Zaufanie i nieufność.

ZAUFANIE I NIEUFNOŚĆ

Problematyka zaufania znalazła się w kręgu zainteresowania socjologii dopiero pod koniec XX wieku.
Zaufanie często uważa się za jeden z ważniejszych elementów życia społeczeństw ze względu na rosnącą złożoność, niepewność oraz ryzyku kontaktów zarówno między ludźmi, jak i polityce, ekonomii czy medycynie. Jest również uważane za konieczny efekt rosnącej liczby ról społecznych i ich specjalizacji, co prowadzi do płynności i nieostrożności oczekiwań związanych z rolami.
Każdy z nas dąży do osiągnięcia w przyszłości jakichś celów. Jednak osiągniecie ich nie jest zależne tylko i wyłącznie od naszych działań, w dużej mierze sukces zależy od sytuacji, zdarzeń oraz zachowania innych ludzi. Ciągle towarzyszy nam ryzyko, gdyż nie możemy być pewni jakie decyzje , czy korzystne dla nas czy też nie, podejmą inni ludzie. Jednak nieustannie zakładamy jak mogą zachować się inni, udzielając im lub odbierając zaufanie. Zaufanie pozwala nam zredukować niepewność i założyć, że inni będą postępować w korzystny dla nas sposób. Sprawia to, że możemy działać spokojniej, optymistyczniej, widząc świat lepszy niż jest w rzeczywistości. Odwrotna sytuacja odnosi się do braku zaufania. Nieufność stanowi barierę ochronną przed niekorzystnym działaniem innych, redukuje niebezpieczeństwo, powoduje zachowanie dystansu i czujności. Zarówno zaufanie jak i nieufność są sposobami radzenia sobie z niepewną przyszłością poprzez formułowanie pozytywnych lub negatywnych przewidywań i odpowiednie działanie lub zaniechanie. Wielkość dawanego zaufania zależy od oczekiwań wobec partnerów. Wyróżnić można trzy kategorie oczekiwań. Najmniej wymagające są to oczekiwania efektywnościowe, w których oczekujemy jedynie, że działania innych będą regularne, prawidłowe i przewidywalne, nie bierzemy tu pod uwagę kogo działania dotyczą, ani do czego zmierzają. Obdarzając jednak osobę wobec której mamy oczekiwania tzw. aksjologiczne, mamy nadzieje, że jej zachowanie będzie odpowiednie, sprawiedliwe, prawdomówne. Najbardziej wymagające są natomiast oczekiwania opiekuńcze, kiedy to liczymy na to, że inni będą bezinteresownie dbać o nasze sprawy, będą szlachetni i pomocni. Wielkość rozczarowania rośnie wraz z oczekiwaniami stawianymi partnerowi na skali od oczekiwań efektywnościowych, poprzez aksjologiczne, po opiekuńcze. W przypadku nieufności sytuacja jest odwrotna, w miarę domawiania partnerom coraz bardziej powszechnych cnót. Zaufanie szybko jednak można stracić, nawet jeden zły ruch powoduję rozczarowanie. Kiedy to natomiast zła ocena w przypadku nieufności może sprawić nam „miłą niespodziankę”, a pozytywne doświadczenia mogą w końcu doprowadzić do wytworzenia uogólnionego zaufania, wiary w rzetelność innych.
Można wyróżnić kilka rodzajów zaufania w zależności od obiektów ku którym jest ono kierowane:
- zaufanie osobiste – kierowane wobec konkretnych, znajomych osób.
- zaufanie pozycyjne – kierowane do określonych ról społecznych, zawodów, stanowisk, urzędów, bez względu na to, kto je zajmuje.
- zaufanie komercyjne – kierowane do towarów, produktów określonej marki, firmy pochodzącej z określonego kraju.
- zaufanie technologiczne – kierowane do różnych systemów technicznych (telekomunikacyjnych, informatycznych)
- zaufanie instytucjonalne – kierowane do organizacji zrzeszających liczne grupy anonimowych uczestników (giełdy, banki)
- zaufanie systemowe – kierowane pod adresem całego systemu społecznego i jego uczestników.
Warto jednak zauważyć, że każdy z osobna ma swój własny zestaw obiektów i osób, którym ufa a którym nie, co można nazwać bilansem zaufania.
Każdy z nas posiada pewne kryteria, według których uznajemy czy dana osoba jest godna zaufanie czy też nie. Kryteria, które odnoszą się bezpośrednio do obiektów czy osób są trojakiego rodzaju i wyróżniamy tu : reputacje danej osoby, aktualne osiągnięcia oraz fizjonomię. Innym rodzajem kryteriów to charakter kontekstu strukturalnego czy sytuacyjnego. Oznacza to, że łatwiej udzielić nam zaufania jeśli wiemy istnieją niezawisłe sądy, prokuratura, trybunały itp. które pozwolą nam w razie konieczności dociekać własnych praw.
Znaczny wpływ na skłonność do udzielania zaufania lub też jej odmowy, stanowi nasza własna, osobista gotowość ufności lub nieufności .Znaczącym okresem życia jest tu okres socjalizacji, ponieważ raz wytworzona gotowość ufania innym pozostaje na całe życie.
Oprócz indywidualnych, psychologicznych tendencji ważną rolę odgrywa całe społeczeństwo, które może czasami wymuszać określone zachowania w stosunku do innych. Jest to wtedy nazywane reguła społeczną. W takiej sytuacji zaufaniu nadajemy wymiar kulturowy, który jest wyrazem wcześniejszych doświadczeń całych zbiorowości. Tradycyjne orientacje, często powtarzane i utrwalane mogą jednak przyjąć często formę stereotypów. W przypadku ogólnego „klimatu” zaufania lub nieufności wyróżniamy kilka czynników determinujących to zjawisko:
- dziedzictwo historyczne –wywodzące się z dziejów danego społeczeństwa tendencje do wyrażania zaufania i nieufności wobec różnych obiektów.
- aktualny kontekst strukturalny – wyróżniamy tu stabilność normatywną oraz przejrzystość organizacji społecznej.
- trwałość porządku społecznego – kiedy jest on niezmienny lub przechodzi stopniowe zmiany istnieje poczucie bezpieczeństwa i zaufanie.
- podporządkowanie władzy regułom prawa – ograniczenie kompetencji, ramy proceduralne, nadzór, kontrola sprzyjają zaufaniu, tym bardziej im decyzje są słuszne, sprawiedliwe oraz służące dobru obywateli.
- realizowanie uprawnień i egzekwowanie obowiązków – jeśli istnieją instytucje, do których można się zwrócić dla ochrony własnych uprawnień oraz agendy wymuszające realizację obowiązków, społeczeństwo ma poczucie sprawiedliwości, zabezpieczenia przed oszustwami, nadużyciami i przestępczością.
Ponieważ każda osoba, różnie może postrzegać te same warunki i mogą one wywoływać u różnych osób różne reakcje, dlatego istnieją również czynniki podmiotowe warunkujące przyznawanie zaufania. Na czynniki te składają się rysy osobowościowe (wysokie aspiracje, aktywizm, optymizm, afirmacja sukcesu) oraz zasoby kapitałowe (wykształcenie, majątek, kontakty i znajomości, oparcie rodzinne, stan zdrowia, religijność, bogactwo duchowe).
Zaufanie lub nieufność mogą mieć wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa. Zaufanie dostarcza korzyści zarówno osobie, która nim obdarza, jak i osobie która jest nim obdarzana. Jeśli komuś ufamy nasze działania są swobodne, wolne od obaw, nie trzeba nikogo kontrolować ani upewniać się. Osoba obdarzona „kredytem zaufania” jest wolna od ciągłego sprawdzania czy kontrolowania. Natomiast ugruntowana nieufność w stosunku osoby nie godnej zaufania również może przynieść obopólne korzyści. Nie ufając unikamy rozczarowań, zwiększamy czujność, zabezpieczamy się przed zagrożeniem. Takie zachowanie może także korygować i uczyć osobę nie zaufaną innego postępowania.
Niewątpliwie korzystne dla społeczeństwa jest pojawienie się kultury zaufania. Prowadzi to do otwartych, innowacyjnych działań, podnosi poziom mobilizacji, prowadzi do połączenia wspólnot oraz rozwija potencjał społeczeństwa. Ważne jest aby rozwijać kulturę zaufania, usuwając na dalszy plan historię, a bardziej skupiać się na składnikach teraźniejszości. Ważne jest tu zarówno od czynników strukturalnych, jak i członków społeczeństwa. Kultura zaufania ma tym większe szanse, im społeczeństwo staje się zasobniejsze, a ludzie uczciwsi.