Zarządzanie przedsiębiorstwem

PROCES GOSPODARCZY I JEGO ELEMENT

1.potrzeby ludzkie ich rodzaje i środki ich zaspokajania.
Ludzie odczuwają różnorodne potrzeby i dążą do ich zaspokojenia. Potrzeby dzielimy na duże grupy:
a) Podstawowe (dobra wolne dostarczane przez przyrodę)
b) Dobra gospodarcze wytwarzane przez człowieka.
Ze względu na przeznaczenie dobra gospodarcze dzielimy na :
a)Konsumpcyjne (żywność ubrania meble, samochody itp.)
b)produkcyjne( służą do wytwarzania nowych dóbr- maszyny, surowce, materiały)
usługami są wszelkie czynności świadczone dla zaspokojenia potrzeb przez wyspecjalizowane jednostki gospodarcze. Większość usług świadczona jest dla celów konsumpcji:
a) Indywidualnej np.: fryzjerskie
b) Zbiorowej np.: edukacyjne , lecznicze, kulturalne
c) Ogólnospołeczne np.: w zakresie bezpieczeństwa.
2. Podstawowe ogniwa procesu gospodarczego.
Głównymi ogniwami procesu gospodarczego są produkcja, wymiana i konsumpcja.
PROCES GOSPODARCZY
PRODUKCJA WYMIANA KONSUMPCJA
-przemysłowa handel
-budowlana krajowy zagraniczny
-rolna
-leśna
produkcja to celowo zorganizowana działalność zmierzająca do wytwarzania dóbr zaspokajających potrzeby ludzkie. W zależności od tego w jakiej dziedzinie gospodarki są wytwarzane dobra można wyodrębnić produkcję.
Czynnikami niezbędnymi do wytwarzania produkcji są :
1) środki pracy (maszyny, urządzenia, środki transportu)
2) przedmioty pracy( surowce i materiały, ziemia)
3) praca ludzka
4) organizacja i przedsiębiorczość
Według klasycznej ekonomii czynnikami wytwórczymi są : praca, ziemia, kapitał

Wymiana jest to działanie mające na celu przemieszczanie towarów ze strefy produkcji do miejsca spożycia za pośrednictwem handlu.
Konsumpcja polega na spożywaniu lub użytkowaniu dóbr i odbywa się w ramach gospodarstwa domowego lub instytucji konsumpcji zbiorowej( szpitale, przedszkola, wojsko)

3. Rachunek ekonomiczny podstawą działalności gospodarczej.
Rachunek ekonomiczny to zespół czynności obliczeniowych i analitycznych pozwalających na ustalenie opłacalności podejmowanych działań gospodarczych . Rachunek przeprowadzony jest dla kilku wariantów rozwiązań, gdzie porównuje się nakłady i efekty aby wybrać wariant optymalny. Zależnie od rodzaju przedsięwzięcia przeprowadza się rachunek kompleksowy lub uproszczony.
Kompleksowy rachunek obejmuje wszystkie elementy składające się na dane przedsięwzięcie np.: przy projektowaniu nowej produkcji , uwzględnia się nakłady inwestycyjne, zaopatrzenie, rynki zbytu, transport, zatrudnienie itp.
Uproszczony rachunek porównuje nakłady z efektami oraz ustala zapotrzebowanie na tego rodzaju przedsięwzięcia. Przedsiębiorca podejmując działalność gospodarczą decyduje samodzielnie o jej rodzaju i ponosi pewne ryzyko, należy rozważyć jakie są możliwości sprzedaży , jakie poniesie się koszty i jaki będzie spodziewany zysk.

ZADANIE.
Firma x zajmująca się eksportem może zakupić u producenta krajowego 300 ton towaru przeznaczonego na eksport po cenie 320 zł za 1 tonę przy odbiorze z magazynu wytwórcy lub po cenie 370 zł za tonę z dostawą do magazynów firmy X .
Koszt transportu własnym taborem tej ilości towaru wynosi 9000 zł. Opierając się na rachunku ekonomicznym uproszczonym wybrać korzystniejszy wariant warunków dostawy.
Wariant I 300x 320 = 96000
Wariant II 300x370 = 111000
-należy zrealizować wariant I ponieważ koszty są mniejsze o 6000 zł

PODMIOTY GOSPODARCZE I ICH KLASYFIKACJA

1. Działalność gospodarcza w warunkach gospodarki rynkowej.
Działalność gospodarcza polega na wytwarzaniu produktów lub świadczeniu usług, prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu gospodarczego.
Działalność ta powinna być oparta na zasadzie racjonalnego gospodarowania ; polega ona na tym aby osiągnąć maksymalne efekty przy określonym nakładzie sił i środków lub uzyskaniu określonych efektów przy minimalnych nakładach (zasada oszczędności). Działalność gospodarcza w Polsce prowadzona jest obecnie w ramach gospodarki rynkowej . W śród dodatnich cech funkcjonowania podmiotów w gospodarce rynkowej wyróżnia się :
a) swoboda w podejmowaniu działalności gospodarczej
b) gwarancja własności prywatnej i samodzielności podmiotów
c) ograniczenie ingerencji państwa w gospodarkę
d) istnienie wolnej konkurencji

Ujemne cechy gospodarki rynkowej:
a) duże zróżnicowanie dochodów co prowadzi do nierówności majątkowej
b) tendencje do koncentracji produkcji i sprzedaży co ogranicza działanie konkurencji
c) wzrost bezrobocia( ponad 2 mln osób)
d) wahania koniunkturalne okresy wzrostu i recesji

2.Podmiot gospodarczy i jego cechy.
Podmiotem gospodarczym może być osoba fizyczna , osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która prowadzi we własnym imieniu i na własny rachunek działalność gospodarczą o charakterze zarobkowym.
Podmioty gospodarcze w gospodarce rynkowej charakteryzują się następującymi cechami :
a) samodzielnością – same ustalają zakres działania i żaden organ państwowy nie może ingerować w ich działalność jeżeli jest prowadzona zgodnie z prawem.
b) Równością praw wszystkich podmiotów np.: w korzystaniu z kredytów, opłatach itp.
c) Zarobkowym i rentownym celem działalności.

Ustawa z dnia 23.12.1988 o działalności gospodarczej( obecnie nowelizowana) przewiduje obowiązek zgłaszania rozpoczęcia działalności przez zakłady osób fizycznych , spółki cywilne do ewidencji w gminie.
Osoby prawne np.: spółki kapitałowe rejestrują swoją działalność w sądach.
Prowadzenie działalności gospodarczej nie wymaga w zasadzie zezwolenia władz administracyjnych z wyjątkiem koncesji i zezwoleń. Obecne koncesje wymagane są w 33 dziedzinach a zezwolenia na działalność gospodarczą w około 30 dziedzinach. Projekt nowej ustawy „ Prawo o działalności gospodarczej „ zakłada ograniczenie koncesji do 7 dziedzin:
1) na poszukiwanie i wydobywanie kopalin i surowców mineralnych
2) na wytwarzanie materiałów wybuchowych, broni, amunicji i handel nimi
3) na wytwarzanie paliw energii i obrotów nimi
4) na ochronę mienia i osób
5) na transport lotniczy
6) na usługi telewizyjne i radiowe

2. Klasyfikacja podmiotów gospodarczych.
Klasyfikacja podmiotów gospodarczych przeprowadzona jest według następujących kryteriów:
1) według form własności i kapitału
2) według form prawnych
3) według charakteru działalności
4) według wielkości
Wyodrębnia się następujące formy własności:
Państwowa, komunalna, prywatna, mieszana.
Do własności państwowej zalicza się : przedsiębiorstwa państwowe ( około 3000 ), jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, inne państwowe jednostki gospodarcze.
Własność komunalna jest majątkiem samorządów terytorialnych.
Do własności prywatnej osób fizycznych należy własność rzemieślników, zakładów osób fizycznych i spółek cywilnych. Prywatna własność osób prawnych obejmuje: spółdzielnie, fundacje, spółki kapitałowe z kapitałem prywatnym.
Własność zagraniczna należy do osób fizycznych i prawnych mających siedzibę za granicą kraju.
Występują podmioty o mieszanej formie własności np.: spółki z przewagą kapitału prywatnego lub udziału Skarbu Państwa. Grupując podmioty według form własności wyodrębnia się dwa sektory:
1) publiczny : państwowe, komunalne i spółki z przewagą Skarbu Państwa (51%).
2) Prywatny: własność prywatna krajowa i zagraniczna i mieszana z przewagą kapitału prywatnego.

Ze względu na formę prawną podmiotów wyróżnia się:
- osoby fizyczne: kupcy, rzemieślnicy, zakłady osób fizycznych
- osoby prawne: przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie około(19 770) , spółki kapitałowe, spółki Z o.o. i S.A .
- jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej: spółki cywilne.
Według rodzaju działalności grupuje się podmioty do 17 sekcji , które dzielą się na podsekcje, grupy, klasy według EKD (Europejska Klasyfikacja Działalności). EKD ustala symbole cyfrowe które są stosowane w numerach statystycznych nadawanych podmiotom przez Wojewódzkie Urzędy Statystyczne (WUS) w rejestrze gospodarki narodowej ( regon).

Ze względu na liczbę zatrudnionych i przychody ze sprzedaży, według projektu ustawy j.w. podmioty dzielą się na:
-małe: zatrudniające do 50 osób i osiągające roczny przychód netto do 7mln Euro.
-średnie : zatrudniające do 250 pracowników i roczny przychód do 40 mln euro.
Polityka rządu wspiera rozwój małych i wielkich przedsiębiorstw (MSP) , które wzmacniają konkurencję , tworzą nowe miejsca pracy, są bardziej elastyczne na zmianę popytu na rynku i lepiej zaspokajają potrzeby konsumentów. Średnio w Polsce na 100 mieszkańców przypada około 73 podmioty gospodarcze (najwięcej w województwie mazowieckim).
1998 działało około 2,3 mln zakładów osób fizycznych z tego najwięcej w handlu i naprawach około 875 tys.

SEKTOR PUBLICZNY

PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWE.
Przedsiębiorstwo państwowe jest przedsiębiorstwem samodzielnym , samorządnym i samofinansującym się podmiotem gospodarczym posiadających osobowość prawną.

Zasady działania przedsiębiorstw państwowych „s,s,s” :
-samodzielność oznacza, że organy p.p. decydują o wszystkich sprawach przedsiębiorstwa , opracowują statut i własny plan działania
-samorządność wyraża się w tym, że załoga poprzez swoje organy uczestniczy w zarządzaniu przedsiębiorstwem;
-samofinansowanie oznacza, że przedsiębiorstwo pokrywa wydatki z uzyskanych przychodów i powinno wygospodarować zysk, który przeznacza na rozwój, premie i nagrody dla pracowników.

Cechy przedsiębiorstw państwowych.
1) odrębność ekonomiczna posiada odrębny majątek
2) osobowość prawna , nabywa ją z chwilą zarejestrowania w sądzie.
3) Odrębność organizacyjna (stanowi samodzielną jednostkę organizacyjną, ma swoją nazwę i siedzibę)
4) Odrębność terytorialna ( zajmuje obszar na którym jest zlokalizowane).
Przedsiębiorstwa państwowe tworzą organy założycielskie do których należą naczelne i centralne organy administracji państwowej: minister Skarbu Państwa i inni (około 100 p.p) , wojewodowie (około 2800 p.p) , banki państwowe i NBP.
Organ założycielski wyposaża p.p w środki niezbędne do prowadzenia działalności , decyduje o łączeniu , podziale i likwidacji p.p. Likwidacja p.p może nastąpić jeżeli przynosi straty nie płaci podatków . Likwidacja następuje na wniosek organu założycielskiego lub rady pracowniczej.
Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako:
- przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych na po( na podstawie ustawy o p.p. z 81 roku)
- przedsiębiorstwa użyteczności publicznej z których większość została przekazana gminom jako mienie komunalne;
- przedsiębiorstwa działające na zasadach szczególnych w oparciu o odrębne ustawy , np. PKP , PLL LOT S.A , banki ( Prawo bankowe ustawa).
Przedsiębiorstwa państwowe mogą tworzyć przedsiębiorstwa mieszane z podmiotami krajowymi lub zagranicznymi .

ORGANIZACJA PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH
Organami przedsiębiorstw państwowych są :
-ogólne zebranie pracowników ( delegatyw )
-rada pracownicza
-dyrektor
Kompetencje organów samorządu określa ustawa o” samorządzie załogi” z 1981r
Zadaniem samorządu załogi jest uczestniczenie w zarządzaniu poprzez decydowanie w istotnych sprawach , wyrażanie opinii, zgłaszanie wniosków oraz kontrola działalności. Projekt nowelizacji ustawy o p.p zakłada ograniczenie uprawnień rad pracowniczych do funkcji opiniodawczej a wzmocnieniu roli dyrektora i organu założycielskiego . Dyrektor zarządza przedsiębiorstwem i reprezentuje je na zewnątrz. Dyrektor powołuje radę pracowniczą z pośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu z w.w. projektu organ założycielski miałby prawo powoływania i zwalniania dyrektora „ Mogą być zawieszone kontrakty managerskie o powierzenie zarządzania p.p osobie fizycznej lub prawnej zawartej na okres 3 lat . Z chwilą zerwania kontraktu organy samorządu zostają rozwiązane, a dyrektor odwołany( nadzór pełni rada nadzorcza).
W 1990r działało około 8450 p.p a na dzień 1 stycznia 1999 około 3000. Wartość aktywów netto tych 3000 p.p oszacowano na ponad 50 mld złotych. Większość p.p ma niską efektywność, część jest deficytowa i zachodzi konieczność ich restrukturyzacji i prywatyzacji.
Przedsiębiorstwa komunalne- gospodarka komunalna obejmuje zadania o charakterze użyteczności publicznej, których celem jest zaspokojenie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług np. komunikacyjnych, wodociągów elektrociepłowni i inne.
Ustawa z 1990r o „samorządzie terytorialnym” dała podstawę do utworzenia majątku komunalnego , będącego własnością gminy powstało ono z części majątku państwowego służącego użyteczności publicznej i niezbędnego do wykonywania zadań własnych w gminie. Ustawa z 1996r o „gospodarce komunalnej” określiła urzędy i formy gospodarki komunalnej polegające na wykonywaniu przez gminy zadań własnych . Zgodnie z ustawą gospodarka komunalna może być prowadzona w dwóch formach : zakładu budżetowego i spółek prawa handlowego.
Gmina może powierzyć wykonywanie niektórych zadań osobom fizycznym lub prawnym w drodze przetargu . Rada gminy decyduje o wyborze formy prowadzenia działalności oraz wysokości cen i opłat za usługi komunalne. Do najczęściej powoływanych na terenie dużego miasta jednostek komunalnych należą : MPO, MZA i tramwaje warszawskie, przedsiębiorstwa wodociągów i kanalizacji, przedsiębiorstwa gospodarki mieszkaniowej i inne.

SPÓŁDZIELNIE.
Ustawa z 7 lipca 1994r „ Prawo spółdzielcze”
SPÓŁDZIELNIA jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób , która w interesie swych członków prowadzi działalność gospodarczą.
Spółdzielnia powstaje z inicjatywy członków – założycieli , którzy opracowują statut , wybierają zarząd i składają wniosek o zarejestrowanie spółdzielni w sądzie (ma osobowość prawną).
Założycielami spółdzielni powinno być co najmniej 10 osób fizycznych lub 3 osoby prawne. Statut spółdzielni określa najważniejsze sprawy : między innymi wysokość udziałów, prawa i obowiązki członków, podział zysków i ewentualnie strat. Członek spółdzielni wpłaca wpisowe, wnosi udziały, a w niektórych typach spółdzielni członkowie wnoszą wkłady , np.: spółdzielnia mieszkaniowa .

Klasyfikacja spółdzielni:
Rozróżnia się 2 grupy spółdzielni :
1) użytkowników – świadczące usługi na rzecz członków, np.: handlowe, banki spółdzielcze, spółdzielnie mieszkaniowe i inne.
2) Spółdzielnie pracy – zatrudniające członków zarobkowo, np. przedsiębiorstwo produkcyjno- usługowe.

Organizacja spółdzielni:
W strukturze organizacyjnej spółdzielni wyróżnia się :
-organy samorządu spółdzielni (walne zgromadzenie członków, zarząd, rada nadzocza)
-aparat administracyjny spółdzielni (dział zaopatrzenia, personalny i inne)
-komórki wykonawcze (np.: sklepy, magazyny, zakłady wytwórcze i inne)
Najwyższym organem w spółdzielni jest walne zgromadzenie członków zwoływane przez zarząd co najmniej raz w roku po sporządzeniu bilansu w którym to zgromadzeniu ma prawo uczestniczyć każdy członek z prawem do jednego głosu bez względu na liczbę wniesionych udziałów.
Walne zgromadzenie członków decyduje o najważniejszych sprawach, miedzy innymi o podziale zysku, zmianę statutu, sprzedaży majątku, wyborze członków rady nadzorczej i inne. Rada nadzorcza kontroluje działalność zarządu i spółdzielni . W skład rady wchodzi co najmniej 3 członków. Zarząd wybierany jest przez radę lub walne zgromadzenie, kieruje bieżącą działalnością spółdzielni i reprezentuje ją na zewnątrz.

Fundusze własne spółdzielni :
Fundusz udziałowy- z udziałów wnoszonych przez członków
Fundusz zasobowy – z wpisowego i części zysku
Fundusz wkładów mieszkaniowych , rolniczych na wsi
Fundusze obce – kredyty
Osobowość prawna to cecha przedsiębiorstw państwowych, spółdzielni, spółek kapitałowych, fundacji. Osobowości prawnej nie posiadają następujące podmioty: zakłady osób fizycznych, spółki cywilne, rzemieślnicy.






SPÓŁKI

Spółka jest umownym związkiem osób (wspólników) i ich kapitałów w celu prowadzenia zarobkowej działalności gospodarczej. Stronami umowy spółki mogą być osoby fizyczne, prawne i inne jednostki organizacyjne. Wspólnicy wnoszą do spółki wkłady pieniężne lub rzeczowe (tzw. aporty). Spółkę można utworzyć na podstawie przepisów kodeksu cywilnego lub kodeksu handlowego z 1934r .


Jeżeli zamierza się prowadzić działalność na niewielką skalę np.: w handlu, usługach to odpowiednią jest spółka cywilna.
Spółka powstaje na podstawie pisemnej umowy zawartej przez wspólników bez udziału notariusza i zgłaszana jest do ewidencji w gminie. W umowie określa się cel gospodarczy spółki oraz wkłady jakie wnoszą wspólnicy. Wspólnicy odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki.


Spółki prawa handlowego związane są z prowadzeniem profesjonalnej działalności gospodarczej na większą skalę.
Spółki handlowe posiadają następujące cechy:
a) podlegają wpisowi do rejestru handlowego prowadzonego przez sąd właściwy ze względu na siedzibę spółki
b) urzędowa nazwa spółki, czyli jej firma korzysta z ochrony prawnej
c) spółka może ustanowić prokurenta czyli pełnomocnika upoważnionego do czynności związanych z reprezentowaniem i prowadzeniem spółki.

Spółki osobowe opierają swoją działalność na osobistej pracy wspólników .

SPÓŁKA JAWNA powstaje na podstawie umowy zawartej na piśmie przez dwóch lub więcej wspólników i wpisana jest do rejestru handlowego w sądzie. Nie pełniej osobowości prawnej, lecz ma zdolność sądową. Wspólnicy odpowiadają solidarnie swoim majątkiem wraz ze spółką za jej długi. W spółce jawnej firmą są nazwiska wspólników a gdy jest ich wielu można podać np.: M. Szymański i spółka. Wkładem wniesionym do spółki mogą być rzeczy , patenty lub wykonywanie pracy.


SPÓŁKA KOMANDYTOWA. W spółce komandytowej są dwie kategorie wspólników :
a) komplementariusze odpowiadają całym swoim majątkiem wobec wierzycieli
b) komandytariusze odpowiadają tylko do wysokości wniesionego wkładu ( nie mają prawa reprezentować spółki na zewnątrz).
Spółki kapitałowe odpowiadają za zobowiązania wobec wierzycieli tylko kapitałem, a więc wkładami wspólników.


SPÓŁKI Z O.O. są w Polsce najliczniejszą grupą spółek handlowych- jest to forma organizowania małych i średnich podmiotów przez niewielką liczbę wspólników, którzy wnoszą wkłady kapitałowe, do wysokości których ponoszą odpowiedzialność wobec wierzycieli. Kapitał zakładowy spółki wynosi minimum 4 000 zł i dzieli się na udziały nie mniejsze niż 50 zł. Wspólnicy wnoszą 1 lub więcej udziałów. Założenie spółki wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego, podlega wpisowi do rejestru handlowego i uzyskuje osobowość prawną. Powiększenie kapitału własnego spółki może nastąpić w drodze dopłat do wkładów lub przyjęcia dodatkowych wspólników. Za zobowiązania z tytułu podatku wobec Skarbu Państwa wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem.
Organami spółki z o.o. oraz spółki akcyjnej są:
a) walne zgromadzenie wspólników (akcjonariuszy)
b) rada nadzorcza lub komisja rewizyjna
c) zarząd
Na zgromadzeniu wspólników podejmowane są uchwały dotyczące najważniejszych spraw spółki np.: zatwierdzanie sprawozdań, podział zysku, zmiana umowy spółki i inne.
Rada nadzorcza powoływana jest w dużych spółkach w których kapitał przewyższa 25 000 a wspólników jest więcej niż 50.
Do zadań rady nadzorczej należy sprawowanie nadzoru oraz ocena sprawozdań zarządu. Zarząd składa się z jednego lub większej liczby członków wybranych przez zgromadzenie wspólników, kieruje spółką i reprezentuje ją na zewnątrz. Z tytułu udziałów w spółce wspólnik ma prawo do zysku proporcjonalnie do wniesionych udziałów. Spółka z o.o. może być jednoosobowa jeżeli:
a) kapitał zakładowy posiada jeden wspólnik- pozostali wycofali się
b) jedna osoba zakłada spółkę chcąc uchronić swój majątek osobisty od ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej.

SPÓŁKA AKCYJNA stanowi formę organizowania dużych przedsiębiorstw przez zgromadzenie znacznego kapitału w drodze emisji i sprzedaży akcji.
Założycielami S.A są co najmniej 3 osoby(fizyczne lub prawne) z wyjątkiem jednoosobowych spółek Skarbu Państwa.
Powstaje na podstawie umowy i statutu potwierdzonego notarialnie , wpisana jest do rejestru w sądzie i nabywa osobowość prawną. Kapitał akcyjny wynosi minimum 100 000 zł , który dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Za zobowiązania S.A odpowiada tylko swoim majątkiem , a wyłączona jest osobista odpowiedzialność akcjonariuszy.
Zysk spółki rozdzielany jest proporcjonalnie do nominalnej wartości akcji.
AKCJA jest papierem wartościowym , udziałowym, wystawionym przez spółkę stwierdzającym uczestnictwo w spółce. Akcje mogą być: imienne, na okaziciela, zwykłe, uprzywilejowane( przywilej może dotyczyć : większej liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy (do 5 głosów na jedną akcję) wyższy udział w podziale zysków, większy udział w podziale majątku w razie likwidacji spółki, pierwszeństwo w objęciu nowej emisji akcji.
Z tytułu posiadanych akcji akcjonariusze mają prawo do dywidendy, której wypłata zależy od wielkości osiągniętego zysku przez spółkę. O podziale zysku decyduje walne zgromadzenie akcjonariuszy, którą część zysku przeznacza na rozwój, część na dywidendy i na wynagrodzenia dla członków zarządu. S.A mają obowiązek przeznaczania 8% zysku netto na tworzenie kapitału zapasowego dopóki kapitał ten nie osiągnie trzeciej części kapitału akcyjnego.
Organami spółki S.A są tak jak w Z o.o. :
-walne zgromadzenie akcjonariuszy
-rada nadzorcza
-zarząd
Na Wza uchwały zapadają zwykłą większością głosów stąd decydujący wpływ na zgromadzenie ma ten kto posiada pakiet kontrolny akcji ( 51%) .
Spółki te są traktowane jako instrument poprawy efektywności gospodarowania sprzyjające rozwojowi współpracy gospodarczej, postępu technicznego, oraz poprawy sytuacji w zatrudnieniu.
Napływ kapitału zagranicznego ma korzystny wpływ na bilans płatniczy , ułatwia rozwój produkcji wyrobów bardziej nowoczesnych, wysokiej jakości . 23.09.1999r Sejm uchwalił ustawę „Prawo działalności gospodarczej”, która po roku od ogłoszenia w Dzienniku ustaw będzie obowiązywała.

PRYWATYZACJA PRZEDIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH

PRYWATYZACJA oznacza w gospodarce przechodzenie od własności państwowej do prywatnej poprzez sprzedaż majątku państwowego lub jej udostępnienie prywatnym osobom fizycznym lub prawnym. Zadaniem prywatyzacji jest poprawa efektywności gospodarowania , lepsze wykorzystanie majątku i wzrost zysku. Prywatny inwestor dąży do pełnego wykorzystania czynników produkcji i osiągnięcia z nich jak największych korzyści.
Proces prywatyzacji rozpoczął się w Polsce 1990r na podstawie ustawy o „Prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych”.
Ustawa ta została znowelizowana w 1996r i Sejm uchwalił ustawę o „Komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych”. Zgodnie z ustawą zanim p.p. zmieni właściciela następuje jego komercjalizacja – przekształcenie p.p w jednoosobową spółkę Skarbu państwa w formie spółki S.A lub z o.o. W późniejszym etapie spółka ta jest prywatyzowana w drodze publicznej oferty sprzedaży akcji lub innej. Sprzedażą tą zajmują się firmy doradcze wybrane w drodze publicznego przetargu (nadzór pełni Minister Skarbu Państwa).
Bilans zamknięcia staje się bilansem otwarcia spółki przy czym suma kapitału akcyjnego i zapasowego spółki jest równa funduszom własnym przedsiębiorstwa. Po sporządzeniu aktu komercjalizacji zarząd spółki składa wniosek o wpisanie spółki do rejestru handlowego i z tą chwilą następuje wykreślenie p.p. z rejestru przedsiębiorstw państwowych.

Metody prywatyzacji (są dwie podstawowe):

1. PRYWATYZACJA POŚREDNIA (kapitałowa)
2. PRYWATYZACJA BEZPOŚREDNIA

Prywatyzacja pośrednia dotyczy dużych i średnich przedsiębiorstw działających w dochodowych branżach i polega na tworzeniu spółek z udziałem Skarbu państwa. Akcje należące do Skarbu państwa są sprzedawane w trybie :
-oferty ogłoszonej publicznie
-przetargu publicznego
-rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.
Przed sprzedażą akcji w spółce dokonują się analizy, która ma na celu ustalenie sytuacji prawnej majątku oraz oszacowanie wartości przedsiębiorstwa.
Warunki jakie winna spełniać oferta dotyczą zobowiązań inwestycyjnych, z ochroną środowiska, z ochroną miejsc pracy oraz pakiet socjalny.
Za sprzedawane akcje zapłata może być dokonana w rabatach w ciągu 5 lat, z tym że pierwsza rata wynosi minimum 20 % ceny. Uprawnionym pracownikom prywatyzowanego przedsiębiorstwa przysługuje prawo do nieodpłatnego otrzymania do 15% akcji należących do skarbu państwa(prawo to przysługuje również rolnikom, którzy współpracowali z tą firmą, emerytom którzy przepracowali minimum 10 lat. Prywatyzacją pośrednią objęto 1 364 p.p. z ogólnej liczby 4 647 p.p. objętych przekształceniami. Obecnie istnieje około 1200 spółek z udziałem Skarbu państwa.

Prywatyzacja bezpośrednia- przeprowadzana jest trzema sposobami:
1)sprzedaż przedsiębiorstwa
2)wniesienie majątku p.p. do istniejącej spółki
3)oddanie do odpłatnego korzystania spółce pracowniczej (zastosowano w około 1120 p.p. na ogólną ilość 1669 sprywatyzowanych bezpośrednio).
Prywatyzacji bezpośredniej mogą podlegać małe i średnie przedsiębiorstwa, które spełniają warunki :
-zatrudnienie nie przekracza 500 osób
-wartość sprzedaży nie przekracza 6 mln. Euro rocznie.
-wartość kapitału własnego nie przekracza 2 mln. Euro
Sprzedaż przedsiębiorstwa następuje w trybie:
-przetargu publicznego
-rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.
Zapłata może również odbyć się w ratach (1-20% ceny, pozostała kwota 5 lat)
Przy wniesieniu przedsiębiorstwa do spółki inwestor obejmuje około 75% akcji a reszta pozostaje w ręku Skarbu Państwa.
Oddanie przedsiębiorstwa w leasing na rzecz spółki pracowniczej może nastąpić jeśli zostaną spełnione warunki:
-do spółki przystąpi ponad połowa ogólnej liczby pracowników
-akcjonariuszami (udziałowcami) spółki są wyłącznie osoby fizyczne zamieszkałe w kraju
-opłacony kapitał spółki nie jest wyższy niż 20% wysokości funduszu założycielskiego i funduszu przedsiębiorstwa na poprzedni rok
-co najmniej 20% akcji (udziałów) zostało objętych przez osoby nie zatrudnione w przedsiębiorstwie.
Oddanie przedsiębiorstwa następuje w drodze umowy zawartej między Skarbem Państwa a przejmującym na czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż 10 lat. Po upływie tego okresu i spełnieniu warunków przejmujący ma prawo nabycia przedsiębiorstwa .
Obecnie istnieje około 1300 spółek pracowniczych gospodarujących na majątku Skarbu Państwa.

Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 1990r przyniosła dochody
W 1998r dochody z prywatyzacji wyniosły około 7 mld zł z czego z prywatyzacji bezpośredniej pochodziło około 420 mln zł
Prywatyzację poprzez likwidację i upadłość zastosowano wobec 1584 p.p. , procesy likwidacyjne zakończono wobec 768p.p. , a w 600 przypadkach likwidacja przeszła w upadłość . W wyniku likwidacji lub upadłości majątek firm jest wyprzedawany a nabywcami są prywatni inwestorzy .

NFI
Istotny wpływ na przebieg prywatyzacji miała ustawa z 1993r o NFI i ich prywatyzacji, na podstawie której wprowadzono program powszechnej prywatyzacji PPP około 10% majątku narodowego objął on 512 dużych i średnich przedsiębiorstw i powołano 15 NFI do zarządzania akcjami spółek. Wszyscy dorośli obywatele mogli odebrać świadectwa udziałowe i po ich zdematerializowaniu otrzymać 15 akcji (po jednej z każdego NFI).
Rząd opracowuje w każdym roku kierunki prywatyzacji , które stanowią załącznik do ustawy budżetowej na dany rok .
Tempo przemian prywatyzacyjnych w Polsce jest niższe niż w większości krajów naszego regionu. Udział sektora prywatnego w wytwarzaniu PKB wynosił w 1988roku około 16%, a w 1998r około 65%. Liderem przemian są Węgry , Czechy , Słowacja.
Do znaczących prywatyzacji w bieżącym roku 1999 można zaliczyć : 1) Telekomunikacja Polska II etap 2) PLL-LOT 3) PEKAO S.A. 4) PZU S.A

STRUKTURA ORGANIZACYJNA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH
W podmiotach gospodarczych wykonywane są różnorodne zadania ,stąd konieczny podział pracy. W wyniku podziału pracy powstają określone stanowiska pracy i komórki organizacyjne.
Komórkę organizacyjną stanowi zespół ludzi i środków kierowanych przez jednego zwierzchnika i wykonujących określone zadania.
Pomiędzy stanowiskami pracy i komórkami występują więzi służbowe funkcjonalne i informacyjne .
Strukturą organizacyjną nazywamy system wzajemnych powiązań i zależności zachodzących między komórkami.
Struktura zależy od wielkości podmiotu , formy prawnej i charakteru działalności. Struktura powinna być prosta, przejrzysta, zapewniać właściwy podział pracy i usprawniać zarządzanie. Strukturę podmiotu można przedstawić graficznie za pomocą schematu tj. rysunku przedstawiającego komórki i linie je łączące, które pokazują zależność służbową.
Systemy struktur organizacyjnych.
Ze względu na sposób powiązania stanowisk i komórek wyróżnia się trzy systemy struktur :
1)strukturę liniową
2)strukturę funkcjonalną
3)strukturę sztabowo-liniową

System liniowy odznacza się tym że:
a) każda komórka podlega bezpośrednio tylko jednemu kierownikowi wyższego szczebla.
b) Polecenia przekazywane od najwyższego szczebla do wykonawców przechodzą przez wszystkie ogniwa pośrednie
c) Podział władzy, kompetencji i odpowiedzialności oraz porządkowanie komórek są wyraźnie określone.
System ten ma wyraźne zastosowanie w małych podmiotach gospodarczych np.: sklepach, magazynach.

System funkcjonalny charakteryzuje się tym że występuje kilku kierowników specjalistów i pracownik może podlegać bezpośrednio kilku zwierzchnikom zależnie od pełnionych przez nich funkcji. W systemie tym występują komórki funkcjonalne, które mogą wydawać polecenia wykonawcą. Wadą tego systemu są trudności w ustaleniu kompetencji, odpowiedzialności, oraz sprzeczności decyzji co spowodowało że nie znalazł on zastosowania w praktyce.

System sztabowo-liniowy jest powszechnie stosowany w praktyce. W systemie tym każda komórka organizacyjna podlega bezpośrednio jednemu kierownikowi wyższego szczebla. Na różnych szczeblach kierowniczych istnieją komórki funkcjonalne które opracowują materiały niezbędne kierownikowi do podejmowania decyzji. Nie mają one prawa wydawania poleceń wykonawcą niższego szczebla.

W systemie liniowym i sztabowo-liniowym kierowanie podmiotami znajduje się w rękach jednej osoby i jest to tzw. zasada jednoosobowego kierownictwa. Stosuje się również system kolegialny zarządzania, który polega na tym, że kilkuosobowe kierownictwo wspólnie zarządza jednostką gospodarczą np.: w spółkach kapitałowych, spółdzielniach( zarząd).
Organy podmiotów gospodarczych pełnią określoną funkcję i decydują o najważniejszych sprawach. Rodzaj organów i ich kompetencje zależą od formy własności oraz formy prawnej.
W strukturze organizacyjnej podmiotu wyróżnia się:
1. Organy zarządzające
2. Aparat administracyjny do którego zalicza się kierowników wyższych szczebli oraz komórki funkcjonalne i administracyjne.
3. Aparat wykonawczy (komórki ruchu do których zalicza się wydziały produkcyjne, sklepy oraz kierownicy średniego szczebla).
Zrzeszanie się przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej.
Rozwój rynku i konkurencji przyczynia się do powstania różnego rodzaju związków przedsiębiorstw. Wynikają one z kondycji działań lub centralizacji kapitałów. Koordynacja ma na celu wzrost efektywności przedsiębiorstw i wzmocnienie ich wobec konkurencji.
Do związków opartych na konkurencji należą: kartele, syndykaty i konsorcja.
Kartel jest porozumieniem gospodarczym kilku samodzielnych przedsiębiorstw tej samej branży które może dotyczyć cen, limitu produkcji, lub podziału rynków zbytu(kartel regionalny).
Syndykat zakłada wspólną sprzedaż produktu a niekiedy i zaopatrzenie (tworzą wspólne biuro sprzedaży i zakupu).
Konsorcjum jest umownym porozumieniem przedsiębiorstw , którego celem jest przeprowadzenie większej operacji handlowej, inwestycyjnej która wymaga dużych kapitałów.
Centralizacja kapitałów polega na łączeniu przedsiębiorstw i tworzeniu centralnego kierownictwa w celu zapewnienia kooperacji i opanowania rynków zbytu.
Do podstawowych form centralizacji należą: konglomeraty, trusty, koncerny, holdingi.
KONGLOMERAT powstaje w drodze łączenia się przedsiębiorstw (fuzje) lub przez przejęcie jedne przedsiębiorstwo kontrolnego pakietu akcji innych przedsiębiorstw.
TRUST jest korporacją monopolistyczną przedsiębiorstw, które zrzekają się samodzielności i stają się akcjonariuszami trustu. Na jego czele stoi zarząd kierujący produkcją i sprzedażą wyznacza cenę i podział zysku.
KONCERN jest korporacją gospodarczą opartą na więzi produkcyjnej, którego celem jest pełna kooperacja produkcji i czerpanie korzyści ze skali produkcji np.: Polski Koncern Naftowy, koncerny samochodowe i inne.
HOLDING jest korporacją spółek lub innych podmiotów gospodarczych które opierają się na posiadanych kapitałach, operuje kontrolnym pakietem ich akcji, potocznie holding nazywany jest spółką spółek. Holding umożliwia tworzenie różnych związków kapitałowych, personalnych i umożliwia przekształcenie podmiotu w wielkie korporacje wielobranżowe np.: holding stoczniowy , węglowy, cukrowy,(AGROS holding S.A) i inne.
Struktura holdingu składa się ze spółki głównej (tzw. matka) i pozostałych spółek. Ten rodzaj monopolu nie jest prawnie zabroniony stąd w wielu krajach i w Polsce holdingi są dominującą formą korporacji gospodarczych.

Zaopatrzenie i gospodarka materiałowa.
Proces gospodarczy w przedsiębiorstwie obejmuje następujące elementy : zaopatrzenie, produkcja i sprzedaż- zbyt wyrobów.
Zaopatrzenie polega na zakupie niezbędnych środków produkcji a więc surowców i materiałów oraz maszyn i urządzeń.
Materiały klasyfikuje się według układu gałęziowego (podział na branże) oraz według układu rodzajowego.
W układzie rodzajowym wyróżnia się: materiały podstawowe, pomocnicze, paliwo, części zapasowe maszyn i pozostałe.
Gospodarka materiałowa obejmuje zespół czynności związanych z nabywaniem, transportem, składowaniem i wydawaniem materiałów do produkcji.
Gospodarką materiałową zajmują się pracownicy działu zaopatrzenia do zadań których należy:
a) określenie potrzeb materiałowych
b) normowanie zużycia
c) zakup materiałów
d) gospodarka zapasami
e) ewidencja i sprawozdawczość
Materiały podstawowe stanowią istotę wyrobu gotowego i decydują o jego jakości i kosztach. O doborze materiałów decydują czynniki ekonomiczne (cena) techniczne i technologiczne. Jednym z podstawowych czynników wpływających na racjonalne zużycie jest ustalanie norm zużycia materiałów.
Norma zużycia określa niezbędną ilość materiału potrzebną do wykonania jednostki produktu.
Są dwie metody ustalania norm :
1) metoda technicznego normowania tzw. normy techniczne- opiera się ona na dokładnych obliczeniach przeprowadzonych na podstawie rysunków technicznych oraz na próbach doświadczalnych. Podstawą do ustalenia normy jest zużycie teoretyczne (ilość materiału zawarta w wyrobie gotowym) powiększone o straty materiału powstałe w procesie wytwarzania
Nt= 2n teoretyczne + straty
2) metoda statystyczna – normy statystyczne opierają się na danych statystycznych z ubiegłych okresów dotyczących wielkości produkcji i zużycia materiału. Zu
Nz= Pi
Pi- ilość wykonanych detali

ZADANIE.
W 1998 zużycie materiałów wynosiło 12 900kg a wykonano 4300 sztuk wyrobów. W wyniku usprawnień przewiduje się na rok przyszły zmniejszenie zużycia o 5% . oblicz statystyczną normę zużycia.
12 900
Nz= 4 300 = 3kg - 5%= 2.85kg/szt.

Normy zużycia są podstawą do obliczania ogólnego zużycia materiałów, ustalenia zapotrzebowania na materiały oraz kosztów
Zu=Pi * Nz
Należy dążyć do zmniejszenia zużycia w drodze zmian konstrukcyjnych i technologicznych. Zminiejszenie zużycia umożliwia wzrost produkcji, obniżkę kosztów oraz wzrost zysków.

ZADANIE.
Oblicz ile materiałów do produkcji należy wydać z magazynu w październiku jeżeli norma zużycia wynosi 2,7 metra a planowana produkcja w bieżącym miesiącu wyniesie 3 200 sztuk .
Zu= 3200* 2,7= 8640m
Odp: Z magazynu należy wydać 8640m.

ZAPASY MATERIAŁOWE.
Dla zapewnienia ciągłości produkcji przedsiębiorstw utrzymują odpowiednie zapasy materiałów. Wielkość zapasów powinna być gospodarczo uzasadniona, tzn. nie mogą być zbyt duże ani za małe. Małe zapasy nie zapewniają ciągłości produkcji. Natomiast zbyt wysokie zapasy zwiększają koszty składowania oraz powodują zamrożenie środków finansowych.
Wyróżnia się zapasy:
1)prawidłowe (bieżące, rezerwowe, maksymalne). Zapas bieżący zwany również produkcyjnym jest to ilość materiałów jaka jest niezbędna do zapewnienia ciągłości produkcji w czasie od jednej do drugiej dostawy.
a) Zb= zużycie dzienne* cykl dostaw
b) Zr= ilość materiałów jaka jest potrzebna do produkcji na wypadek opóźnienia dostaw Zr= zużycie dzienne * średnie odchylenie cyklu dostaw
Zapas maksymalny jest sumą zapasu bieżącego i rezerwowego (występuje tylko w dniu dostawy)
Zmax= Zb+Zr
Norma zapasu jest to średni stan zapasu w magazynie i równa się sumie zapasu rezerwowego+ ½ zapasu bieżącego Nz=Zr+ ½ Zb
wielkość zapasu może być wyrażona w miernikach ilościowych, wartościowych, czasowych.

Zadanie

Oblicz wielkość zapasu w miernikach naturalnych, jeżeli zakład w miesiącu zużywa 60ton materiału, średni cykl dostaw wynosi 6 dni a opóźnienia w dostawach wynoszą 3 dni. Zakład potrzebuje 2 dni na odbiór i przygotowanie materiałów do produkcji.

Z dzienne= 60 ton : 30 dni= 2 tony dziennie
Zb= 2 tony*6dni= 12ton
Zr= 2tony*5dni= 10 ton
Nz= 10ton* ½ Zb=10+6=16ton

2)nieprawidłowe(nadmierne, zbędne)
Zapasy nieprawidłowe są rezultatem niewłaściwej gospodarki i należy je odpowiednio zagospodarować lub odsprzedać na giełdach lub przetargach.
Wielkość zużycia zapasów pozwala ustalić zapotrzebowanie na materiały na podstawie równania:
Zp+ Za=Zu+Zk
Zp- zapas początkowy
Za=Zu+Zk-Zp

Po ustaleniu wielkości zapotrzebowania ważnym jest wybór wiarygodnego dostawcy, który gwarantuje terminowe i dobrej jakości dostawy. Podstawą zakupu jest umowa o dostawę, która może mieć formę zaówienia.
Dokumentacja związana z zakupem może obejmować:
a) potwierdzenie zamówienia
b) awizo wysyłkowe lub zlecenie na odbiór
c) listy przewozowe i dokumenty celne
d) certyfikaty jakości
e) faktura vat.

ZADANIE.

Ustalić wielkość zakupów materiałów jeżeli zużycie wynosi 9 000 ton, zapas początkowy 400 ton, a zapas końcowy 300ton.
Za= 9000+300= 890 ????????????????????

Gospodarka magazynowa obejmuje działalność związaną z przejmowaniem materiałów, przechowywaniem, wydawaniem do produkcji, i ewidencją.
Przyjmowanie i wydawanie towarów odbywa się na podstawie dokumentów: Pz, Rw, Zw, Wz, kartoteka materiałowa.
Racjonalna gospodarka materiałowa wymaga komputeryzacji do ewidencji i ruchu zapasów materiałowych co przyczynia się do zmniejszenia pracochłonności czynności administracyjnych. W niektórych branżach występują zapasy sezonowe.

PRODUKCJA I JEJ RODZAJE.

ZADANIE.
Jeżeli przeciętne zużycie dzienne wynosi 3 tony, średni cykl dostaw 20 dni, zapas minimalny (rezerwowy) 15 ton to ile wynosi?
a) zapas bieżący(produkcyjny)
b) zapas maksymalny
c) norma zapasu
d) wskaźnik czasowy zapasu minimalnego w dniach.
Odp:
a) Zb=3*20=60
b) Zmax=Zb+Zr=60+15=75ton Zr-zapas rezerwowy
c) Nz=Zr+ 1/2 Zb=15+30=45ton
d) 5 dni

Jeżeli zapas materiału na 01.10.1999r wynosi 12 ton, na 31.12.1999r przewiduje się zapas 20ton, a dostawy w ciągu kwartału będą wynosiły 120 ton to ile wynosi kwartalne zużycie materiału?

Zp+Za=Zu+Zk
Zu=Zp+Za-Zk
Zu=12+120-20=112

PRODUKCJA-jest to zorganizowana działalność polegająca na przetwarzaniu surowców i materiałów na produkty zaspokajające określone potrzeby.
Wyodrębnia się produkcję wydobywczą i przetwórczą .
W zależności od znaczenia wyrobów rozróżnia się:
a) produkcję podstawową - stanowi cel działania firmy
b) pomocniczą – usługi dla celów produkcji podstawowej np.: transport, narzędzia itp.
c) Uboczna – wykonywanie produkcji z odpadów

Ze względu na dominujący rodzaj nakładów wyróżniamy:
a) kapitałochłonną – wymaga dużych nakładów kapitału (przemysł samochodowy , elektroniczny)
b) pracochłonną – wymaga znacznych nakładów pracy ludzkiej.
c) Materiałowa
d) Energochłonna – zużywa dużą ilość energii lub surowców energetycznych np.: huty

Ze względu na ilość asortymentu wyrobów wyróżnia się 3 typy produkcji: jednostkową, seryjną, masową

Produkcja jednostkowa –polega na wytwarzaniu pojedynczych wyrobów na zamówienie. Asortyment jest szeroki, cykl produkcyjny długi, kwalifikacje pracowników wysokie oraz wysoki koszt jednostkowy produkcji.
Przykładem produkcji jednostkowej jest produkcja statków, aparatury, meble produkcja miarowa- np.: futra

Produkcja seryjna – stosowana jest przy wytwarzaniu wyrobów w kolejnych partiach składającej się z większej ilości np.: ubrania, elektronika, samochody. W produkcji seryjnej asortyment jest węższy, cykl produkcyjny krótszy, a koszty niższe niż w jednostkowej.

Produkcja masowa – oznacza wykonywanie dużej liczby jednorodnych wyrobów np.:
Pracownicy specjalizują się w wykonywaniu określonych czynności , stąd ich kwalifikacje mogą być niższe, asortyment wąski, krótki a koszty stosunkowo niższe.

Asortyment produkcji to zastaw wyrobów lub usług produkowanych przez przedsiębiorstwo.
Proces produkcji składa się z procesu technologicznego i procesów pomocniczych, które obejmują transport, magazyn i inne.

Cyklem produkcji nazywamy czas od pobrania materiałów z magazynu do produkcji do momentu przekazania wyrobów do magazynu Pw.
Czas trwania cyklu produkcji może być różny od kilku godzin np.: w piekarniach do kilku miesięcy np.: statki.
Podmioty dążą do skrócenia cyklu produkcji które można osiągnąć poprzez:
a)poprawę organizacji pracy
b)likwidację zbędnych przerw i przestojów
c)stosowanie nowoczesnej techniki i technologii
d)podwyższenie kwalifikacji pracowników
Skrócenie cyklu produkcji przynosi określone korzyści:
- zwiększenie produkcji bez zaangażowanie dodatkowej załogi i urządzeń
- obniżenie kosztów produkcji
- poprawa rentowności

Normowanie czynników produkcji.
Normowanie wydajności maszyn i urządzeń opiera się na danych technicznych i polega na określeniu norm ustalających wielkość produkcji maszyny na jednostkę czasu np.: na jedną maszynogodzinę.
Normy te są podstawą do określania zdolności produkcyjnej zakładu , zaplanowania produkcji i oceny wykorzystania maszyn.
Normowanie pracy ludzkiej oznacza określenie wielkości zadań wyznaczonych pracownikom do wykonania w danych warunkach organizacyjno-technicznych.
Wyróżnia się :
1)normy pracochłonności – (casu) Nc – które oznaczają czas niezbędny do wykonania określonej jednostki produkcji np.: Nc= 12 min/szt
2)norma wydajności (wyrobu) Nw – oznacza ilość produkcji do wykonania w określonym czasie ( jedna jest odwrotnością drugiej) 60 min
Nw=12min/szt= 5szt/h

Obliczyć normę czasu jeżeli norma ilościowa wyrobu wynosi 15szt/h.
Nc=60:15=4min/szt

ZADANIE.
Zadanie określone normą czasu przewiduje wykonanie 9600 szt wyrobów w ciągu 400godzin pracy. Obliczyć normę wydajności i pracochłonności.
24000
Nc= 9600 = 2,5 min

Nw=9600:400=24szt/h

Należy przeprowadzać okresowo aktualizację norm ze względu na postęp techniczny . na przebieg produkcji i jej efektywność duży wpływ ma dobre przygotowanie produkcji, która obejmuje konstrukcyjne, technologiczne i organizacyjne,

Jakość produkcji.
Produkowane wyroby oceniane są pod względem ich jakości i nowoczesności.
Jakość produktu ma podstawowe znaczenia dla zapewnienia konkurencyjności szczególnie przy eksporcie, ponieważ na rynku światowym liczą się produkty najwyższej jakości i posiadające certyfikaty. Jakość produktu jest to zespół określonych cech decydujących o stopniu przydatności użytkowej produktu.
Do podstawowych cech jakości należą:
a) Techniczne (sprawność, wydajność, niezawodność).
b) Użytkowe ( łatwość obsługi , uniwersalność).
c) Estetyczne ( kształt, kolor, styl)
d) Ekonomiczne (koszt eksploatacji , cena , wytrzymałość, energooszczędność).
Weryfikacja jakości wyrobu następuje na rynku i produkty nieodpowiedniej jakości są eliminowane z rynku.
Międzynarodowa Organizacja Normalizacji – sformułowała zasady systemu sterowania jakością w zespole 5 norm: serii ISO- 9000, które mają swoje odpowiedniki w polskich normach oznaczonych symbolami PN-EN 29000 – 29004.
Podmioty gospodarcze które wdrożyły system zarządzania jakością mogą wystąpić z wnioskiem do polskiego Centrum Badań i Certyfikacji o przyznanie certyfikatu jakości.
Certyfikat jest świadectwem dokumentującym zdolność przedsiębiorstwa do zapewnienia odpowiedniego poziomu jakości dostarczonych wyrobów. Posiadanie certyfikatu jest niezbędne jeżeli produkt danej firmy ma sprostać konkurencji i zapewnić sobie zbyt na rynku zagranicznym.
Zbyt wyrobów gotowych.
W warunkach gospodarki rynkowej i konkurencji sprzedaż produktów jest zadaniem wiodącym i stanowi podstawę wszelkich działań w przedsiębiorstwie. Wymiana produktów i usług dokonuje się poprzez rynek.
Do podstawowych zadań pracowników działu sprzedaży i marketingu należy:
a) analiza rynku zbytu
b) zawieranie umów i realizacja dostaw
c) wybór kanałów dystrybucji produktów
Warunkiem podejmowania trafnych decyzji związanych ze sprzedażą wyrobów jest posiadanie pełnej informacji o rynku.
Badanie rynku obejmuje następujące zadania:
a)analizę popytu
b)ocenę konkurencji
c)kanały dystrybucji i ocenę reklamy
W badaniach rynku można korzystać z materiałów własnych (dane z księgowości o sprzedaży, zapasach) oraz materiałów zewnętrznych (GUS, informacja statystyczna, informacje w czasopismach specjalnych).
Wyróżnia się dwie podstawowe grupy metod analizy:
1)metody statystyczne w oparciu o dane z ewidencji i statystyki
2)metody bezpośredniego sondażu rynku (ankiety, wywiady, obserwacje rynku).
Analiza popytu obejmuje również badanie czynników kształtujących popyt .
Do podstawowych czynników wpływających na popyt na dobra i usługi należą:
a)dochody pieniężne ludności
b)ceny produktów i usług
c)indywidualne preferencje nabywców
d)czynniki kulturowo psychologiczne np.: moda, tradycje, zwyczaje, reklama
Znajomość obecnego i przyszłego popytu jest ważna przy uruchamianiu nowych produkcji. Ocena konkurencji jest istotna ponieważ pozwala ustalić głównych konkurentów, ich udział w rynku, ceny, środki reklamy.
Organizując sieć dystrybucyjną należy uwzględnić :
a)kanały dystrybucji tj. liczba ogniw pośredniczących przy sprzedaży
b)dobry poziom obsługi nabywców
c)koszt dystrybucji
producent ma możliwość korzystania z różnych form zbytu:
1)dystrybucja bezpośrednia – występuje przy kooperacji, przy sprzedaży wysyłkowej i przy sprzedaży produktów rolnych
2)dystrybucja pośrednia - P-D-K występuje w sieci supermarketów, domów towarowych oraz przy sprzedaży nietrwałych produktów żywnościowych.
3)P- hurt-K np.: sprzęt AGD i inne trwałe
4)P-hurt-D-K (klasyczny-dotyczy masowych towarów standardowych)
Angażując pośredników(hurt, detal, akwizytorów) wydłuża się kanał dystrybucyjny , wzrastają koszty pośrednictwa ale dociera się do większej liczby odbiorców.
W zależności od produktu i rynku stosuje się dystrybucję intensywną przy produktach masowych codziennego zakupu, selektywną przy artykułach wybieralnych, lub wyłączną przy produktach specjalnych rzadko nabywanych gdy decyduje marka np.: komputery, samochody. W celach dystrybucji konsumenci korzystają z pośrednictwa dealerów, agentów lub akwizytorów.
Dealer reprezentuje producenta lub pośrednika dokonując kupna sprzedaży produktu we własnym imieniu ale na rachunek zleceniodawcy na prowizję.
Akwizytor to etatowy pracownik producenta lub pośrednika który pozyskuje nabywców zbierając zamówienia.
Najbardziej opłacalną dystrybucją jest handel bez sklepu, polegający bezpośrednio na dostarczeniu produktu do konsumenta poprzez wysyłkę lub sieć indywidualnych dystrybutorów. Sprzedaż produktów odbiorcom wymaga podjęci następujących działań :
a) złożenie oferty
b) zamówienie i potwierdzenie przyjęcia zamówienia
c) wysłanie produktu do odbiorcy
d) faktura i rozliczenie dostawy
e) załatwienie reklamacji
Oferta jest to wiążąca propozycja sprzedaży na określonych warunkach skierowana do potencjalnych odbiorców. Przyjęcie oferty może wiązać się z negocjacjami jej warunków np.: ceny, warunków dostawy, płatności.
Realizacja dostaw może odbywać się na warunkach :
1) loco- magazyn dostawy lub stacja nadania(koszty transportu i ubezpieczenia pokrywa odbiorca)
2) franco – magazyn odbiorcy lub stacja odbioru(koszt transportu i ubezpieczenia pokrywa dostawca
Są dwie formy zapłaty:
a)gotówkowa
b)kredytowa
płatność gotówką jest dla dostawcy korzystna, natomiast dostarczenie na kredyt wiąże się z ryzykiem i ważne jest sprawdzenie wiarygodności kupującego. Wiarygodność zależy od zdolności płatniczej kupującego oraz od uczciwości kupieckiej. W stosunku do nowych klientów wskazane jest zbieranie informacji o kondycji finansowej firmy. Informacje te można uzyskać z rejestrów sądowych, z Izb przemysłowo handlowych.
Rozpoczęły działalność wywiadownie gospodarcze zajmujące się zawodowo zbieraniem i udzielaniem informacji o zdolności finansowych firm. Dostawca ponosi odpowiedzialność za wady jakościowe lub braki ilościowe dostarczonych produktów i pracownicy działu sprzedaży są zobowiązani do przyjmowania i załatwiania reklamacji. Spór rozstrzyga Sąd Gospodarczy i Krajowa Izba Gospodarcza. W przedsiębiorstwach występują zapasy wyrobów, które nie powinny być zbyt duże (angażują środki finansowe) ani zbyt małe. W dużej części firm zapasy są nadmierne co wynika z braku popytu i błędu w zarządzaniu. dokumentacja zbytu obejmuje między innymi: oferty, zamówienia, awizo, zawiadomienie o odbiorze, listy przewozowe(konosamenty) specyfikacje wysyłkowe, faktura i polisy ubezpieczeniowe. Organizacja działu sprzedaży i marketingu zależy od wielkości przedsiębiorstwa, typu produkcji i rodzaju produkowanych wyrobów.

Krajowy obrót towarowy.
Produkty wytworzone i przeznaczone do sprzedaży nazywamy towarami. Obrót towarowy jest to przemieszczanie towarów ze strefy produkcji do spożycia dokonywanych w drodze aktów kupna – sprzedaży za pośrednictwem handlu. Handel jest działalnością gospodarczą polegającą na zakupie przechowywaniu i sprzedaży towaru konsumentom.
Handel hurtowy- polega na zakupie towarów w dużych ilościach u producentów z importu i zaopatrywaniu w nie kupców detalicznych oraz konsumentów.
Handel detaliczny – jest ostatnim ogniwem obrotu towarowego i polega na zakupie towarów w celu ich dalszej sprzedaży konsumentom. We współczesnym handlu następuje integracja funkcji hurtu i detali w celu osiągnięcia maksimum zysku. Zbiorowość podmiotów prowadzących handel jest zróżnicowana pod względem form własności (przewaga podmiotów), statusu prawnego oraz wielkości.
Podstawowych formą punktów sprzedaży są sklepy, które mogą być z towarami mieszanymi, branżowe lub specjalistyczne. Cechą współczesnego handlu jest rozwój dużych jednostek detalicznych np.: super i hipermarketów, które prowadzą intensywne kampanie reklamowe, promocje oraz sprzedają towary po niższych cenach. Każdy sklep samodzielnie ustala asortyment towarowy, który składa się z asortymentu podstawowego i uzupełniającego. Asortyment sklepu może być szeroki lub wąski, płytki lub głęboki. Ustalając asortyment należy przeprowadzić badania w zakresie intensywności popytu na poszczególne artykuły i czynników go kształtujących.
Zaopatrzenie sklepu w towary obejmuje następujące czynności:
a) ustalenie rodzaju i ilości towaru który należy zakupić z różnych źródeł
b) wybór wiarygodnych dostawców
c) złożenie zamówienia i określenie warunków zakupu
d) odbiór ilościowy i jakościowy towaru
e) opracowanie dokumentów związanych z dostawą
Sklepy zaopatrują się w towary w hurtowniach u producentów z importu w punktach skupu własnych magazynów i zakładach wytwórczych. Przy wyborze źródeł zakupu uwzględnia się cenę towaru, jakość wysokość marży i koszty handlowe.

Wśród sklepowych form sprzedaży wyróżnia się :
a) tradycyjną formę ( z rozwiniętą lub zredukowaną obsługą)
b) sprzedaż samoobsługową
c) preselekcyjną przy artykułach wybieranych
Nowoczesne formy sprzedaży charakteryzują się wyższą efektywnością , zapewniają większe obroty, niższe koszty a nabywcy mają swobodę wyboru towarów . Stosowane są również specjalne formy sprzedaży np.: komisowa, wysyłkowa z dostawą do domu, telezakupy oraz za pośrednictwem internetu . W produktach handlowych prowadzone są odpowiednie zapasy towarów aby zapewnić ciągłość sprzedaży i zróżnicowany asortyment.
Wyróżnia się :
a) zapas bieżący
b) zapas rezerwowy
c) zapas sezonowy
d) zapasy trudno zbywalne, spowodowane niewłaściwą jakością , zbyt wysoką ceną, brakiem reklamy itp.
Wielkość zapasów zależy od szybkości obrotów którą mierzymy posługując się wskaźnikami rotacji:
1) wskaźnik częstotliwości obrotu zwany rotacją Raza i oblicza się : obrót, rozchód, sprzdaż a w mianowniku ...........
Wskaźnik określa ile razy dokonano obrotu średnim stanem zapasu w określonym czasie(im większy tym lepiej O
Rr= Zś- zapas średni

2) wskaźnik szybkości obrotu – rotacja w dniach Rd w liczniku czas T (liczba dni w okresie)
T T Zś Rd * O
Rd = Rr Rd=Rr= T* O Zś= T

Rd – wskażnik określa ile dni trwa średni cykl obrotu.
Zś
3) wskaźnik zaangażowania Wz= O
wskaźnik zaangażowania określa jakie środki należy zaangażować aby uzyskać określony obrót ( im mniejszy tym lepiej).

ZADANIE.
Oblicz wskaźnik rotacji i zaangażowania oraz podać ich interpretację jeżeli roczny obrót sklepu wynosi 32 mln zł , a przeciętny stan zapasów wynosił 4 mln zł.

32 000 000
Rr= 4 000 000 = 8

360
Rd= 8 = 45

Inertpretacja: W ciągu roku dokonano 8 razy obrotu średnich stanów zapasów a przeciętny cykl obrotu
trwał 45dni . Dla osiągnięcia 1000 zł obrotu należało zaangażować .......
Im szybsza rotacja zapasu tym większa efektywność wykorzystania zaangażowanych środków pieniężnych.

Jaki jest wskaźnik rotacji zapasu wyrażony w liczbie obrotów jeżeli w ciągu roku wskaźnik w dniach wynosi 20 dni?
360
Rr= 20 = 18 razy

FORMY RYNKÓW ZAGRANICZNYCH.
1) Giełdy towarowe
2) Aukcje
3) Przetargi
4) Targi i wystawy
Giełda towarowa – jest instytucją rynku formalnego na której w określonym miejscu i czasie dochodzi do koncentracji popytu i podaży, oraz do sprzedaży towarów masowych jednorodnych np.: zboża, cukier, mięso, materiały budowlane i inne. W czasie tych transakcji kształtuje się cena danych towarów w zależności od popytu i podaży. Na giełdzie dokonuje się transakcji towarami standaryzowanymi bez ich fizycznej obecności poprzez maklerów giełdowych. Makler działa w cudzym imieniu i na cudzy rachunek i za swoją działalność pobiera prowizję. Maklerzy muszą posiadać licencję wydaną przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd.
Giełda działa jako S.A., ma swój statut i regulamin , akcjonariuszami na giełdzie są agencje rynkowe, izby gospodarcze producenci i hurtownicy. W strukturze organizacyjnej giełdy wyróżnia się :
a) organy zarządzające giełdą
b) biura zleceń giełdy
c) biura maklerskie akredytowane przy giełdzie
d) izby rozliczeniowe oraz giełdowe składy towarowe

Transakcja zawiera się podczas sesji giełdowej gdzie zgłoszone są oferty kupna i sprzedaży. Po konfrontacji ofert sprzedaży i kupna oraz uzgodnieniu cen transakcje przeprowadzają maklerzy i wystawiają notę kupna sprzedaży. Kursy giełdowe po zakończeniu sesji są ogłaszane w formie notowań giełdowych lub zestawienia zwanego cedułą giełdową.
Na giełdzie mogą być zawierane transakcje:
a) rzeczywiste (efektywne) charakteryzują się tym że towar jest dostarczany kupującemu i zapłata następuje przy dostawie towaru.
b) Transakcje terminowe – opierają się na przewidywaniu przyszłych cen towarów. Kontrachenci ustalają cenę towaru na określony w przyszłości termin. W chwili rozwiązania transakcji nie następuje dostawa towaru, lecz jedno ze stron przekazuje drugiej stronie różnicę między ceną występującą na giełdzie w danym dniu.
Transakcje nierzeczywiste spełniają dwie funkcje:
1) transfer ryzyka pomiędzy wielu uczestników rynku
2) tworzenie ceny rynkowej na przyszłe dostawy (transakcje terminowe realizowane są na Warszawskiej Giełdzie Towarowej i Giełdzie Poznańskiej)
Na początku lat 90’ powstało około 40 giełd lecz w wyniku konkurencji część z nich zbankrutowała lub połączyła się. Obecnie działa kilka większych giełd regionalnych np.: w Warszawie, Poznaniu, Olsztynie.
Nie spełniają one standardów europejskich i przez giełdy przechodzi około 10% towarów znajdujących się w obrocie. Akcjonariuszem WGT i PGT jest Agencja Rynku Rolnego, która poprzez te giełdy realizuje interwencyjny skup i sprzedaż produktów rolnych . KERN zaakceptował projekt ustawy o giełdach towarowych, która realizuje zasady działania giełd maklerskich. Organem wydającym zezwolenia oraz nadzorującym działalność giełd jest Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Oprócz giełd opracowano program budowy rynków rolno-hurtowych, które mają pomóc producentom rolnym w sprzedaży ich produktów. Centrum Hurtu Rolno - Spożywczego S.A powstało w Poznaniu, w Broniszach koło Warszawy , w budowie jest we Wrocławiu.

AUKCJE.
Są to publiczne licytacje towarów niejednorodnych np.: dzieła sztuki itp. Towar lub jego próbki znajdują się w pomieszczeniach gdzie odbywa się aukcja aby można było zobaczyć i ocenić jakość. Sprzedaż towarów na aukcji prowadzona jest w formie licytacji, tzn. towar kupuje ten kto zaoferuje najwyższą cenę. Licytację prowadzi aukcjonator w imieniu właściciela towaru a kupujących reprezentują maklerzy przed przystąpieniem do aukcji kupujący są zobowiązani wpłacić wadium około 10 % wartości towaru aby uniemożliwić wycofanie się z transakcji. Aukcje są organizowane przez firmy aukcyjne, które reklamują je, wydają biuletyny informacyjne, i przygotowują towary. Aukcje przeprowadzane są też przez właścicieli towarów np.: aukcja koni rasowych.

PRZETARGI.
Przetarg polega na zbieraniu ofert i wyborze dostawcy oferującego najkorzystniejsze warunki dostawy towarów, robót i usług. Szczegółowy tryb przeprowadzania przetargów określa ustawa z 1994r. O Zamówieniach Publicznych znowelizowana 1997r. Przetargi dotyczą robót budowlanych dostaw i usług opłaconych ze środków publicznych czyli z budżetów jednostek samorządu terytorialnego ( gmin, powiatów). Nadzór nad przetargami pełni Urząd Zamówień Publicznych, który wydaje biuletyn zamówień publicznych zawierający ogłoszenia o przetargach.
Zamówienia publicznego udziela się w trybie:
a) przetargu nieograniczonego gry wartość zamówienia przekracza 30 000 euro
b) przetarg ograniczony do kwoty 30 000 euro
c) dwustopniowy
d) negocjacje z zachowaniem konkurencji
e) zapytanie o cenę
f) zamówienie z wolnej ręki
Podstawowym trybem udzielania zamówienia jest przetarg nieograniczony, który zakłada że mogą w nim uczestniczyć wszyscy przez złożenie ofert chyba że:
- nie płacą podatków lub składek ZUS
- w ciągu ostatnich 3 lat nie wykonał zamówienia lub zrobił to niestarannie
- skazany jest za przestępstwo dla korzyści materialnej
Ubiegający się o udzielenie zamówienia powinni posiadać uprawnienia do ich wykonania oraz odpowiedni potencjał techniczny i ekonomiczny(kapitał).
Przy przeprowadzaniu przetargu nieograniczonego wyróżnia się :
1) wystosowanie zaproszenia do udziału w przetargu przez ogłoszenie w prasie w biuletynie zamówień publicznych i w siedzibie zamawiającego.
2) Przyjęcie zgłoszeń i przesłanie zainteresowanym specyfikacji istotnych warunków zamówienia
3) Przyjęcie ofert i wadium w granicach 1% – 5% wartości zamówienia. Wadium może być wnoszone w pieniądzu , w poręczeniach, gwarancjach bankowych lub papierach wartościowych.
4) Publiczne otwarcie ofert i wybór najkorzystniejszych według ustalonych kryteriów uwzględniające preferencje krajowe.
5) Zawarcie umowy o zamówieniu publicznym w formie pisemnej z wybranym oferentem .
Od dostawcy można żądać zabezpieczenia należytego wykonania umowy w tych samych warunkach jak wadium (do 10% wartości zamówienia)cały tok postępowania jest protokułowany a protokuł jest jawny. Dostawcy mogą wnieść protest i rozpatrują go arbitrzy.<