sakralne obrzędy, które mają za zadanie odczytać wyroki bogów. Wynik auspicjów wskazuje czy dany urzędnik może uzyskać władzę czy nie, nadają pełnię władzy urzędnikowi. Te comitia nadawały najwyższą władzę typu IMPERIUM.
- Centurialne –Jest wyodrębniona grupa ludzi wolnych obywateli Rzymu, jest formacją wojskową. Te comitia zawsze zbierały się na polu marsowym poza obszarem Rzymu. Grupują się w ramach centurii (jeźdźców , zbrojnych). Jeśli dochodzi do głosowania to w ramach centurii głosują. Centuria ma jeden głos. Najpierw odbywa się głosowanie w ramach centurii.
Kompetencje:
-ustawodawcze (proces legislacyjny – tworzenie prawa). Inicjatywę ustawodawczą miał konsul – przedstawiał projekt ustawy . Zanim jednak konsul ten projekt przedstawił najpierw trafiał do SENATU, który go z góry zatwierdzał i przechodził do dyskusji lub na contiones czyli wiece albo consilia plebis. Jeśli uznano, że jest to dobry projekt to przechodził do comitiów centurialnych i tam przyjmowano lub odrzucano tej projekt.
Generalnie na comitiach nie dyskutowano, tylko podejmowano decyzje, dyskutowano na wiecach
- wybór urzędników - tylko wyższych, tych którzy posiadali władzę imperium. To tacy urzędnicy jak: konsul, pretor, cenzor. Dyktator nie był wybierany przez Comitia, ale też był urzędnikiem imperium. Comitia centurialne wybierają urzędnika i nadają mu władzę POTESTAS. Potem odbywają się auspicje i jeżeli są pomyślne to urzędnik dostaje pełnię władzy.
-wypowiadanie wojen ( ale tylko wypowiadanie , ponieważ pokój zawierał SENAT)
- odwoławcze (ciało) –odwołanie się od najcięższych wyroków ( które dotyczyły kary śmierci lub kar cielesnych). Obywatel Rzymu, który został skazany na karę śmierci mógł odwołać się do tej instytucji od wyroku. Element zgodny dla tej republiki. Obywatel Rzymu mógł odwołać się do ludu rzymskiego..
- Tribusowe- Tribus to jednostka podziału terytorialnego. Comitia te zbierały się w mieście. Generalnie mówimy o tribus wiejskich i miejskich. W tribus miejskich zapisywana była biedota, natomiast w tribus wiejskich – bogaci.
W ramach tribus zbierano się i głosowano. A następnie każda tribus miała jeden głos.
Kompetencje tribus:
-ustawodawstwo – inicjatywa ustawodawcza należy do pretora. Proces legislacji taki sam jak w comitiach centurialnych..
-wybór urzędników niższych, którzy posiadali tylko potestas ( było ich 26 urzędników) dla przykładu byli nimi- kwestor i edyl.
-odwołanie – Tribus to ciało odwoławcze od wyroków obciążonych karą więzienia , albo tych obarczonych karą pieniężną.

31. Senat w Rzymie okresu republiki.
SENAT- drugie ogniwo systemu politycznego.
Senat nie pochodził z wyborów.
Ludność Rzymu była podzielona na klasy majątkowe. Co 5 lat cenzor dokonywał spisu majątkowego i wtedy układał listę senatorów.
Kandydat na senatora nie mógł utracić czci i spełniać kryteria majątkowe. Cenzor był zobowiązany sprawdzić czy taki kandydat był obywatelem tzn. czy był urodzony z matki Rzymianki i ojca Rzymianina. Automatycznie do senatu wchodzili : konsul, trybun ludowy, pretor i cenzor.
Liczba senatorów wahała się od 300 do 600 i aż do 900 u schyłku republiki.
Listę sporządzano wg rangi senatorów, na pierwszym miejscu był zawsze princeps senatus, wybierany na 5 lat i zawsze zabierał głos jako pierwszy.
Kompetencje SENATU:
- ustawodawcza- zatwierdzanie projektów wniesionych przez konsula lub pretora. Senat mógł wydawać własne uchwały. Każda uchwała mogła być zawetowana przez Trybuna Ludowego, jeśli uznał że jest niewłaściwa..
- skarbowa – senat czuwał nad finansami publicznymi, określał źródła dochodów i wydatki państwa. Był depozytariuszem skarbu. Określał wysokość podatków, ceł i np. decydował czy wolno sprzedać pewne nieruchomości należące do państwa.
-administracyjne– Senat podejmował decyzje, a kwestie administracyjne dot. porządku publicznego realizowane były przez urzędników ( np. bardzo ważna kwestia miar i wag). Miał pieczę nad świątyniami. Podejmował decyzje w sprawie rozdziału zboża, całe rzesze ludzi żyło na koszt państwa. Senat decydował ile, komu i w jakich ilościach.
- sprawy międzynarodowe - jedynie senat określał kierunki polityki zagranicznej ( kierunki ekspansji). Tylko senat wysyłał przedstawicielstwa zagraniczne i przyjmował wysłanników. Senat zawierał przymierza z miastami i państwami, określał , które państwo jest sprzymierzone z Rzymem ( sprawa bardzo ważna).
- sprawy wojskowe –senat opracowywał plany wojenne, rozpracowywał strategie prowadzenia wojny, fronty. Wyznaczał najważniejszych dowódców wojskowych ( dowódców frontów), zawierał pokój. W sytuacji kiedy było zagrożenie to senat podejmował decyzje czy powołać dyktatora, którego powołuje konsul ( na wniosek senatu).

32. Pozycja princepsa w systemie politycznym Rzymu.
Princeps – pierwszy obywatel- Oktawian August po zwycięstwie w 31 r n.e. wjeżdża triumfalnie do Rzymu . Pełnię władzy oddaje Senatowi i ludowi. Senat nadaje mu tytuł Augusta czyli wspaniałego i tytuł pierwszego obywatela. Formalnie wszystkie instytucje życia zostały zachowane. Princeps zaczyna kumulować władzę magistralną. Oktawian August został wybrany konsulem i otrzymał imperium konsularne. Nadano mu tytuł trybuna ludowego. Te dwa tytuły pozwalają mu pełnić władzę. Może rozwiązać senat, jest nietykalny. Jednocześnie był cenzorem- ustalał listę senatorów- podporządkowuje sobie ludzi. Princeps nie jest monarchą. Jest pierwszym senatorem i wszystko zależy od niego. W praktyce o wszystkim decyduje princeps. W I wieku powstaje cesarska kancelaria( złożona z zawodowych urzędników mianowanych przez princepsa).Princeps zaczyna wydawać własne akty prawne ( edykty, mandaty, reskrypty). Nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny, nie podlega kontroli, a jedyną formą kontroli jest moment śmierci ( wtedy jest albo zaliczany w poczet bogów – wtedy prawo stworzone przez niego pozostaje albo jest potępiony a prawo stworzone przez niego umiera razem z nim).

33. Proszę scharakteryzować kolonat.
Kolonat – wykształcił się tylko w zachodniej części Rzymu, w części wschodniej pozostała drobna własność prywatna - nowa forma gospodarcza- powstała zasada dzielenia wielkich majątków ziemskich i system ich wydzierżawiania. Dzierżawca to kolon. Wielcy posiadacze ziemscy zajmują się polityką i nie mają czasu zajmować się posiadłościami, dlatego postanawiają w ramach wolnych umów wydzierżawiać ziemię chłopom i wyzwoleńcom. Zawierano umowy na 5 albo 10 lat, a najczęściej przedłużano ją bez zgody kolona na czas nieokreślony. Wolny chłop stal się przypisany do ziemi. Kolon bez zgody pana nie mógł opuścić ziemi, staje się poddanym. Kolon mógł wykupić te ziemię ale nigdy nie było go na to stać. Dzierżawca wnosił opłatę dzierżawna albo rentę dzierżawną. Z czasem zobowiązany jest do pańszczyzny. Właściciel nie mógł sprzedać ziemi bez kolona. W konsekwencji kolonat stał się dziedziczny. Kolon nie mógł dowolnie dysponować swoim majątkiem, gdyż był on zabezpieczeniem czynszu.

34. Co świadczyło o republikańskim charakterze władzy w Rzymie do czasów Oktawiana Augusta.
Był to system wzajemnych zabezpieczeń. Obywatel rzymski nie był pozbawiony poczucia bezpieczeństwa. Rządzi prawo a nie człowiek. Władza traktowana jest abstrakcyjnie, nie jest związana z osobą. Obywatel ma prawo odwolania do ludu. Wg Rzymian ustrój republikański jest najlepszy( monarchia, arystokracja i demokracja). Wyrazem monarchii byli konsulowie, arystokracji – senat a demokracji zgromadzenie ludowe. Rzymianie byli narodem otwartym. Obywatelstwo nie było zamknięte w ramach stanowych. Senat nadawał obywatelstwo cudzoziemcom i wyzwoleńcom i po otrzymaniu obywatelstwa niczym nie różnili się od Rzymian. Działali dla dobra wspólnego. Respublika – rzecz wspólna.

35. Doktryna wczesnochrześcijanska do 313r.
U swej kolebki chrześcijaństwo było przede wszystkim doktryną moralnego przeobrażenia świata – świata upadłego wskutek grzechu pierworodnego. Ponieważ pierwsi chrześcijanie byli przekonani o rychłym nadejściu końca świata uważali, że nie warto reformować marnego świata i tak skazanego na zagładę. Zakładała ona separację sfery duchowej i świeckiej; Królestwo Boże jest bowiem z innego świata, jego urzeczywistnieniem będzie koniec rzeczy doczesnych. Ponieważ jednak koniec świata daje na siebie czekać – to władza świecka jest sługą bożym; chrześcijanin powinien być posłusznym władzy świeckiej, powinien ją czcić; oczywiście w pewnych granicach gdyż to Bóg jest prawdziwym cesarzem i najwyższym władcą. Ponieważ jednak rzesze chrześcijan stale rosły trzeba było zmienić akcenty i uwzględnić zmieniającą się rzeczywistość polityczną; nie mogło ono nadal pozostawać obojętne wobec spraw tego świata. W II i III w. upolitycznienie doktryny wczesnochrześcijańskiej rozwijało się w pełni; dokonywało się w toku ostrych sporów ideowych. Coraz częściej chrześcijanie zabiegali o przychylność „dobrych” princepsów; wzywali ich do karania fałszywych wiernych, przytaczali argumenty mające chronić chrystianizm przed zarzutami spisku czy rozpusty. Chrześcijanie są szczególnie dobrymi obywatelami, wychowują ludzi w duchu pobożnej moralności.

36. Pozycja cesarza w Bizancjum.
Bizancjum było państwem niejednolitym. Integrację zapewniała absolutna władza cesarza. Cesarz był źródłem prawa, najwyższym sędzią, najwyższym wykonawcą stanowionego przez siebie prawa oraz naczelnym dowódcą. Cesarz był władcą chrześcijańskim; zastępcą Boga na ziemi do spraw doczesnych; jest jego naśladowcą i ziemskim obrazem. Wedle wyobrażeń Bizantyjczyków był wszechobecny; jego obrazy wisiały w urzędach i kościołach, jego wizerunki figurowały na znakach wojska, na monetach i na nakryciach głowy. Władza cesarska obejmowała cały świat. Cesarz Bizancjum stał na czele wielkiej rodziny monarchów i książąt; również ceremoniał dworski miał cechy ogólnoświatowe i podkreślał podporządkowanie ludów i władców Europy osobie cesarza. Absolutnego władcy Bizancjum nie uważano jednak za despotę czy tyrana. Cesarz miał działać dla dobra poddanych, miał im zapewnić sprawiedliwość, podległe mu organy miały działać „ zgodnie z wola Bożą i trwogą wobec Boga”.

37. Stosunek państwo – kościół w Bizancjum.
Cesarz jest władcą chrześcijańskim. Jest jeden Bóg na niebie i jeden cesarz na ziemi, zastępcą Boga do spraw doczesnych. Jest on naśladowcą Boga i jego ziemskim obrazem. W sztuce bizantyjskiej Chrystus często występował z insygniami cesarskimi, a Matka Boska ubrana była w diadem i szaty cesarzowej. W niedziele palmowe cesarz odbywał procesje na wzór wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, a w Wielkie Czwartki umywał nogi starcom. Jako współrządzący z Bogiem cesarz zasiadał na tronie, który mógł pomieścić dwie osoby. Lud witał go okrzykiem „święty”, a poddani mogli się zbliżyć tylko z zakrytymi dłońmi. Cesarz był głową kościoła, a wspólnotę chrześcijan utożsamiano ze wspólnotą państwową. Wprawdzie najwyższą władzę w kościele sprawowało formalnie kolegium pięciu patriarchów, ale faktyczna wyższość cesarza była niewątpliwa; to cesarz zwoływał konsylium, on na nim przewodniczył, on tez nadawał jego uchwałom wiążącą moc i wymuszał dla tych uchwał posłuszeństwo. Cesarskiej zwierzchności nad kościołem sprzyjała doktryna bożego namiestnictwa cesarza, a także to, że kościół wschodni był mniej aktywny politycznie i mniej ambitny niż kościół wschodni.

38. Koncepcja kościoła według Ireneusza z Lyonu.
Uważa, że władza biskupa oparta jest na sukcesji – jest obrońcą tradycji ; źródłem wiary jest tylko tradycja apostolska i ewangelie. Następcą apostołów jest każdy biskup, który ma na to zgodę trzech innych biskupów. U niego pojawia się wizja kościoła jako organizacji; nie ma tu jeszcze dominacji biskupa Rzymu.

39. Orygenes – kontynuator tradycji Pawła z Tarsu.
Paweł z Tarsu po raz pierwszy wysnuł tezę, że państwo ma boże zadanie do spełnienia, że z woli stwórcy tępi ono złoczyńców i zapewnia porządek, że nabiera cech „sługi bożego ku dobremu”. Jego doktryna prezentowała wzór doskonałego chrześcijanina: człowieka spokojnego, przyjaznego ludziom, lojalnego wobec pogan i ich władzy; chrześcijanin winien koncentrować się na sprawach wewnętrznych i czekać na ponowne przyjście Chrystusa.
Orygenes był z pochodzenia grekiem, urodził się w Egipcie, był retorem – zbudował całościową wizję doktryny chrześcijańskiej; zajmował się państwem, prawem, społeczeństwem. Jego myśli wywodzą się z platonizmu i stoicyzmu. Punktem wyjścia jest Biblia, którą uważa za metaforę, przenośnię a nie zapis dosłowny. Biblia jest nędznym odbiciem idei boskiej i nie można do końca traktować jej jako prawdy objawionej. Chrześcijaństwo ujęte jest jako epizod w dziejach ludzkości; życie to tylko przejściowe czekanie na ponowne przyjście Chrystusa.

40. Tertuliana wizja chrześcijaństwa na przełomie Ii i III wieku.
Tertulian syn setnika, wychowany w tradycji rzymskiej z wykształcenia prawnik. Miedzy r. 200-207 pisze swoje pierwsze traktaty w których bardzo mocno występuje przeciwko pogaństwu, gnostycyzmowi /wiedza tajemna/ oraz jest próbą dochodzenia do wiary poprzez wiedzę. Odrzuca kulturę rzymską np. teatr, igrzyska; uważa, że żaden chrześcijanin nie powinien brać udziału w działaniach wojennych cesarstwa rzymskiego. Uważa się go za twórcę łaciny wykorzystywanej później w liturgii.

41. Pierwsze herezje chrześcijańskie.
- MONTANIZM – Montanus utrzymywał, że jest bezpośrednio inspirowany przez Ducha Św. Wśród jego zwolenników było wiele kobiet, którym wolno było nauczać, uzdrawiać i wypędzać demony.
- ARIANIZM – określenie pochodzi od Ariusza aleksandryjskiego kapłana, który odrzucił niewzruszoną koncepcję Trójcy Świętej, że Bóg Ojciec i Syn Boży są sobie „współistotni”. Wg. Ariusza Syn stał nieco niżej w hierarchii niż Ojciec, będąc wynikiem działania tego ostatniego.

42. Augustiańska recepcja Platona.
Augustyn nie dostrzegał żadnych ostrych przeciwieństw między chrześcijaństwem a filozofią Platona. Uważał, że zbieżność filozofii platońskiej z nauką chrześcijańską narzuca się sama do tego stopnia, że zastanawiał się czy przypadkiem Platon nie znał części Starego Testamentu. Jest to oczywiście bardzo wątpliwe. To raczej Św. Augustyn “schrystianizował” Platona. Wskazywał, że dla ludzkiego rozumu istnieją granice poznania w kwestiach religijnych. Chrześcijaństwo to boskie misterium, do którego zbliżyć się możemy tylko przez żarliwą władzę. Augustyn obstaje przy twierdzeniu, że Bóg stworzył świat z niczego, a o myśl biblijna. Grecy skłonni byli uważać, że świat , idee istniały w jego umyśle. Przypisał więc platońskie idee Bogu i w ten sposób uratował platońskie wieczne idee. Również w swoich poglądach na dobro i zło Augustyn nawiązuje do neoplatonizmu. Uważał jak Platon, że zło to “brak dobra”. Samo w sobie nie posiada żadnej samodzielnej egzystencji, jest czymś czego nie ma.

43. Idealizm św. Augustyna.
Augustyn uważał, że chrześcijaństwo to boskie misterium, do którego możemy się zbliżyć jedynie przez żarliwą władzę. Całemu złu winne jest ludzkie nieposłuszeństwo a boskie stworzenie może być tylko dobre. Człowiek posiada jednak duszę, która może poznać boga, chociaż ma materialne ciało, które należy do świata fizycznego. Wg Augustyna po upadku pierwszych rodziców cała ludzkość skazana jest na zagładę, mimo to bóg postanowił, że niektórzy mogą zostać zbawieni od wiekuistego zatracenia. Człowiek jednak nie ma żadnego prawa krytykować boga. Jesteśmy bowiem tylko gliną w rękach boga i to on decyduje o naszym losie. To kto zostanie zbawiony, a kto skazany na potępienie jest z góry ustalone.

44. Rola i zadania państwa według św. Augustyna.
Jedyną funkcją państwa jest represja wobec przeważającej większości grzesznych. Państwo stwarza warunki zewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa. To z kolei nie wymaga dobrych władców. Dlatego też chrześcijanie mają obowiązek tolerować władzę nawet wtedy, kiedy suwerenność jest identyczna z bezkarnością. Istnieją jednak nieprzekraczalne granice posłuchu- ludzie mają prawo do oporu ( oporu biernego, spokojnego) wówczas, kiedy normy prawa ludzkiego, państwowego naruszają prawo boże. Gdy tego naruszenia nie ma Św. Augustyn stwierdza , że nie ma różnicy pod czyją władzą żyje śmiertelny człowiek.

45. Dwa państwa św. Augustyna.
Św. Augustyn przedstawia historię ludzkości jako dzieje walki państwo bożego z ziemskim. Owe dwa państwa nie są państwami w sensie politycznym. Są państwami wyraźnie od siebie oddzielonymi. Walczą one o władzę w każdym człowieku. Państwem bożym jest niewidzialny kościół z Chrystusem na czele jako jego głową; prawdziwą ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo, na ziemi są oni tylko pielgrzymami. Tworzą mniejszość wybraną przez samego boga aktem jego łaski. Obywatelami państwa ziemskiego są wszyscy źli, grzeszni, którzy nie zaznali łaski. Twierdził on, że w każdym państwie współżyją ze sobą obywatele civitas Dei (wszyscy ci, którzy są obdarzeni łaską bożą, zarówno ci którzy żyli, żyją i żyć będą) oraz civitas terrena ( to żyjący tylko tu i teraz) tyle, że po stronie tych ostatnich jest wyraźna przewaga.

46. Kategoria dobra i zła w doktrynie św. Augustyna a manicheizm.
Augustyn przez jakiś czas był “manichejczykiem”. Manicheizm to jedna z sekt religijnych, typowa dla późnego antyku, która głosiła na wpół religijną , na wpół filozoficzną naukę zbawienia. Przyjmowali oni, że świat podzielony jest na dobro i zło, światło i ciemność, ducha i materię. Był zlepkiem trzech religii: chrześcijaństwa, buddyzmu i zoraastryzmu. Byty dobra i zła to byty samoistne; zło samo w sobie i dobro samo w sobie- obydwa są wieczne, nie mają końca ani początku wg manichejczyków. Augustyn był pochłonięty “problemem zła”, pytaniem skąd bierze się zło. Jego zdaniem dobro może istnieć samo w sobie, natomiast zło samo w sobie istnieć nie może. Punktem wyjścia u Augustyna jest twierdzenie, że ogromna większość ludzi jest zła; ludzie są chciwi i tym samym żądni zaszczytów i władzy, uciskają się wzajemnie, większy mocniejszy niszczy słabszego, mniejszego. Człowiek poprzez dobre uczynki nie może zmienić się w dobrego- taka przemiana może się dokonać tylko za sprawą łaski bożej. Wg Augustyna wszystko podporządkowane jest Bogu a ludzie są tylko gliną w jego rękach.

47. Pochodzenie władzy w teorii św. Augustyna.
Władza , tak jak I wszystko inne u Augustyna pochodzi od Boga. Bóg daje władzę dobrym i złym. Władza to istota boska. To osoba z krwi i ciała ale zesłana przez Boga. Uważa, że dla człowieka na ziemi nie ma znaczenia jaki jest władca, gdyż tak czy inaczej władzy należy się podporządkować a buntować się przeciwko niej można tylko wtedy gdy narusza ona prawa boskie.

48. Tyran wg. Św