Podstawy filozoficzne Pozytywizmu.

Upadek powstania styczniowego przyniósł konsekwencje świadomościowe: przekonanie, że bez sprzyjającej sytuacji międzynarodowej nie ma szans na powodzenie powstania zbrojnego, stąd zwrot w stronę problematyki gospodarczo - społecznej i upowszechnianie się postaw realistycznych. Pozytywizm to czas gwałtownego rozwoju nauki i techniki, rozwoju przemysłu, aglomeracji miejskich, umacniania się kapitalistycznego porządku społecznego i ekonomicznego w Europie. W Polsce wzrost dynamiki przemysłu można zaobserwować w Królestwie i w zaborze pruskim. Galicja jest miejscem słabego rozwoju gospodarczego. Rok 1864 to data ostatecznego zakończenia powstania ale również data uwłaszczenia chłopów w zaborze rosyjskim. Te wydarzenia spowodowały zniechęcenie wobec romantycznych metod walki o ojczyznę, sprowokowały młode pokolenie do poszukiwania nowych, innych sposobów protestu wobec zaborców, niwego rozumienia patriotyzmu.

Program społeczny polskiego pozytywizmu:
- zainteresowanie się materialnymi podstawami egzystencji narodowej i wypracowanie programu unowocześnienia kraju
- praca u podstaw - podniesienie poziomu umysłowego i kulturalnego najniższych warstw społecznych
- praca organiczna - praca nad podniesieniem poziomu gospodarczego kraju, rozwoju handlu i przemysłu i równomiernego rozwoju wszystkich warstw społecznych, które miały jednakowo uczestniczyć w życiu kraju (organicyzm)
- solidaryzm społeczny - współpraca wszystkich warstw społecznych ze sobą
- emancypacja kobiet - przygotowanie kobiet do życia i pracy, walka o ich prawo do nauki
- asymilacja żydów i ich równouprawnienie (hasła demokratyzmu, walka o równouprawnienie różnych grup etnicznych)
- kult filantropii - wspieranie biednych

Program literacki polskiego pozytywizmu:
- wystąpienie przeciw romantykom: atak na koncepcję twórcy - w miejsce geniusza postawiono ideał pisarza wszechstronnie wykształconego, orientującego się we wszystkich gałęziach nauki, szczególnie wiedzy o społeczeństwie
- nowy adresat - prosty człowiek, którego należy nauczyć życia, dać mu wzorzec do naśladowania
- literatura zaczęła wyrażać podstawowe, postępowe dążenia epoki, stała się także użyteczna - kreowała bohatera pozytywnego

REALIZM polegał na dokładnym odzwierciedlaniu rzeczywistości. Utwory literackie ukazywały ludzkie doświadczenia, postawy, charaktery a także szczegóły dotyczące życia codziennego. Realizm opierał się na rzetelnej wiedzy pozwalającej przedstawiać precyzyjny obraz społeczeństwa i natury. Ważny był też dobór postaci pasujących do środowiska ukazanego w utworze. Istotnym elementem był także język tworzący komunikatywne i potoczne formuły. Według realistów istnieją prawa rządzące społeczeństwem.

NATURALIZM dążył do wyjaśnienia rzeczywistości przyczynami naukowymi, ograniczył fikcję literacką i tłumaczył ogół zjawisk działaniem praw przyrody.